Stosowanie prawa UE
Autonomia prawa UE : Prawo UE stanowi część prawa krajowego i jest w nim stosowane bezpośrednio. Są dwie koncepcje wyjaśniające to zjawisko: monistyczna i dualistyczna. Koncepcja monistyczna: prawo międzynarodowe i krajowe są częściami jednego systemu pranego; ratyfikowane traktaty mogą być powoływane przed sądem krajowym; pierwszeństwo prawa międzynarodowego.
Koncepcja dualistyczna: prawo międzynarodowe i krajowe to dwa różne systemy prawne; traktaty muszą być transponowane do prawa krajowego, aby wywołać skutki prawne, traktat staje się w ten sposób tzw. Ustawą; w przypadku konfliktu między normami pierwszeństwo może uzyskać późniejsza ustawa.
W przypadku konfliktu między prawem krajowym a międzynarodowym prawo międzynarodowe nie zawsze przeważa. W przypadku konfliktu norm stosowane są klasyczne reguły kolizyjne: lex posterior derogat legi priori oraz lex specialis derogat legi generali.
Bezpośrednie obowiązywanie - akt unijny obowiązuje bezpośrednio w państwie członkowskim bez konieczności zatwierdzania go krajowym aktem prawnym.
Bezpośrednia skuteczność - prawo UE może przyznawać jednostkom prawa, na które mogą one się powołać w postępowaniu przed organami krajowymi.
Bezpośrednie stosowanie - organy krajowe mogą wydać decyzję powołując się bezpośrednio na przepisy unijne a nie krajowe.
Orzecznictwo:
Sprawa ven Gend i Loos, Holandia. Holandia zmieniła sposób klasyfikacji towarów dla celów celnych. W następstwie zmiany towar podlegał rożnemu cłu w zależności od celu, dla jakiego został sprowadzony. Holenderski importer zakwestionował wysokość nałożonego cła na towary, które sprowadzał z Niemiec, powołując się na art. 12 TWE(Państwa członkowskie nie będą wprowadzały nowych ceł przywozowych lub wywozowych ani też opłat o podobnych skutkach, ani też nie będą podwyższały tych opłat, które jeszcze obowiązują w ich wzajemnych stosunkach). TS uznał, że jest to kwestia prawa wspólnotowego i wbrew opinii rzecznika generalnego, że art. 12 TWE, który zakazywał państwom członkowskim podwyższanie ceł oraz opłat o podobnych skutkach, może być powołany przeciwko państwu przez jednostkę.
Ponadto stwierdził, że wspólnota tworzy nowy porządek prawa międzynarodowego, na rzecz którego państwa zredukowały, jakkolwiek w ograniczonym zakresie, swe prawa suwerenne; porządek prawny, którego podmiotami są nie tylko państwa członkowskiego, ale także ich obywatele.
Sprawa Costa przeciwko E.N.E.L.: 1962 rok, Włochy; państwo stosowało koncepcję dualistyczną, gdzie ustawa późniejsza ma pierwszeństwo w stosunku do wcześniejszego traktatu, znacjonalizowały wytwarzanie energii elektrycznej, powierzając je jednemu przedsiębiorstwu - ENEL. Prawnik Costa oprotestował utratę swoich dochodów, wnosząc sprawę do sądu włoskiego, co wywołał nie płacąc rachunku za energię elektryczną dostarczoną przez ENEL. Costa argumentował, ze ustawa nacjonalizująca wytwarzanie energii elektrycznej, a w jej konsekwencji ustanowienie spółki ENEL, są niezgodne z prawem wspólnotowym. Sądził ze Włochy naruszyły ówczesny art. 53TWE oraz 37 TWE .TS potwierdził stanowisko powoda, że owe artykuły powinny być stosowane bezpośrednio. Oznaczało to, że włoska ustawa nie przeważa nad prawem wspólnotowym. Traktat ma być stosowany bezpośrednio niezależnie od tego, czy państwo stosuje rozwiązanie monistyczne czy dualistyczne. Oznaczało o początek autonomii prawa wspólnotowego.
