Cukrzyca typu 1

Cukrzyca typu 1 występuje w sytuacji, gdy organizm nie produkuje wystarczającej ilości insuliny. Przy braku insuliny, glukoza nie może być transportowana z krwi do komórek i w efekcie jej poziom we krwi rośnie nadmiernie. Szacuje się, że na świecie ok. 5-10% osób ze zdiagnozowaną cukrzycą, choruje właśnie na cukrzycę typu 1.

Cukrzycę typu 1 leczy się przede wszystkim poprzez podawanie insuliny.

Cukrzyca typu 2

Ten rodzaj cukrzycy charakteryzuje się tym, że ciało staje się odporne na insulinę, z tego też powodu cukrzyca typu 2 nazywana jest też cukrzycą insulinoodporną. W przypadku tej odmiany cukrzycy, trzustka wydziela insulinę, ale albo wydziela jej zbyt mało, albo organizm staje się na nią uodporniony i przestaje odpowiednio reagować.

Cukrzyca typu 2 jest zdecydowanie najczęściej występującym rodzajem cukrzycy. Szacuje się, że spośród osób zdiagnozowanych, 85-95% ma właśnie cukrzycę typu 2. Jako jej przyczynę, bardzo często wskazuje się otyłość i siedzący tryb życia. Z reguły dotyka ona osoby powyżej 40 roku życia, jednak coraz częściej diagnozuje się ją również u osób młodszych, a nawet u dzieci.

Cukrzyca typu 2 staje się coraz większym problemem w społeczeństwach rozwiniętych oraz coraz częściej określana jest chorobą cywilizacyjną. W bogatych społeczeństwach, takich jak Wielka Brytania lub USA, dotkniętych cukrzycą typu 2 jest coraz więcej osób. Szacuje się, że jest to około 8-10%, z czego 25% nie wie, że choruje na cukrzycę.
W leczeniu cukrzycy typu 2 przede wszystkim zaleca się ruch i utratę wagi oraz dietę.

 Cukrzyca ciężarnych - cukrzyca po raz pierwszy rozpoznana w ciąży i występująca do momentu urodzenia dziecka. W grupie kobiet z cukrzycą ciężarnych istnieje wyższe ryzyko zachorowania w przyszłości na cukrzycę w porównaniu z kobietami bez tego powikłania. Leczenie tej postaci cukrzycy powinno być prowadzone tylko w wyspecjalizowanych ośrodkach ginekologiczno-diabetologicznych.

 Cukrzyca wtórna - to najbardziej zróżnicowana etiologicznie grupa cukrzyc, które łącznie stanowią około 2-3% wszystkich postaci cukrzycy w Europie i Ameryce Północnej. Charakterystyczne dla tej postaci są współistniejące z cukrzycą inne zaburzenia lub zespoły chorobowe. Najczęstsze przyczyny cukrzycy wtórnej można podzielić na:

polekowe - niektóre leki stosowane w chorobach układu krążenia ( tiazydy lub inne leki moczopędne, szczególnie w zestawieniu z beta blokerami, leki sterydowe i inne.

niektóre choroby gruczołów dokrewnych ( endokrynopatie ) - choroba i zespół Cushinga, akromegalia, nadczynność tarczycy, guz chromochłonny nadnerczy, guz wydzielający glucagon.

genetycznie uwarunkowane choroby przemiany materii - hemochromatoza

choroby trzustki - przewlekłe zapalenie trzustki, rak trzustki, stan po pankreatektomii ( operacyjnym usunięciu trzustki

cukrzyca na tle niedostatecznego i wadliwego odżywiania - występuje głównie wśród ludności tubylczej strefy międzyzwrotnikowej w krajach Azji, Afryki i Ameryki Południowej, w których niedożywienie i głód są powszechne.

Opryszczka wargowa

Pierwotne zakażenie występuje najczęściej u dzieci w postaci tzw. opryszczkowego zapalenia jamy ustnej, przebiegającego z wysoką gorączką i ciężkimi objawami ogólnymi, jak posocznica, zapalenie opon mózgowych; opryszczka zwykła nawrotowa występuje u wielu nosicieli wirusa opryszczki pod wpływem bodźców nieswoistych (np. stany gorączkowe, przemęczenie, miesiączka); opryszczka pospolita znika zwykle samoistnie po 10-12 dniach bez pozostawiania śladów.

