1. IDENTYFIKACJA SUBSTANCJI

Nazwa produktu: Ditlenek manganu(IV) [tlenek manganu(IV), braunsztyn]

Wzór chemiczny: MnO₂

Producent:

Dostawca:

Użytkownik:

Telefon awaryjny: (042) 631 47 24 (informacja toksykologiczna w Polsce)

2. SKŁAD I INFORMACJA O SKŁADNIKACH

Składnik stwarzający zagrożenie:

Nazwa chemiczna	% wag.	Nr CAS	Nr EINECS	Symbol ostrzegawczy	Symbole zagrożenia (R)
ditlenek manganu(IV)	100	1313-13-9	215-202-6	Xn	20/22

3. IDENTYFIKACJA ZAGROŻEŃ

Substancja niebezpieczna w myśl dyrektywy 1999/45/EEG.

Zagrożenie pożarowe: Substancja stała, niepalna. Nie stwarza zagrożenia pożarowego.

Zagrożenie toksykologiczne: Ditlenek manganu(IV) jest substancją szkodliwą, szczególnie gdy w postaci pyłu przedostanie się do układu oddechowego. Gromadzi się w płucach w postaci złogów, co prowadzi do zwłóknień i destrukcji komórek.

Zagrożenie ekotoksykologiczne: Substancja działa szkodliwie na organizmy żywe, w szczególności glebowe i wodne.

4. PIERWSZA POMOC

Zatrucie inhalacyjne:

Uwaga: W pierwszej kolejności należy wyprowadzić poszkodowaną osobę ze skażonego pyłem ditlenku manganu(IV) środowiska. Ułożyć na lewym boku z głową skierowaną w dół. Skontaktować się z lekarzem.

Zatrucie inhalacyjne:
1.	Wyprowadzić poszkodowaną osobę na świeże powietrze.
2.	W przypadku wystąpienia takiej potrzeby - wykonać sztuczne oddychanie lub w razie potrzeby podać tlen - najlepiej, jeśli tego dokona osoba przeszkolona. Zapewnić pomoc lekarską. Uwaga: groźba obrzęku płuc.
Zatrucie doustne:
1.	Przy zatruciu doustnym osobie przytomnej należy natychmiast podać do wypicia duże ilości wody i mechanicznie prowokować wymioty. Czynność tę powtarzać kilkakrotnie. Osoby niefachowe nie powinny wszczynać postępowania leczniczego, jeżeli poszkodowany jest nieprzytomny. Skontaktować się z lekarzem lub centrum toksykologicznym.
2.	Do chwili odtransportowania do szpitala choremu zapewnić spokój, leżenie i ciepło.
Skażenie oczu:
1.	Przemyć skażone oczy większą ilością letniej wody przez 15-20 minut, przy wywiniętych powiekach. Przykryć oczy jałowym opatrunkiem.
2.	W razie potrzeby zapewnić pomoc okulisty.
Skażenie skóry:
1.	Zdjąć skażone ubranie. Oczyścić mechanicznie skażoną skórę, przemyć dużą ilością wody, a następnie wodą z łagodnym mydłem.
2.	W przypadku gdy podrażnienie skóry nie mija, skonsultować się z lekarzem dermatologiem.

5. POSTĘPOWANIE W PRZYPADKU POŻARU

Zagrożenia pożarowe:	Ditlenek manganu(IV) jest substancją niepalną. W wyniku działania podwyższonej temperatury pojemniki mogą ulec gwałtownemu rozszczelnieniu z wydzieleniem szkodliwych pyłów i gazów.
W przypadku pożaru sąsiednich obiektów stosować w kolejności:	Odpowiednie do gaszenia pożaru obiektu lub substancji znajdujących się w sąsiedztwie ditlenku manganu(IV). Zalecany ditlenek węgla (CO2), gaśnice proszkowe z proszkiem ABC oraz woda.
Sprzęt ochronny strażaków:	Aparaty izolujące drogi oddechowe. Eksplozymetr. Stanowiska ochronne.

