PRAWO - ius - od iusticia - sprawiedliwość, pr. ma się zajmować sprawiedliwością;
- od iussum - rozkaz, polecenie, środek władzy wykonawczej, sankcja,
- od iungere - zespalać, łączyć, element łączący społeczność,
Celsus twierdził, że prawo to sztuka czynienia tego, co dobre i słuszne,
Ulpian twierdził, że to narzędzie oddania tego, co się, komu należy, to narzędzie do czynienia dobra,
Starożytna Grecja:
- wieki ciemne - bez rozróżnień miedzy prawem świeckim i religijnych,
- państwa-miasta - król oddzielał sprawy religii od świeckich,
- republika - urzędnicy stanowią podział praw,
Rzym:
Etruskowie wierzyli, że religia jest objawiona, aż do czasu podbicia Grecji; wtedy przejęli ich religię - wiara w Rzymie upadła. Pierwszy cesarz odbudował świątyni, ze sam ogłoszony został bogiem. August zauważył, że religia jednoczy naród. Jednak ludzie zaczęli zauważać, że cesarz nie jest bogiem. Wtedy pojawia się chrześcijaństwo! Religia odwodząca od kultu cesarza jako boga - tylko Jedyny Bóg. Tym samym mała religia z Judei rozbiła wielkie państwo oparte na religii. Stąd prześladowania. Powstaje konieczność relacji między państwem i kościołem - problem dwóch władz!
IUS - prawa (iniura - (przekroczenie)
FAS - normy religijne (przekroczenie - nefas)
W średniowieczu wyraźny staje się podział na prawo świeckie i religijne
Prawa przedmiotowe i prawa podmiotowe.
Prawa podmiotowe - dotyczą jednostki; Pius XII w `42 rok (podobne do Deklaracji ONZ) wydał zbiór praw - do życia, kultu religijnego, swobody wyboru zawodu i powołania, do użytkowania dóbr materialnych zgodnie z obowiązkami osobistymi i ograniczeniami społecznymi. Są to prawa niezbywalne, których nie można się zrzec. Nie ma praw bez korelacji do obowiązków.
Prawa przedmiotowe - to normy współżycia społecznego, czyli przepisy prawa określające stosunki między jednostkami osobowymi społeczności i między różnymi społecznościami.
Reguluje to, co możemy (...wykonywać). To, że mam do czegoś prawo, nie oznacza, że mogę to robić.
Podział:
1.Prawo boże
a) naturalne,
b) pozytywne,
2. Ludzkie,
Prawo naturalne - pochodzi od stoików, jeden bóg, prawa, wiara - to marzenie Cycerona, ale wiedział, że nierealne. Od Greków w średniowieczu przejęła to chrześcijańska Europa - to normy typowe dla człowieka.
Zasady:
- fundamentalne - unikaj zła, czyń dobrze,
- wnioski - które wypływają z zasad fundamentalnych,
- wnioski - oparte o zasady systemu myślowego, prawnego
Droga rozumowania - unikaj zła - nie zabijaj - nie popełniaj eutanazji;
Dwa pierwsze dotyczą wszystkich ludzi (dotyczy wszystkich, nie tylko wierzących), trzecie niekoniecznie.
Prawo pozytywne - jest podane przez konkretne osoby, instytucje.
Prawo świeckie - prawo pozytywne tu stanowi ustanowione - w religii objawione przez Boga.
Definicja: Ogół norm prawnych, zebranych i usankcjonowanych, zagwarantowanych przymusem państwowym.
Cele: wynikają z konstytucji,
Podziały: różne,
Jest stanowione i naturalne, Kościół uznaje normy prawa świeckiego, jeśli spełniają warunki:
Ustanowione przez kompetentną władzę dla dobra ogółu,
Godziwe czyli zgodne z prawem bożym,
Możliwe do dachowanie przy uwzględnieniu możliwości fizycznych i okoliczności.
Prawo kanoniczne - jest prawem ludzkim, którego źródła niekoniecznie są ludzkie (też objawione),
Kanon - z gr. lina - norma lub zasada działania; stąd prawo kanoniczne (kościelne),ok XII w.
Ius sacrum - prawo święte (przedmiot, cel, stanowiący),
Ius Divinum - prawo Boże,
Ius pontificium - przeciwieństwo ius cesarum,
Ius decretalium - forma spisana,
Prawo wyznaniowe - część prawa świeckiego regulująca relację państwo-Kościół; związki wyznaniowe oraz prawa i obowiązki obywateli w zakresie religii,
Określenie prawa kanonicznego.
„... cokolwiek zwiążecie na ziemi...”
Władza rządzenia opiera się na w/w fragmencie. Kościół wierzy, że posiada taką władzę. Jest to prawo dynamiczne - zmienia się. Cechuje je także ciągłość. Podstawowym zadaniem Kościoła jest przekazanie wiary, prawdy, że Bóg jest.
Kościół jako jeden wielki sakrament (widzialny znak, niewidzialna rzeczywistość). Prawo kanoniczne reguluje „rozdawnictwo” sakramentów, prawo do posiadania, uczestnictwa w sakramentach. Prawo kanoniczne jest wiążące dla chrześcijan ze względu na autorytet prawodawcy (bp Rzymu i jego pomocnicy) oraz treść przepisu. Różnicą miedzy prawem kanonicznym a prawem świeckim jest forma sankcji - w prawie kanonicznym ogranicza się tylko do tego, w co wierzę.
Podział prawa kanonicznego:
Boskie - naturalne i pozytywne:
konkretna norma pr. naturalnego i jej odzwierciedlenie,
pochodzi z Objawienia,
pochodzi do Apostołów i ich następców,
Ludzkie:
powszechne,
partykularne - np. diecezji,
fundamentalne
Podział ze względu na rozciągłość osobową:
ogólne - dotyczy wszystkich wiernych,
szczegółowe - ustanowione dla pewnych osób,
Podział ze względu na formę:
pisane - ustanowione przez kompetentną władzę,
niepisane - zwyczaje trwające przez dłuższy okres czasu,
Podział za względu na obrządek:
Kościoła łacińskiego,
Kościoła wschodniego,
Podział na czas powstania:
dawne - to, które już nie obowiązuje,
obowiązujące - kodeks z 1983 (niektóre normy z1917)
Podział ze względu na moc wiążącą:
bezwzględne,
względna
Podział za względu na przedmiot:
publiczne - ma na celu dobro wspólnoty Kościoła,
prywatne - dotyczy jednostki,
Podział ze względu na sankcje ( nieobowiazywalność)
perfectum - niezachowanie powoduje niezaistnienie (przeszkody)
imerfectum - przewiduje, że coś jest dozwolone lub tez nie, ale w momencie niezachowania nie powoduje skutków,
plusquamperfectum - powoduje nieważność i ściąga karę,
.... quod perfectum - naruszenie prawa, czynność jest ważna i powoduje skutek, ale spada na nas kara
Zdarzenie prawne - jest to wszystko to, co sprowadza skutek prawny.