Opryszczkowe zapalenie opon mózgowych i mózgu

Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu może czasami towarzyszyć opryszczkowemu zakażeniu narządów płciowych, choć większość przypadków tej najcięższej postaci choroby jest wywoływane przez wirusa HSV-1, czyli tego odpowiedzialnego za wywoływanie zmian w górnej części ciała. Opryszczkowe zapalenie mózgu jest chorobą niezwykle groźną, która nieleczona w 70% kończy się śmiercią, a u ozdrowieńców często występują trwałe schorzenia neurologiczne oraz zaburzenia psychiczne.

Opryszczka narządów płciowych

Opryszczka może umiejscawiać się także na narządach płciowych (herpes genitalis). Wywoływana jest zwykle przez wirus HSV2, a zakażenie występuje w wieku dorosłym poprzez kontakt seksualny (jedna z chorób przenoszonych drogą płciową).

U mężczyzn dotyczy żołędzi i napletka, czasem również są zmiany w cewce moczowej, powodując utrudnienie lub uniemożliwienie oddawania moczu. U kobiet zmiany pojawiają się na wargach sromowych, w pochwie, kroczu, czasami na wewnętrznej powierzchni ud a także na szyjce macicy; niekiedy zajęte są pośladki. Uważa się, że zakażenie HSV2 u kobiet zwiększa ryzyko raka szyjki macicy. U uprawiających seks analny może rozwinąć się zakażenie odbytnicy. Powikłaniem zakażenia HSV2 u tej ostatniej grupy jest zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.

Rzęsistkowica to choroba dróg moczowo- płciowych wywoływana przez pierwotniaki z rodziny rzęsistków przenoszona głównie drogą płciową. Do zarażenia dochodzi przez wydzielinę gruczołu krokowego i zainfekowane nasienie. U mężczyzn dochodzi do zapalenia napletka i żołędzi, a następnie cewki moczowej. Zakażeniom rzęsistkiem towarzyszą zazwyczaj zakażenia bakteryjne i grzybicze (np. Candida albicans). Przewlekła nie leczona rzęsistkowica może powodować niepłodność oraz być przyczyną powikłań ciążowych. Do zakażenia może dojść w sposób bezpośredni, poprzez przeniesienie drogą płciową, lub pośredni - poprzez używanie wspólnych ręczników, przyborów toaletowych, bielizny pościelowej, urządzeń sanitarnych. Rzęsistek pochwowy przeżywa w kroplach nie wyschniętej wydzieliny chorej osoby i stanowi źródło zarażenia. Wyposażony w narządy ruchu, szybko przedostaje się do pochwy i dalej do szyjki macicy. W niektórych przypadkach może kolonizować macicę, a nawet jajowody. Dociera również przez cewkę moczową do pęcherza moczowego. Objawy ~~~~~~ * świąd, pieczenie, ból w cewce moczowej, bolesne oddawanie moczu, * pojawianie się upławów - bardzo obfite, pieniste, o przykrym zapachu i żółtej lub zielonkawej barwie, * częstomocz, * schorzenie może czasem przebiegać bez objawów lub ze skąpymi objawami. Rzęsistek pochwowy może bytować w sposób bezobjawowy np. w gruczole krokowym mężczyzny i stanowić źródło zakażenia dla kobiet. U kobiet w stadium utajonym przewlekłym brak jest klinicznych objawów infekcji.

Toksoplazmoza jest dosyć powszechnie występującą na całym świecie chorobą pasożytniczą, wywołaną pierwotniakiem o nazwie Toxoplasma gondii. Tylko u części osób nim zarażonych występują objawy, wielu z nas jest jedynie jego nosicielami. Toksoplazmoza może prowadzić do poważnych powikłań, a szczególne zagrożenie stwarza dla płodu, jeśli matka podczas ciążyzarazisiępierwotniakiem.
Toxoplasma gondii to pierwotniak, którego ostatecznym żywicielem są koty. To w ich organizmie żyją dojrzałe i zdolne do rozmnażania osobniki. Pośrednim żywicielem są ludzie i inne ssaki, a także ptaki. Najczęściej do zarażenia pierwotniakiem dochodzi wskutek zjedzenia niedogotowanego mięsa lub przez kontakt z moczem, kałem i śliną zarażonych zwierząt. Kobieta będąca w ciąży zaraża płód, co często niesie ze sobą bardzo poważne zagrożenia, nawet dla życia dziecka. Do objawów toksoplazmozy należą: gorączka, charakterystyczne powiększenie węzłów chłonnych, bóle stawów, objawy grypo podobne. Istnieją dwa rodzaje choroby: ostra i przewlekła. W ostrej objawy są nasilone, w szczególności ból głowy, gorączka i zmiany w węzłach chłonnych. Zdarzają się powikłania w postaci zapalenia mózgu lub opon mózgowych. W postaci przewlekłej mają miejsce nawroty objawów m.in. bólu stawów, zapalenia wątroby, śledziony, węzłów chłonnych, ośrodkowego układu nerwowego.

