TERMINOLOGIA

Etnologia- nauka badająca człowieka jako istotę kulturową żyjącą w szczególnych uwarunkowaniach etnicznych. Etnologia podkreśla kulturowe zróżnicowania kosztem elementów uniwersalnych, zajmuje się raczej elementami bezrefleksyjnymi funkcjonującymi w kulturze masowej niż wyspecjalizowanymi wytworami elit społecznych i jest typowa dla tradycji europejskiej.

Etnografia -jest dziedziną empiryczną, której przedmiotem są niższe kultury ludowe lub ich elementy, ujmowane w konkretnych historycznych uwarunkowaniach, które mogą być przedmiotem analiz mi.in. porównawczych.

Antropologia społeczna -powstała w Anglii i jest ogólną nauką o człowieku jako istocie społecznej, która wytwarza kulturę. Zazwyczaj jej przedmiotem były kultury względnie proste, przedliterackie, w gronie funkcjonalistów była nazywana socjologią stosowana do społeczeństw prostych lub -za A.R. Radcliffe-Brownem -„socjologią porównawczą”.

Różnice między etnografią, etnologią i antropologią:

Wg Claude Levi-Straussa różnice te określił najprościej różnicą stopnia „analitycznej dociekliwości i generalizacji” w ramach tej samej dyscypliny. W tym opracowaniu przyjmuje termin:

Antropologia kulturowa -termin podstawowy z 3 przyczyn:

1. jest to termin najszerszy, zgodny swoim zakresem z nowoczesnym pojęciem terminu „kultura”

2. ujęcie amerykańskie sprzyja sytuowaniu antropologii, jako dziedziny interdyscyplinarnej

3. tradycja antropologii kulturowej najlepiej sprzyja prowadzeniu badań międzykulturowych na współczesnych kulturach lub ich elementach.

Antropologia wyrasta z historii Europy i jest najbardziej europejską z europejskich nauk.

ANTROPOLOGIA KULTUROWA- dział antropologii zajmujący się człowiekiem jako istotą społeczną wytwarzającą kulturę. Badając poszczególne kultury a zwłaszcza kulturę społeczeństw pierwotnych jej wytwory materialne i niematerialne a także strukturę społeczną oraz porównując zebrane dane antr. kultur. Dąży do skonstruowania uniwersalnej teorii funkcjonowania kultury. Antr. Kult. Szczególnie interesuje się problemem kulturowej odrębności i kontaktami kulturowymi społeczeństw tradycyjnych i cywilizacji przemysłowej , relacjami "my" - "oni" dystansem pomiędzy "obcymi" a "nami" i sposobami jego przezwyciężania. .Współczesna antr.kult. kładzie silny nacisk na badania społeczeństw nowoczesnych szeroko korzysta przy tym z metod i technik socjologii.

HIPOTEZA PRAŹRÓDEŁ

Ralph Linton -wywodzi antropologie z plotkarstwa, wędrujący po regionach M. Śródziemnego Grecy przywozili do rodzimej Hellady opowieści o zamorskich kulturach, o wiele starszych od ich własnej i jakże różnych. Spotykano odmienności w: obyczajach dnia codziennego, wierzeniach, prawach, zasadach sprawowania władzy, organizacji życia rodzinnego, sposobach gospodarowania itp.

Filozoficzny początek nauki był autorstwa emigrantów, za których to sprawa nastąpiło ogromne zderzenie dawnych kultur Bliskiego Wschodu i nowej ekspandującej w tym kierunku kultury greckiej.

Emigranci byli zazwyczaj budowniczymi nowych miast, w których planowali zamieszkać i rozwijać nowe życie, jednak zbudować miasto to zadanie trudne i nie wystarcza tylko plany urbanisty, u ich podstaw musi znaleźć się wiedza o charakterze mającej zamieszkać to miasto społeczności, tj. czy więcej potrzeba kościołów, czy banków, czy przewidzieć teatry, czy budować sąd, więzienie itp. By wiedzieć z kolei jaki społeczność ma charakter trzeba wiedzieć cos o naturze człowieka, wiedza o naturze natomiast zakłada natomiast wiedzę o naturze świata, w jakim ten człowiek żyje, stąd budowniczowie byli jednocześnie mędrcami na ówczesną miarę by zbudować miasto. W skutek rewolucji Grecy znaleźli się w świecie pozbawionym tradycji, uznanych autorytetów, praw i świętości, greccy budowniczowie miast-państw stali zatem jednocześnie przed zadaniem budowy murów, domów, świątyń etc. Oraz -a może przede wszystkim -przed zadaniem budowy wartości nadających ludzkiemu życiu sens w nowym świeci-mieście. Stąd poprzednicy filozofów oprócz wiedzy praktycznej i politycznej posiadali dyspozycje moralne, które umożliwiały im formułowanie praw etycznych, istotą tych zasad moralnych, było wpojenie ludziom przekonania, że ich życie jest w znacznych stopniu w ich własnych rękach, dzięki czemu swoim wysiłkiem i wiedzą mogą je częściowo kształtować.

Powiązania między filozofia, antropologia i etyka:

O ile najbardziej atrakcyjnym przedmiotem ludzkich zainteresowań jest człowiek (antropologia), o tyle oczekiwana nagrodą za poznawcze wysiłki, jest nadzieja na określenie sensu ludzkiego życia (etyka). Wszystkie pozostałe dziedziny wiedzy greckich budowniczych miast były bardziej lub mniej pośrednio związane z tymi podstawowymi kręgami zainteresowań niezależnie od tego czy mówiono o budowie kosmosu, zasadach poznania czy ustroju społecznym (filozofia sensu stricto) czy tez zajmowano się tak praktycznymi umiejętnościami jak meteorologia, nawigacja, budowa okrętów, kreślenie map czy odmierzanie czasu (filozofia sensu largo).