Podział:
działania - są zależne od naszej woli,
czyny - to wszystko, co robimy i nie zauważamy wywołanych skutków,
akty prawne - odwrotnie:
orzeczenia sądowe,
akty administracyjne,
czynności prawne:
jednostkowe - wykonywane samodzielnie w celu wywołania skutków prawnych,
dwustronne - wielostronna wyrażona chęć wywołania skutków prawnych,
zdarzenia sensus stricto - nie zależą od naszej woli
???
Kiedy prawo pojawiło się w Kościele??
Niektórzy twierdzą, że za Konstantyna. W Nicei w 325 r. Wówczas ustalono 20 kanonów dyscyplinarnych dla wierzących. Oprócz spraw dogmatycznych istnieją równia sprawy teologiczne.
Ewangelia - początek Kościoła:
„Nie przyszedłem znieść prawa i proroków...”,
Jezus z rodziną stosowali się do prawa, - ale jakiego??
Jezus mówi, że prawo nie musi być spisane - wystarczy myśl - to już grzech,
Jezus opiera prawo o braterskie upomnienie,
Jezus przyszedł wypełnić prawo - inaczej je zinterpretować,
Ew. synoptyczne - Jezus ma wypełnić obowiązujące prawo,
Ew. Jana - prawo Mojżesz przeciwstawia łasce i prawdzie Jezusa, Dzieje Apostolskie:
Paweł i Barnaba nie przestrzegają prawa (obrzezanie). To powód zwołania soboru - dyskusja dotycząca prawa. Bóg potraktował jednakowo obrzezanych i nieobrzezanych a więc prawo musi być zgodne z Wolą Bożą. Pierwsza niezapisana norma - podstawą przyjęcia do Kościoła jest chrzest.
Jak Paweł rozumie prawo?
z jednej strony - prawo jest nieobowiązujące, nie istnieje - potępia,
z drugiej strony - trzeba go przestrzegać, nawet on sam ustanawia,
prawo Pawła to prawo miłości, które jest wypełnieniem wszelkiego prawa - to prawo Chrystusowe. To przyczyna rozłamu katolicy-protestanci. Pierwsi osiągają usprawiedliwienie przez wiarę i uczynki, drudzy tylko przez wiarę.
Paweł nie podaje żadnych kodeksów - jedyną normą jest miłość,
istota prawa opiera się na Bogu, Jego woli,
wypełnianie prawa DLA Niego, błędnie traktuje się to prawo jak przepisy, - bo muszę,
prawo kościelne opiera się na wierze, bo gdyby było przepisami prawnymi, to przestałoby istnieć;
Źródła prawa:
A - źródło istnienie prawa - pochodzenie, prawodawca,
B- źródło poznania prawa - kodeksy, Dz. U.; Akta Stolicy Apostolskiej (Acta Apostolica Sedis),
- są niezbędne i wynikają z promulgacji, wówczas też ustala się moment wejścia w życie,
Rodzaje źródeł:
- szerokie - pisma zawierające przepisy prawne, ale nie tylko,
- wąskie - kodeksy,
- chronologiczne - do VI wieku; VII-XI w. wychodzi mało praw i nie ma podziałów; XII w to początek systematyzacji - prawo wyodrębnia się jako odrębna dyscyplina naukowa,
- systematyczne,
- prawdziwe - powoływały się na wiarę i nazwisko, co zapewniało ich przestrzeganie,
- fałszywe,
- prywatne - zebrane przez osoby prywatne, nie miały zatwierdzenia władzy, - publiczne (autentyczne) - gwarantowane autorytetem władzy publicznej, Stopnie autentyczności:
- ekskluzywne - znosiły wcześnie obowiązujące i je zastępowały,
- uzupełniające - uzupełniały, ale nie znosiły poprzednich,
- zbiór mogący służyć do nauczania i wyjaśniania, ale nie ma autorytetu władzy, choć ona go wskazuje jako powyższe narzędzie,
- z czasów ST
liturgiczne,
moralne,
sądowe,
- z czasów NT:
ewangeliczne - głoszone przez Chrystusa, a przez ludzi tylko spisane
apostolskie - spisane przez Apostołów, to ich rozstrzygnięcia danej sprawy,
papieskie - wywodzące się z władzy św. Piotra:
podział w/g formy:
bulle - pieczęć(Piotr, Paweł, obecny), imię bez liczebnika, data słownie, - dogmaty,
brewe - pieczęć (czerwony rybak), imię z liczebnikiem, - katedry,
pisma,
podział w/g treści:
konstytucje apostolskie,( w tym litere decretales - b. ważna bulla)
pisma apostolskie
modu proprio - z własnej inicjatywy,
listy papieskie - do konkretnych adresatów,
encykliki,
adhortacje,
kolegium biskupów w łączności z papieżem, (zazwyczaj na soborze)
zwyczaje prawne,
inne źródła - to bardziej przesłanki a nie źródła,
Źródła istnienia prawa partykularnego:
Stolica Apostolska
Kolegium Biskupów
Konferencje Biskupów - mają obowiązek opracowania własnych statutów
synody partykularne
biskup diecezjalny
wyżsi przełożeni i kapituły generalne
inne osoby prawne - np. kapituły kanoników, uniwersytety kościelne, które mają obowiązek opracować własne statuty
zwyczaj partykularny
Źródła poznania prawa
W XII wieku pojawia się Gracjan, który wykładał teologię praktyczną. Na średniowiecznych uniwersytetach pojawiają się trzy wydziały - prawo, medycyna i teologia. Celem Kościoła i prawa kościelnego jest odkrycie rzeczywistości Boga. Kościół nie ma władzy osądzać, czy coś jest złe lub dobre, może to jedynie odkrywać, a zadaniem prawa jest to zakazać lub nie. Kościół nie stanowi o tym, co jest grzechem, a co nie
Okres prześladowań kościoła - to okres, w którym pojawiają się pierwsze źródła poznania
Pisma i zbiory pseudoapostolskie (źródła fałszywe)
- sporządzane są przez nieznanych autorów, którzy pragnąc nadać większy autorytet swojemu dziełu, przypisywali je najczęściej Apostołom:
„O dwóch drogach życia: życia i śmierci” - napisane prawdopodobnie w Syrii w tym samym okresie, co Ewangelie synoptyczne. Jest podzielone na 16 niewielkich rozdziałów, w których jest mowa m.in. o chrześcijańskich obowiązkach, o chrzcie, poście, modlitwie, przygotowaniu do Eucharystii i dziękczynieniu po niej i o jałmużnie. Na jej podstawie powstało „Didache”, czyli Nauka Dwunastu Apostołów, które zaginęło. Odkrył je w klasztorze konstantynopolitańskim i ogłosił drukiem w 1883 roku metropolita nikomedyjski, Filoteos Bryennios
„Pouczenia Apostołów” (Didascalia Apostolorum) - zbiór powstał prawdopodobnie w II-ej połowie III wieku w Syrii lub Palestynie. Mówi o obowiązkach wiernych zgodnie z ich stanem, a także o biskupach, diakonach, diakonisach, męczennikach, zebraniach liturgicznych, poście, itd.