 Zakażenie, infekcja (z łac. infectio) - wtargnięcie do organizmu drobnoustrojów chorobotwórczych. W celu wywołania choroby muszą one pokonać odporność organizmu. Jeżeli wrota zakażenia znajdują się w pobliżu miejsca występowania infekcji mówi się o zakażeniu miejscowym. Gdy zakażeniu towarzyszą objawy ogólnoustrojowej reakcji zapalnej taki stan nazywa się sepsą.

Teoria komókowa sformułowana była w 1839 roku przez Teodora Szwana, zgodnie z którą wszystkie organizmy zbudowane są z osobnych komórek.

Komórka jest podstawową, strukturalną i funkcjonalną jednostką żywych organizmów.

ZASADY TEORII KOMÓRKOWEJ:

1. Komórka - to jednostka podstawowa organizmów żywych, zdolna do samoregukacji i rozmnażania, funkcjonowania oraz rozwoju.
2. Komórki organizmów żywych mają podobną bydowę, skład chemiczny i procesy życiowe.
3. Komórki tworzą nowe komórki sposobem podziału macierzystych komórek.
4. W organizmach wielokomórkowych komórki tworzą tkanki, które budują narządy oraz ich układy powiązane substancją międzykomórkową, nerwowymi oraz funkcjonalnymi powiązaniami.

Frakcja LDL cholesterolu, potocznie nazywana “złym” cholesterolem, przenosi tłuszcz z wątroby do wszystkich komórek. W przypadku, gdy w organizmie znajduje się więcej cholesterolu niż potrzebują komórki, zaczyna on osadzać się w ściankach naczyń tętniczych. Nadmiar lipoprotein krążących we krwi zwiększa jej lepkość i ułatwia powstawanie zakrzepów. Jeśli zakrzep zablokuje światło zwężonej tętnicy, może być przyczyną zawału serca. Frakcja LDL cholesterolu jest wytwarzana naturalnie przez nasz organizm, ale u niektórych osób występuje tendencja do zbyt dużej jego produkcji. Właściwie dobrana dieta może obniżyć stężenie 'złego' cholesterolu.

Frakcja HDL cholesterolu jest odpowiedzialna za transport cholesterolu z tkanek do wątroby. Jej wysokie stężenie jest korzystne dla zdrowia, toteż frakcję tę nazywa się „dobrym cholesterolem”. Wysokie stężenie HDL cholesterolu w stosunku do frakcji LDL obniża ryzyko wystąpienia choroby niedokrwiennej serca. Zaleca się, aby spożywać produkty pomagające obniżać stężenie LDL a zarazem podwyższać lub utrzymywać stężenie HDL na wysokim poziomie. Warto dodać, że aktywność fizyczna także podwyższa stężenie HDL.

POWIKŁANIA OTY

Otyłość (łac. obesitas) - patologiczne nagromadzenie tkanki tłuszczowej w organizmie, przekraczające jego fizjologiczne potrzeby i możliwości adaptacyjne, mogące prowadzić do niekorzystnych skutków dla zdrowia^[1]. Za otyłość uważa się stan, w którym tkanka tłuszczowa stanowi więcej niż 20% całkowitej masy ciała u mężczyzn oraz 25% u kobiet. Otyłości towarzyszy nadwaga, czyli nadmierna masa ciała powyżej masy optymalnej.ŁOŚCI

WątrobaDługoletnia otyłość predysponuje do stłuszczenia i zaburzeń funkcjonowania wątroby. Ponadto osoby otyłe częściej chorują na kamicę żółciową i marskość wątroby.