ANTROPOLOGIA A FILOZOFIA:

Człowiek poszukiwał siebie niezależnie czy patrzył w kosmos na przyrodę czy zgłębiał tajemnice mistycznego istnienia, nawet poznając inne kultury miał cicha nadzieje, że pozna tym samym lepiej samego siebie i swoja własna kulturę.

Z czasem antropologia kulturowa zaczyna się specjalizować, jej specyficzny przedmiot jakim jest kultura wyróżniał ja stopniowo z innych dziedzin, w przeciwieństwie do tradycji kultywowanej przez etnografów i etnologów antropologia kulturowa, jako ogólna dyscyplina teoretyczna zajmująca się interdyscyplinarnym badaniem człowieka, jako twórcy i wytworu kultury sensu largo, powinna być ujmowana zawsze w możliwie szerokiej perspektywie filozoficznej właściwej jej poszczególnym etapom rozwoju.

Antr. kult. nie jest jednak dyscypliną wprost filozoficzną, lecz będąc ogólną teorią i metodologią nauki o człowieku, jako twórcy kultury, ma swój istotny związek z filozofią zarówno w swej genezie jak i późniejszym rozwoju.

STAROŻYTNE PRZEKAZY:

Inform. etnograficzne dotyczące obyczajów życia codziennego znajdujemy w źródłach pisanych:

• Iliada (powst. po 850 r. p.n.e.)i Odyseja

• Prace i dnie Hezjoda -opisujące kulturę materialna Beocji z przelomu VIII i VII w.p.n.e.

• Dzieje Herodota z Halikarnasu w Małej Azji (485-425 p.n.e.), najobszerniejsze źródło informacji historycznych, etnograficznych i geograficznych

• Autorzy greccy: Aristeas z Prokonnezu, Hekatajos z Miletu, historyk -Polibiusz, Pozytoniusz z Apamei, Strabon z Amazei (autor „Geographiki” opisujacej m.in. wpływ klimatu na kulturę)

Okres Cesarstwa Rzymskiego:

• O gospodarstwie wiejskim Katona Starszego (234-249 p.n.e.)

• Georgiki i Eneida Wergiliusza (70-19 p.n.e.)

• Przemiany Owidiusza (43 p.n.e.-ok. 17 n.e.)

• Commentarii Cezara (100-44 p.n.e.)

• De rerum natura Lukrecjusza (95 p.n.e.-55 p.n.e.) -tu: koncepcja stadiów rozwoju ludzkości od stadium dzikiego-łowieckiego, poprzez pasterskie i rolnicze.

Źródła średniowiecza:

• Geografia Indikopleustesa czyli Kosmasa z Aleksandrii, podróżnika, który w VI w. n.e. odwiedził północno-wschodnią Afrykę, Cejlon i Indie.

MOZLIWOSCI POZNAWCZE KULTURY ŚREDNIOWIECZNEJ

A) przerwa w historii

Europa:

V wiek -rozkład Cesarstwa Rzymskiego i ogromne zderzenie kultur (konsekwencja przemieszczania plemion zamieszkujących tereny rzymskie)

VI, VII i częściowo VIII wiek -dalej idący obraz rozkładającej się, atomizującej i cofającej kulturowo Europy.

W VII wieku Arabowie odcinają Europę od dalekiego Wschodu, od tego czasu głównymi źródłami etnograficznymi są podróżnicy i geografowie arabscy dziesiątego wieku oraz historyce bizantyjscy.

B) odrodzenie eklezjologiczne

Odrodzenie eklezjologiczne -przełom wieku VIII i IX, okres reform zwany również odrodzeniem karolińskim lub frankońskim. Odrodzenie to ma charakter głównie religijno polityczny. Dwie instytucje: chrześcijaństwo i książęca władza plemienna okazały się samotnie bezradne wobec chaosu, który ogarnął Europę. Połączenie tych instytucji dawało pewną szansę integracji. Wzorem dla dzieła odbudowy nowej Europy był chrzest.

Odrodzenie frankońskie doprowadziło do powstania nie państw lecz władztw. Poprzez chrzest usiłowano całkowicie zniweczyć różnice plemienne, roztapiając je we wspólnocie eklezjologicznej; przez chrzest zmywano człowieka naturalnego na rzecz nowego stworzenia, powołanego ku zbawieniu.

Od przełomu VIII i IX stulecia aż do połowy XII w. mamy do czynienia ze skutkami odrodzenia frankońskiego

SKUTKI ODRODZENIA FRANKOŃSKIEGO:

• Powołanie wspólnoty eklezjologicznej -jej cecha charakterystyczną jest przeświadczenie, że władza płynie od góry, od władcy a dalej od Boga, człowiek nie ma żadnych przyrodzonych praw, stąd zaś wynika hierarchiczny układ społeczeństwa i nietykalność władzy

• Dominująca zasada jest, że życie zależy od światopoglądu

• Powstają monarchie teokratyczne

• Powiązaniu ulega instytucja władzy i religii, kultura europejska zyskuje pewne ramy nadające jej charakter całości. Ramy te mają polityczny i ideologiczny wymiar.

• Rozwój szkolnictwa i piśmiennictwa -w coraz powszechniejszym użyciu jest łacina (język martwy do VI wieku) tu: przekład Biblii -Wulgata.

• Rozkwit prawa -zalew ustawodawstwa z przełomu VIII i IX w.

3 zasady Europy ideologicznej całości (od IX wieku):

1. jednobiegunowości

2. powszechności

3. całkowitego oddania

Mamy tu do czynienia z prądem intelektualnym, dzięki któremu powstaje ideologicznie spójna konstrukcja polityczno-prawna, w której raz po raz odzywają się echa filozofii po augustyńsku zinterpretowanego Platona.