Kryteria bezpośredniego stosowania
Sprawa Reyners przeciwko Belgii: obywatel holenderski doświadczał odmowy w rejestracji adwokackiej, ponieważ nie miał belgijskiego obywatelstwa. Twierdził, że państwo narusza zakaz dyskryminacji(49 TFUE). Belgia twierdziła, że ze względu na to, że ówcześnie postanowienie zawierało warunek, nie mogło być ono bezpośrednio skuteczne. Zgodnie z kryteriami wskazanymi w sprawie Van Gend i Loos postanowienie traktatu jest bezpośrednio skuteczne, jeśli jest bezwarunkowe oraz nie wymaga wydania żadnych dodatkowy przepisów w celu wykonania postanowienia. W tym przypadku odpowiedni przepis TWE wymagał przygotowania przez Komisję do końca tzw okresu przejściowego do kilku implementujących dyrektyw, Trybunał uznał ze przepis jest bezpośrednio skuteczny, gdyż okres przejściowy upłynął. Trybunał uwzględnił, że równe traktowanie obywateli wspólnoty ma fundamentalne znaczenie dla Wspólnoty oraz że choć postanowienie ma charakter ogólny, to charakteryzuje się wystarczającą precyzją do określenia praw dla jednostki. Oraz wskazał trzy kryteria, które norma prawa wspólnotowego musi spełniać, alby nadawała się do bezpośredniego stosowania: jasna i precyzyjna; bezwarunkowa, kompletna/zupełna.
Sprawa Defrenne przeciwko Sabenie: stewardessa wniosła do sądu belgijskiego skargę przeciwko liniom lotniczym Sabena na dyskryminację ze względu na płeć. Linie lotnicze przyznały, że pracujący tam mężczyźni zarabiali więcej niż kobiety za sama pracę. TS powołał się na bezpośrednie stosowanie art. 119 TWE: równość wynagrodzenia bez dyskryminacji ze względu na płeć oznacza: w przypadku pracy na akord określenie jednakowej jednostki rozliczeniowej za jednolitą pracę; w przypadku wynagrodzenia za czas pracy wypłacanie jednakowego wynagrodzenia za pracę na tym stanowisku.
Skutek bezpośredni wertykalny i horyzontalny
Prawo jednostki może być implikowane z obowiązków państwa.
Norma może być powołana w stosunkach jednostkach-państwo. Te stosunki nazywają się stosunkami wertykalnymi, gdyż charakteryzuje je pewna nierówność podmiotów.
W sprawie Defrenne kobieta powołała Traktat nie przeciwko państwu, które nie wprowadziło zasady równego traktowania do swojego prawa, lecz przeciwko innemu podmiotowi prywatnemu. Orzeczenie trybunału pokazuje, że możliwe jest także pwołanie Traktatu w stosunkach horyzontalnych a zatem Traktat zawiera normy, które rodzą nie tylko prawa dla jednostek, ale także i obowiązki.
Zasady pierwszeństwa prawa UE
Konsekwencją bezpośredniego obowiązywania prawa Unii w prawie krajowym państw członkowskich jest jego bezpośrednie stosowanie.
Sprawa Simmenthal: TS uznał, że włoska opłata za badanie weterynaryjne importowanego mięsa była niezgodna z ówczesnym art. 12 TWE. Gdy Simmental zażądał zwrotu opłaty pobranej niezgodnie z prawem wspólnotowym, spotkał się z odmową. Organy administracyjne nie chciały dokonać zwrotu, ponieważ nadal obowiązywała we Włoszech ustawa, na podstawie której opłata została pobrana, a ani organ administracyjny, ani sąd nie miały kompetencji do uchylenia ustawy. TS: bezpośrednio skuteczne normy prawa wspólnotowego musza być w pełni jednolicie stosowane we wszystkich państwach członkowskich; zasada pierwszeństwa zobowiązuje sądy do stosowania prawa wspólnotowego do prawa krajowego; każdy sąd ma obowiązek niezastosowania prawa krajowego, zarówno wcześniejszego, jak i późniejszego, sprzecznego z prawem wspólnotowym, bez czekania na jego uchylenie.
Traktat z Lizbony potwierdza w dołączonej do niego deklaracji zasadę pierwszeństwa prawa Unii tak jak wynika ona z orzecznictwa TS.
Bezpośredni skutek rozporządzeń
Rozporządzenie ma zasięg ogólny, wiąże w całości i jest bezpośrednio stosowane we wszystkich Państwach członkowskich. Jest środkiem ujednolicania prawa, działa natychmiastowo, stając się w momencie wejścia w życie częścią prawa krajowego, ustanawia prawo powszechnie obowiązujące, transpozycja rozporządzeń nie jest co do zasady dopuszczalna.
