III ZESTAW ZADAŃ

Z BIOLOGII

DLA UCZNIÓW KLAS III

ZESPOŁU SZKÓŁ W PRZYKONIE - GIMNAZJUM W PRZYKONIE

Opracowała:

mgr Aleksandra Foryńska

KOMÓRKA I RÓŻNORODNOŚĆ ORGANIZMÓW

1. Do obserwacji komórek i szczegółów ich budowy służy:

1. lupa

2. luneta

3. mikroskop

4. „gołe oko”

2. Układ optyczny mikroskopu nie zawiera:

1. okularu

2. rewolweru

3. obiektywu

4. lusterka

3. Uzupełnij schemat:

związki chemiczne w komórce

organiczne nieorganiczne

- cukry - sole mineralne

- ................................ - ........................

• ...............................

• ...............................

4. Zaznacz zestaw, w którym wymieniono organelle charakterystyczne dla roślin:

1. chloroplasty, mitochondria, chitynowa ściana komórkowa

2. jądro komórkowe, błona komórkowa, wakuole

3. wakuole, celulozowa ściana komórkowa, chloroplasty

4. mitochondria, rybosomy, cytoplazma

5. Zaznacz opis, który najlepiej charakteryzuje błonę komórkową:

1. jest półprzepuszczalna

2. zbudowana z białek i tłuszczów

3. chroni wnętrze komórki

4. jest elementem żywym

5. wszystkie prawidłowe

6. Zaznacz zestaw, w którym nie zaznaczono funkcji wody:

1. transportuje rozpuszczone w niej substancje

2. jest środowiskiem, w którym zachodzą liczne reakcje chemiczne

3. woda, przechodząc ze stanu ciekłego w stan stały, zwiększa swoją objętość

4. wchodzi w reakcje, czyli jest substratem lub produktem reakcji

7. Jaką rolę pełnią cukrowce w organizmie roślinnym?

1. energetyczną

2. budulcową

3. są materiałem zapasowym

4. wszystkie prawidłowe

8. Białka zbudowane są z:

1. glicerolu

2. glukozy

3. aminokwasów

4. kwasów tłuszczowych

9. Rolę związków, które przyspieszają reakcje chemiczne w komórkach, zwanych biokatalizatorami pełnią:

1. cukrowce

2. enzymy

3. sole mineralne

4. tłuszczowce

10. W odpowiednie miejsca tabeli wpisz nazwy królestw: Monera, Protista, Rośliny, Zwierzęta, Grzyby

Wielokomórkowe cudzożywne organizmy, większość ma tkanki i złożone układy narządów, są zdolne do ruchu
Organizmy cudzożywne, wchłaniające substancje odżywcze, większość zbudowana z nitkowatych strzępek
Wielokomórkowe organizmy fotosyntetyzujące, ściany ich komórek zbudowane są z celulozy
Mikroskopijne organizmy, nie mają wyodrębnionego jądra i innych organelli oddzielonych błoną plazmatyczną
Organizmy jednokomórkowe, tworzące kolonie lub wielokomórkowe, posiadają jądro komórkowe, są bardzo zróżnicowaną grupą

RUCH

1. Połącz liniami nazwy mięśni działających antagonistycznie.

zginacz palucha mięsień trójgłowy ramienia

dźwigacz wargi górnej prostownik palucha

mięsień dwugłowy ramienia mięsień obniżający wargę górną

2. Jaką funkcję pełnią wymienione w tabeli elementy budowy kości.

Elementy budowy kości	Funkcje
błona łącznotkankowa zwana okostną
istota zbita
istota gąbczasta wypełniona szpikiem kostnym czerwonym

3. Ruchome połączenia kości, czyli stawy, wykonują ruchy w różnych płaszczyznach. Uzupełnij tabelkę.

Zakres ruchu	Typ stawu	Przykład
Umożliwia ruchy we wszystkich płaszczyznach	Kulisty (panewkowy)
Umożliwia ruch w jednej płaszczyźnie		Staw łokciowy

4. Osób z uszkodzonym np. podczas wypadku kręgosłupem nie powinno się przenosić na:

1. drzwiach

2. twardych noszach

3. kocu

4. dużej desce

5. Kościec człowieka pełni następujące funkcje:

• tworzy wewnętrzne rusztowanie i nadaje ciału kształt

• przenosi siłę skurczu mięśni na poszczególne części ciała

• chroni narządy wewnętrzne przed urazami mechanicznymi

• stanowi magazyn wapnia i fosforanów

• stanowi pancerz ochronny dla wrażliwego i ulegającego ciągłym podziałom szpiku

Kiedy organizm korzysta z wapnia i fosforanów zmagazynowanych w kościach?

1. gdy brakuje ich w pożywieniu

2. w czasie intensywnego wzrostu

3. podczas znacznego wysiłku fizycznego

4. po operacjach związanych z utratą krwi

6. Choroba związana z nieprawidłowo pracującym szpikiem kostnym to:

1. osteoporoza

2. leukemia(białaczka)

3. hemofilia

4. hiperglikemia

7. Do tabeli wpisz charakterystyczne cechy pracy tych mięśni oraz narządy, jakie budują.

Narządy	mięśnie budujące żołądek i jelita		mięsień serca, buduje serce
Charakterystyka pracy		skurcze są szybkie, silne, krótkotrwałe; szybko się męczy, podlega naszej woli

8. Tkanka chrzęstna tworzy szkielety rekinów, płaszczek i niektórych innych kręgowców. U człowieka nie występuje:

1. w ścianach dróg oddechowych

2. w warstwie sprężystej tętnic

3. na zakończeniach kości długich

4. w małżowinie usznej

9. Prawidłowo zbudowany szkielet i dobrze wykształcony układ mięśniowy decydują o postawie ciała. Wymień trzy przyczyny bocznych skrzywień kręgosłupa, zwanych skoliozami.

• .......................................................................................................................

• .......................................................................................................................