„Konstytucje Apostolskie” (Constitutiones Apostolorum) - powstały pod koniec IV wieku w Syrii lub Palestynie. Stanowiły najważniejszy dokument pierwotnego prawodawstwa kościelnego na Wschodzie do VII wieku. W 692 roku został odrzucony przez synod konstantynopolitański (zwany także drugim synodem trullańskim), który stwierdził, że nie można się nim posługiwać, ponieważ został sfałszowany przez heretyków. Na końcu znajduje się 85 kanonów, które uznano za obowiązujące i autentyczne. Stają się osobną księgą
„85 Kanonów Apostolskich” - stanowią ostatni rozdział Konstytucji Apostolskich. Odegrały wielką rolę w Kościele Wschodnim. Ułożone w formie kanonów synodalnych regulują takie sprawy jak wybory, święcenia i obowiązki duchownych oraz kary za różne przestępstwa. W Kościele Zachodnim zostały uznane przez papieża Gelazego I za apokryf. Jednak pierwszych 50 kanonów przetłumaczył na język łaciński Dionizy Mały i włączył je do swego zbioru
„Hipolit Rzymski - był kapłanem kościoła rzymskiego i prawdopodobnie rzymianinem. Posługiwał się językiem greckim. Występował ostro przeciwko papieżowi Kalikstowi, podejrzewając go o herezję. Pozostawał też w opozycji do dwóch następnych papieży - Urbana i Poncjana. Został skazany na wygnanie przez barbarzyńców. Jego dziełem jest „Tradycja Apostolska”, najstarsze świadectwo liturgii rzymskiej. Powstało około 218 roku. Obejmuje 32 rozdziały. Część I (rozdziały 1 - 9) - stanowiąca rodzaj rytuału rzymskiego - podaje normy dotyczące święceń wszystkich stopni: biskupa, kapłana, diakona, subdiakona, lektora, oraz wdów, dziewic i wyznawców. Rozdziały 10 i 11 zawierają normy, według których należy przyjmować lub nie kogoś do Kościoła. Są one niejako wstępem do części II (rozdziały 12 - 32), w której znajdują się przepisy o katechumenach, chrzcie, poście, strzeżeniu i przyjmowaniu Eucharystii, o cmentarzach, pogrzebie i godzinach modlitwy. Tradycja Apostolska jest nazywana „głównym dokumentem pierwotnego prawa Kościoła Łacińskiego”
„Kanony Hipolita” - powstały w Egipcie lub w Azji Mniejszej około 500 roku, sporządzone przez nieznanego autora. Przypisywano je Hipolitowi Rzymskiemu, ponieważ zależą od jego Tradycji Apostolskich
Listy papieży pierwszych wieków:
list Klemensa Rzymskiego I do Koryntian - napisany w 96 roku, dotyczący sporów powstałych w gminie korynckiej
list Sotera I - potępiającego doktrynę montanistów
list Wiktora I - w sprawie sporu o datę Wielkanocy
list Zefiryna I - dotyczący herezji, w którym jest zawarte najstarsze znane wyznanie wiary papieży rzymskich
edykt Kaliksta I - w sprawie pokuty
list Stefana I - w sprawie ważności chrztu udzielanego przez heretyków, w którym zawarty jest zakaz wprowadzania zwyczajów sprzecznych z tradycją chrześcijańską
list Dionizego - w którym - w związku z nauką głoszoną przez Dionizego Aleksandryjskiego - została wyłożona właściwa nauka o Trójcy Świętej
Zbiory Kościoła Wschodniego - od zakończenia prześladowań do IX wieku:
chronologiczne:
Zbiór kanonów greckich - powstał w IV wieku i pochodzi od nieznanego autora. Powstawał sukcesywnie przez dołączanie nowych przepisów. Najpierw objął kanony synodów w Ancyrze (314 r.) i Neocezarei (314 r.). Następnie dodano postanowienia innych synodów: nicejskiego (325 r.), konstantynopolitańskiego I (381 r.), efeskiego (431 r.) i chalcedońskiego (451 r.). Na początku umieszczono 85 kanonów apostolskich
Zbiór Trullański - otrzymał nazwę od miejsca obrad, tj. sali pod kopułą (Trullos), znajdującej się w pałacu cesarskim w Konstantynopolu, gdzie w 692 roku odbył się synod. Wydał 102 kanony. Z postanowieniami synodu zbiór objął: 85 kanonów apostolskich, kanony niektórych poprzednich soborów i synodów greckich, postanowienia synodu kartagińskiego z 419 roku, zdania greckich Ojców Kościoła i kanony synodu trullańskiego
Zbiór Nicejski - powstał po II Soborze Nicejskim, który odbył się w 787 roku. Zawierał zbiór trullański, kanony Soboru Nicejskiego II i niektórych synodów partykularnych
b) systematyczne:
Zbiór 50 Tytułów Jana Scholastyka - powstał około 550 roku. Jego autorem jest Jan Scholastyk, adwokat, później kapłan antiocheński i patriarcha konstantynopolski. Zbiór zawiera 85 Kanonów apostolskich, liczne kanony soborowe i synodalne oraz 68 kanonów wyjętych z pism św. Bazylego. Treść została ujęta systematycznie w następującym porządku: patriarchowie, metropolici, biskupi, duchowni, obowiązki duchowych, wstrzemięźliwość i post, zakonnicy, katechumeni, neofici, heretycy i żydzi, przestępcy, majątek kościelny, ofiary, uczęszczanie do kościoła w Dzień Pański, zachowywanie ustaw kościelnych, synody prowincjalne, modlitewna Służba Boża (brewiarz)
Nemokanon Jana Scholastyka - to zbiór obejmujący kanony kościelne i ustawy cesarskie. Nemokanon niesłusznie jest przypisywany Janowi Scholastykowi. Autor zaczerpnął dużo materiału ze zbioru Jana Scholastyka, dołączając do niego nowele Justyniana dotyczące spraw kościelnych
Nemokanon Focjusza - stanowi pewną przeróbkę Zbioru Trullańskiego oraz Nomokanonu 14 tytułów, sporządzonego w VII wieku. Powstał w czasach Focjusza, patriarchy Konstantynopola w 883 roku, ale jego autorstwo nie jest pewne. Zbiór dzieli się na dwie części. Pierwsza obejmuje 85 Kanonów Apostolskich, kanony soborów i synodów, które odbyły się na Wschodzie (w tym również 102 kanony synodu trullańskiego), kanony dwóch synodów Focjusza (861 i 879 r.) oraz postanowienia synodu kartagińskiego w 419 roku. Część druga zawiera ustawy kościelne i świeckie, podzielone na 14 tytułów