Odrodzenie frankońskie to okres zapoczątkowany przez Karola Wielkiego, charakteryzował się ogromnym wysiłkiem, skierowanym na integracje Europy w sensie ideologicznym, oświatowym, prawnym, politycznym, religijnym i kulturowym po upadku Cesarstwa Rzymskiego, jedynie ekonomia nie uległa bezpośrednim wpływom wielkiej reformy frankońskiej

C) rozpad wspólnoty eklezjologicznej

Rozkład systemu rozpoczął się od góry -od sporu o inwestyturę.

Otóż idea odrodzenia Cesarstwa Rzymskiego miała swoje źródło w ideologii kościelnej i była skierowana przeciwko ideologicznemu konkurentowi -Konstantynopolowi. Cesarstwo miało pełnić rolę zbrojnego ramienia Europy. Spór papieża Grzegorza VII i cesarza Henryka IV udowodnił, że w ramach wspólnoty eklezjologicznej władca jest zależny od kleru, nie posiada profilu prawno-politycznego, samodzielnych środków sprawowania władzy, „słusznego prawa” ani samodzielnego światopoglądu uzasadniającego niezależność jego władcy.

Władcy, którzy sami zainicjowali proces średniowiecznego odrodzenia przez chrzest, stali się później ofiarami teokratycznego systemu i sami tez zainicjowali nowy proces, będący dokładnym odwróceniem procesu poprzedniego. Proces ten można skrótowo określić mianem sekularyzacji rządów, a następnie też innych dziedzin życia, było to odrodzenie świeckie.

Istotą odrodzenia świeckiego jest przede wszystkim odrodzenie państwa, obywatela i polityki.

„Słusznym prawem” do którego mógł odwołać się władca, które stanowiło podstawę dla jego niezależności, które modernizowało stosunki prawne polityczno-prawne i które zapoczątkowało sekularyzację najpierw rządów, później społeczeństwa i na koniec doprowadziło humanistyki -było oczywiście prawo rzymskie.

Nowa sytuacja prawno-polityczna władców, daje wreszcie podstawy dla suwerenności terytorialnej państw i dla nacjonalizmu, które to czynniki legły u podstaw tworzenia się państw narodowych Europy. Najważniejszy jest rozwój języków narodowych poprzez słowo pisane. Pojawiają się: tłumaczenia Biblii, żywoty świętych, pieśni religijne, kroniki, historie miast.

Narody -odradzające się grupy plemienne, roztopione po odrodzeniu frankońskim we wspólnocie eklezjologicznej

Zasadnicza zmianę przynosi dopiero recepcja przechowanego przez Arabów arystotelizmu w systemie św. Tomasza a Akwinu, teoretycznie znoszącego wspólnotę eklezjologiczną opartą na doktrynie św. Augustyna.

Tomasz -przywraca godność człowiekowi naturalnemu. Odtąd już nie jeden, ale dwa światy uznane zostają przez ideologię kościelną za wartościowe -świat naturalny i świat nadprzyrodzony.

Proces sekularyzacji w kulturze:

1. historiozofia -uprawiana była według następującego wzoru: omówienie księgi Genezis, ośrodek wszystkiego stanowił Chrystus, Bóg przejawiał się w czynach ludzkich -zwłaszcza w czynach władców (Gesta).

Z tego płynął niezwykły obiektywizm kronikarzy, lecz historia pozbawiona była indywidualności i miała charakter typologiczny, powszechny i celowy. Uderza w niej całkowity nieomal brak biografii i autobiografii. Ich miejsce zajmowała w pełni typologiczna i moralizatorska hagiografia.

2. Pojawienie się nauk przyrodniczych -wiek XIII, powstaje Oxfordzka Szkoła Indukcyjna (R. Bacon) której motto brzmi: „Niczego nie można poznać bez doświadczenia”. W niej później powstanie teoria ruchu ciał niebieskich J. Buridana który miał zwiastować kopernikanizm.

D) otwarcie na Azję

Rozszerzeniu ulegają geograficzne i kulturowe horyzonty Europy w kierunku dalekiej Azji. To okres tworzenia ogromnego Imperium Mongolskiego przez Czyngis-chana (Tamudżyna).

Imperium Mongolskie -przekraczające swoimi rozmiarami Imperium Rzymskie, jego potęga opierała się na:

• Nowej (dziesiętnej) organizacji wojska

• Systemowi wysokich podatków

• Znakomitej sieci pocztowo-komunikacyjnej obejmującej całe imperium,

• Rozwoju handlu i rzemiosła

• Pełnej tolerancji religijnej

To nowocześnie zorganizowane imperium stanowiło potężny pomost pomiędzy dalekimi południowo-wschodnimi krańcami Azji a powoli budzoną z zacofania i zaściankową Europą.

Wieści o ludach z Azji zawdzięczamy:

Posłowi papieża Giovanni de Piano Carpini, posłowi papieża i króla francuskiego Ludwika Świętego franciszkaninowi Wilhelmowi van Ruysbroeck'owi, oraz misjonarzom, uczonym, kupcom i podróżnikom (największą sławę zyskał Marko Polo -autor Opisania świata)

EPOKA WIELKICH ODKRYĆ

Chęć poszukiwania nowej drogi do Indii. Popularność zyskują przyprawy korzenne, wzrostowi zapotrzebowania na korzenie nie odpowiada ich podaż.

Przyczyny poszukiwania nowej drogi do Indii:

1. chęć zysku wyrastającego z ogromnego popytu na korzenie w średniowiecznej Europie.

2. Ogromne zubożenie nieomal wszystkich warstw ludności, spowodowane wyczerpaniem się możliwości prowadzenia pobudzającej ekonomicznie ekspansji wewnętrznej, która pomnażała majątki lenne umacniającego się feudalizmu.