• .......................................................................................................................

10. Szkielet zewnętrzny mięczaków i stawonogów jest martwym wytworem komórek naskórka. Szkielet stawonogów pełni następujące funkcje:

• jest mechaniczną osłoną ciała

• przenosi siłę mięśni

• dzięki połączeniom stawowym między segmentami zapewnia ogromną sprawność ruchową

Podkreśl tę funkcję, która pełni również muszla ślimaka winniczka

ODDYCHANIE

1. Oddychanie komórkowe to proces:

1. pobierania tlenu

2. wydalania CO₂

3. utleniania związków organicznych

4. produkcji kwasu moczowego

2. Oddychanie beztlenowe to:

1. fragmentacja

2. fermentacja

3. hydroliza

4. synteza

3. Krew transportuje tlen do wszystkich komórek ciała. Elementy krwi, które są odpowiedzialne za transport tlenu to:

1. leukocyty

2. erytrocyty

3. trombocyty

4. osocze

4. Narządy wymiany gazowej zwierząt żyjących w wodzie i na lądzie mają wspólne cechy. Podkreśl je:

• mają dużą powierzchnię

• są suche

• ich ścianki są cienkie

• zbudowane z jednej warstwy komórek

• zbudowane z wielu warstw komórek

• w ich pobliżu są naczynia krwionośne włosowate

• nie mają powiązania z układem krwionośnym

• są wilgotne

5. Podczas ćwiczeń fizycznych mięśnie wykonują pracę, zużywając więcej tlenu. Aby dostarczyć mięśniom odpowiednią ilość tlenu:

1. w organizmie przyspieszone jest oddychanie i transport krwi

2. człowiek siada i odpoczywa

3. człowiek uzupełnia zapas wody

4. w organizmie spowalniana jest praca serca

6. Przyczynami chorób układu oddechowego nie mogą być:

1. wirusy i bakterie

2. zanieczyszczone powietrze

3. wady genetyczne

4. prześwietlenia klatki piersiowej raz do roku

7. Podkreśl zasady profilaktyki stosowane przy bakteryjnej chorobie zakaźnej - gruźlicy.

• izolowanie chorych w sanatoriach

• stosowanie surowic odpornościowych

• stosowanie szczepionek u dzieci i młodzieży

• dobrowolne szczepienia dorosłych

• stosowanie prześwietleń klatki piersiowej u dorosłych

• stosowanie antybiotyków

8. Tlen z powietrza i wody przenika do narządów wymiany gazowej na zasadzie:

1. dyfuzji

2. osmozy

3. transportu aktywnego

4. wszystkie odpowiedzi są prawidłowe

9. Uzupełnij tabelę:

Zwierzęta pobierające tlen za pomocą płuc	Zwierzęta pobierające tlen za pomocą skrzeli	Zwierzęta pobierające tlen całą powierzchnią ciała

10. Dżdżownice w czasie deszczu wychodzą ze swoich norek w glebie ponieważ:

1. nie umieją pływać

2. w zalanych norkach nie ma pokarmu

3. pobierają tlen całą powierzchnią ciała z powietrza, a nie z wody i w zalanych korytarzach duszą się

4. są zwierzętami lądowymi i przebywanie w wodzie jest dla nich szkodliwe

KRĄŻENIE

1. Poniższy opis charakteryzuje elementy tkanki łącznej płynnej - krwi. W miejsce wykropkowane wpisz właściwą nazwę elementów krwi zgodnie z charakterystyką.

Stanowią najliczniejsza grupę upostaciowanych elementów krwi, są elastyczne, giętkie,

rozciągliwe. Przenoszą tlen z płuc do tkanek, powstają w szpiku kostnym, żyją około 120 dni i

giną w śledzionie. W 1 mmm³ krwi jest ich 4-5 mln. .....................................................................

Jest to żółtawy płyn zawierający 92% wody oraz substancje organiczne i nieorganiczne, gazowy CO_2, O₂ i N_2, witaminy, hormony, jony Na, K, Ca i Mg .......................................................................

Są to krwinki bezbarwne, mają jądra komórkowe, czyli mogą się dzielić. Odpowiadają za obronę organizmu przed bakteriami, wirusami i innymi antygenami. W 1 mmm³ krwi jest ich 6 - 8 tys. Poruszają się ruchem pełzakowatym. ...................................................................................................

Są to małe okrągławe krwinki pozbawione jądra komórkowego. W 1 mmm³ krwi jest ich około 250 tys. Biorą udział w krzepnięciu krwi, są nietrwałe, łatwo ulegają uszkodzeniu. ..................................

2. Wykonując badanie EKG otrzymujemy informację o:

1. pracy mózgu

2. pracy układu oddechowego

3. pracy serca

4. pracy przepony

3. Drobne naczynia limfatyczne mają liczne zastawki kieszonkowate, zapobiegające cofaniu się limfy. Zaznacz nazwy naczyń, w których też występują zastawki.

1. tętnice

2. żyły

3. naczynia włosowate

4. tętniczki

4. Prawidłowa morfologia krwi to około 5 mln erytrocytów w 1 mmm³ krwi u mężczyzn i około 4 mln w 1 mmm³ krwi u kobiet. Hematokryt powinien wynosić około 40%. Jeżeli Twoja morfologia wynosi 2,8 mln erytrocytów, a hematokryt 30%, to o czym może świadczyć taki wynik? Uzasadnij odpowiedź.