Sprawa Fratelli Variola: TS stwierdził, że włoska ustawa, która implementowała rozporządzenie jest niezgodna z traktatem.
Wyjątkowo rozporządzenie może wymagać wykonania przez wydanie aktu prawa krajowego.
Sprawa Azienda Agricola Monte Arcosu Srl przeciwko Regione Atonoma Della Sardegna, Organismo Copmrensiorale. Chodizło o art. 2 ust 5 rozporządzenia, który zobowiązywał państwa członkowskie do zdefiniowania dla celów tego rozporządzenia pojęcia „rolnik uprawiający rolę jako swoje główne zajęcie”, dla osób fizycznych i prawnych, wskazywał przy tym niektórej obligatoryjne elementy tej definicji. TS: przepis pozostawiał pewną swobodę państwom członkowskim i wymagał wykonania w prawie krajowym. W braku normy implementującej jednostka nie może wywodzić swoich praw z przepisów rozporządzenia.
Sprawa Amsterdam Bulb BV firma holenderska eksportowała cebulki kwiatowe do swojej filii w USA. Ceny minimalne ustalone w sprawie holenderskim spowodowały jednak, że handel stał się nieopłacalny. Firma wniosła o zwolnienie z cen mini lanych, co spotkało się z odmową. W apelacji sąd sformułował pytanie prejudycjalne, czy postanowienia trzech rozporządzeń, o które w sprawie chodziło lub inne postanowienia prawa WE zakazują władzom krajowym przyjęcia uregulowań, które choć częściowo zgodne z tymi rozporządzeniami zawierają postanowienia, których nie ma w rozporządzeniach i nie mają podstawy prawne w rozporządzeniach. TS uznał że postanowienia miały taki sam cel, jak postanowienia rozporządzenia i Ne mogą być uznane za niezgodne z prawem wspólnotowym.
Bezpośredni skutek decyzji
Decyzja wiąże w całości; decyzja, która wskazuje adresatów, wiąże tylko tych adresatów.
Sprawa Franz Grad : chodziło o skutek decyzji skierowanej do państw członkowskich dotyczącej harmonizacji przepisów o transporcie lądowym oraz dyrektywy harmonizującej ustawodawstwo o podatku obrotowym, ustalającej datę, od której spoczywał na państwach obowiązek wprowadzenia podatku obrotowego i zniesienia podatków specjalnych w transporcie drogowym. Austriacka firma spedycyjna kwestionowała wprowadzony przez RFN specjalny podatek uzależniony m.in. od liczby przejechanych km, tonażu samochodu itp. TS podatek jest niezgodny z aktami prawa wspólnotowego. Zauważył, że przepis decyzji w połączeniu z przepisem dyrektywy powoduje bezpośredni skutek w stosunkach prawnych między państwami członkowskimi jednostkami poddanymi ich jurysdykcji, w taki sposób, że postanowienia te tworzą prawa dla jednostek, które sądy krajowe muszą chronić.
Decyzja może być powołana nie tylko przez instytucje wspólnotowe przeciwko jej adresatowi, ale przez tych wszystkich, którzy mają interes prawny w jej wykonaniu, szczególnie wtedy, gdy adresatem decyzji jest państwo lub wszystkie państwa członkowskie.
Skutek bezpośredni decyzji wynika z: wiążącego charakteru decyzji, zasady effet utile(dla zapewnienia jej efektywnego wykonania jednostka powinna móc powołać się na decyzję); art. 177 TWE- obecnie art. 267 TFUE, z którego wynika, że zapytania prejudycjalne kierowane przez sądy krajowe do TS mogą dotyczyć nie tylko rozporządzeń, ale ogólnie o aktach instytucji.
Bezpośredni skutek dyrektyw
Skutek wertykalny
Dyrektywa wiąże każde państwo członkowskie, do którego jest kierowana w odniesieniu do rezultatu, który ma być osiągnięty, pozostawia jednak organom krajowym swobodę wyboru formy i środków.
Przepis ten wyraża Obowiązek państwa członkowskiego pełnego i terminowego implementowania treści dyrektywy do prawa członkowskiego.