[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]Trzustka

U osób otyłych z większą częstotliwością dochodzi do zapalenia trzustki. Otyłość poprzez stan insulinooporności przyczynia się do rozwoju cukrzycy typu 2, a także pogarsza przebieg i leczenie cukrzycy typu 1.

NerkiU osób otyłych częściej występuje odmiedniczkowe zapalenie nerek i kamica moczanowa.

Układ ruchuObciążenie układu kostno-stawowego większą masą prowadzi do częstego występowania u dzieci kolan koślawych lub szpotawych oraz płaskostopia. U osób dorosłych również przyczynia się do powstania płaskostopia, a także wczesnych zmian zwyrodnieniowych w dużych stawach kończyn dolnych oraz w stawach kręgosłupa.

Ośrodkowy układ nerwowyOtyłość może być przyczyną wtórnych zmian psychicznych z powodu kompleksów. Osoby otyłe czasami mają problemy w relacjach społecznych, uskarżają się na niepowodzenia w życiu osobistym, rodzinnym i zawodowym. Otyłość może być konsekwencją procesów zapalnych, zwyrodnieniowych czy nowotworowych ośrodkowego układu nerwowego (OUN).

Układ rozrodczyOtyłości często towarzyszą: osłabiony popęd płciowy, oligospermia (zbyt niska liczba plemników w nasieniu), cykle bezowulacyjne, nieregularne miesiączki, wczesne pokwitanie i późna menopauza oraz zmniejszenie płodności. Są to zaburzenia bardzo często odwracalne po powrocie do prawidłowej masy ciała. Występują niekiedy powikłania położnicze obejmujące rzucawkę porodową, krwotok poporodowy oraz śmierć płodu.

SkóraCzęściej u osób otyłych w porównaniu z osobami szczupłymi pojawiają się zmiany skórne jak wypryski, grzybice i czyraczność.

Operacje chirurgiczneRyzyko komplikacji podczas operacji chirurgicznych u osób otyłych jest większe i wiąże się z powikłaniami znieczulenia, trudnościami technicznymi samego zabiegu, jak i z występującymi w okresie pooperacyjnym zakażeniami i rozchodzeniem się ran, niedodmą oraz powikłaniami zakrzepowo-zatorowymi.

<sup>Cykl komórkowy, cykl życiowy komórki, cyklicznie zachodzące procesy podziału i wzrostu komórki. Wyróżniamy pięć faz cyklu komórkowego, cztery z nich to:
faza M - podział mitotyczny i początek cytokinezy;
faza G1 (z ang. gap 1) - zakończenie cytokinezy, wzrost i biosynteza;
faza S (z ang. systhesis) - replikacja DNA;
faza G2 (z ang. gap 2) - wzmożona synteza białek i przygotowanie się do podziału.
Fazy G1, S i G2 określane są jako interfaza.
Po mitozie komórka potomna może wejść w fazę G1 i po przekroczeniu tzw. punktu restrykcyjnego kontynuuje cykl, lub z fazy G1 (albo G2) może przejść w piątą fazę zwaną spoczynkową - G0. Podczas G0 wzrost, replikacja DNA i podziały zatrzymują się a inne reakcje metaboliczne zachodzą normalnie. Komórka z fazy G0 może powrócić do fazy G1 (np. na skutek działania czynników wzrostowych) lub zginąć. Wejście w fazę G0 może być spowodowane brakiem substancji odżywczych w środowisku, zakończeniem procesu różnicowania komórki (np. neurony w mózgu) albo wykryciem uszkodzeń DNA.

Przechodzenie z jednej fazy cyklu do drugiej jest kontrolowane w specjalnych okresach cyklu zwanych punktami kontrolnymi (z ang. checkpoints), kiedy to następuje również naprawa uszkodzonego DNA. Na poziomie molekularnym cykl życiowy komórki regulują: cykliny, kinazy cyklinozależne (CDK) i inhibitory kinaz cyklinozależnych.