3. Kurczył się wydatnie rynek rąk do pracy -epidemia „czarnej śmierci” (dżumy)

PORTUGALIA:

Początek epoki wielkich odkryć sięga działalności portugalskiego księcia infanta Henryka Żeglarza, miał on dalekosiężne plany. Zamieszkał w południowej, strategicznie położonej prowincji Algarye, na Przylądku Sagress, tam zbudował ogromny zamek-coś w rodzaju szkoły. Przygotowywał tam się do opanowania śródziemnomorskiego handlu, zdobycia nowych terytoriów i przełamania blokady Maurów odcinających drogi na Daleki Wschód poprzez wielkie wyprawy morskie o celach militarnych i handlowych. Miejscem z którego wyruszały wyprawy Henryka Żeglarza był port w Lagos.

Wiele lat badań przyczyniło się do pokonania zarówno trudności w żegludze jak i ludzkiego strachu przed regionem równika, odmieniło to losy afrykańskich wypraw poszukiwaczy z Sagres. Pojawił się pierwszy towar - niewolnicy, później: kość słoniowa, złoto, skóry zwierzęce. Rozpoczyna się ogromna portugalska kolonizacja Afryki.

Dalsze odkrycia:

- Vasco da Gama wytycza wolną drogę morska na daleki Wschód

- Alfonso d'Albuquerque -opanowanie wysp i regionu Goa na subkontynencie indyjskim, gdzie usytuowano główne centrum portugalskiej ekspansji wschodniej; opanowanie cieśniny Ormuz, kluczowego punktu kontrolującego jedna z dwóch najważniejszych dróg handlu korzennego; zdobycie Malakki, z której uczyniono twierdzę panującą nad najważniejsza drogą ku wyspom korzennym -cieśniną Malakka.

HISZPANIA:

Cztery wyprawy:

1492-1493

1493-1496

1498-1500

1502-1504

Genueńczyk w służbie Hiszpanii -Krzysztof Kolumb- odkrywa nowe lądy w „Indiach Zachodnich” (zwano tak przez pomyłkę Kolumba początkowo Amerykę)

Następuje pogodzenie sprzecznych interesów Portugalii i Hiszpanii -umowa w Tordesillas, na jej mocy wszystkie nowo odkryte ziemie położone na zachód od przeprowadzonej na mapie świata linii biegnącej od bieguna północnego i mijającego wyspy Zielonego Przylądka miały przypaść Hiszpanii. Umowę te zatwierdził Papież. Nie uwzględniano w tej umowie półkuli wschodniej przez co niebawem doszło do konfliktów kiedy to Ferdynand Magellan odbył pierwsza podróż dookoła świata (1519-1522)

HOLANDIA:

Jan Pieterszoon Coen -opanowanie Djakarty na Jawie i założenie tam centrum militarno-handlowego panującego nad drugą po Malakce cieśniną wiodącą do wysp korzennych -Batawią.

ANGLIA, FRANCJA:

Kolejne sukcesy zaczynają odnosić Anglicy i Francuzi ze swoimi Kompaniami Wschodnioindyjskimi, Kompanią Angielską założoną w 1600r i Francuską z 1664r. Ostateczna dominacja przypadła w końcu Anglii.

WIEK XVII

W pierwszej połowi XVIIw odkrycia geograficzne wchodzą w swoja kolejną fazę:

-opłynięta zostaje Australia

-odkryta Tasmania, Nowa Zelandia i wiele wysp oceanii

-napływają opowiadania o ludach egzotycznych, które w jednych regionach charakteryzują się niezwykłą dzikością, z innych zaś równie niezwykłym usposobieniem.

SKUTKI WIELKICH ODKRYĆ W NAUCE, FILOZOFII

Źródła współczesnej nauki europejskiej, oraz antropologii:

1. wiedza antyku sprowadzona z ogromnych bibliotek Cordoby i Toledo i przetłumaczona najpierw na hiszpański a później na łacinę z arabskiego, jej dotarcie zawdzięczamy wyprawom łupieżczym, których inicjatorem był Don Rodrigo Diaz de Vivaro zwany Cydem, oraz działalności wysłannika Bizancjum -Manuelowi Chryzolorasowi.

2. dalekie wyprawy wymagające stałego unowocześniania sprzętu, sprawności i wiedzy z jednej strony z drugiej zaś ich efekty -przedsięwzięcia kolonizacyjne, nowe srodki prowadzenia wojen, nowe technologiczne problemy związane z transportem, komunikacją, współdziałanie na ogromnych obszarach w tropikalnych lub zimnych regionach, nowymi surowcami i roślinami (np. ziemniaki) oraz ich wykorzystaniem.

Bezpośrednim efektem wielkich wypraw był gwałtowny rozwój działalności handlowej, który wpłynął na rozwój przemysłu w kolonialnych metropoliach gdzie były lokowane bogactwa, życie stało się znacznie lżejsze i przyjemniejsze.

3. wydarzenia będące pobocznymi lub dalekimi skutkami okresu wielkich odkryć takim jak przeobrażenia technologiczne, ekonomiczne, finansowe, z którymi równolegle lub jako ich konsekwencja przychodziły przeobrażenia społeczne, narodowościowe i kulturowe w szerokim tego słowa znaczeniu.

Tło dla nauk społecznych przygotowała nowa filozofia oświecenia.

Filozofia oświecenia -swoje źródła znajduje w jakże typowym dla tego wieku, w którym dominuje ekonomia, praktycznym nastawieniu. Filozofowie chcą wiedzieć, by zmieniać niedoskonałe urządzenia świata społecznego. Wiedza, jeżeli chce być użyteczną, musi być dostępna, zatem trzeba ja przede wszystkim popularyzować. Filozof oświecenia staje się więc literatem (Rousseau), lub publicystą (Bayle), pisze przeważnie w j. francuskim, i omawia ważne, popularne powszechnie rozważane kwestie -filozofia staje się rodzajem mody.

Historyczne oświecenie to wiek XVIII, w filozofii następują zasadnicze przeobrażenia co do formy, treści i tematyki.