Dyrektywa wymaga transpozycji, czyli wykonania w prawie krajowym.
Sprawa van Duyn: holenderka chciała podjąć pracę w GB jako sekretarka w szkole prowadzonej przez kościół scjentologiczny. Nie została wpuszczona na terytorium brytyjskie na postawie ustawy transponującej dyrektywę wspolnotową dotyczącą koordynacji środkow specjalnych wobec cudzoziemców odnośnie do wjazdu i pobytu usprawiedliwionych ze względu na porządek publiczne, bezpieczeństwo i zdrowie publiczne. Holenderka zarzucała prawu brytyjskiemu złą transpozycję dyrektywy i stąd wywodziła swoje prawa bezpośrednio z dyrektywy. TS: dyrektywa była prawidłowo transponowana do prawa brytyjskiego. Kwestie ogólne: wiążący charakter dyrektywy wynika z art. 189 zd 3 TWE, dyrektywa wiąże państwo członkowskie; effet utile: w szczególności, gdy instytucje wspólnotowe nałożyły w drodze dyrektywy obowiązek podjęcia przez państwo członkowskie określonych działań, wymagana efektywnośc tego aktu bylaby osłabiona, gdyby jednostki nie mogły się oprzeć na nim przed sądami krajowymi i gdyby sądy były pozbawione możliwości wzięcia pod uwagę dyrektywy jako źródła prawa wspólnotowego.
Sprawa Ratti: postępowanie karne przeciwko firmie Ratti etykietującej produkowane rozpuszczalniki zgodnie z dyrektywą wspolnotową, której okres na transpozycję jeszcze nie upłynął, a niezgodnie z obowiązującym prawem. Ratti powołał się na przepisy dyrektywy. Trybunał odrzucił taką możliwośc, ponieważ okres na transpozycję jeszcze nie upłynął. TS: możliwość opierania się przez jednostki na normach dyrektywy przeciwko państwu została ustanowiona w celu uniemożliwienia państwu czerpania korzyści z własnego bezprawia. Zasada estoppel: zasada zufania/nieprzeczenia sobie - państwo nie może czerpać korzyści z niewykonania obowiązku.
Sprawa Ursula Becker: spór z niemieckim urzędem podatkowym dotyczącym wysokości podatku, który powinna zapłacić w związku z prowadzoną przez siebie działalnością, powołała się na nietransponowany w odpowiednim czasie do prawa niemieckiego artykuł dyrektywy dotyczącej harmonizacji prawa panstw członkowskich dotyczącego podatków obrotowych. Trybunał tu podkreślił swoje stanowisko ze w przypadku zlej transpozycji lub jej braku ale dopieropo upłwe okresu transpozycji i olie postanowienie dyrektywy nadaje się do wywołania takiego skutku, tzn zobowiązanie państwa jest bezwarunkowe i wystarczająco precyzyjne.
Brak skutku horyzontalnego dyrektyw
Sprawa Marshall: dietetyczka w brytyjskim szpitalu. Jej pracodawcą było państwo. Została zwolniona z pracy w wieku 62 lat(wiek emerytalny 60 lat). Mężczyźni mogli pracować do 65 roku zycia, kobieta wniosła zarzut dyskryminacji i powołała się na dyrektywę. Rpbolem był, czy przy spełnianiu wszystkich innych warunków jednostka może powołac się na bezpośrednio skuteczny przepis dyrektywy przeciwko państwu, w sytuacji gdy państwo nie wykonuje władzy publicznej, lecz działa w stosunkach prywatnoprawnych. TS przyznał jej prawo powołania się na dyrektywę przeciwko państwu. Był za to krytykowany, gdyż wprowadził nierówne raktowanie osób pracujących u pracodawcy państwowego i osob pracujących i podmiotw prywatnych, gdyż oni wlaśnie nie mogli się powołać na te dyrektywe, poniewwaz dyrektywa nie wiaze pracodawcy praywatngo.
Pojęcie państwa
Sprawa Fratelli Costanzo SpA przeciwko Gminie Mediolan: TS wskazał wyraźnie, że obowiązek wynikający z dyrektywy wiąże wszystkie organy państw, w tym wszystkie organy administracyjne, także organy administracji samorządowej.