Czas trwania cyklu życiowego komórki jest różny i zależy od przynależności systematycznej organizmu, od typu komórki i czynników zewnętrznych. Długość trwania poszczególnych faz jest również różna, i tak w komórkach podlegających częstym podziałom, np. w jajach bruzdkujących (bruzdkowanie) faza G1 jest silnie zredukowana, a w komórkach rozrodczych podział mejotyczny zachodzi często po replikacji DNA (faza S), z pominięciem fazy G2.
W komórkach bakteryjnych synteza DNA ma miejsce nieprzerwanie pomiędzy podziałami komórek, nowe cykle syntezy DNA mogą następować przed zakończeniem się poprzednich. U wyższych organizmów replikacja DNA następuje jedynie w fazie S.
Zaburzenia cykli komórkowych mogą prowadzić do powstawania nowotworów.</sup>

^{CHOROBY WENERYCZNE} Choroby przenoszone drogą płciową (ang. sexually transmitted diseases, STD; sexually transmitted infections, STI) dawniej zwane także chorobami wenerycznymi - grupa chorób zakaźnych i pasożytniczych, które przenoszone są na drodze kontaktu płciowego. Najczęstszą chorobą przenoszoną drogą płciową jest zakażenie wywołane przez Chlamydia trachomatis^[1].

^Klasyfikacja

^{Choroby bakteryjne}

^kiła

^rzeżączka

^{chlamydiozy (w tym zakażenia Ch. trachomatis)}

^{wrzód weneryczny}

^{czerwonka bakteryjna[2]}

^{ziarniniak pachwinowy}

^{Choroby wirusowe}

^AIDS

^{opryszczka genitaliów, opryszczka wargowa}

^{WZW (HBV, HCV)}

^{kłykciny kończyste}

^{HTLV 1 i 2}

^HPV

^{Choroby grzybicze}

^kandydoza

^{Choroby pasożytnicze}

^{rzęsistkowica}

^świerzb

^{wszawica łonowa}

^ameboza

Zapobieganie

Zapobieganie wiąże się z przecięciem dróg szerzenia poprzez zaniechanie stosunków płciowych lub korzystanie z prezerwatyw (które nie zawsze zapobiegają zakażeniu, szczególnie jeśli chodzi o choroby wirusowe). Zmniejszenie prawdopodobieństwa zakażenia można osiągnąć poprzez ograniczenie takich kontaktów do jednego, wzajemnie stałego partnera - co jest najpowszechniejszą formą zapobiegania chorobom wenerycznym. Formą zapobiegania jest także leczenie chorych.

Leczenie to zwykle terapia farmaceutyczna, zależna od patogenu. Zwykle leczeniem zajmują się dermatolodzy. Bardziej szczegółową specjalnością medyczną zajmującą się tymi chorobami jest wenerologia.

Pneumokoki, czyli inaczej dwoinki zapalenia płuc to dość często spotykane bakterie, wywołujące wiele niebezpiecznych chorób. Wbrew pozorom, nie atakują tylko płuc, jak można by sądzić po nazwie. Stanowią przyczynę m.in. posocznicy (sepsy) oraz zapalenia opon mózgowych.

Budowa i działanie pneumokoków

Dwoinki zapalenia płuc są bakteriami wyjątkowo niebezpiecznymi ze względu na cechy, które pozwalają im dłużej przetrwać i bardziej zaszkodzić organizmowi człowieka. Posiadają specjalną otoczkę, która sprawia, że nasz układ immunologiczny nie zawsze jest w stanie je zwalczyć. Mogą także przedostawać się przez nabłonek np. do krwi. Ułatwia to wnikanie do organizmu i atakowanie poszczególnych układów i organów. Co więcej, są one bardzo powszechnie występującymi bakteriami, wielu z nas nosi je w sobie nic o tym nie wiedząc, nie zawsze bowiem dają objawy chorobowe. Często pojawiają się one dopiero w chwili obniżenia odporności, innego schorzenia, stresu itd. Jednak przez cały ten czas, kiedy jesteśmy nosicielami, możemy zarażać chorobą. Następuje to drogą kropelkową lub przez bezpośredni kontakt z zarażonym pneumokokami.

Grypa - ostra choroba zakaźna układu oddechowego wywołana zakażeniem wirusem grypy.

Grypa przenosi się pomiędzy ludźmi drogą kropelkową (np. podczas kichania), a największa ilość zachorowań występuje podczas sezonowych epidemii, powodując ostre objawy uniemożliwiające pracę osobom czynnym zawodowo. Epidemie grypy powodują znaczne koszty społeczne i niekiedy mają zasięg kontynentalny lub światowy, dlatego grypa wymaga globalnej koordynacji epidemiologicznej.