................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

5. Substancje odżywcze i tlen doprowadzane są do mięśnia sercowego przez tętnice wieńcowe. Odgałęziają się one od aorty już w jej początkowym odcinku, oplatają serce na kształt wieńca i dają liczne rozgałęzienia wnikające w głąb mięśnia sercowego. Choroba tych naczyń, zwana „wieńcówką”, polega na:

1. zaniku naczyń wieńcowych

2. gwałtownym poszerzeniu naczyń

3. zmniejszeniu średnicy tych naczyń, spowodowanym odkładaniem się cholesterolu

4. rozrastaniu się naczyń kosztem mięśnia sercowego

6. „Kłucie” w lewym boku podczas biegu to efekt:

1. gwałtownych skurczów śledziony oddającej krew potrzebną podczas wysiłku

2. skurczów przepony przed nadchodzącą czkawka

3. bólu żołądka

4. skurczu lewego płuca

7. Zaznacz składniki pokarmowe przenikające z wnętrza jelita do naczyń limfatycznych w kosmkach.

1. woda i witaminy rozpuszczalne w wodzie

2. aminokwasy

3. kwasy tłuszczowe i witaminy rozpuszczalne w tłuszczach

4. cukry proste

8. Jeżeli ulegniesz wypadkowi i rana zostanie zanieczyszczona ziemią, to należy ją oczyścić i podać surowicę odpornościową przeciwko laseczkom tężca. Bakterie te występują w glebie. Uzasadnij, dlaczego powinieneś dostać surowicę z nie szczepionkę przeciwtężcową.

................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

9. Wpisz do tabeli nazwy zwierząt, biorąc pod uwagę ich układy krwionośne.

dżdżownica, stułbia, wypławek biały, mucha domowa, rak pustelnik, pająk krzyżak, jesiotr, gąbki, koralowce, jaszczurka, bocian, ślimak

Brak układu krwionośnego	Układ krwionośny otwarty	Układ krwionośny zamknięty

10. Lewa komora serca człowieka jest dłuższa, a jej ściany są prawie trzy razy grubsze od odpowiadających im parametrów komory prawej. Wyjaśnij dlaczego.

................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

11. Znając zasady dziedziczenia grup krwi, uzupełnij tabelę.

Grupa krwi matki	Grupa krwi dziecka	Grupa krwi mężczyzny wykluczająca ojcostwo
0	0
A	B
B	AB

ODŻYWIANIE

1.Odżywianie się to proces:

1. asymilacji

2. wzrostu

3. rozkładu

4. syntezy

2. Zasada prawidłowego żywienia brzmi:

1. należy jeść dużo, tłusto i często

2. należy spożywać odpowiednią ilość zróżnicowanego pokarmu

3. należy jeść bardzo mało i najlepiej pokarm pochodzenia roślinnego

4. ilość i jakość spożywanego pokarmu nie ma znaczenia

3. W jakich produktach spożywczych znajduje się najwięcej białka?

1. cukierki, marchew, bułka

2. ser biały, szynka, kotlety sojowe

3. chleb, szpinak, masło

4. czekolada, śliwki, orzechy

4. W surowych owocach i warzywach znajduje się dużo celulozy czyli błonnika. Jego rolą jest:

1. budowa tkanki mięśniowej

2. regulacja ważnych procesów życiowych w komórce

3. wypełnienie żołądka i poprawa pracy jelit

4. błonnik jest zbędny i powinien być usunięty z pokarmu

5. Na jakie związki rozkładane są podstawowe składniki pokarmowe?

• białka - ......................................................

• cukry (skrobia) - .......................................

• tłuszcze - ........................... i kwasy........................................

6. 
   
   Człowiek, podobnie jak inne ssaki ma zróżnicowane zęby. Zapisz wzór zębowy człowieka i podaj nazwy zębów.

• ...............................................

• ...............................................

• ...............................................

• ...............................................

7. Podstawą higieny jamy ustnej jest dbanie o zęby. Zaznacz właściwą odpowiedź.

1. zęby można czyścić drewnianymi wykałaczkami

2. można oczyszczać zęby metalowymi przedmiotami, np. igłami

3. zęby należy myć po każdym posiłku lub przynajmniej dwa razy dziennie

4. wystarczy ranne mycie zębów - dla urody

8. Uzupełnij tabelę wpisując funkcje poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego.

Nazwa narządu	Funkcja
Jama ustna
Żołądek
Dwunastnica
Jelito cienkie
Jelito grube

WYDALANIE

1. Zaznacz zestaw zawierający wyłącznie nazwy substancji jakich nie powinno być w moczu zdrowego człowieka.

1. białko, kwas moczowy, woda

2. woda, cukier, mocznik, bakterie

3. amoniak, woda, barwniki, cukier

4. cukier, białko, bakterie, krwinki czerwone

2. Chorobami nerek i całego układu wydalniczego zajmują się specjaliści: nefrolog i urolog. Dobierz do podanych zakresów czynności, odpowiednią nazwę lekarza specjalisty:

Bada czynności nerek i leczy ich choroby - ..........................................................................................

Leczy chirurgicznie nerki i drogi moczowo - płciowe - .......................................................................

3. W wyniku rozkładu aminokwasów i kwasów nukleinowych powstają zbędne związki azotowe, takie jak amoniak, kwas moczowy i mocznik. Niektóre zwierzęta wodne potrafią usuwać amoniak do wody. Większość zwierząt przekształca amoniak w mniej toksyczne związki, takie jak mocznik lub kwas moczowy. Kwas moczowy może być wydalany w postaci krystalicznej bez udziału wody. Mocznik może być rozpuszczany w wodzie i wydalany w postaci wodnego roztworu.

Wymień grupy zwierząt wydalających kwas moczowy. Do jakiego środowiska życia jest to przystosowanie?

................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

4. Procesy, które zachodzą w nerce ssaków, można podzielić na:

1. filtrację (przesączanie) - z osocza krwi przenikają wszystkie składniki oprócz krwinek i białek, odbywa się to w kłębuszkach nerkowych

2. resorpcję (wchłanianie) - do krwi z kanalików nerkowych wracają: glukoza, aminokwasy, sole mineralne i większość wody

3. zagęszczanie (wydzielanie) - do kanalików nerkowych są wydzielane różne substancje, np. hormony sterydowe, w kanalikach zbiorczych powstaje mocz ostateczny, który zawiera nadmiar wody(96%), sole(1,5%) i zbędne produkty przemiany materii(2,5%)

Wymień składniki, których nie powinno być w moczu zdrowego człowieka.