Zbiory Kościoła Zachodniego - od zakończenia prześladowań do IX wieku:
zbiory włoskie - to przekład Hiszpański lub Izydoriański, ukazał się około 419 roku i zawiera łacińską wersję kanonów: soboru nicejskiego oraz synodów w Sardyce, Ancyrze, Neocezarei i Gangrze. Później dodano kanony antiocheńskie, laodycejskie, konstantynopolitańskie i chalcedońskie:
Zbiór Dionizego - wylicza się trzy redakcje tego zbioru. Pierwsza zawiera 50 Kanonów Apostolskich, 165 kanonów greckich oraz 138 kanonów synodu kartagińskiego z 419 roku. Redakcję drugą rozpoczyna list skierowany do Stefana biskupa Salonik. Potem następują Kanony Apostolskie oraz kanony soborów i synodów zaczerpnięte z poprzedniej redakcji. Trzecia redakcja nie dotarła do naszych czasów
Dionizjański Zbiór Dekretałów - zawiera 38 dekretałów papieskich, rozpoczynając od papieża Syrycjusza do Anastazjusza, ułożonych chronologicznie
Obydwa zbiory Dionizego zostały złączone w jeden - Collectio Dionysiana, Corpus Canonum lub Codex Canonum. Uzupełniony w późniejszym czasie przez papieża Hadriana I, został podarowany przez niego Karolowi Wielkiemu, który oparł się na nim w przeprowadzaniu reformy
b) zbiory afrykańskie - przyjął się zwyczaj, że prawie na każdym synodzie czytano kanony uchwalone na poprzednich synodach i włączano je do akt. Najbardziej jest znany XVII synod kartagiński z 419 roku, który potwierdził 105 dawniejszych kanonów i dodał do nich nowe:
Kodeks Kanonów Kościoła Afrykańskiego - włączono go do różnych zbiorów sporządzanych w Kościele Wschodnim i Zachodnim
Skrót Kanonów - sporządził go w 546 roku diakon Kościoła kartagińskiego - Fulgencjusz. Jest streszczeniem kanonów greckich i afrykańskich
Konkordia Kanonów Kreskoniusza - jest zbiorem, którego autorem miał być biskup afrykański około 600 roku. Stanowi streszczenie zbioru Dionizego Małego, ułożonego systematycznie w 300 rozdziałach
c) zbiory hiszpańskie:
Zbiór Marcina - związany jest z synodem, jaki odbył się w Braga w 563 roku, na którym był obecny późniejszy biskup Bragi - Marcin. Opracował on w 580 roku zbiór systematyczny, który objął kanony greckie, uchwały synodu toledańskiego I i bragańskiego I
Zbiór Hiszpański lub Izydoriański - powstał w Hiszpanii w VII wieku. Od IX wieku zaczęto go niesłusznie przypisywać św. Izydorowi z Sewilli. Pierwsza część zbioru zawiera kanony synodów greckich, afrykańskich, galijskich i hiszpańskich - zestawione chronologicznie w ramach poszczególnych krajów. Część druga obejmuje 104 dekretały papieży - od Damazego do Grzegorza Wielkiego
d) zbiory galijskie:
Dawne Statuty Kościoła - zawiera uchwały niektórych synodów greckich i galijskich, a także niektóre dekretały papieskie. Zbiór sporządzono na przełomie V i VI wieku, a jego autorem jest prawdopodobnie Gennadiusz z Marsylii
Zbiór Arelateński - powstał w 450 roku i zawiera kanony soboru nicejskiego, synodu z Arles z 314 roku, w Orange z 441 roku oraz w Vaison z 442 roku
Kolekcja Quesnella - nazwę otrzymał od swego odkrywcy - Quesnella. Powstał prawdopodobnie w Galii pod koniec V lub na początku VI wieku
e) zbiory irlandzkie:
Zbiór Irlandzki - objął postanowienia synodów wschodnich, rzymskich, galijskich oraz irlandzkich. Wywarł duży wpływ na późniejsze zbiry w Galii oraz Italii
f) zbiory prawa specjalnego:
Księgi Pokutne - miały służyć pomocą spowiednikom, zwłaszcza w zakresie nakładania pokuty. Ich autorami były osoby prywatne
Sakramentarze i Rytuały - oznaczają różnorodne księgi liturgiczne, zawierające ustalone teksty liturgiczne i obrzędy stosowane w odprawianiu Mszy świętej, udzielaniu Sakramentów oraz w sprawowaniu innych czynności liturgicznych
Sakramentarz Leoniański - powstał w VI wieku i zawiera liturgię rzymską od papieża Damazego I do Leona I
Sakramentarz Gelazjański - sporządzony w Rzymie nie dotarł do naszych czasów w oryginalnym tekście. Zawiera najstarsze modlitwy i obrzędy Mszy świętej, prawdopodobnie z III i IV wieku, a także modlitwy i prefacje ułożone przez papieża Gelazego I
Sakramentarz Gregoriański - przypisywany jest papieżowi Grzegorzowi Wielkiemu. Zawiera części stałe Mszy świętej, modlitwy, prefacje oraz inne części zmienne na dni świąteczne i stacyjne, a także modlitwy przy udzielaniu święceń diakonatu, prezbiteratu i biskupstwa. Przekazuje odnowioną liturgię przez papieża Grzegorza Wielkiego
Zbiory formularzy - podają wzory sporządzania różnych dokumentów. Odgrywały rolę w załatwianiu spraw kościelnych i świeckich
Zbiory prawa świeckiego:
Kodeks Teodozjański - zawiera konstytucje cesarskie od Konstantyna Wielkiego do Teodozjusza II. Został promulgowany w 438 roku. Składa się z 16-tu ksiąg
Kodeks Justyniański - ogłoszony najpierw w 529 roku, następnie poprawiony i promulgowany w 534 roku. Obejmuje dwanaście ksiąg podzielonych na tytuły, ustawy i paragrafy
Digesta, czyli Pandekta - zbiór ogłoszony w 533 roku. Zawiera fragmenty z dzieł autoryzowanych prawników rzymskich. Dzieli się na 50 ksiąg, a te na tytuły, fragmenty i paragrafy
Instytucje Justyniańskie - stanowią krótki zarys prawa rzymskiego ogłoszony w 533 roku. Obejmuje cztery księgi: I - o osobach, II i III - o rzeczach, IV - o przestępstwach i skargach
Nowele, czyli Konstytucje - są zbiorem prywatnym, o dużym znaczeniu dla prawa publicznego i prywatnego. Zawierają ustawy wydane po kodyfikacji
Zbiory z których powstał Codex Iuris Canonici:
Kiedy ze szkół przykościelnych wykształciły się szkoły przyklasztorne z nich zaczęły tworzyć się uniwersytety - ze swoją metodą (Abelard i początki scholastyki - zawsze stawiać pytania).