Ponadto w orzeczeniu podobnym do sprawy Marshall, Foster i inni vs British Gas plc, TS wyjaśnił że bezwarunkowe i wystarczająco precyzyjne postanowienia dyrektywy mogą być powoływane również przeciwko organizacjom lub ciałom podlegającym władzy bądź kontroli państwa, lub posiadającym specjalne kompetencje wychodzące poza zakres uprawnień wynikających ze zwykłych norm stosowanych w stosunkach między jednostkami.
Bezpośredni skutek umów zawartych przez UE
Sprawa Heageman, gdzie trybunał przyznał, że umowa międzynarodowa może być przedmiotem pytania prejudycjalnego, ponieważ jest aktem instytucji wspólnotowej.
Sprawa Breciani: TS wskazał kryteria bezpośredniej skuteczności umowy międzynarodowej.
Umowa bezpośrendioo skuteczna, uwzględnia się jego brzmienie oraz przedmiot i Ce l umowy, zawiera ono jednoznaczne i precyzyjne zobowiązanie, którego wykonanie nie wymaga podejmowania dodatkowych środków prawnych (sprawa Bresciani).
Sprawa Kupferberg: jednolitość stosowania postanowień umowy w całej Wspólnocie.
Umowy mieszanesprawa Demirel)
Stroną jest UE i jej panstwa członkowskie, a także na decyzje organu powołanego umową międzynarodową UE. Decyzje te stanowią integralną część prawa UE w taki sam sposób jak sama umowa.
Sprawa International Fruit Company - TS stwierdził, ża art. XI GATT nie może nadawać obywatelom Wspólnoty praw, których mogą dochodzić przed sądami. Z faktu, że niektóre postanowienia GATT nie mogą przyznawać obywatelom we Wspólnocie praw, których mogliby oni dochodzić przed sądem, nie wynika, że obywatele ci w postępowaniu przed Trybunałem Wspólnot nie mogą powoływać się na przepisy GATT w celu ustalenia czy działania, których dotyczą ich skargi, nie stanowią nieuczciwych praktyk. Sprawa Nakajima przeciwko Radzie oraz Portugalia przeciwko Radzie.
Zasada pośredniego stosowania/skutku pośredniego - wymóg zgodnej wykładni prawa krajowego
Sprawa von Colson i Kamman przeciwko Land Nordrhein-Westfalen. TS: wskazuje na obowiązek sądów krajowych interpretowania prawa krajowego zgodnie z treścią i celem prawa wspólnotowego. Obowiązek ten jest oparty na wiążącym charakterze normy(wiążący charakter dyrektywy wynika z art. 288 TFUE) oraz na art. 4 ust 3 TUE, czyli dawnym 10 TWE - zasadzie lojalnej współpracy. W tej sprawie sąd niemiecki uznał, że powódki były dyskryminowane przez pracodawcę, gdy starały się o pracę, niezgodnie z dyrektywą implementowaną do prawa krajowego. Nie zostały zatrudnione, choć posiadały lepsze kwalifikacje niż zatrudnieni mężczyźni. Domagały się zatrudnienia powołując się na art. 6 dyrektywy. Jednak postanowienie prawa niemieckiego określało tylko sankcję za ewentualną dyskryminację. TS: art. 6 nie spełnia kryteriów bezpośredniego stosowania, gdyż daje państwu za dużą swobodę. Do sądu krajowego należy interpretowanie i stosowanie ustawodawstwa przyjętego w celu wykonania dyrektywy w zgodzie z wymogami prawa wspólnotowego, tak dalece jak pozostawiono mu swobodę do takiego działania w prawie krajowym.
Z kolejnych przeczeń TS wynika, że obowiązek zgodnej wykładni: dotyczy wszystkich krajowych przepisów prawnych, zarówno wcześniejszych jak i późniejszych w stosunku do rozpatrywanej dyrektywy( sprawa Marleasing); jest nieodłączną cechą systemu traktatowego który umożliwia sądom krajowym zapewnienie w ramach ich właściwości pełnej skuteczności prawa wspólnotowego przy rozstrzyganiu wniesionych przed nie sporów (sprawa Pfeiffer); jest nieograniczony przez ogólne zasady prawa, w szczególności przez zasadę pewności prawa i braku retroaktywności prawa, i nie może służyć jako podstawa do dokonywania wykładni prawa krajowego contra legem ( sprawa Pupino); wymaga by sądy krajowe czyniło wszystko, co leży w zakresie ich kompetencji, uwzględniając wszystkie przepisy prawa krajowego i stosując uznane w porządku krajowym metody wykładni, by zapewnić pełną skuteczność rozpatrywanej dyrektywy i dokonać rozstrzygnięcia zgodnego z realizowanymi przez nią celami(sprawa Pfeiffer).