............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

5. Buduje ją kilka warstw komórek, z których tylko dolne są walcowate i aktywne metabolicznie. Podziały głębiej położonych komórek powodują wypychanie starszych ku powierzchni. Zewnętrzne warstwy są stale złuszczane i zastępowane przez nowe komórki. Pełni funkcje ochronne.

Opis ten dotyczy:

1. wyściółki układu oddechowego

2. wyściółki kanalików nerkowych

3. wyściółki przewodów wielu gruczołów

4. skóry, wyściółki jamy ustnej i pochwy

6. Jedną z funkcji skóry jest regulacja temperatury ciała. Uzupełnij zdania opisujące tę funkcję skóry.

1. Jeżeli skóra czerwienieje, to ...............................................................................................i nadmiar ciepła jest oddawany do otoczenia.

2. Jeżeli skóra blednie, to ........................................................................................................ a ciepło nie ucieka z organizmu

3. Jeżeli na skórze pojawiają się krople potu, to .....................................................................

.............................................................................................................................................. i organizm chłodzi się.

7. Zwierzęta stałocieplne muszą utrzymywać stałą temperaturę ciała i często po wysiłku lub podczas upalnego dnia muszą się chłodzić. Jakie zwierzęta chłodzą się w wymieniony sposób? Podaj ich nazwy.

1. wachluje się dużymi uszami, w których znajdują się liczne naczynia krwionośne - ..........

2. po szybkim, wytrwałym biegu skóra tych zwierząt jest pokryta spienionym potem, który spada płatami - ..................

3. zwierzę to wysuwa język i intensywnie „ziaje”, wciąga i wydycha powietrze - ................

8. Na skutek działania promieni słonecznych skóra produkuje czarnobrunatny barwnik - melaninę. Pod wpływem słońca w skórze tworzy się jedna z witamin. Jest nią:

1. wit. C

2. wit. A

3. wit. B

4. wit. D

REGULACJA NERWOWO - HORMONALNA

1. Zmiany zachodzące w organizmie lub środowisku zewnętrznym rejestrowane są przez elementy układu nerwowego. Nazywamy je:

1. receptorami

2. bodźcami

3. neuronami

4. efektorami

2. Warstwę izolacyjną wokół komórek nerwowych tworzą:

1. leukocyty

2. komórki glejowe

3. makrofagi

4. trombocyty

3. Funkcjonalne połączenia między komórkami nerwowymi zwane są:

1. synapsami

2. dendrytami

3. neuronami

4. efektorami

4. Jakich czynności nie pełni móżdżek?

1. odbiera informacje od receptorów ciała

2. umożliwia utrzymanie napięcia mięśni

3. koordynuje szybkie ruchy mięśni

4. kontroluje czynności wyuczone

5. W korze mózgowej mieści się ponad 5 miliardów komórek, a jej powierzchnia jest pofałdowana. Dzięki pofałdowaniu:

1. kora ma bardzo dużą powierzchnię

2. jest łatwiej odżywiana przez krew

3. rzadziej ulega uszkodzeniu przy wstrząsach

4. może pobierać więcej tlenu

6. Podkreśl określenia charakteryzujące odruchy warunkowe.

• są wrodzone

• są nabyte w ciągu życia osobnika

• są szablonowe i niezmienne

• są plastyczne: pojawiają się, słabną, zanikają

• występują od momentu urodzenia

• powstają na bazie odruchów bezwarunkowych

• kształtują się na podłożu kory mózgowej

7. Podkreśl elementy ochronne centralnego układu nerwowego.

• kości czaszki

• skóra pokrywająca czaszkę

• kręgi kręgosłupa

• mięśnie otaczające kręgosłup

• płyn mózgowo - rdzeniowy

• opony mózgowe

8. Układ współczulny przygotowuje organizm do „stawienia czoła” sytuacjom stresowym”. Układ przywspółczulny doprowadza organizm do stanu wyjściowego po ustąpieniu sytuacji stresowej. Podtrzymuje wszystkie funkcje organizmu na normalnym poziomie.

Wpisz do tabeli sposoby reakcji wybranych narządów na bodźce płynące z układu autonomicznego.

Efektor	Działanie układu współczulnego	Działanie układu przywspółczulnego
serce	zwiększa liczbę i siłę skurczów	obniża liczbę skurczów
tęczówka oka		zwęża źrenicę
oskrzela	rozszerza
nadnercza		brak oddziaływania

9. Czopki i pręciki w siatkówce oka są:

1. termoreceptorami

2. chemoreceptorami

3. fotoreceptorami

4. mechanoreceptorami

10. Strefa, w której jest najostrzejsze widzenie, to:

1. plamka żółta

2. siatkówka

3. tęczówka

4. źrenica

11. Ilość światła docierająca do wnętrza oka regulowana jest przez:

1. twardówkę

2. rogówkę

3. soczewkę

d) źrenicę

12. Akomodacja oka polega na:

1. szybkim przystosowywaniu do widzenia z bliska lub z daleka

2. zwężaniu źrenicy pod wpływem jaskrawego światła

3. łzawieniu, gdy pod powiekę dostanie się pył

4. szybkich ruchach gałek ocznych

13. Wnikające do oka ciała obce, drażniące nerwy rogówki, oraz silne emocje psychiczne powodują:

1. zwężanie źrenicy

2. obfite łzawienie

3. szybkie ruchy gałek ocznych

4. spłaszczenie soczewki

14. Uzupełnij.

Trąbka Eustachiusza, czyli przewód słuchowy wewnętrzny, chroni błonę bębenkową przed pęknięciem, bo wyrównuje ciśnienie powietrza z obydwu jej stron. Przez przewód słuchowy wewnętrzny mogą wnikać z jamy ustnej do jamy ucha środkowego drobnoustroje chorobotwórcze. Profilaktyczną troską o zdrowie uszu jest więc przestrzeganie higieny jamy ustnej, unikanie i szybkie likwidowanie ............................................,................................................... i zapaleń gardła.