Porównanie wieku XVII i XVIII

Wiek XVII	Wiek XVII
1. Ideałem była wiedza ścisła 2. wzorem była matematyka 3. dominował racjonalizm jako źródło wiedzy 4.filozofia miała maksymalistyczne ambicje i realizowała się w wielkich systemach 5. podstawowe jest przekonanie o jedności świata 6. absolutyzm	Ideałem była wiedza dostępna wzorem było przyrodoznawstwo dominuje empiryzm, a rozum jest jedynie miarą wiedzy filozofia jest minimalistyczna, ceni specjalizacje i krytykę, rezygnuje z wizji kosmicznych na rzecz zainteresowań antropologicznych widzi się i ceni różnorodność świata relatywizm

Najbardziej powszechne cechy oświecenia:

1. naturalizm -wyrażał się w uznawaniu jedynie realnych rzeczy istniejących na sposób przyrodniczy, o których myślano konkretnie. Stąd jest to nurt materializmu, empiryzmu, eudajmonistycznej etyki, reformatorskiego myślenia o społeczeństwie i poszukiwania powszechnej natury ludzkiej i przyczyn jej różnorodnego manifestowania się w rozważaniach antropologicznych.

2. Postawa krytyczna sprawiała że był to nurt wolnomyślicielski, libertyński, uznający za przesąd i ciemnotę wszystko to, czego nie można sprawdzić rozumem. Za główna przeszkodę oświecenia umysłów uznano religię.

Popularność tej filozofii ograniczała się do kręgów najwyższej arystokracji.

Prace mające zwiastować powstanie antropologii jako nauki:

1 -praca misjonarza Jesepha F. Lafit, który porównuje kulturę plemion północnoamerykańskich (Irokezów) ze starożytnymi kulturami Hebrajczyków, Greków i Rzymian. Przeżył on wśród Irokezów 5 lat, znał ich język i prowadził pewnego rodzaju obserwację uczestniczącą, analizując obserwowane fakty kulturowe ludów wśród których przebywał z ludami starożytnymi, dokonuje wielu ciekawych odkryć antropologicznych metoda porównawczą.

2 -praca Anne R.J. Turgota, opisuje kulturę ludzką od stadiów pierwotnych, rozumiejąc to pojecie współcześnie, choć nie używając samego słowa „kultura”. Człowiek -pisze Turgot- posiadacz skarbu znaków, wyposażony w zdolność mnożenia ich w nieskończoność, potrafi utrzymać nabyte idee, komunikować je innym ludziom oraz przekazywać je swoim następcom w postaci stale rozszerzającego się dziedzictwa.

3 -prace szkodzkiego historyka i filozofa Adama Fergusona, jest on prekursorem dziewiętnastowiecznego ewolucjonizmu antropologicznego w tym sensie, ze uznaje naturalny choć wieloliniowy rozwój poszczególnych narodów, ich całych kultur i poszczególnych instytucji. Wyprzedza tez ewolucjonizm wyróżniając schemat rozwojowy oparty na trójpodziale: dzikość, barbarzyństwo cywilizacja oraz traktując współczesne społeczności pierwotne za historyczną instrukcję przeszłości Europy.

4 -praca Antoine N. Condorcety, mówi ona o pewnej odpowiedniości rozwoju umysłu ludzkiego i cywilizacji. Na tej podstawie pragnie autor tworzyć teorie rozwoju społecznego i postępu. Towarzyszy mu przekonanie, ze człowiek jest zdolny do nieograniczonego doskonalenia się, lecz tylko wtedy, gdy będzie się powodował w swym postępowaniu wyłącznie rozumem.

EWOLUCJONIZM

Przedstawiciele: Johann Jacob Bachofen, Lewis Henry Morgan, Edward Burnett Tylor, Adolf Bastian, Henry James Sumner Maine, John McLennan, John Lubbock, James George Frazer, William Robertson Smith, Edward Westermarck.

Główne założenia:

1. Jedność świata przyrodniczego i ludzkiego oraz jedność wiedzy o tym świecie

2. Prawidłowość -rzeczywistość ludzka podlega tym samym prawom co świat przyrody.

3. Genetyzm -wyjaśnić zjawisko to dla ewolucjonistów określić jego genezę

4. Jednolitość natury ludzkiej -przyjmowano istnienie niezmiennych zasad funkcjonowania ludzkiego umysłu, to założenie pozwalało przyjmować, że w podobnych warunkach ludzkiego działania można oczekiwać podobnych sukcesów.

5. Zmienność -jej obecność jest podstawowym faktem, zajmowano się kierunkiem i mechanizmem zmiany niż wykrywaniem jej początku.

6. Globalny charakter zmiany -zmiana jednego z elementów kultury powoduje zmiany w jej innych elementach

7. Zmiana jako postęp -zmiana zawsze była ukierunkowana, tożsama z postępem, wszystko inne traktowane jako odstępstwo od reguły.

8. Nierównomierność postępu -różne sektory kultury nie rozwijają się równomiernie, oraz różne społeczeństwa rozwijają się w różnym tempie w odmiennych fazach rozwoju

9. Ciągłość i stopniowość postępu -ewolucja nie zna skoków, wszystkie elementy przechodzą łagodnie w swoje kolejne stadia i pomiędzy każdym z nich istnieje wiele stanów pośrednich.

10. Immanentność zmiany -dwojaki wewnętrzny i zewnętrzny charakter czynników zmiany (Spencer). Zasada te pełniła jedynie rolę dyrektywy metodologicznej nie zaś twierdzenia teoretycznego.

11. Zastosowanie metody porównawczej w celu ekstrapolowania w przeszłość zjawisk teraźniejszych -istota tej metody jest przekonanie, ze analiza zjawisk współczesnych może być źródłem informacji o zjawiskach dawnych.

DYFUZJONIZM

Przedstawiciele: dyfuzjonizm łączy się z tzw. szkołą kulturowo-historyczną, jej przedstawiciele to Leo Frobenius, Heinrich Schurtz, Fritz Graebner, Bernhard Ankermann, Wilhelm Koppers, Paula Schebestw, Wilhelm Schmidt, oraz William James Perry i Grafton Elliot Smith.