a) Kodeks Gracjana:
Gracjan był uczniem a następnie wykładowca w Bolonii,
nauczał w/g „Sentencji” Lombarda,
był teologiem - a zarazem pierwszym kononistą praktycznym,
wydany w 1141 r (datę ustalił Furmier) Concordia Discordancium Canonum czyli uzgodnienie niezgodnych ze sobą kanonów - uznano za pierwszy podręcznik (ponieważ był to zbiór prywatny),
on sam dokonał wyboru właściwych rozwiązań z 2 sprzecznych kanonów,
to co dopisywał zaznaczał paragrafem,
obowiązywał do 1917,
dekret ma 3 części:
cz. I - 101 dystynkcji podzielonych na kapita
ta część dzieli się wew. na :
1-20 - inicjum (wstęp, historia, normy ogólne),
21-101 - tractatus ordinatorum (osoby, urzędy, święcenia itd)
zapis: D1, c2
cz II - wykład praw, kar i form procesowych:(kościelnych, majątkowych, małżeńskich i ??)
36 spraw (cause) podzielonych na kwestie a te na kapita
wyrok ma 3 części: stan sprawy - prawny - faktyczny,
zapis: C1, q2, c3
cz. III - kwestie liturgiczne
5 dystynkcji podzielonych na kapita
zapis: D2, c3 de cons,
glosatorzy - dopisywali glosy:
na marginesie interpretacje,
między liniami uwagi lingwistyczne,
dekretyści - wykładowcy tego dekretu,
komentatorem tego działa był Paucopaca - tez dopisywał swoje głosy,
Poprawki do kodeksu.
komisja Corectores romani - powołana przez Piusa V i Piusa VI,
Grzegorz XII zabronił nanoszenia jakichkolwiek zmian (pod karą ekskomuniki),
Dekretały: - regulacja istotnych spraw, które nie znalazły rozwiązania w kodeksie,
a)Extragentes:
powstały z ok 30 zbiorów, z który w Bolonii uznano 5, z nich Grzegorz IX zebrał Dekretały Grzegorza IX:
Iudex - przełożonym
Iudicium - postępowanie,
Clerus - kler,
Connumbia? - małżeństwo
Crimen - przestępstwa
układ - księgi - tytuły - kapita,
zapis X, 3,2,4 - tylko liczby
dekretaliści - nauczali i komentowali dekretały,
b) Dekretały Bonifacego VIII
od ostatniego zebrania powstało 5 nowych zbiorów, które skodyfikował i nazwał Liber sextus, składały się z tych samych ksiąg co Dekretały Grzegorza IX, a na końcu maiły dodane 88 reguł z prawa rzymskiego,
zapis X,1,1,1 in VI
c)Klementyny - Liber septymus:
kodyfikacja Klemensa V, ale nie zdążył opublikować podpisanej już bulii, czego dokonał jego następca Jan XXII i wtedy je wydano,
zapis C5, II, 3 in Clem
d) Exstavagantes Jana XXII
chronologizuje i tworzy zbiór systematyczny,
układ 14 tytułów i 12 rozdziałów,
zapis C1, II, 3 in Exstravag Yoann XXII
e)Extravagantes comunes
dekretały od Bonifacego VII do ich wydania, które do tej pory nie były zebrane,
5 ksiąg o tych samych tytułach ( 4 sam tytuł bez treści)
zapis Extravag. Com
W 1580 roku zebrano wszystkie w jeden zbiór CIC - który obowiązywał do 1917r.
Inny zapis - od caputów, a nazwa w środku lub na końcu
Od Trydentu do 1917.
Trydent:
potrzeba nowego określenia doktryny,
sprawy karności,
były 3 sesje
Decreta de reformacione (sprawy karności kościelnej)
w Polsce Zygmunt August w 1564 chciał wprowadzić blok przepisów na raz, ale ostatecznie bp. wprowadzili w 1577, a i tak chcieli dyspenzy,
wiele krajów uznały zasady soboru za zbyt nowatorskie,
Kongregacja Soborowa - powołana przez Piusa IV do interpretacji tych przepisów,
SVI:
przerwany po III sesji,
w konstytucji „Pater Eternus”
od 1909 wychodzi organ urzędowy Acta Apostolice Sedis (AAS),
wcześniej Acta Sancte Sedi od 1865 do 1908,
dopiero przez kilka ostatnich lat jako zbiór publiczny,
od 1912 Sancte Romane Rote Decisiones, Instancyjność w sprawie małżeńskiej:
oskarżający musi dostarczyć dowodów,
z urzędu obrońca węzła,
wyrok wydają 2 instancja - i obie muszą wydać ten sam, aby był ważny, jeśli nie to odwołanie do Roty,
Pierwsza kodyfikacja:
kodeks jest napisany na polecenie konkretnej władzy, jest autentyczny i ekskluzywny,
pierwszy pomysł o kodeksie podsunęli biskupi z Belgii,
1907 - notemere - dekret Kongregacji Soborowej
porządkuje formy zawierania małżeństw dla całego świata,
Pius X i pomysł kodyfikacji,
Reforma Kurii Rzymskiej - Konstitucia Sepenci Konsilio - Piotr Gaspari,
1904 - motu proprio Piusa X „Adverus Same soduus”
o uporządkowaniu i ujednoliceniu przepisów, Postępowanie:
pytanie do os. mających faktyczny głos na soborze by składali wnioski i propozycje zmian,
oni mieli się zwrócić do przełożonych zakonnych o to samo,
prof. z uniwersytetów teologicznych i delegaci tworzą Collegium conveentorów (2 zespoły)
na czele Pacelli
Sapeicha
nad całością Gaspari,
dyskutowali nad słownym sformułowaniem nadesłanych zmian, gotowy tekst zabrali ze sobą do domu do jeszcze jednaj korekty,
Papieska Komisja Kardynałów (16 a później 5) z referentem Gasparim
Przygotowany tekst przedstawiono kardynałom 1904-1912,
Cały tekst posłano do tych, co mają prawo zasiadania na soborze, a oni nanieśli swoje poprawki,
ten tekst przegłosowała komisja i oddała kardynałom kurii rzymskiej, oni nanieśli ostateczne poprawki i zatwierdzili, wówczas zatwierdziła to komisja kardynałów,
Benedykt XV - swoje poprawki i promulgacja w uroczystość Zesłania Ducha Świętego 27 maja 1917,