15. Oczy zwierząt są różnie położone. Wynika to z przystosowania do środowiska. Połącz w pary sposoby położenia oczu z odpowiadającym przykładem zwierzęcia.

1. jeleń 2. człowiek 3. hipopotam

1. ustawienie oczu z przodu głowy umożliwia ocenę odległości i widzenie trójwymiarowe

2. oczy położone po obu stronach głowy umożliwiają jednoczesne widzenie z obu stron

3. oczodoły są wyniesione ponad powierzchnię skóry, co umożliwia zwierzęciu widzenie nawet wówczas, gdy głowa częściowo zanurzona jest pod wodą

a - .......... b - ............ c - ...........

16. Znane są cztery podstawowe smaki: słodki, słony, gorzki, kwaśny. Walory smakowe potraw zależą od proporcji pomiędzy tymi czterema smakami, w kombinacji z zapachem, konsystencją i temperaturą potrawy. Jedzenie wydaje się pozbawione smaku, gdy:

1. mamy anginę

2. jesteśmy zakatarzeni

3. konsystencja potraw jest papkowata

4. potrawa ma nieodpowiednią temperaturę

17. Układ ten tworzą gruczoły, charakteryzujące się brakiem przewodów wyprowadzających i bogatym ukrwieniem. Wydzieliny swoje przekazują bezpośrednio do krwi, która rozprowadza je po całym ustroju. Wydzieliny te nazywamy:

1. enzymami

2. hormonami

3. neuroprzekaźnikami

4. przeciwciałami

18. Gruczoł ten jest wielkości ziarna grochu, leży u podstawy międzymózgowia. Jest gruczołem nadrzędnym, regulującym czynności innych gruczołów dokrewnych. Usunięcie go wywołuje zakłócenia wzrostu i przemiany materii. Opis ten dotyczy:

1. tarczycy

2. przysadki mózgowej

3. nadnercza

4. trzustki

ROZMNAŻANIE

1. Organizmy rozmnażają się, ponieważ:

1. chcą zajmować nowe środowiska

2. mogą przekazać własne geny organizmom potomnym

3. lubią wychowywać potomstwo

4. zmusza je do tego środowisko

2. Rozród zapewnia genetyczną różnorodność potomstwa, które jest produktem szczególnej kombinacji genów pochodzących od obojga rodziców, a nie genetyczną kopią jednego z nich. Opis ten dotyczy:

1. pączkowania

2. fragmentacji

3. rozmnażania płciowego

4. podziału komórek

3. Jądra rozwijają się w jamie brzusznej zarodka ludzkiego, a na dwa miesiące przed urodzeniem przemieszczają się do worka mosznowego. W rzadkich przypadkach jądra nie zstępują do moszny. Jeśli nie zostanie w porę dokonany zabieg chirurgiczny, nasienie ulega degradacji i osobnik taki jest bezpłodny.

Dlaczego opisanemu osobnikowi grozi bezpłodność?

1. ponieważ w jamie brzusznej jądra zanikają

2. ponieważ jądra nie mogą wytwarzać plemników wskutek zbyt wysokiej temperatury w jamie brzusznej

3. ponieważ w jamie brzusznej jądra są uciskane przez jelita i nie mogą produkować plemników

4. ponieważ w jamie brzusznej panuje zbyt niska temperatura, aby jądra mogły tworzyć plemniki

4. Uporządkuj poniższe pojęcia tak, aby przedstawiały drogę nasienia w męskim układzie rozrodczym

1. cewka moczowo-płciowa

1

2

3

4

2. nasieniowód

3. kanaliki nasienne

4. najądrze

5. Testosteron odpowiedzialny jest za fazę przyspieszonego wzrostu chłopców w wieku młodzieńczym, tj. około trzynastego roku życia. Hormon ten stymuluje rozwój pierwszorzędowych i drugorzędowych cech płciowych.

Zaznacz, wpisując do okienek cyfry rzymskie I lub II odpowiadające cechom pierwszo- lub drugorzędowym.




- rozwój gonad






- pojawienie się zarostu, owłosienia łonowego i pod pachami

- tworzenie plemników

- rozwój mięśni oraz zmiana barwy głosu (mutacja)

6. Gruczoł uwalniający alkaliczną wydzielinę płynu nasiennego do cewki moczowej to:

1. pęcherzyk nasienny

2. najądrza

3. nasieniowód

4. gruczoł krokowy (prostata)

7. Zapłodnienie komórki jajowej odbywa się w:

1. pochwie

2. jajniku

3. jajowodzie

4. macicy

8. Jest to gruszkowaty narząd wielkości pięści, zajmujący centralne położenie w jamie miedniczej. Ma grube ściany zbudowane z mięśni gładkich i błony śluzowej (endometrium). Błona śluzowa każdego miesiąca ulega zgrubieniu, przygotowując się do ewentualnej ciąży.

Powyższy opis dotyczy:

1. jajnika

2. jajowodu

3. szyjki macicy

4. macicy

9. Jajeczkowanie to proces, podczas którego komórka jajowa z jajnika zostaje uwolniona do jajowodu. Czynniki, które mogą go zakłócić to:

1. stres

2. infekcja wirusowa lub bakteryjna

3. zmiana klimatu lub dłuższa podróż

4. wszystkie wymienione

5. tego procesu nic nie może zakłócić

10. Podstawowe badania ginekologiczne wykonywane przez kobiety (nawet bardzo młode) to:

1. wymaz z gardła

2. cytologia, posiew z pochwy, badanie piersi

3. kolonoskopia, gastroskopia

4. EKG, USG, EEG

11. Życie człowieka trwa od zapłodnienia komórki jajowej do śmierci. Przyporządkuj właściwy okres do jego charakterystyki.