Główne założenia:

1. przyjęcie tezy, ze wynalazek jest czymś w kulturze ludzkiej wyjątkowym i ze jej rozwój odbywa się bardziej pod wpływem rozprzestrzeniania się raz wynalezionego rozwiązania, niż na skutek rozwiązań nowych, konkurencyjnych. Rozwój jest powieleniem określonych wzorów, stąd o rozwoju danej kultury stanowi częstotliwość i liczebność jej kontaktów z innymi kulturami.

2. Głównym przedmiotem badań dyfuzjonisty jest wędrówka elementów lub luźnych zespołów kulturowych, nastawiony jest on na wykrywanie podobieństwa kultur, lecz nie po to, by udowadniać uniwersalność przebiegów ewolucyjnych, lecz po to by dowodzić kontaktów międzykulturowych i sprowadzić do minimum prawdopodobieństwo niezależnego dokonania znaczących wynalazków w różnych regionach i czasach

3. Kultura traktowana jako zbiór luźnych, niepowiązanych ze sobą organicznie elementów. Dyfuzjoniści nigdy nie przeczyli zwartości kultury, lecz po prostu zasady tych powiązań ich nie interesowały. To, ze kultura potrafi asymilować obce sobie niekiedy elementy było dla nich faktem o podstawowym znaczeniu, nie wytwarzało to jednak u nich ciekawości, w jaki sposób asymilacja ta zostaje dokonywana.

4. Operowanie dystrybutywnym pojęciem kultury. Interesowało ich przede wszystkim to, że każde społeczeństwo ludzkie ma swoją odrębną kulturę a nie to, że ma kulturę w ogóle.

5. Odrzucenie przez dyfuzjonistów koncepcji ewolucji, jako operującej prawami, lecz nie docierającej do poznania konkretnych procesów i zdarzeń, sprzyjało to przekształceniu antropologii z dziedziny zbliżonej do badań przyrodniczych ku humanistycznej nauce o kulturze.

FUNKCJONALIZM

Przedstawiciele: Bronislaw Malinowski, A.R. Radcliffe-Brown.

Główne założenia:

Od strony teoretycznej nowy kierunek wprowadzał całościowe widzenie przedmiotu badań -holizm, cecha charakterystyczna pierwszego okresu funkcjonalizmu jest jego sprzeciw wobec dyfuzjonizmu i dawnej szkoły ewolucjonistów.

FUNKCJONALIZM B.MALINOWSKIEGO:

Nawiązywał do drugiego pozytywizmu wiedeńskiego zwanego empiriokrytycyzmem, którego zasadniczymi cechami było:

• Oparcie się na czystym doświadczeniu

• Zadaniem nauki nie było wyjaśnianie zjawisk poprzez podanie ich przyczyn ale jedynie opis faktów

Kultura traktowana dwojako:

1. instrumentalnie -aparat zaspokajania ludzkich potrzeb biologicznych, kulturopochodnych i integratywnych

2. instytucjonalnie -zespół instytucji czyli zespołów współdziałających ludzi wyposażonych w odpowiednie zasoby i narzędzia

Centralnym elementem były dla niego potrzeby ludzkie, których zaspokojenie jest ostatecznym celem każdej kultury. Wysuwał na pierwszy plan potrzeby biologiczne, równorzędnie traktował kultury, jako dobrze zróżnicowane całości, punktem wyjścia i dojścia antropologa powinna być praca terenowa, na szczególna uwagę zasługują jego studia nad mitem, magia i językiem wsparte bogatym materiałem terenowym.

FUNKCONALIZM STRUKTURALNY RADCLIFFA-BROWNA

Opowiadał się on za:

• metodologiczną jednością nauk przyrodniczych i społecznych

• zasadnicza sprzecznością pomiędzy funkcjonalizmem z jednej strony a ewolucjonizmem i dyfuzjonizmem z drugiej

• sądził iż antropologia społeczna należy do grupy nauk nomotetycznych i jest skazana na brak wyjaśnień historycznych.

• Centralną kategorią jego koncepcji było pojecie struktury społecznej czyli trwałych stosunków interpersonalnych będących konsekwencją zróżnicowania społecznego.

Trzy rodzaje badania struktury systemu społecznego:

1. badania budowy i opracowanie klasyfikacji struktur społecznych (morfologia społeczna)

2. badanie działania systemu społecznego (fizjologia społeczna)

3. badanie mechanizmu zmiany struktury społecznej (dynamika społeczna), rozróżniał:

• zmiany w ramach struktury społecznej

• zmiany całej struktury

3 rodzaje zmian polegające na adaptacji:

1. ekologicznej (do zmieniającego się środowiska)

2. instytucjonalnej (do zmieniających się instytucji)

3. kulturowej (do zmieniających się norm i wartości)

Wspólne założenia Malinowskiego i Browna: 1)założenia swoistości systemu społecznego, 2) zał. homeostatycznego charakteru tego systemu, 3)zał. funkcjonalności tego systemu, 4)zał. funkcjonalności podsystemów, 5)zał. egzogennego charakteru zmiany.

Różnice miedzy nimi to: 1) sys. Społeczny: Malinowski -uklad instytucji, R.B. -struktura; 2)stan równowagi i integracji społecznej: malin. -efekt działania instytucji, R.B.- internalizacja norm; 3)warunek istnienia społeczeństwa: Malin. -zaspokajanie potrzeb ludzkich i realizacja imperatywów kulturowych, R.B. -realizacja konsensusu; 4)funkcjonalna klasyfikacja podsystemów kulturowych: Malin.-możliwa i dokonana na podstawie podziału instytucji na zaspokajające potrzeby biologiczne, duchowe i imperatywy kulturowe, R.B. -jego koncepcja nie stwarza takiej możliwości; 5)autonomiczny rozwój systemu: Malin. -w pewnym sensie możliwy poprzez wzrost efektywności zaspokajania potrzeb, R.B. -faktycznie możliwe jest tylko samoodtwarzanie się systemu lub jego rozpad pod wpływem oddziaływań zewnętrznych.