6. POSTĘPOWANIE W PRZYPADKU NIEZAMIERZONEGO UWOLNIENIA DO ŚRODOWISKA

Zalecenia ogólne:	W przypadku wydostania się większej ilości ditlenku manganu(IV) do środowiska, skażony teren należy wyizolować z otoczenia, a poza jego obręb wyprowadzić osoby postronne. W pierwszej kolejności odciąć źródło skażenia środowiska. Chronić przede wszystkim drogi oddechowe maskami ochronnymi. W razie potrzeby wezwać ekipę ratowniczą.
Środki ochrony osobistej:	Unikać kontaktu z uwalniającym się pyłem. Stosować ubrania ochronne, rękawice ochronne, okulary ochronne w szczelnej obudowie, ochrony dróg oddechowych. Należy pamiętać o ograniczonym czasie działania ochronnego filtrów cząsteczkowych (filtr cząsteczkowy oznaczony kolorem białym i symbolem P2).
Zalecenia szczegółowe:	Rozsypaną substancję dokładnie zbierać do pojemników z pokrywami. Stosować metody mechaniczne oraz urządzenia zasysające (odkurzacze przemysłowe). Starać się nie wzbijać pyłu.
Zabezpieczenie środowiska:	Zabezpieczyć studzienki ściekowe. W przypadku skażenia wód powiadomić odpowiednie władze.
Metody utylizacji:	Na drodze wykorzystania przez huty metali nieżelaznych - zgodnie z wymogami Rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 21 października 1998 r.

7. POSTĘPOWANIE Z SUBSTANCJĄ I JEJ MAGAZYNOWANIE

Zapobieganie zatruciom	Podczas stosowania nie jeść, nie pić, unikać kontaktów z pyłem ditlenku manganu(IV), przestrzegać zasad higieny osobistej, stosować odzież i sprzęt ochrony osobistej, pracować w wentylowanym pomieszczeniu. Przechowywać w zamknięciu, poza zasięgiem dzieci.
Zapobieganie pożarom/wybuchom:	Nie dotyczy - substancja niepalna.
Magazynowanie:	Ditlenek manganu(IV) przechowywać w pojemnikach, w suchych i szczelnych pomieszczeniach zamkniętych, o drewnianych podłogach zabezpieczonych przed przenikaniem wilgoci z gruntu, w temperaturze do 20^oC i wilgotności 60-80%. Pakować ditlenek manganu(IV) w wielowarstwowe worki papierowe z wkładką z papieru bitumowanego albo z grubej folii z tworzywa sztucznego, piętrzone w stosy (po 5 warstw po 3 worki w warstwie) na płaskich podkładach drewnianych lub drewniane beczki bądź skrzynie wyłożone papierem pakowym. Może być układany w pryzmach. Zamoczenie wywołuje reakcję egzotermiczną, w trakcie której wzrasta temperatura. Przechowywać z dala od żywności i substancji o właściwościach redukujących. Okres przechowywania nie może przekraczać 12 miesięcy. Magazyn musi być wyposażony w instalację wentylacyjną. Zasady magazynowania określa norma PN-89/C-81400.
Metody postępowania z odpadami:	Za odpad można uznać ditlenek manganu(IV), który nie nadaje się do zagospodarowania. Odpadowy tlenek manganu(IV) odstawiany jest do wskazanego przez służbę ochrony środowiska miejsca, celem utylizacji na drodze wykorzystania hutniczego.

8. KONTROLA NARAŻENIA I ŚRODKI OCHRONY INDYWIDUALNEJ

Rozwiązania techniczne: Ogólne - niezbędne do prawidłowego przewozu, magazynowania i stosowania ditlenku manganu(IV). Sprawna wentylacja.

Ochrony osobiste:

Drogi oddechowe:	Maski ochronne z pochłaniaczami pyłów P2.
Ręce:	Rękawice ochronne.
Oczy:	Okulary ochronne w szczelnej obudowie.
Skóra i ciało:	Ubrania ochronne.
Inne informacje:	Higiena pracy: Obowiązują przepisy ogólne przemysłowej higieny pracy. Unikać bezpośredniego kontaktu powierzchni ciała i dróg oddechowych z pyłem tlenku manganu(IV). Zanieczyszczone ubranie wymienić. Po pracy dokładnie wymyć powierzchnię ciała. Nie jeść, nie pić podczas pracy. Natychmiast usuwać rozsypy bez wzbijania pyłu.
Metody oceny narażenia:	Metody oceny narażenia opierają się na laboratoryjnym oznaczaniu zawartości pyłów w powietrzu miejsca pracy.