1. zarodkowy

2. płodowy

3. młodzieńczy

4. dziecięcy

5. noworodkowy

6. niemowlęcy

1 - od zapłodnienia komórki jajowej do 8 tygodni, rozwój od jednokomórkowej zygoty do zarodka o dł. Ok. 30mm i masie ok. 1g posiadającego zawiązki wszystkich narządów.

2 - od początku 9 tygodnia do urodzenia, szybki wzrost i różnicowanie się komórek prowadzące do wykształcenia się fizjologicznie samodzielnego organizmu.

3 - od urodzenia do 4 tygodnia życia, fizjologiczne przystosowanie do życia poza organizmem matki - samodzielne oddychanie, trawienie pokarmu oraz wydalanie zbędnych produktów przemiany materii.

4 - od końca 4 tygodnia do końca pierwszego roku życia, szybki wzrost, zęby mleczne, początek rozwoju mowy.

5 - od ukończenia 3 roku życia do okresu dojrzewania, szybki wzrost, zęby mleczne zastępowane są przez zęby stałe, rozwój koordynacji nerwowo-mięśniowej, rozwój mowy i zdolności intelektualnych

6 - od początku okresu dojrzewania do osiągnięcia dojrzałości, przyspieszenie wzrostu (skok pokwitaniowy), rozwój pierwszorzędowych i drugorzędowych cech płciowych, zmiany psychiczne

1	2	3	4	5	6

GENETYKA

1. Gen jest „przepisem” na jedno białko, które wraz z innymi białkami stanowi budulec Twojego organizmu. Zbiór wszystkich genów znajdujących się w organizmie to:

1. genotyp

2. fenotyp

3. chromosom

4. allel

2. Kariotyp człowieka i innych organizmów żywych można przedstawić graficznie, wycinając chromosomy z odbitki fotograficznej i układając je w pary homologiczne. Chromosomy najlepiej widoczne są w czasie podziału komórki, w fazie zwanej:

1. profazą

2. anafazą

3. telofazą

4. metafazą

3. Do podanych terminów dopasuj objaśnienia.

1. chromosomy homologiczne

2. cechy dziedziczne

3. diploidalny

1 - charakterystyczne właściwości organizmu przekazywane z pokolenia na pokolenie

2 - chromosomy o podobnej budowie i układzie genetycznym

3 - zawierający dwa zestawy chromosomów

a	b	c

4. W krzyżówkach genetycznych pokolenie rodzicielskie oznacza się symbolem:

1. F1

2. P

3. F2

4. F3

5. Cecha, np. białe kwiaty u grochu jadalnego, ujawnia się u:

1. homozygot recesywnych

2. heterozygot

3. homozygot dominujących

4. nigdy się nie ujawnia

6. Pierwsze prawo Mendla mówi, że w czasie wytwarzania gamet następuje rozdzielenie genów w ten sposób, że każda gameta zawiera tylko jeden gen każdego rodzaju. Zgodnie z pierwszym prawem Mendla dziedziczona jest barwa sierści u myszy. Barwa czarna dominuje nad brązową. Uzupełnij tabelkę. Jedno z rodziców jest homozygotą czarną, a drugie homozygotą brązową.

gamety rodziców	b	b
B
B

Barwa osobników pokolenia F1 ..........................................................................

7. Badania płodu wykonywane w czasie ciąży, umożliwiające wykrywanie chorób genetycznych to:

1. morfologia

2. kolonoskopia

3. gastroskopia

4. badania prenatalne

8. W organizmie każdego człowieka występują 23 pary chromosomów, w tym jedna para chromosomów płci. Kobieta posiada dwa chromosomy XX, a mężczyzna jeden chromosom X i jeden Y. Kiedy zostaje zdeterminowana płeć człowieka?

1. w momencie zapłodnienia komórki jajowej przez plemnik

2. w pierwszym trymestrze ciąży

3. podczas zagnieżdżenia się zygoty w ścianach macicy

4. podczas porodu

9. Cechy warunkowane przez geny zawarte w chromosomie X są cechami sprzężonymi z płcią. Mężczyźni otrzymują chromosom X od matki, czyli matka przekazuje im wszystkie geny sprzężone z nim. Geny te występują w postaci haploidalnej. Zaznacz nazwę choroby, na którą mogą cierpieć chłopcy, jeśli ich matka jest nosicielką choroby.

1. akromegalia

2. hemofilia

3. krótkowzroczność

4. mukowiscydoza

10. W książeczce zdrowia, która dziecko otrzymuje po urodzeniu, znajduje się zapis „Przebadano na fenyloketonurię”. Choroba ta ujawnia się u homozygoty recesywnej. U osoby takiej dochodzi do przekształcenia aminokwasu fenyloalaniny w produkt toksyczny, gromadzący się w ośrodkowym układzie nerwowym, powodując głębokie upośledzenie umysłowe. Leczenie polega na:

1. stosowaniu diety nie zawierającej fenyloalaniny w pokarmie

2. eliminowaniu toksycznych produktów z układu nerwowego

3. podawaniu leków osłaniających układ nerwowy

4. oczyszczaniu krwi z produktów toksycznych podczas dializy

EKOLOGIA

1. Suma wszystkich wymagań organizmu względem środowiska to:

1. ekologia

2. ekosystem

3. biocenoza

4. nisza ekologiczna

2. Żaba żyje w środowisku wodno- lądowym. Wpisz do tabelki cechy przystosowania żaby do danego środowiska.

Środowisko wodne	Środowisko lądowe

3. Wodna powłoka Ziemi przenika skorupę ziemską i atmosferę. W niej powstało życie i z niej wywodzą się organizmy lądowe. Powyższy opis charakteryzuje:

1. ozonosferę

2. hydrosferę

3. stratosferę

4. litosferę

4. Uzupełnij schemat:

OŻYWIONA CZĘŚĆ NIEOŻYWIONA CZĘŚĆ

ŚRODOWISKA ŚRODOWISKA





............................................ + ............................................... = ...................................................