Sprawa Kolpinghuis Nijmegen B.V. Trybunał uznał, że dyrektywa nie może sama z siebie i niezależnie od prawa krajowego stanowić postawy odpowiedzialności karnej lub zaostrzać odpowiedzialności karnej osób naruszających jej przepisy nawet przez pośrednie jej stosowanie. Obowiązek interpretacji zgodnej ograniczają min. Zasady pewności prawa i nieretroaktywnego działania prawa. Firma Kolpinhuis wprowadziła do obrotu w swoich kwiaciarniach wodę mineralną, która okazała się zwykłą gazowaną wodą z kranu. W postępowaniu karnym powołano przeciwko firmie nie tylko prawo miejscowe, ale i dyrektywę dotyczącą eksploatacji i sprzedaży naturalnych wód mineralnych. Dyrektywa miała być wdrożona do połowy lipca 1984 roku, prawo holenderskie zostalo do niej przystosowane do 7-8 sierpnia 1985. Dyrektywa nie może zostac zastosowana do przedmiotowego wykroczenia.
Sprawa Wagner Miret: Hiszpania transponowała w odpowiednim czasie dyrektywę dotyczącą utworzenia specjalnego funduszu, z którego zaspakajani byliby pracownicy bankrutujących przedsiębiorstw. W aneksie do dyrektywy państwa mogly wskazać grupy nieobjęte zakresem dyrektywy. Hiszpania wskazała jedynie pomoce domowe. Ustawa implementująca wyłączyła także dyrektorów do przedsiębiorstw. Wagnerowi, byłemu dyrektorowi przedsiębiorstwa, odmówiono skorzystania z funduszu na podstawie hiszpańskiej ustawy. Przepisy dyrektywy nie mogły być stosowane bezpośrednio, nie spełniały kryteriów bezpośredniej skuteczności. Mogły być wykorzystane do Interpretacji ustawy, tak aby wykluczyć jej zastosowanie do dyrektorów przedsiębiorstw, skoro nie zostali wskazani w aneksie do dyrektywy. TS: zasada interpretacji zgodnie z dyrektywą, powinna być w szczególności stosowana, gdy sądy krajowe uważają, tak jak w tym przypadku, że wcześniej istniejące postanowienia prawa krajowego spełniają wymogi dyrektywy, o którą chodzi - tak dalece jak jest to możliwe. Ts uznał ze w tym przypadku nie jest to możliwe, gdyż prowadziłoby to do wykładni contra legem.
TS rozróżnił moment wejścia dyrektywy w życie i moment upływu terminu transpozycji:
- w razie dokonania transpozycji dyrektywy do porządku prawnego danego państwa członkowskiego po terminie oraz przy braku bezpośredniej skuteczności odpowiednich przepisów tej dyrektywy, sądy krajowe są zobowiązane, z chwila upływu terminu transpozycji do wykonania, tak dalece jak jest to możliwe, wykładni prawa wewnętrznego w świetle brzmienia dyrektywy i realizowanego przez nią celu, tak by osiągnięte zostały rezultaty wskazane dyrektywą, przychylając się do najbardziej zgodnej z tym celem wykładni przepisow krajowych, aby w ten sposób osiągnąć rozstrzygnięcie zgodne z postanowieniami tej dyrektywy;
-począwszy od daty wejścia w życie dyrektywy, sądu państw członkowskich zobowiązane są, tak dalece jak jest to możliwe, do powstrzymania się od dokonywania wykładni prawa wewnętrznego w sposób, który poważnie zagrażałby - po upływie terminu transpozycji dyrektywy - osiągnięciu wskazanego w niej rezultatu.