Najwyższe dopuszczalne stężenie w środowisku pracy (NDS) - w przeliczeniu na Mn:

Składnik	NDS (mg/m^3))	NDSCh (mg/m^3)
ditlenek manganu(IV)	0,3	5

Metody oceny narażenia w środowisku pracy:

PN-86/Z-04050.01 - Ochrona czystości powietrza. Przyrządy i zestawy do pobierania próbek. Postanowienia ogólne.

PN-89/Z-04008.07 - Ochrona czystości powietrza. Pobieranie próbek. Postanowienia ogólne. Zasady pobierania próbek w środowisku pracy i interpretacja wyników.

Ocena narażenia: Zgodnie z normami polskimi dotyczącymi ditlenku manganu(IV).

9. WŁAŚCIWOŚCI FIZYKOCHEMICZNE

9.1	Masa cząsteczkowa: 86,93 g/mol
9.2	Postać fizyczna, barwa, zapach: Ditlenek manganu(IV) w warunkach normalnych jest brunatnym lub czarnym proszkiem, bez zapachu. Ditlenek manganu(IV) w przyrodzie występuje jako minerał braunsztyn, piroluzyt i psylometan.
9.3	Temperatura topnienia: 536^oC
9.4	Temperatura wrzenia: Rozkład >536^oC
9.5	Gęstość: 5,026 g/cm^3 (20^oC)
9.6	Gęstość usypowa: 600-800 kg/m^3
9.7	Rozpuszczalność w wodzie: Nierozpuszczalny
9.8	Prężność par: 0 mbar/20^oC
9.9	Inne: Ditlenek manganu(IV) ma własności amfoteryczne. Reaguje z kwasami, tworząc nietrwałe sole manganu(IV). Z zasadami i tlenkami metali tworzy nadmanganiany. Ma własności utleniające. Ditlenek manganu(IV) może być otrzymywany sztucznie przez prażenie azotanu manganu(II), na drodze utleniania soli manganu(II) powietrzem w środowisku alkalicznym oraz metodą elektrolityczną.

10. REAKTYWNOŚĆ I STABILNOŚĆ

Reaktywność i stabilność:	Produkt w warunkach normalnych stabilny. Jest silnym utleniaczem. Reaguje gwałtownie z substancjami redukującymi. Z kwasami tworzy nietrwałe sole manganu(IV). Z zasadami i tlenkami metali tworzy nadmanganiany.
Właściwości korozyjne:	Brak

11. INFORMACJE TOKSYKOLOGICZNE

Drogi narażenia człowieka: Wdychanie pyłów i par, spożycie, kontakt ze skórą, kontakt z oczami.

Informacja ogólna: Ditlenek manganu(IV) jest substancją szkodliwą, szczególnie gdy w postaci pyłu przedostanie się do układu oddechowego. Gromadzi się w płucach w postaci złogów, co prowadzi do zwłóknień i destrukcji komórek.

Działanie miejscowe:

Wdychanie pyłów i par: Pyły i pary powodują ostre podrażnienie nosa i gardła. Powstaje kaszel, ból w klatce piersiowej i skrócenie oddechu. Może pojawić się bezdech z pieniącą się śliną (obrzęk płuc), ostry nieżyt oskrzeli, zapalenie płuc. Może nastąpić uszkodzenie płuc. Następstwem mogą być objawy naśladujące zespół Parkinsona. Pracownicy stykający się zawodowo z ditlenkiem manganu(IV) powinni być poddawani okresowym badaniom lekarskim.

Spożycie: Wystąpią nudności i wymioty. Śluzówki ust mogą być obrzęknięte i przebarwione na brunatno. Bywają trudności w oddychaniu. Mogą wystąpić problemy z krążeniem. Jako późne powikłanie występuje niedomoga wątroby i nerek.

Kontakt ze skórą: Wystąpi podrażnienie, wysuszenie i przebarwienie skóry.

Kontakt z oczami: Wystąpi zaczerwienienie, podrażnienie, swędzenie i łzawienie.