5. Zagęszczenie populacji to liczba osobników przypadających na jednostkę powierzchni lub objętości danego siedliska. Uzupełnij schemat, wpisując pojęcia: imigracja, śmiertelność, rozrodczość.

......................................




...............................


zagęszczenie populacji ................................

emigracja

6. Zakwity wody to:

1. jednoczesny masowy rozwój kwiatów grzybienia białego

2. intensywny rozwój glonów planktonowych na skutek postępującej żyzności wód

3. zarastanie zbiornika wodnego rzęsą wodną

4. żadna odpowiedź nie jest prawidłowa

7. Ekologia to:

1. wiejskie gospodarstwo ze wszystkimi elementami

2. nauka badająca zależności między żywymi istotami oraz między nimi a ich środowiskiem nieożywionym

3. szeroko pojęta ochrona środowiska

4. produkcja ekologicznej żywności, środków czystości i ulegających biodegradacji przedmiotów codziennego użytku

8. Który zestaw zawiera wyłącznie organizmy pasożytnicze?

1. stonka, kleszcz, huba, rekin

2. struś, pchła, dzbanecznik, kameleon

3. tasiemiec, kanianka, wesz, przywra

4. pijawka, ślimak, owca, krab

9. Uzupełnij łańcuch pokarmowy z biocenozy jeziora złożony z czterech ogniw.

glony ...................... ......................... .................................






10. Następstwem istnienia silnej konkurencji międzygatunkowej nie może być:

1. rozejście się nisz ekologicznych

2. zmniejszenie liczebności jednego z gatunków

3. wyginięcie jednego z gatunków

4. zwiększenie liczebności konkurujących gatunków

11. Zwierzęta trawożerne przystosowane są do pobierania pokarmu roślinnego, który jest trudny do strawienia i małokaloryczny. Podkreśl przystosowania tych zwierząt:

• brak kłów

• duże siekacze

• dobrze rozwinięte powierzchnie trące zębów trzonowych

• dobrze rozwinięte kły

• długi, szorstki język do zagarniania pokarmu

• kilka żołądków, w których znajdują się organizmy symbiotyczne

• zęby trzonowe działające jak cęgi

• długie jelita z rozwiniętym wyrostkiem robaczkowym

• krótki przewód pokarmowy

12. Eutrofizacja, czyli wzrost żyzności wód, to proces stopniowego wzbogacania zbiornika wodnego w substancje pokarmowe (szczególnie w związki azotu i fosforu) wskutek wzmożonego ich dopływu. Głównym źródłem tych składników są ścieki i nawozy. Nadmierna eutrofizacja powoduje burzliwy rozwój roślinności wodnej i zbyt intensywną aktywność drobnoustrojów zużywających znaczne ilości tlenu. Skutkiem tego jest deficyt tlenowy, obniżenie produkcji biologicznej i wyniszczenie tlenolubnych gatunków zwierząt. W końcowej fazie następuje całkowity zanik fauny.

Podaj sposoby ochrony wody przed zanieczyszczeniem.

................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

13. W którym ekosystemie występują podane łańcuchy pokarmowe?



mchy lemingi sowa śnieżna



nasiona pardwa wydrzyk

1. tundra

2. tajga

3. pustynia

4. las mieszany

14. W przyrodzie i gospodarce zachodzi proces polegający na:

• przekształcaniu obszarów abiotycznych w środowiska życia

• tworzeniu gleby na obszarach dotychczas jej pozbawionych

• zmiany biocenoz, np. wodnej w lądową

procesem tym jest:

1. produkcja wtórna

2. sukcesja

3. produkcja pierwotna

4. klimaks

15. Tworzenie cierni i produkcja gorzkich alkaloidów to obrona roślin przed:

1. wyparowywaniem wody

2. roślinami konkurencyjnymi

3. infekcjami bakteryjnymi i grzybiczymi

4. zjadaniem przez roślinożerców

16. Przystosowani będą żyć dłużej. Lis pozostaje w Europie stosunkowo liczny, ponieważ potrafi żywić się rozmaitym pożywieniem. Jest w stanie porwać kilkutygodniowe sarnię, zająca, kurę czy gęś. Poluje na myszy, norniki. Jada czarne jagody, poziomki i inne owoce oraz grzyby. Żywi się także dżdżownicami. Podaj nazwy zwierząt, które są roślinożercami-specjalistami.

• zjada tylko liście eukaliptusowe, które są trujące dla innych zwierząt ...............................................

• zjada tylko pędy bambusowe, jest symbolem Międzynarodowej Unii Ochrony Zwierząt ................................................................

17. Nazwij stosunki zachodzące między populacjami.

• brzoza i huba - ..............................................................................

• trzcinniczek i kukułka - ................................................................

• rekin i podnawka - ........................................................................

• ukwiał i krab - ...............................................................................

• szczur śniady i szczur wędrowny - ...............................................

• rzodkiewka i pokrzywa - ...............................................................

• przeżuwacze i pierwotniaki żyjące w ich żołądkach - .................................

• zające i lisy - .................................................................................

CZŁOWIEK I PRZYRODA

1. Podkreśl nazwy odpadów, które ulegną biodegradacji:

• obierki, ogryzki jabłek

• kartony po soku owocowym

• opakowania po chipsach

• chusteczki higieniczne

• papier toaletowy

• butelka po lemoniadzie

2. Jest to teren całkowicie przeobrażony przez człowieka w wyniku rozwoju przemysłu, urbanizacji, komunikacji. Na obszarze tym równowaga biologiczna jest silnie zakłócona wskutek całkowitego lub częściowego zniszczenia naturalnych elementów krajobrazu: powietrza, wody, gleby, roślinność, zwierząt. Powyższy opis dotyczy krajobrazu:

1. naturalnego

2. pierwotnego

3. kulturowego

4. zdewastowanego

3. Uzupełnij schemat:


niewyczerpywalne



zasoby przyrody ...........................................

wyczerpywalne




.........................................

