I - Przedmiot ekonomii

1. Ekonomia (oikos - dom + nomos - nauka) - jest nauką o tym, jak jednostka i społeczeństwo decydują o wykorzystaniu zasobów w celu wytwarzania różnych dóbr i rozdzielania ich na konsumpcję obecną lub przyszłą, pomiędzy różne osoby i różne grupy w społeczeństwie.

- Podstawowym problemem ekonomicznym jest rzadkość.

- Rzadkość zasobów i nieograniczoność potrzeb ► wybór.

- Podstawowe pytania: Co produkować? Jak? Dla kogo?

- Rynek odpowiada na to, co produkować

2. Dwa ujęcia problemów w ekonomii

- ekonomia pozytywna - opisuje rzeczywistość gospodarczą, odpowiada na pytanie:

Jak gospodarka funkcjonuje?

- ekonomia normatywna - formułuje sądy wartościujące, odpowiada na pytanie:
Jak gospodarka powinna funkcjonować?

Nie ma jednej ekonomii! Brak jednej teorii opisującej gospodarkę w sposób satysfakcjonujący wszystkich.

3. Cel istnienia ekonomii

- poznanie rzeczywistości gospodarczej

- poznanie praw ekonomicznych

- rozwiązywanie problemów gospodarczych

4. Źródła poznania ekonomii

- obserwacja rzeczywistości

- metody analityczne, m.in. analizy statystyczne

- eksperymenty - rzadko stosowane, bo rzeczywistość ciągle się zmienia, ekonomia
NIE jest nauką eksperymentalną tak jak fizyka czy chemia

5. Prawa ekonomiczne - stale powtarzające się w danych warunkach relacje pomiędzy zjawiskami i procesami ekonomicznymi (prawidłowość / powtarzalność)

6. Trzy cechy charakteryzujące prawa ekonomiczne

a) Obiektywizm - prawa ekonomiczne są obiektywne: działają poza naszą wolą i świadomością, nie możemy ich zmienić, możemy tylko do nich się dostosować i wykorzystać ich działanie

b) Statystyczność (stochastyczność) - można je poznać obserwując zjawiska masowe, zjawiska (procesy, zachowania) indywidualne nie mogą być podstawą do żadnych uogólnień

Prawa ekonomiczne nie tłumaczą każdego indywidualnego zjawiska, są prawdziwe jedynie dla tych „przeciętnych”

c) Historyczność - prawa ekonomiczne są (w ogromnej większośc) historyczne:
prawa zmieniają się wraz ze zmianami gospodarki

7. Racjonalność / optymalność - wybór najlepszego spośród konkurencyjnych wobec siebie rozwiązań przy określonych zasobach

- minimalizowanie nakładów, maksymalizowanie efektów

- wybór racjonalny dokonywany jest wobec określonego kryterium celu

- najbardziej racjonalna relacja efekty / nakłady:

Efekt / nakład = max / const.; Efekt / nakład = const. / min

- spojrzenie pragmatyczne

- postępowanie racjonalne polega na dążeniu do minimalizacji ryzyka nieosiągnięcia założonego celu

Prakseologia - nauka zajmująca się racjonalnością

8. Zasada „ceteris paribus” (pozostałe rzeczy bez zmian), np.: jeżeli ceny na dobro X rosną, to ceteris paribus popyt spada

„Post hoc ergo propter hoc” - po czymś, a zatem w wyniku tego czegoś

II

1. Koszt alternatywny - wartość najlepszej z możliwych korzyści, utraconej w wyniku dokonanego wyboru - jest zawsze ponoszony przez osobę podejmującą decyzję - jest określony w chwili dokonywania wyboru - ma charakter subiektywny

2. Proces gospodarowania

3. Krawędź możliwości produkcyjnych

Gospodarka znajdująca się na krawędzi możliwości produkcyjnych funkcjonuje efektywnie, co oznacza, że nie można zwiększyć produkcji jednego dobra bez zmniejszania produkcji drugiego.

Efektywność oznacza, że nie ma marnotrawstwa .

Każdy punkt leżący poniżej krawędzi, np. punkt G oznacza, że zasoby nie są w pełni wykorzystane, natomiast punkty leżące powyżej tej krawędzi (np. punkt H) są nieosiągalne przy określonej technologii produkcji i wielkości zasobów. W wyniku postępu techniczno-organizacyjnego kombinacje nieosiągalne mogą stać się osiągalne.

4. Prawo malejących przychodów - zmniejszanie się przyrostów produkcji w miarę dodawania kolejnych, jednkowych jednostek nakładu zmiennego (np. praca) do pewnej stałej ilości innego nakładu (np. ziemia)

5. Prawo rosnących kosztów względnych - w zamian za uzyskanie kolejnych jednakowych przyrostów produkcji jednego dobra trzeba zrezygnować ze stale rosnących ilości innego dobra

6. Skala produkcji - to miara ilości otrzymanego produktu przy uwzględnieniu ilości czynników produkcji

a) Przychody stałe względem skali - np. podwojenie każdego nakładu przyniesie podwojenie produktu b) Przychody rosnące względem skali - podwojenie nakładów może prowadzić do efektu większego niż podwojenie produkcji; ekonomia skali, produkcja masowa

7. Proces produkcji - całokształt działań związanych z przekształceniem surowców i materiałów w produkty gotowe

III

1. Popyt na dane dobro - jest to ilość tego dobra, jaką nabywcy są w stanie nabyć po określonej cenie i w określonym czasie

Pozacenowe determinanty popytu:

- dochody nabywców

- moda

- ceny dóbr substytucyjnych i komplementarnych

- gusty i preferencje nabywców

- kultura, religia, tradycja, przepisy

- użyteczność dobra

- ilość konsumentów

- oczekiwania co do zmiany ceny

Dochody a popyt - krzywe Törnquista

1 - dobra podstawowe (np. żywność)

2 - dobra wyższego rzędu

3 - dobra luksusowe

4 - dobra niższego rzędu

Prawo Engla - udział wydatków na żywność w wydatkach całkowitych gospodarstw domowych maleje wraz ze wzrostem dochodów

Paradoks Veblena - w miarę wzrostu ceny na dane dobro rośnie także popyt na nie, dotyczy to dóbr luksusowych

Paradoks Giffena - wzrost ceny na dane dobro powoduje spadek dochodów realnych, implikuje to wzrost popytu na to dobro, dotyczy to dóbr podrzędnych

Efekt owczego pędu - popyt na dane dobro wzrasta dlatego, że inni konsumują to dobro, oznacza to potrzebę utożsamiania się z innymi konsumentami i ich stylem bycia

Efekt snobizmu - popyt na dane dobro maleje wskutek tego, że inni kupują to dobro, oznacza on potrzebę wyróżnienia się, bycia ekskluzywnym, odmiennym od innych

2. Podaż danego dobra - jest to ilość tego dobra zaoferowana przez producentów do sprzedaży po danej cenie w określonym czasie

Pozacenowe determinanty podaży:

- koszty wytwarzania

- rentowność produkcji dóbr substytucyjnych

- czynniki naturalne

- technologie

- oczekiwania co do zmiany ceny

Podaż i cena a czynnik czasu

a) Okres ultrakrótki - podaż jest sztywna względem ceny, cena zmienia się wraz z popytem, reakcja podaży jest zerowa

b) Okres krótki - podaż dostosowuje się w ramach istniejącego potencjału poprzez lepsze jego wykorzystanie

c) Okres długi - zmienia się potencjał produkcyjny, możliwości dostosowawcze są największe

Czas zwiększa cenową elastyczność podaży.

Cena równowagi rynkowej

Nadwyżka podaży nad popytem - cena jest zbyt wysoka, konkurencja między sprzedającymi doprowadzi do spadku ceny, co implikuje wzrost popytu i spadek podaży

Niedobór podaży w stosunku do popytu - niska cena zachęci nabywców do zwiększenia popytu przy równoczesnym ograniczeniu podaży przez producentów, konkurencja między kupującymi doprowadzi do wzrostu ceny, który spowoduje spadek popytu i wzrost podaży

Typowym problemem jest nadwyżka, częściej występuje w gospodarce rynkowej, niedobór w centralnie planowanej.

Cen równowagi może być wiele, ponieważ jest wiele czynników determinujących popyt i podaż.

Model pajęczyny

- jeżeli nachylenie krzywej podaży jest większe aniżeli krzywej popytu to występują
tłumione (zmniejszające się) wahania cen i ilości oferowanych produktów

- jeżeli nachylenie krzywej podaży jest mniejsze aniżeli krzywej popytu, to wahania cen i ilości mają charakter wybuchowy (zwiększający się)

3. Elastyczność cenowa popytu i podaży

a) Cenowa elastyczność popytu - reakcja popytu na zmianę ceny, której siłę można zmierzyć za pomocą współczynnika cenowej elastyczności popytu:

E_cPp = (∆P_p / P­­­­_p) / (∆c / c)

∆P_p / P­­­­_p - względna (procentowa) zmiana popytu

∆c / c - względna (procentowa)zmiana ceny

np. E = -0,5 (gdy cena wzrośnie o 20%, to popyt spadnie o 10%)

- E = 0 - doskonale elastyczny, sztywny

- E= -0,5 - mało elastyczny

- E = -1,0 - elastyczność wzorcowa / neutralna, rynek jest sztywny

- E = -3,5 - wysoka elastyczność

b) Mieszana cenowa elastyczność popytu - reakcja popytu na dobro X na zmianę ceny dobra substytucyjnego bądź komplementarnego (dobra Y)

Jej miarą jest współczynnik mieszanej elastyczności popytu:

E_cMPp = (∆P_px / P_px) / (∆c_y / c_y)

∆P_px / P_px - względna zmiana popytu na dobro X

∆c_y / c_y - względna zmiana ceny dobra Y pozostającego do dobra X w stosunku substytucji bądź komplementarności

c) Dochodowa elastyczność popytu - reakcja popytu na zmianę dochodu
Miarą tej reakcji jest współczynnik dochodowej elastyczności popytu:

E_DPp = (∆P_p / P_p) / (∆D / D)

∆P_p / P_p - względna (procentowa) zmiana popytu

∆D / D - względna (procentowa) zmiana dochodu

Przykłady:

- Używki są dobrami mało elastycznymi - wzrost ich ceny nie wywołuje gwałtownego spadku popytu

- Współczynnik cenowej elastyczności mieszanej (X, Y) = -2,0

Dobra te są komplementarne, jeżeli cena X wzrośnie o 10%, to popyt na Y
spadnie o 20%

- Współczynnik cenowej elastyczności popytu (A, B) = 1,0

Dobra substytucyjne, wzrost ceny A spowoduje wzrost popytu na dobro B

- Współczynnik dochodowej elastyczności popytu = 1,2

Dochody wzrosną o 10%, popyt na dane dobro wzrośnie o 12% (dobro normalne)

= -0,8 - wzrost dochodów o 10% powoduje spadek popytu o 8% (dobra podrzędne)

- Współczynnik elastyczności podaży = 1,4

Wzrost ceny o 10% powoduje wzrost podaży o 14% (jest to normalna reakcja

---