Stężenie fizjologiczne i toksyczne: Zawartość manganu u człowieka w wątrobie, nerkach, płucach i mózgu wynosi średnio 0,3-2,3 μg/g. Stężeniem szkodliwym jest zawartość manganu w moczu przekraczająca 45 μg/dm³. Stwierdzono, że objawy neurologiczne u ludzi występują wówczas, gdy są oni narażeni na stężenie manganu w granicach 2 mg/m³.

Skutki zdrowotne narażenia ostrego wskutek spożycia: Podrażnienie błon śluzowych oczu i dróg oddechowych, znużenie, senność, zawroty głowy, bóle głowy, zaburzenia równowagi, nudności, wysuszenie i pękanie skóry.

Skutki zdrowotne narażenia przewlekłego: Osoby, które są chronicznie narażone na oddychanie powietrzem z zawartością składników dilenku manganu(IV), mogą uskarżać się na podrażnienia błon śluzowych, bóle i zawroty głowy, podniecenie lub ospałość, problemy z układem pokarmowym, wysuszenie i pękanie skóry.

Nie stwierdzono działania kancerogennego, mutagennego, narkotycznego i działania na rozrodczość.

12. INFORMACJE EKOLOGICZNE

Stopień zagrożenia wód: Mały.

13. POSTĘPOWANIE Z ODPADAMI

Metody unieszkodliwiania:

Zgodnie z ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. Nr 62, poz. 628) oraz rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. Nr 112, poz. 1206).

Zawartość opakowania wg:

rodzaju 06 13 99 - Inne, niewymienione odpady.

Sposób likwidacji D2: „Składowanie luzem na składowiskach otwartych w szczelnych pojemnikach”.

Opakowania wg:

rodzaju 15 01 02 - opakowania z tworzyw sztucznych,

rodzaju 15 01 04 - opakowania z metalu,

rodzaju 15 01 07 - opakowania ze szkła.

14. INFORMACJE O TRANSPORCIE

Ditlenek manganu(IV) nie jest klasyfikowany jako substancja niebezpieczna w myśl przepisów ADR/RID/IMO/IATA i nie podlega w związku z tym szczególnym ograniczeniom.

Numer indeksowy (EC):	006-015-00-9
Symbole niebezpieczeństwa (R):	48/22
Symbole bezpieczeństwa (S):	2-22-37

15. INFORMACJE DOTYCZĄCE PRZEPISÓW PRAWNYCH

Kartę wykonano zgodnie z:

• Normą PN ISO 11014-1;1998, „Bezpieczeństwo chemiczne - Karta charakterystyki bezpieczeństwa produktów chemicznych”.

• Wytycznymi Dyrektywy UE Nr 1999/45/EG, Dyrektywy 67/548 EEC oraz Dyrektywy UE 88/379/EEC (Dangerous Product Regulations incl. EC Guidelines), dotyczącymi klasyfikowania, oznaczania i sporządzania informacji o materiałach niebezpiecznych.

• Klasyfikacja materiałów niebezpiecznych dokonana została na podstawie Umowy Europejskiej dotyczącej Międzynarodowego Przewozu Materiałów Niebezpiecznych ADR (ważnej od 01.07.2002 r.),

• Ustawą o substancjach i preparatach chemicznych z dnia 11 stycznia 2001 r. (Dz. U. Nr 11, poz. 84; Nr 100, poz. 1085; Nr 123, poz. 1350; Nr 125, poz. 1367 ze zmianą z dnia 5 lipca 2002 r. (Dz. U. Nr 142, poz. 1187).

• Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 3 lipca 2002 r. w sprawie karty charakterystyki substancji niebezpiecznej i preparatu niebezpiecznego (Dz. U. Nr 140, poz. 1171).

• Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 3 lipca 2002 r. w sprawie wykazu substancji niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacją i oznakowaniem - ZAŁĄCZNIK (Dz. U. Nr 129, poz. 1110).

• Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 11 lipca 2002 r. w sprawie oznakowania opakowań substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych (Dz. U. Nr 140, poz. 1173).

• Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 11 lipca 2002 r. w sprawie kryteriów i sposobu klasyfikacji substancji i preparatów chemicznych (Dz. U. Nr 140, poz. 1172).

• Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 15 lipca 2002 r. w sprawie substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych, których opakowania należy zaopatrywać w zamknięcia utrudniające otwarcie przez dzieci i wyczuwalne dotykiem ostrzeżenie o niebezpieczeństwie (Dz. U. Nr 140, poz. 1174).

• Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 14 lipca 2002 r. w sprawie obowiązku dostarczenia karty charakterystyki niektórych preparatów nie zaklasyfikowanych jako niebezpieczne (Dz. U. Nr 142, poz. 1194).

• Rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 17 czerwca 1998 r. (Dz. U. Nr 79, poz. 513) ze zmianą z 2 stycznia 2001 r. (Dz. U. Nr 4, poz. 36) w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy.

• Rozporządzeniem MZiOS z dnia 11 września 1996 r. (Dz. U. Nr 121, poz. 571) w sprawie czynników rakotwórczych w środowisku pracy oraz nadzoru nad stanem zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki.

• Rozporządzeniem MOŚZNL z dnia 28 kwietnia 1998r. (Dz. U. Nr 55, poz. 355) w sprawie dopuszczalnych wartości stężeń substancji zanieczyszczających w powietrzu.

• Rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 21 października 1998 r. (Dz. U. Nr 145, poz. 942) i zmianą z 5 marca 2001 r. (Dz. U. Nr 22, poz. 251) w sprawie szczegółowych zasad usuwania, wykorzystywania i unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych.

• Ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. Nr 62, poz. 628) oraz rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. Nr 112, poz. 1206).

• Niniejsza karta charakterystyki substancji niebezpiecznej jest bezpośrednio przekazywana dystrybutorowi ditlenku manganu(IV), bez zapewnień lub gwarancji co do kompletności bądź szczegółowości odnośnie do wszystkich informacji lub zaleceń w niej zawartych.

• Niniejsza karta nie jest żadną podstawą zobowiązującą do jakiejkolwiek odpowiedzialności jakiegokolwiek rodzaju ze strony wytwórcy i dystrybutora ditlenku manganu(IV). Przedsiębiorstwo nie będzie odpowiedzialne za jakiekolwiek zejście śmiertelne, chorobę lub uszczerbek na zdrowiu jakiejkolwiek natury, będący następstwem zastosowania lub niewłaściwego wykorzystania karty charakterystyki substancji niebezpiecznej lub materiału, którego karta dotyczy.

• Informacje zawarte w niniejszej karcie przedstawiają aktualny stan naszej wiedzy i doświadczeń dotyczących bezpiecznego stosowania wyrobu.

Na etykiecie należy zamieścić następujące informacje:

Symbol ostrzegawczy na opakowaniach jednostkowych:
Napis ostrzegawczy na opakowaniach jednostkowych:	„Substancja szkodliwa.”

Symbole zagrożenia
R 48/22	Działa szkodliwie po połknięciu, poważne zagrożenie dla zdrowia człowieka w następstwie długotrwałego narażenia.
Symbole bezpieczeństwa
S 2	Chronić przed dziećmi.
S 22	Nie wdychać pyłu.
S 37	Nosić odpowiednie rękawice ochronne.

16. INNE INFORMACJE

Chemiczne określenie produktu: Ditlenek manganu(IV)
16.2 Znaczenie symboli:
Symbol ostrzegawczy na opakowaniach jednostkowych
Xn	Substancja szkodliwa

Uwaga: Użytkownik ponosi odpowiedzialność za podjęcie wszelkich kroków mających na celu spełnienie wymogów prawa krajowego. Informacje zawarte w powyższej karcie stanowią opis wymogów bezpieczeństwa użytkowania substancji. Użytkownik ponosi całkowitą odpowiedzialność za określenie przydatności produktu do konkretnych celów. Zawarte w niniejszej karcie dane nie stanowią oceny bezpieczeństwa miejsca pracy użytkownika. Karta charakterystyki nie może być traktowana jako gwarancja właściwości substancji.

* * * * *

Zgodnie z rozporządzeniem MZ z dnia 3 lipca 2002 r., PN-ISO 11014-1 i Dyrektywą 91/155/EEC

	KARTA CHARAKTERYSTYKI SUBSTANCJI NIEBEZPIECZNEJ	Wydanie: I Data wydania: 30.12.02 Strona/stron 7/7
Nazwa:	DITLENEK MANGANU(IV)

Ditlenek manganu(IV)

---