W większości przypadków zachorowanie na grypę powoduje obłożną chorobę, w części przypadków mogą występować powikłania i zdarzają się też przypadki śmierci, szczególnie u dzieci, osób starszych i obciążonych innymi, dodatkowymi poważnymi chorobami.

Wirus grypy A

Wirus grypy A występuje u ludzi i zwierząt (świnie, konie, foki, norki, wieloryby oraz ptaki).

Genom wirusa stanowi jednoniciowy RNA, mający 8 segmentów i charakteryzuje się w porównaniu do innych typów znaczną genetyczną zmiennością związaną z występowaniem mutacji i reasortacji genetycznej. Poszczególne typy mają zwykle zdolność zakażania tylko jednego gospodarza. Uważa się, że rezerwuarem wirusa grypy A jest ptactwo wodne.

Wirus grypy typu A można poddać dalszej klasyfikacji na podtypy w oparciu o rodzaj białek tworzących otoczkę białkową (hemaglutynina HA lub H) oraz neuraminidazy (NA lub N). Białka te są niezbędne do poprawnej replikacji wirusa. Wyróżniono 16 podtypów HA (H1-H16) oraz 9 podtypów NA (N1-N9), co daje łącznie 144 możliwych kombinacji segmentów genowych i powoduje istnienie ogromnej różnorodności wirusów typu A.
Obecnie najpowszechniejsze są szczepy wirusa należące do podtypów H1N1 oraz H3N2. Poszczególne szczepy oznacza się określając rodzaj, miejsce wyizolowania zarazka, numer próbki, rok oraz typ hemaglutyniny i neuraminidazy np. A/Moscow/10/99 (H3N2) czy B/Hong Kong/330/2001.

Wirus grypy B

Wirus grypy B występuje tylko u ludzi. Genom wirusa składa się z jednoniciowego RNA podzielonego na 8 segmentów. Rodzaj B ma tylko po jednym podtypie HA i NA.

Wirus grypy C

Wirus grypy C występuje u ludzi i świń. Powoduje tylko lekkie infekcje, np. zapalenie spojówek i nie powoduje występowania epidemii. W odróżnieniu od typów A i B, jednoniciowy RNA ma tylko 7 segmentów, a cząsteczka wirusa nie posiada białka neuraminidazy, za to jest wyposażona w dodatkowe białko HEF.

Wolne rodniki to nazwa określająca cząsteczki powstające naturalnie w naszym organizmie podczas procesu utleniania. A ,,wolne” dlatego, że cząsteczki te zawierają atom tlenu posiadający jeden wolny elektron, który poszukując pary przyczepia się m.in. do białek komórkowych.

Doprowadza to do zniszczenia np. kwasów nukleinowych, błon komórkowych. U zdrowego człowieka organizm sam zwalcza wyprodukowane w naturalny sposób wolne rodniki. Jednak, gdy wolnych rodników jest więcej niż tyle ile organizm jest sam w stanie zlikwidować, mamy wtedy do czynienia z tzw. stresem oksydacyjnym. Dochodzi wtedy do zachwiania procesów utleniania i zaburzenia równowagi biochemicznej. Skutkuje to rozwojem chorób i szybszym starzeniem się organizmu.

 

Co sprzyja powstawaniu wolnych rodników?

-życie w ciągłym biegu, stres

-zanieczyszczenie środowiska

-opalanie, infekcje

-spożywanie wysoko przetworzonych produktów spożywczych

-zła dieta, palenie papierosów

-wiek (z czasem mechanizmy obronne organizmu stają się mniej efektywne)

 

Jak walczyć z wolnymi rodnikami?

Do walki z wolnymi rodnikami stosuje się antyoksydanty - substancje wychwytujące wolne rodniki. Popularnymi antyoksydantami są witaminy A, C, E, barwniki roślinne tj. beta-karoten i likopen, związki fenolowe.

Źródłem poszczególnych antyoksydantów są:

1.marchew, papryka, szpinak, brokuły, kukurydza, pomidory - zawierają beta-karoten i likopen

2.związki fenolowe tj. kwas chlorogenowy (kawa, zielone, nieprażone ziarna), resveratrol (ciemne winogrona i czerwone wino), pycnogenol (wyciąg z sosny)

 

---