STRUKTURALIZM

Przedstawiciele: Claude Levi-Strauss

Główne założenia:

1. cała rzeczywistość jest ustrukturalizowana

2. struktura jest niezależna i odmienna od elementów rzeczywistości

3. struktura jest samoprzekształcajaca się samosterującą całością

4. struktura jest ukryta przed pobieżnym empirykiem

5. dopiero poznając strukturę możemy poznać rzeczywistość

Strukturalizm Levi-Straussa:

1. odchodzi od empiryzmu, proponuje myślowe odczytanie struktur głębokich, jako ukrytych systemów transformacji

2. chodzi zawsze o odczytanie jakiegoś dowolnego elementu rzeczywistości, jako jednej z możliwych a nie koniecznych realizacji ukrytej struktury

3. postępowanie antropologa ma polegać na: 1)zdefiniowaniu badanych zjawisk jako stosunku pomiędzy pewną liczbą rzeczywistych lub możliwych kategorii, 2)opisaniu możliwych pomiędzy tymi kategoriami permutacji, 3)odkryciu związków koniecznych, na drodze analizy tych permutacji a zatem dotarcie do struktury wyjaśniającej przypadkowe zjawisko empiryczne, od którego analizy wyszliśmy.

U podstaw jego stanowiska leży przekonanie, że język jest częścią struktury kulturowej, umysł w jego przekonaniu jest funkcja mózgu, duże znaczenie przypisuje badaniom porównawczym: poznając innych poznajemy znacznie lepiej siebie.

Model strukturalny ma następujące własności:

1)jest systemem, 2)należy do danej grupy transformacji, 3)na podstawie zmiany elementu można przewidzieć zachowanie się całości, 4)budowa modelu musi gwarantować wyjaśnienie wszystkich empirycznych faktów

Kultura wg niego jest:

Wyłącznie światem symboli, binarnym systemem wymiany znaczeń, stąd powinno się analizować ją z perspektywy teorii komunikacji.

RELIGIA

Religia -jest znaczącym elementem ludzkiej kultury. Jej źródła istnieją od naszych przodków pierwotnym źródłem był ludzki strach, oraz pytanie dotyczące ludzkiego losu, przeszłości przyszłości, o wszechświecie, strach przed tym co nowe i nieznane.

Religia jako element kultury. Analizowane tzw. sfery sacrum, jest ona rozumiana jako swoisty przejaw kultury.

Religia jako element kultury zawiera:

• element wiary w nieostateczność realnej sfery rzeczywistości, jest to również element wiary w istnienie sfery nadrzędnej, okrytej rodzajem tajemniczości.

• Społeczność wiernych, w których trwa działalność religijna i która tworzy tzw. substancje społeczną

• rytuał, w którym manifestuje się społeczność religijną, i który stanowi jej oprawę symboliczną

• organizacje i instytucje religijne zajmujące się organizacją działalnosci społeczności religijnej.

Z perspektywy antropologii kulturowej najważniejszymi elementami religii są:

1. społeczność religijna i rytuał

2. organizacje instytucjonalne

3. teologia (kwintesencja wiedzy o przedmiocie danej religii)

Wszystkie pierwowzory zasad wiary i organizacji religijnych należy zawsze szukać w zasadach organizacji życia społecznego na określonym obszarze. Sama religia wspólnie z mitami i magią należy do sakralnej sfery życia ludzi.

W pełni rozwinięta religie stanowią:

1. Społeczność religijna,

2. specyficzny rytuał,

3. instytucjonalizacja,

4. doktryna, na która składają się: wyznanie wiary i nauka o przedmiocie wiary -teologia.

5. kościół i jego stosunek do innych sfer kultury

Religia w kulturze jest:

1. elementem standardu kulturowego i może w sposób znaczący wpływać na wszelkie zmiany kulturowe

2. tradycja religijna silnie zakorzeniona powoduje, że religie mogą przetrwać najbardziej burzliwe zmiany kulturowe,

3. brak oficjalnych, manifestowanych przejawów istnienia religii nie oznacza braku faktycznych instytucji religijnych

Analizując rolę i funkcję religii w społeczeństwie, chcąc wyjaśnić istotę zjawisk religijnych za podstawę przyjmujemy następujące podejścia naukowe:

1. w założeniu przyjmuje się podział całości kultury na tzw. sferę sakralną i sferę świecką

2. uznaje się wtórność sfery sakralnej wobec świeckiej

3. przyjmuje się, że zawsze niedomagania sfery świeckiej są kompensowane (dopełniane) przez wzrost zainteresowania sferą sakralną.

Współcześnie religioznawcy dzielą wierzenia religijne na 5 podstawowych kategorii:

1. wierzenia ludzi prehistorycznych

2. wierzenia religijne ludów Afryki i Ameryki

3. religie pierwszych cywilizacji

4. sformułowane religie starożytnej Grecji i Rzymu

5. wielkie religie uniwersalistyczne

Do pierwszych form wierzeń religijnych należą: animizm, monizm, magia i fetyszyzm, toteizm.

Toteizm -człowiek starał się łączyć w jedną całość kulturowe aspekty wiary we wspólnego przodka z totemem pojmowanym jako symbol określonego klanu. Toteizm utożsamiano z jakimś zwierzęciem, którego nie można było zabić -człowiek przejmował jego siłę upodabniał się do danego zwierzęcia, przyjmowano to za wzór do naśladowania, siła może przejść na człowieka poprzez szacunek -spotykany jeszcze u Indian w Ameryce i Afryce.

Czarnoksięstwo i szamanizm -osoby takie wzbudzają niepokój, często zdarzały się zabójstwa.