rok na vacatio legis,
Kodeks z 1917:
5 ksiąg (1214 kanonów):
normy generalne,
o osobach,
o rzeczach,
o procesach,
o przestępstwach i karach,
kanony na paragrafy lub numary,
powstała Papieska Komisja do autentycznego tłumaczenia kodeksu - jedyna autentyczna interpretacja,
Soborowa odnowa Kodeksu Prawa Kanonicznego
Pius XII wprowadził zmiany więc powstało pytanie czy wprowadzić je do kodeksu,
Jan XXIII zapowiada reformę Kościoła - sobór a tym samym prawa (adh. Petri catedram) i w 63 powołała komisję do odnowy prawa,
komisja zebrała się po pierwszej sesji i odłożyła swoją działalność do końca soboru; Komisja Kardynalska składała się z 28 kard. Z czego 21z Kurii Rzymskiej,
Inspiracje soborowe: (formy interwencji soboru na wygląd prawa)
nowy kodeks ma wyglądać jak nowy Kościół,
wskazywanie na źródła prawa i dok, o które ma się opiera,
poddano rewizji istniejące prawa,
na nowo interpretowano prawa już istniejące,
wprowadzono nowe, konkretne pojęcia i definicje:
Urząd kościelny, (k. 145)
proboszcz,
diecezja,
konferencja
Kościół jako lud Boży,
idee kolegialności następców Apostołów (konferencje, synody).
prawo kształtuje świadomość,
w prawie należy podkreślić wymiar duszpasterski,
Zasady odnowy prawa 1967r:
konieczność zachowania przez kodeks charakteru prawnego,
wszystko co jest zawarte w kodeksie powinno dotyczyć zakresu zewnętrznego,
zakres wewnętrzny ograniczony do spraw zbawienia,
spotęgowanie życia nadprzyrodzonego,
sprecyzowanie urzędu biskupa i jego władzy,
zasada pomocniczości
ujednolicenia terytorialne oddane do ustalenia ustawodawcom partykularnym,
istnienie tyko 1 systemu prawa,
ochrona praw osobowych (np. jawność spraw karnych),
zasada terytorialności,
ograniczenie ilości kar zaciąganych na mocy late sentencie - bardzo rzadko lub wcale,
nowy układ systematyczny kodeksu,
Komisja kodyfikacyjna:
Jan XXIII - Komisja Kardynalska - na czele Curiaci,
Paweł VI dodał 12 członków, (w tym kard. Wyszyński),
w 64 powołano Zespół Korektorów, który miał przygotować projekty - powiększany i ostatecznie 100 członków,
utworzono gazetę „Comunicantes”:
publikowano nowe nominacje i kalendarz spotkań
podzielono grupę na zespoły robocze - od 8 do 14 osób,
wszystkich razem 14 m. in. Centrlany, pr. kanonicznego, pr. procesowego, fundamentalnego prawa kościelnego, norm generalnych, sakramentów, małżeński,
konsultorzy pochodzili z 31 państw,
przed zebraniem każdy z konsultorów miał prawo podania swoich propozycji i poprawek,
ze spotkania roboczego komisji powstawała pisemna relacja przesyłana do papieża, który oddawał ją do druku i wysyłał do organów konsultacyjnych
wydziały teologiczne,
przełożeni generalni zgromadzeń,
Kurii Rzymskiej,
konferencji biskupów,
Komisji Odnowy Życia kościelnego
oni po minimum 6 miesiącach dawali odpowiedź i wyrażali swoją opinię, która trafiała do komisji odnowy prawa;
po kolejnym spotkaniu komisji i konsultorów oddawano projekt do papieża,
Ostateczne działania w przygotowaniu KPK.
w 1972 powstaje schemat o procedurze administracyjnej,
prawo karne,
o sakramentach,
procesowe,
życie konsekrowane,
w 1977 papież zwiększył liczbę konsultorów, powstaje schemat:
normy generalne,
o ludzie Bożym,
o nauczaniu Kościoła,
pr. majątkowe,
o liturgii i kulcie Bożym,
1980 - powstaje pierwszy schemat całego kodeksu,
przesłany tylko do Ojców Komisji,
poprawki a z nich nowy projekt w 1982,
KPK - schemat najnowszy wręczony papieżowi,
23-12-1982 zapowiedź promulgacji na 25-1-1983 - „Sacre discipline legis” - promulgacja tym dokumentem,
opublikowany w AAS,
vacatio legis - do 1 niedzieli adwentu 1983 r.,
Podział: (7 ksiąg)
Normy ogólne,
Lud Boży,
Posługa nauczania w Kościele,
Posługa uświęcania w Kościele,
Dobra doczesne w Kościele,
Sankcje w Kościele
Prawo procesowe,
Schematy z 6 12 2004,
Charakterystyka:
zbiór autentyczny - na polecenie władzy i promulgowany,
zbiór ekskluzywny - ale nie do końca (zostają przepisy szczegółowe),
wykorzystana zasada pomocniczości,
zachowany charakter prawny
nakłada prawdziwe zobowiązania,
prawo - „duch dyscypliny, przez którego ma się szerzyć zbawienie człowieka”,
Interpretacja:
Papieska komisja autentycznej interpretacji KPK - II-1984; od tego momentu przestaje działać komisja kardynalska,
interpretacja wszystkich kanonów oraz dokumentów zawierających pr. powszechne,
Komentarze:
Pawluk, Sobański,
Kodyfikacja prawa kościołów wschodnich.
początek prac - na początku XX w, do tego czasu prawo zwyczajowe,
Pius XI - komisja kardynalska (4 kard), na czele Gaspari - 1929,
Komisja kodyfikacyjna oraz k. konsultorów (13),
kodyfikacja prawa małżeńskiego, zakonnego, majątkowego, o obrządkach wschodnich i o osobach,
na czas soboru przerwano prace,
1972 - początki prawa,
1990 - ogłoszono kodeks dla kościołów wschodnich,
we wstępie ujęty proces powstawania,
podział tylko na tytuły - 30; 1546 kanonów,
zakres jak KPK,
Metody badania prawa.
