PAŃSTWO

Pojęcie państwa

Polis - Grecja

Civitas - Rzym, gmina pełnoprawnych obywateli, państwo obywateli rzymskich

Republika - państwo jako wspólnota wszystkich obywateli

Imperium - Rzym

Kraj Terra - średniowiecze

Państwo

• Okolony granicami obszar, w obrębie którego ludzie są poddani jednej władzy politycznej (państwo jako kraj

• Ogół ludzi żyjących w granicach danego państwa

• Organizacje ludzi rozpatrywane ze względu na łączącą ich więź zależności politycznej

• Część organizacji państwowej, która sprawuje władzę nad innymi lub realizuje wszelkie związane z tą władzą czynności

• Podmiot własności państwowej

Typy definicji państwa:

1. Definicje funkcjonalne: opisują one państwo poprzez funkcje jakie spełnia w danym układzie społecznym: Państwo jest to zrzeszenie doskonale wolnych ludzi w celu korzystania z prawa oraz dla dobra powszechnego

2. Definicje strukturalno-elementarne: wg. Jellinka państwo to: ludność, terytorium i władza zwierzchnia. Państwo to trwały związek ludzi trwale osiadłych na danym terytorium, podlegających jednej, wyłącznej władzy zwierzchniej (suwerenność)

3. Definicje psychologiczne: Leon Petrażycki: Państwo jest to zbiór wyobrażeń dotyczących władczych stosunków międzyludzkich. Stosunki takie zachodzą głównie na płaszczyźnie kontaktów pomiędzy rządzącymi i rządzonymi

4. Definicje socjologiczne: określają państwo jako społeczność polityczna. Państwo jest to zespół ludzi występujących jako członkowie lub funkcjonariusze określonych instytucji i mających z tej racji określone prerogatywy

5. Definicje klasowe to odmiana definicji socjologicznych, Karol Marks: Państwo do instrument klasowego panowania ze względu na dominację klas posiadających

Typy umieć wszystkie, definicję jedną, najlepiej Jellinka

Cechy państwa

1. Jest to organizacja polityczna

2. Państwo jako organizacje przymusowe -> siła fizyczna stosowana wobec ludzi

3. Przymus ekonomiczny np. embargo

4. Przymus psychologiczny -> państwo posiada monopol na przekazywanie informacji (kiedyś cenzura)

5. Państwo jako organizacja terytorialna

6. Państwo jako organizacja suwerenna

Suwerenność - oznacza niezależność władzy państwowej w stosunkach z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi oraz od wszelkiej innej władzy wewnątrz państwa

Cechy państwa suwerennego:

1. Posiada zwierzchnią władze nad terytorium i ludnością

2. Może dobrowolnie nawiązywać stosunki dyplomatyczne z innymi państwami

3. Może swobodnie kształtować własny ustrój społeczno-gospodarczy i formę państwa.

PAŃSTWO PRAWA

Państwo rządzone przez prawo

Cechy charakterystyczne państwa prawa

• Wolne wybory

• Zasada podziału władzy

• Niezawisłość sądów

• Legalizm

• Hierarchiczny system źródeł prawa

• Kontrola legalizmu i hierarchii aktów prawa

GENEZA PAŃSTWA

Arystoteles: państwo [pochodzi z natury co oznacza, ze powstało na drodze naturalnego rozwoju, syntezy mniejszych wspólnot rodzinnych w osady, które się łączyły i tworzyły miasta-państwa (polis). Zadaniem polis było zapewnienie obywatelom szczęśliwego życia

Arystoteles wyróżnił trzy czynniki władcze:

1. Czynnik obradujący

2. Czynnik rządzący

3. Czynnik sądzący

Arystoteles podzielił ustroje na:

USTROJE

DOBRE ZDEGENEROWANE

USTRÓJ określa porządek władzy w państwie i sposób ich podziału, stwierdza co jest czynnikiem decydującym w państwie, jaki jest cel każdej wspólnoty.

USTROJE DOBRE wg. Arystotelesa

• Monarchia

• Arystokracja

• Politeja (władza sprawowana przez średnio zamożnych)

USTROJE ZDEGENEROWANE wg. Arystotelesa

• Tyrania

• Oligarchia

• Demokracja

Demokracja to wg. Arystotelesa (i po grecku) rządy ubogich.