Fetyszyzm -jedna z pierwotnych form wierzeń religijnych, polegających na kulcie fetyszu, czyli przedmiotów pochodzących ze środowiska naturalnego jak również będących wytworami człowieka np. rogi, kości, kamienie. Człowiek te przedmioty kultywował bo był przekonany, że są one obdarzone szczególna siłą i mogą dopomóc człowiekowi.

Magia -zespół praktyk czarnoksięskich, polega na tym, że człowiek jest przekonany iż może wywierać wpływ na rzeczywistość poprzez różne zaklęcia, praktyki i czynności tajemne. Rodzaje magii: homeopatyczna, kontaktowa.

Animizm -polega na wierze, że ludzie, zjawiska przyrody, zwierzęta posiadają duszę, to przekonanie wzięło się ze świadomości ludzi pierwotnych a raczej z ich wyobrażeń o świecie nadprzyrodzonym. Charakterystyczne dla wielu społeczeństw było przekonanie o posiadaniu duszy przez zwierzęta, stąd dziś próba oceny religii człowieka -świat zwierząt.

Monizm -był kontynuacją animizmu człowiek rozwinął wiarę w duszę która potem przekształcała się w tzw. kult przodków, uważany za najstarsza formę wierzeń religijnych.

Człowiek świecki i religijny:

Ludzie pierwotni dzielili jednorodna świecka przestrzeń na przestrzeń święta i świecką. W świętej sytuują swój dom czy wieś, która staje się odtąd jedynym bezpiecznym i rzeczywistym światem („środkiem świata”) wszystko co jest poza nią uważa się za pogrążone w chaosie, obce i wrogie., to co ma być „naszym światem” musi być wpierw stworzone według wzorca, jakiego dostarcza mit kosmologiczny

Podobnie czas, jest czas świecki i czas święty-boski. Pierwszy jest historyczny, poznawalny i nieodwracalny, drugi -zawiera w sobie tajemnicę, jest wieczny i nieskończony. Człowiek nie chce się zgodzić na ten czas świecki i właśnie poprzez obrzędy religijne zapewnia sobie stałe przechodzenie do czasu świętego.

RELIGIJNOŚĆ CZŁOWIEKA WSPÓŁCZESNEGO:

W miarę rozwoju społeczeństwa, zwłaszcza w wyniku procesów industrializacji, obserwować można gwałtowne i istotne przemiany w sferze postaw religijnych. Zjawiska takie jak: spadek praktyk religijnych, zanik tradycyjnych form pobożności na wsi i w mieście, kryzys tradycyjnych instytucji religijnych, prywatyzacja i subiektywizacja wiary, spadek powołań kapłańskich i zakonnych -to nieuchronne zjawiska będące korelatami społeczeństwa industrialnego. Przyczyn tego są różnorodne, jednak ich socjologiczna analiza musi stanowić niezbędny element wszelkich rozważań na temat religii. Dziś wydaje się, że religijność jest zjawiskiem wyraźnie ustępującym, pozostała z niej jedynie etyka.

Antropologiczna koncepcja narodów:

Naród to grupa ludzi spełniających pewne kryteria: duża grupa liczebnie, podobna wspólna świadomość ludzi, łączy określone poczucie przynależności, wspólnoty, musi podobnie myśleć, odczuwać podobne sytuacje, tę grupę powinny łączyć wspólne wartości.

To wszystko tworzy tożsamość narodową.

Kwestie narodowe były podejmowane dopiero w XVIII wieku. Problematyka narodowościowa jest przedmiotem analiz głównie socjologicznych i antropologicznych.

Państwa wieloreligijne -próbowano z nich stworzyć całość np. Polska pod zaborami, mimo braku państwowości naród nadal istniał.

Złe cechy nacjonalizmu:

Określony naród głosi szowinistyczne poglądy wobec innych, przyjmuje postawę ekspansywną wobec innych, potrafi wewnątrz doprowadzić do bratobójczych waśni.

Pozytywy:

Nacjonalizm sam potrafi się określić, prowadzi do poczucia przynalezności narodowej, poznania własnej kultury, korzeni.

Antropologiczna koncepcja człowieka

Koncepcja = rozumienie

Antropologia -postrzega człowieka kompleksowo. Pomija jednak podmiotowość człowieka a bierze pod uwagę to co człowiek wytworzył. Antropologia patrzy na człowieka przez pryzmat jego wytworów, w uwarunkowaniach biologicznych, społecznych, kulturowych. W konsekwencji nie bierze pod uwagę uczuć, możliwości, motywacji i emocji. Kulturę odnosi się do potrzeb człowieka, do transmisji kulturowej, skupienie na potrzebach integracyjnych: język, religia, sztuka

Filozofia -wszystkie kierunki, prądy starają się pokazać człowieka jako osobę, która przeżywa, doznaje uczuć. Filozofia jest określonym typem wiedzy formułującej twierdzenia o człowieku i świecie, a podstawą tych twierdzeń jest przede wszystkim zdroworozsądkowe postrzeganie rzeczywistości.

Socjologia -optuje wg rozumienia człowieka bardzo prymitywnie, jako konkretny byt społeczny, jako społeczne egzystowanie. Sprowadza zagadnienie ludzkiej egzystencji na grunt konkretnych warunków i weryfikuje wiedzę psychologów i filozofów tworząc w efekcie obraz społeczeństwa żyjącego w konkretnym czasie i miejscu

Socjologiczna teoria osobowości odpowiada antropologicznej ponieważ: sprowadza się do założenia, że człowiek jako jednostka w chwili urodzenia jest tylko organizmem biologicznym, wyposażonym w pewne potencjalne, ludzkie cechy, które uaktywniają się i rozwijają w procesie socjalizacji, a samo współżycie między ludźmi jest tym etapem, w którym dokonuje się internalizacji wzorów i wzorców kulturowych oraz wartości.

---