egzegetyczno-dogmatyczna
wyjaśnienie używanych pojęć w konkretnej normie prawnej;
interpretacja zgodna z zasadami Kościoła,
historyczna:
odkrywa to co w danym kontekście historyczno-kulturowym kryło się pod danym pojęciem,
punktem wyjścia jest krytyka źródeł
stwierdzenie ich autentyczności, wiarygodności,
ocena źródeł,
rozpatrywanie w kontekście teologii danego okresu,
uwzględnienie kontekstu społecznego,
czas powstania, motyw, cel,
porównawcza:
układ wertykalny:
badanie historyczno-porównawcze, sięganie wstecz - 2 systemy,
układ horyzontalny:
porównanie istniejących obecnie instytucje i systemy, bez sięgania wstecz - kilka systemów,
filologiczna
badanie źródeł pisanych, historycznych,
wykładnia prawa,
socjologiczna:
zrozumienie prawa dostosowane do danego społeczeństwa,
ocena bezpośrednia lub pośrednia,
bardzo rzadko stosowana w kazuistyce,
Relacja Kościół - inne wspólnoty polityczne i religijne.
Inne wyznania - na przykładzie Żydów.
dystans od czasów przekroczenia granic państwa - katolicy stali się zagrożenia liczebnym,
problem rozumienia podobnych prawd wiary,
uogólnienia,
XIX - tendencje antysemickie aż po efekt II wojny,
SVII - zachęta do dialogu
Państwo
prawa międzynarodowe uznają osobowość prawną Kościoła katolickiego oraz Stolicy Apostolskiej - ale jako dwóch odrębnych,
Stolica Apostolska może zawierać umowy międzynarodowe: konkordaty, umowy, modus vicendi; na mocy osobowości prawnej Stolicy a nie państwa
Stolica może być sygnatariuszem innych umów międzynarodowych,
reprezentantem jest nuncjusz
ani SA ani PW nie są członkami ONZ - tam tylko stały obserwator
Rozwój modeli państwa:
Jezus Chrystus - cezaropapizm - powrót do Tradycji Chrystusa - walka o inwestyturę - dwa społeczeństwa (idelane) - państwo i Kościół,
Zasady funkcjonowania:
z. wzajemnej niezależności - Kościół nie wiąże się z żadną formą ustroju,
z. pluralizmu światopoglądowego - Kościół jako jedna ze wspólnot w państwie,
z. wolności religijnej - wynika z natury człowieka,
wolność do wyznawania określonej wiary,
do konkretnej opieki religijnej,
do spełniania praktyk - prywatnych i publicznych,
od przymusu do czynności sprzecznych z moją wiarą,
do odbierania konkretnego wychowania,
wyklucza dyskryminację z powodów religijnych,
rodzice maja prawo do wyboru szkoły,
powinno mieć odzwierciedlenie w prawie cywilnym
ta zasada powinna znajdować ochronę w prawie cywilnym,
ograniczenie prawa do wolności religijnej:
ład społeczny
prawo winnych osób,
moralność publiczna,
z. wolności Kościoła jako podstawa zasady relacji:
osobowość publiczno - prawna Kościoła - gwarancja swobodnej działalności wewnątrz państwa
swoboda jurysdykcji,
własne prawo,
nabywanie gruntów,
własne instytucje,
Kanada i USA nie uznają tej podmiotowości Kościoła, który ma jedynie statut stowarzyszenia wyższej użyteczności publicznej; Kościół nie ma charakteru ponadpaństwowego.
We Francji (bez Alzacji i Lotaryngii) też nie uznaje się tego prawa.
osobowość cywilno - prawna kościelnych osób prawnych - np. parafia,
z. zdrowej współpracy - obie wspólnoty dostrzegają, że służą temu samemu człowiekowi, więc najzdrowszym podejściem jest współpraca,
System powiązania i rozdziału.
System powiązania:
wiele nakazów religijnych uzyskuje sankcje prawa państwowego,
najczęściej występuje jedna religia mająca status religii państwowej lub narodowej,
występuje, gdy w danym państwie Kościół był silnie powiązany z historią tego narodu,
Formy:
monizm pogański,
cezaropapizm - za czasów Justyniana - cesarz zwoływał sobory, prawo chroniło religię jednoczącą naród,
kościół państwowy - władzę nad kościołem sprawował cesarz,
papocentryzm (hierokratyzm):
wynik sporu papieża z cesarzem niemieckim,
wyższość Kościoła nad państwem,
zanegowanie obsadzania stanowisk świeckimi,
bulla : „Unum sanctam”: każda władza pochodzi od Boga, a na ziemi od papieża,
osoby duchowne nie mogą być sądzone przez sądy cywilne,
państwo jest zobowiązane do ochrony religii - tzw. ramię świeckie Kościoła,
idea jednej chrześcijańskiej Europy,
reformacja, suprymacja i kościoły narodowe:
protestanci mają pomoc świeckich książąt,
pokuj w Ausburgu - czyja władza...