TRZY SPOSOBY DEFINIOWANIA DEMOKRACJI

1. Ujęcie aksjologiczne

• Demokracja jest traktowana jako sposób rządzenia oparty na następujących wartościach politycznych: wolność, równość, godność człowieka, tolerancja

Ujęcie proceduralne:

• Kładzie się nacisk na instytucje i mechanizmy sprawowania władzy politycznej, utożsamia się w nim demokrację z określonym typem reżimu politycznego

• Do reguł rządzących procesem sprawowania władzy należą np.

- swoboda zrzeszania się

- legalność działania opozycji

- tworzenie wyspecjalizowanych instytucji kontroli władzy mających w założeniach zapobiegać jej nadużyciom

ZASADY PRAWNO-USTROJOWE PAŃSTW DEMOKRATYCZNYCH

1. Suwerenność narodu

2. Zasada reprezentacji - obowiązek delegowania uprawnień władczych na przedstawicieli wybieranych przez naród

3. Uznanie wyborów za główne źródło legitymizacji władzy

4. Podział władzy

5. Odpowiedzialność polityczna funkcjonariuszy politycznych

6. Ochrona praw obywatelskich

Ad. 3

Demokracja może być traktowana jako realny efekt społeczny łączący formalne reguły sprawowania władzy z treścią polityki. Procedury i instytucje polityczne traktowane są w nim jako środek osiągania określonych celów społecznych:

• Likwidacja różnic społecznych

• Eliminacja bądź redukcja elementów przemocy w rozwiązywaniu konfliktów politycznych

• Ochrona mniejszości politycznych

PŁASZCZYZNY I FORMY DEMOKRACJI

1. Polityczna: związana z podejmowaniem decyzji

2. Demokracji lokalnej (ograniczony zasięg terytorialny)

3. Demokracja przemysłowa oznaczająca stworzenie dla zatrudnionych w przedsiębiorstwach warunków współuczestnictwa w podejmowaniu decyzji dotyczących strategii przedsiębiorstwa.

DOKTRYNY ŚREDNIOWIECZNE

Doktryna teologiczna

• św. Augustyn: przejście od stanu przedpaństwowego do państwa nastąpiło wskutek zepsucia się natury ludzkiej. Bóg dał człowiekowi państwo, ale zrobił to z powodu grzechu. Gdyby nie upadek ludzi, państwa by nie było. Istnieje nieustanna walka między państwem ziemskim (civitas terrena) a państwem boskim (civitas Dei). Pierwsze to państwo ludzi grzesznych i złych, którzy nie zaznali łaski. Państwo stwarzało warunki zewnętrznego pokoju i bezpieczeństwa. Wymagało to specjalnie dobrych władców. Ale Bóg dawał władzę dobrym i złym, dostarczał nawet tyranów, także bowiem poprzez nich realizował swe plany. Zatem chrześcijanie winni byli tolerować władzę nawet wówczas, gdy była identyczna z bezkarnością.

• św. Tomasz z Akwinu: Państwo przestało być instytucją ustanowioną przez Boga dla poskromienia grzesznego człowieka. Jak źródłem powstania społeczności ludzkiej była ludzka natura, tak i władza państwowa pochodziła tylko pośrednio do Stwórcy, Boska była tylko sama zasada władzy (principium praelationis)natomiast każdy konkretny ustrój tworzyli ludzie.

Doktryna patriarchalna:

• Robert Filmer: państwo powstało w procesie mechanicznego łączenia rodów w plemiona, plemion zaś w większe całości aż do państwa włącznie przy zachowaniu zasady patriarchalnej władzy

Doktryna patrymonialna:

• Ludwik von Halter, wiek XIX: u źródeł władzy państwowej leżała własność ziemi, koncepcja ta ujmowała państwo jako dziedziczną własność dynastii panującej, a zgodnie z tą zasadą obowiązywały w niej w odniesieniu do państwa podobne zasady dziedziczenia jak w stosunkach prywatno prawnych

DOKTRYNY NOWOŻYTNE, CECHY DOKTRYN NOWOŻYTNYCH

1. Następuje Oddzielenie własności prywatnej władcy od własności publicznej

2. Następuje wytworzenie się trwałych instytucji administracji państwowej

3. Powstają różne formy udziału obywateli w sprawowaniu władzy państwowej

Doktryna umowy społecznej

• Przedstawiciele: Spinoza, Hobbes, J.J Rousseau, Hugo Grocjusz

Doktryna podboju:

• Przedstawiciele: Ludwik Gumplowicz

• Państwo powstało po podbiciu grup gorzej zorganizowanych i słabszych przez lepiej zorganizowane i silniejsze

Doktryna rozwarstwienia klasowego:

• Przedstawiciele: Fryderyk Engels „O pochodzeniu rodziny, własności prywatnej i państwa”

• Wywodził genezę państwa z rozpadu małej i nieskomplikowanej społeczności na antagonistyczne klasy społeczne. Stosunki produkcji istniejące początkowo w społeczeństwie były stosunkami wspólnej własności. W pewnym momencie nastąpiło przywłaszczenie środków produkcji przez jednych ludzi i podporządkowanie sobie tych, którzy tych środków nie posiadali (2 klasy: eksploratorzy i eksploatowani)

Doktryny socjologiczne - społeczne:

• Przedstawiciele: L. Duguit

• Genezę państwa wywodzi się ze społecznego podziału władzy, ze stopniowego wyróżniania się grupy rządzących i rządzonych

Doktryny psychologiczne:

• Przedstawiciele: L. Petrażycki

• Państwo powstało dzięki przeżyciom prawnym, powstanie władzy państwowej wyjaśniał wskazując na przeżycia, których wynikiem jest świadoma konieczność okazywania posłuszeństwa pewnym osobom w państwie

Doktryna państwa międzynarodowego:

1. Wyzwolenie się narodu od zależności innego narodu np. Polska w 1918 r

2. Secesja części terytorium danego państwa dająca początek nowemu państwu np. wystąpienie 11 stanów południowych z Unii

3. Rozpad państwa na 2 lub więcej części np. 1993 Czechosłowacja na Czechy i Słowację, ZSRR

4. Zjednoczenie dwóch lub więcej państw, np.: NRD + RFN= Niemczy

5. Utworzenie nowego państwa na podstawie aktu międzynarodowego 1947 - Izrael

Typy państw - pojęcie typu państwa powinno dać odpowiedź na pytanie kto w państwie sprawuje kontrolę nad środkami produkcji i wyłania ośrodki władzy

Kryteria wyłonienia typu państwa

1. Rodzaj stosunków na linii rządzący - rządzeni

2. Określić (wyodrębnić) grupę, która w danym państwie włada środkami produkcji

3. Zbadać relacje jakie zachodzą między grupami społecznymi

4. Badamy grupę, która wyłania ośrodki władzy politycznej

5. Badamy jaki jest status ludności w danym państwie

6. Badamy grupę, która nadzoruje funkcjonowanie organów państwa

TYPY

1. Państwo niewolnicze

2. Państwo feudalne

3. Państwo kapitalistyczne

4. Państwo socjalistyczne

Ad. 1

Niewolnictwo - jedna z form wyzysku polegająca na tym, ze pewna grupa ludzi wraz z narzędziami produkcji stanowi własność innych ludzi (który mogą nimi swobodnie rozporządzać)

1926

1948 - deklaracja praw człowieka - niewolnictwo i handel ludźmi zakazane!

1956 - uzupełnienie zapisu z 1926

197?- rezolucja potępiająca handel ludźmi

Ad. 2

Państwo feudalne to system społeczno-polityczny opierający się na systemie hierarchicznej zależności jednostek:

• Władca

• Najpotężniejsi feudałowie

• Wasale niższego rzędu

• Chłopi, niewolnicy, ludzie bez ziemi

Przesłanki powstania państwa feudalnego:

• Słabość władzy centralnej

• Dezintegracja administracyjna Rzymu

• Prowadzenie działań militarnych, które pochłonęły rzeszę ludzi

Ad. 3

Państwo kapitalistyczne:

1. to system gospodarczy zorientowany na rynek czyli miejsce gdzie spotykają się popyt a także podaż dóbr i usług, oraz gdzie odbywa się współzawodnictwo

2. to system gospodarki wymiennej, którego cechą jest podział ludzi na właścicieli środków produkcji oraz na robotników

W rozwoju państwa kapitalistycznego wyróżniamy 2 okresy:

1. państwo liberalne odpowiadające kapitalizmowi wolnokonkurencyjnemu

2. współczesne państwo kapitalistyczne rozwijające działalność zarówno w strefie gospodarczej jak i socjalnej

Ten drugi typ zaczął pojawiać się w XVIII w. :

• państwo dobrobytu: koncepcja państwa dobrobytu zakłada, że państwo przy użyciu mechanizmów politycznych i administracyjnych pomaga osobom, które znalazły Się w trudnej sytuacji

• państwo powinno zapewnić każdemu obywatelowi równość (?) w korzystaniu z usług socjalnych państwa

• zapewnienie ochrony socjalnej, każdemu, kto znalazł się w trudnej sytuacji życiowej

• państwo musi zapewnić każdemu minimalne dochody

Ad. 4

Państwo socjalistyczne - (ten typ pojawił się po II wś. W Europie wsch. i śr. )

• Korea Północna

• Wietnam

• Chiny

• Kuba

Trzy grupy społeczne: robotnicy, chłopi, inteligencja pracująca. Monopol jednej partii na sprawowanie władzy

PAŃSTWO FASZYSTOWSKIE

• Reżim polityczny utożsamiany z totalitaryzmem

• Idea społeczno-polityczna, której podstawowe elementy określa idea charyzmatycznego wodza

• Mit wspólnoty ziemi i krwi

• Zbiór antydemokratycznych, antyliberalnych i skrajnie nacjonalistycznych haseł

PAŃSTWA TRZECIEGO ŚWIATA (ROZWIJAJĄCE SIĘ)

• Powstałe na terytoriach dawnych kolonii i terytoriów zależnych

• Wyzwoliły się spod panowania kolonialnego

• Posiadają niski stopień rozwoju gospodarczego

• Struktura społeczna jest bardzo zróżnicowana

• Struktury polityczne są słabo rozwinięte

• Przyjmują zróżnicowany zakres praw i swobód obywatelskich

Forma państwa (3 elementy):

• Forma rządów

• Tzw. reżim polityczny

• Ustrój terytorialny państwa

Kryteria klasyfikacji:

1. Kryterium ze względu na formę rządu:

1. Monarchie

2. Republiki

Monarchie europejskie:

Belgia Albert II od 1993 r

Dania Małgorzata II od 1972 r

Hiszpania Juan Carlom od 1975 r

Holandia Beatrix od 1980 r

Monaco ks. Albert II od 2005 r

Norwegia Harald V od 1991 r

Szwecja Karol XVI Gustaw od 1973r

Anglia Elżbieta II od 1952

Lichtenstein ks. Hans Adam II od 1974

Luxemburg wlk. Ks. Henryk od 2000 r

Watykan Benedykt XVI od 2005 r (monarchia elekcyjna)

Republika - władza pochodzi od narodu, jest określony czas sprawowania władzy i prawna odpowiedzialność głowy państwa

2. Kryterium ze względu na wewnętrzny podział państwa

• Państwo unitarne: wewnętrznie jednolite, jednostki administracyjno-terytorialne są podporządkowane organom centralnym, nie mają żadnej politycznej samodzielności występuje jednolity system prawa np. Polska

• Państwo złożone:

1. Unia personalna- związek dwóch lub więcej państw poprzez osobę wspólnej głowy państwa z zachowaniem odrębnego systemu instytucji państwowych

2. Unia realna: związek dwóch lub więcej państw będących podmiotem prawa międzynarodowego. W ramach tej unii sprawy zagraniczne, finansowe, wojskowe są rozwiązywane wspólnie dla wszystkich państw

3. Konfederacja- związek państw powołany w celu realizacji określonych zamierzeń Unia Europejska

4. Federacja - Rosja, RFN, USA, Szwajcaria

• Autonomia - ograniczona suwerenność powstała z różnych przyczyn, np. uwarunkowania geograficzne np. Kraj Basków, Kosowo, Grenlandia

3. Kryterium ze względu na reżim polityczny

1. Państwa demokratyczne: ustrój parlamentarno-gabinetowy, prezydencki, pólprezydencki)

2. Państwa autorytarne:

• Ograniczony pluralizm przejawiający się w istnieniu jednej partii politycznej

• Zawężony zakres udziału społeczeństwa w organizacjach politycznych państwa

• Elitarność form działalności publicznej

• Postępująca depolityzacja

• Polityczne sterowanie nastrojami społeczeństwa

• Państwa totalitarne:

• Władza skupiona w rękach jednostki lub grupy

• Rozbudowany system kontroli

• Upolitycznienie aparatu kontroli

• Rozbudowany system terroru

• Centralizacja gospodarki i polityki gospodarczej

FUNKCJE PAŃSTWA

WEWNETRZNE ZEWNĘRZNE

Na terytorium poza terytorium

WEWNETRZNE:

• Funkcja ochronna: zapewnienie bezpieczeństwa obywatelom wewnątrz państwa

• Funkcja kulturalno wychowawcza: działania w sferze kształtowania i rozpowszechniania kultury

• Funkcja socjalna: państwo opiekuńcze, ma pomagać najuboższym

• Funkcja adaptacyjna: związana z dążeniem państwa do przekształcania się zgodnie z rozwojem cywilizacyjnym

ZEWNĘRZNE

• Ochrona obywateli poza granicami państwa np. ambasady, konsulaty

GRUPA INTERESU:

To zorganizowane stowarzyszenie, którego celem jest wpływanie na treść polityki, względnie działania rządu

CECHY GRUP INTERESU:

• Skupiają różne kategorie członków

• Opierają się na dobrowolnym członkostwie

• Mobilizują swoich członków wokół określonych kwestii

• Grupy interesu nie dążą do zdobycia i sprawowania władzy (w odróżnieniu od partii)

• Grupy interesu chcą wywierać wpływ na decyzje polityczne (np. związki zawodowe)

KLAZYFIKACJA GRUP INTERESU

1. Grupy autonomiczne: nie mają formalnej organizacji, działają spontanicznie, np. blokady dróg

2. Grupy nieposiadające charakteru stowarzyszeń, Grupy komunalne np. Grupy etniczne

3. Stowarzyszenia maja formalną organizację, są rejestrowane, członkostwo dobrowolne

4. Grupy instytucjonalne, posiadają własne, statutowe działania

KULTURA POLITYCZNA

To całokształt wartości, norm i reguł zachowania utrwalonych w świadomości podmiotów biorących udział w działaniach politycznych

TYPY KULTURY POLITYCZNEJ

1. Kultura parafialna (zaściankowa), rzeczywistym jej odpowiednikiem byłyby kultury polityczne prymitywnych plemion afrykańskich. Społeczeństwo nie wykazuje zainteresowania systemem politycznym

2. Kultura poddańcza, w której jednostki świadome są złożoności systemu politycznego, wykazują pewne zainteresowanie i pewną wiedzę na temat mechanizmów sprawowania władzy politycznej. Przeważa postawa podporządkowania się decyzjom politycznym

3. Kultura uczestnicząca - obywatele czynnie uczestniczą w życiu politycznym, tzw. społeczeństwo obywatelskie

KONFLIKTY POLITYCZNE

Konflikt określany jest jako przeciwstawne działanie dwóch lub więcej podmiotów polityki wynikające z ich wzajemnie sprzecznych interesów

GENEZA KONFLIKTU (4 obszary)

1. Sprawowanie władzy i wywieranie wpływu w systemie politycznym

2. Partycypacja w tworzeniu i dystrybucji dóbr materialnych

3. Status poszczególnych podmiotów w strukturze politycznej

4. Szanse kształtowania, upowszechniania i realizacji wartości związanych ze sferami politycznymi, etycznymi, religijnymi

FAZY KONFLIKTU

1. Pojawienie się sprzeczności i frustracji społecznych

2. Realna „walka” pomiędzy podmiotami charakteryzująca się zmiennym poziomem jej natężenia

3. Próba rozwiązania konfliktu poprzez ostateczne usunięcie jej przyczyn i zawarcie porozumienia

Przykładowe pytania:

1. Typy definicji władzy

2. Klasyfikacja form państwa- czyli podział ze względu na formę, ustrój terytorialny i reżim polityczny; wyjaśnić federacje dokładnie

3. W jaki sposób popiera się władze nie pamiętam jak to dokładnie brzmiało ale chodziło o manifestacje, popieranie indywidualne oraz debaty przed wyborcze

4. Typy definicji państwa,

5. Typy kultury i

6. Co to jest działalność polityczna

---