4. Masz działkę położoną w pobliżu dużego miasta lub ruchliwej szosy. Zaznacz rośliny, jakie wolno ci na tej działce uprawiać.

1. warzywa korzeniowe: marchew, pietruszka, buraczki

2. ziemniaki

3. rośliny ozdobne

4. warzywa liściaste: szpinak, sałata

5. Głównymi źródłami zanieczyszczeń gleby są:

1. związki siarki

2. związki azotu

3. związki węgla

4. związki chloru

5. metale ciężkie

6. związki fluoru

7. węglowodory

8. nawozy mineralne

9. środki ochrony roślin

Które z podanych związków znajdują się w otoczeniu roślin na skutek wskazanych rodzajów działalności człowieka? Wpisz właściwe litery.

• zakład przemysłowy - ................................................

• transport samochodowy - ...........................................

• rolnictwo - .................................................................

6. Chwasty to:

1. rośliny masowo występujące w lasach

2. wszystkie rośliny wykorzystywane przez człowieka

3. gatunki roślin niepożądanych z punktu widzenia gospodarki człowieka

4. szczególnie cenne rośliny ozdobne

7. Wymienione produkty zawierają białko zwierzęce. Większość spożywanego pokarmu zwierzęcego pochodzi z hodowli. Z natury pozyskiwane są:

1. jogurty, pstrągi, mięso wołowe

2. śledzie, dorsze, krewetki, langusty

3. mięso drobiowe, sery białe, karpie

4. mięso wieprzowe, jaja, mleko

8. Na różnych etapach rozwoju historycznego człowiek w różny sposób wpływał na środowisko. Ułóż w chronologicznej kolejności formy działalności człowieka.

1. myślistwo

2. rolnictwo

3. rozwijanie przemysłu

4. pasterstwo

5. zbieractwo

9. Szkodnikami nazywamy:

1. populacje nadmiernie rozwijających się niepożądanych roślinożerców

2. stabilne populacje drapieżników

3. dużo niewielkich liczebnie populacji

4. populacje mające bardzo wielu naturalnych wrogów

10. Wraz z produktami pochodzenia zwierzęcego do organizmu dostają się pestycydy oraz antybiotyki, którymi leczone były zwierzęta. Pozostałości te mogą spowodować:

1. wymioty i bóle głowy

2. alergie

3. zmniejszenie skuteczności leków przyjmowanych przez człowieka

4. wszystkie odpowiedzi prawidłowe

11. Proces ten spowodowany jest postępującym niedostatkiem wody w glebie i w przyziemnej części atmosfery. Jego przyczynami są: nadmierne wylesienie, odwodnienie terenu, intensywne rolnictwo lub nadmierny wypas zwierząt. Powyższy opis charakteryzuje:

1. efekt cieplarniany

2. kwaśne deszcze

3. dziurę ozonową

4. stepowienie i pustynnienie

12. Niewyczerpalnymi źródłami energii są:

1. węgiel kamienny i brunatny

2. ropa naftowa i gaz ziemny

3. promieniowanie słoneczne i wiatr

4. drewno i torf

13. Podczas spalania węgla, ropy i gazu do atmosfery dostają się:

1. freony

2. związki fluoru

3. dwutlenek węgla, związki siarki

4. węglowodory

14. Lekka zima i ciepła wiosna ułatwiły przezimowanie owadom i pajęczakom. Szczególnie rozmnożyły się komary, kleszcze i osy. Kleszcze występują nie tylko w wilgotnych lasach Mazur i Pomorza, ale w całym kraju, również w miejskich parkach. Naukowcy szacują, że od kilu do kilkudziesięciu procent tych pajęczaków jest zakażonych bakterią wywołującą boreliozę. Uważa się również, że w Polsce z chorób tropikalnych może rozwinąć się malaria, ponieważ trzy gatunki pierwotniaków ją wywołujących mogą żyć w klimacie umiarkowanym, a roznoszący je komar widliszek występuje też w naszym kraju.

Ten czarny scenariusz związany jest z:

1. dziurą ozonową

2. kwaśnymi deszczami

3. efektem cieplarnianym

4. obniżeniem się poziomu wód gruntowych

15. Która część atmosfery okołoziemskiej zawiera warstwę ozonową?

1. troposfera

2. stratosfera

3. mezosfera

4. termosfera

16. Cząsteczki tego gazu są bardzo aktywne chemicznie i uszkadzają liście drzew i komórki płuc człowieka. Powstają one w wyniku reakcji gazów spalinowych (tlenku azotu i niektórych węglowodorów), pod wpływem promieniowania słonecznego.

Opis ten dotyczy:

1. fluoru

2. dwutlenku węgla

3. dwutlenku siarki

4. ozonu przygruntowego

17. Podkreśl nazwy czynności, które możesz wykonać we własnym domu, aby ochronić środowisko

• włączać światło w pokoju tylko wtedy, gdy ktoś w nim jest

• włączać ogrzewanie tylko wtedy, gdy jest naprawdę zimno

• prać w temperaturze 60 stopni C

• wysegregować z odpadów domowych materiały, które mogą być powtórnie użyte, np. papier, szkło, metale, tworzywa sztuczne

• używać dużych ilości środków piorących i detergentów

• włączać telewizor wczesnym popołudniem a wyłączać późno w nocy

• uszczelnić okna i drzwi, aby zmniejszyć koszty ogrzewania zimą

18. Zwierzętami chronionymi w Polsce są:

1. chomik europejski, bielinek kapustnik, łoś, zając

2. żółw błotny, rzekotka drzewna, niedźwiedź brunatny, tchórz stepowy

3. pijawka lekarska, bażant, dzik

4. modliszka zwyczajna, lis rudy, kuropatwa

---