państwa różniły się wyznaniem, ale władcy mieli władze nad Kościołem na danym terenie,
państwo uznaje kościół za instytucję państwową,
zespół praw królewskich dotyczących Kościoła:
ius protectionis - państwo ma bronić Kościoła,
ius iuspectinis - prawo państwa do kontroli Kościoła,
ius cavendi - prawo państwa do ingerencji w sprawy Kościoła,
Francja - gallikanizm:
nie można ekskomunikować urzędników za wykonywanie poleceń króla,
publikacje kościelne tylko za zgodą władzy,
od decyzji sądów kościelnych można się odwołać do sądów świeckich,
Austria - józefinizm:
likwidacja zakonów,
seminaria ogólne,
pensja dla duchownych,
wprowadzanie przepisów liturgicznych,
patent tolerancyjny - pozwolenie na kult publiczny dla protestantów,
małżeństwa jako umowy cywilne,
Rosja - system podobny do cezaropapizmu:
próba ukształtowania stosunków państwo - Kościół na wzór zachodni,
zamiana patryjarchatu na św. synod,
obowiązek przechodzenia na prawosławie,
zakaz kultu publicznego dla innych religii,
system zwierzchnictwa państwa nad związkami wyznaniowymi:
odejście od suprymacji,
pozytywizm prawny - koncepcja państwa prawa,
władza w państwie pochodzi od narodu,
władzę ogranicza prawo,
obywatele mogą wszystko, co nie jest zabronione,
wszystko podlega władzy prawa,
państwo uznaje wartość religii - nie walczy z nią,
istnieje religia państwowa lub oficjalna,
system powiązania państwa z religią muzułmańską:
w koranie zarówno przepisy religijne jak i prawne,
do XIX w kalif i sułtan to ta sama osoba,
1924 - rozdział religii od państwa,
po II w ś - powrót do islamizacji,
Charakter państwa w systemie powiązania:
religia nie jest sprawą prywatną obywatela,
państwo opowiada się za jedną religią, a dla innych jest tolerancyjne,
piastowanie określonych stanowisk jest zarezerwowane dla wyznawców religii narodowej lub państwowej lub oficjalnej,
w systemie nauczania jest obowiązkowe nauczanie religii konkretnego wyznania,
działalność prawotwórcza - normy religijne mają wpływ na prawo państwowe,
państwo otacza opieką religię państwową,
Sytuacja prawna związków wyznaniowych w systemie powiązania:
regulacja na zasadzie umów wewnątrzpaństwowych,
obsadzanie stanowisk kościelnych przez państwo,
udział duchownych w życiu politycznym,
Wolność sumienia i wyznania w systemie powiązania:
Islam:
pełnię praw obywatelski mają tylko wyznawcy islamu,
Grecja:
nie ma małżeństw mieszanych;
Rozdział państwa i Kościoła (tolerancja religijna):
judaizm w IX w. w Polsce - jeszcze przed chrześcijaństwem,
w czasie unii z Litwą w Polsce dwie religie oficjalne,
różny stosunek do zakonów rycerskich
Stanisław ze Skorbielowa i Paweł Włodkowic („De potestate...” w 1414r),
konfrontacja z zakonem jako sprawiedliwa wojna,
prawo każdego narodu do samostanowienia o swoim losie,
na soborze w Konstancji 1415 potępię i oskarża Krzyżaków,
tolerancja - zapewnienie bezpieczeństwa osobom i ich majątkowi,
podstawą pokojowego współistnienia jest miłość bliźniego,
tą tolerancję ma gwarantować państwo,
Inne źródła chrześcijańskiej tolerancji religijnej,
Prawo naturalne a wolność religijna.
1492- Kolumb na SanSalvador,
monarchia nie oddała Ameryki Kościołowi,
matką chrzestną Indian dobrowolnie przyjmujących chrzest - królowa,
enkomiendy - oddanie ziem razem z ludźmi - to powód nieudanej chrystianizacji,
brakowało ludzi do pracy - więc niewolnicy z Afryki,
nie przestrzegano ustalonych w Hiszpanii praw - Rejsk z Burgs,
Franciszek z Wiktorii i Moriena - potępia niewolnictwo jako karę, wszyscy są równi, a zwłaszcza do wyboru swojej religii,
Prawo cywilne:
Maksymilan z Padwy - „Defensa Pacis” - niezależność państwa względem Kościoła,
Reformacja:
poparcie władzy świeckiej,
Luter podporządkował Kościół państwu,
rozbicie religijne i polityczne,
teoria prawa natury Grocjusza (odwołanie do Franciszka z Wiktorii) - następstwem było zlaicyzowanie tej idei,
oddzielenie Boga od prawa natury,
podstawą państwa staje się rozum
Roger Wiliams - 1631 - tolerancja religijna na zakupionej przez niego Road Island - on sam był protestantem, ale w u niego - choć w USA, była wolność religijna.
1701 - pierwsza poprawka do konstytucji USA - wolność religii, żadna religia nie będzie oficjalna, wszystkie związki wyznaniowe mają zapewnioną swobodę w ramach systemu państwowego.
Rewolucja Francuska:
w celu dokonania wyzwolenia instytucjonalnego (w USA wyzwolenie jednostki),
państwo chce sobie podporządkować Kościół,
statut dla duchowieństwa,
przejęcie dóbr kościelnych przez państwo,
1795- rozdział państwa i Kościoła,
1801 - konkordat Napoleona,
religia stała się sprawą prywatną - państwo ma charakter świecki,
Myśli marksistowska i leninowska:
religia jest sprawą prywatną i dla państwa nie ma znaczenia, ma je jednak dla partii,
państwa bloku wschodniego - ateistyczne,
Belgia:
1831 - konstytucja - rozdział,
państwo świeckie,
państwo nie ingeruje w sprawy wewnętrzne Kościoła,
Komuna Paryska:
1871 - dekret o rozdziale Kościoła od państwa,
zniesienie przysięgi religijnej,
usunięcie religii ze szkół,
zniesienie budżetu wyznaniowego,
Zjednoczone Włochy:
1861 - wolny Kościół w wolnym państwie,
świecki charakter instytucji państwowych,
oświata oparta o wartości chrześcijańskie,
zniesie wydziałów teologicznych na uniwersytetach państwowych,
1926- konkordat Mussoliniego,
1947 - konstytucja demokratyczno-liberalna (sprzeczna z konkordatem),
1984- nowa konstytucja ( do tego czasu wykorzystywane Pakty Laterańskie),
Meksyk:
konflikt na przełomie XIX i XX w,
kult - tak, edukacja religijna - nie,
zakaz udziału w życiu politycznym oraz działalności charytatywnej dla Kościoła - nie zaakceptowano tych ustaleń,
1929- modu vivendi,
1992- konstytucja - utrzymała rozdział ale złagodziła przepisy wyznaniowe,
Francja:
1905- ustawa ...
państwo nie opłaca kultu,
po II wojnie światowej de Goll łagodzi przepisy,
Alzacja i Lotaryngia - zachowały system wyznaniowy z czasów Bismarcka,
Szwajcaria:
1874- konstytucja federacyjna,
zwierzchnictwo państwa nad Kościołem,
nie ma formalnego rozdziału, ale konstytucje kantownów wprowadziły,
Niemcy:
rozdział, ale i współdziałanie,
państwo zbiera opłaty,
Charakter państwa w systemie rozdziału:
Świeckość państwa w konstytucji:
system amerykański,
rozdział Kościoła od państwa,
republika laicka,
ustawy wykonawcze - np. w Polsce Ustawa o gwarancji wolności sumienia i wyznania,
Laicyzacja prawa:
państwo nie kieruje się przesłankami religijnymi przy tworzeniu systemu prawnego,
prawo wyznaniowe nie jest częścią systemu prawa świeckiego,
niekompetencja prawa świeckiego do regulowania spraw natury religijnej,
państwo nie ingeruje w sprawy wewnętrzne związków wyznaniowych,
duchowni podlegają w sprawa cywilnych sądom świeckim,
związki wyznaniowe są niekompetentne do wykonywania spraw należnych państwu,
funkcje urzędowe - neutralne,
świeckość państwa rozprzestrzenia się szkoły prowadzone przez państwo,
finansowanie szkół wyznaniowych ze środków publicznych,
1