Incydentalny skutek dyrektyw
Sprawa CIA Security International SA przeciwko Signalson SA i Securitel SPRL . CIA wniosła skargę przeciwko dwom innym spółkom, ponieważ rozpowszechniały ona e swojej reklamie nieprawdziwe informacje o tym, że alarmy produkowane przez CIA nie spełniają wymogów prawa belgijskiego. Pozwani żądali z kolei, aby sąd nakazał CIA zaprzestania wprowadzenia na rynek nieautoryzowanych produktów. CIA przyznała, że jej produkty nie mają wymaganych atestów, podniosła jednak, że prawo belgijskie jest niezgodne z dyrektywą, która pozwalała państwom członkowskim na wydanie przepisów ustalających warunki techniczne, które mają spełniać alarmy, wymagała jednak, aby te przepisy były uprzednio przez państwo notyfikowane Komisji i uzyskały zgodę komisji. Belgia nie dopełniła tego obowiązku. TS: naruszenie przez państwo obowiązku notyfikacji stanowi poważny defekt prawa belgijskiego, znacząco osłabia efektywność dyrektywy, przyjętej w ważnym wspólnotowym clu: zapewnienie swobodnego przepływu towarów. W konsekwencji prawo belgijskie nie może być stosowane.
Jednostka może powołać nieimplementowaną dyrektywę w stosunkach horyzontalnych. Nie powołuje dyrektywy, aby z niej wywieść konkretne prawo czy obowiązek innej jednostki, lecz po to, aby kwestionować skuteczność prawa, której miałoby być do niej zastosowane. Powołuje się przy tym na fakt naruszenia prawa przez państwo.
Sprawa Unilever Italia SpA przeciwko Central Food SpA chodziło o tę samą dyrektywę co w sprawię CIA. Włochy spełniły wymóg wynikający z dyrektywy i notyfikowały Komisji nowe prawo dotyczące etykietowania oliwy z oliwek. Komisja zwrócila się do Włoch o wstrzymanie się przez 12 miesięcy z uchwaleniem tego prawa. Włochy nie czekały jednak i przyjęły ustawę. Komisja natychmiast poinformowała Włochy, że zastosuje procedurę z art. 226 TWE(obecnie 258 TFUE, jeśli ustawa będzie ogłoszona. W grudniu 1998r. Komisja wydała w tej sprawie rozporządzenie. Firma Central Food odmówiła zapłacenia za oliwę zakupioną od Unilever i podniosła, że oliwa dostarczona przez Unilevernie spełnia wymogów prawa włoskiego dotyczących etykietowania. Unilever z kolei podniosła, że prawo włoskie nie może być zastosowane. Trybunał potwierdził, że prawo włoskie nie może być stosowane, jeśli narusza dyrektywę, więc Central Food musiała zapłacić.
Sprawa Delena Wells przeciwko sekretarzowi Stanu do spraw Transportu. Pani Wells, właścicielka nieruchomości, zarzuciła władzom brytyjskim naruszenie dyrektywy dotyczącej ochrony środowiska przy wydaniu prywatnemu przedsiębiorcy zezwolenia na eksploatację pobliskiego kamieniołomu. W postępowaniu przed TS GB twierdzila, że przyznanie pani Wells prawa powołania przepisów dyrektywy stanowiłoby zaakceptowanie odwrotnego, skutku bezpośredniego dyrektywy zobowiązującego zainteresowane państwo członkowskie, na żądanie jednostki, takiej jak pani Wells, do pozbawienia innej jednostki lub jednostek, takich jak właściciele kamieniołomów, ich praw. A więc oznaczałoby to nałożenie obowiązku na inną jednostkę. Byłoby to niekorzystne oddziaływanie dyrektywy na prawa jednostki.
Sprawa Lemmens - sytuacja podobna do CIA, chodziło i test trzeźwości dokonany aparatem nieposiadającym atestu. Lemmens powołał się na orzeczenie w sprawie CIA w postępowaniu karnym dotyczącym prowadzenia pojazdu w stanie nietrzeźwym. TS: prawo holenderskie powinno być notyfikowane Komisji zgodnie z dyrektywą, nie oznacza to jednak, że pomiar z takiego urządzenia nie może stanowić dowodu w postępowaniu karnym. Defekt proceduralny.
Skutek obiektywny dyrektyw
W sprawach, gdy jest wymóg związany z badaniem zgodności prawa krajowego z prawem UE, TS orzekł, że sądy są upoważnione do kontroli zgodności prawa krajowego z dyrektywą nie tylko na wniosek stron, ale także z urzędu. Sąd ma w pewnych przypadkach także obowiązek badać z urzędu, czy państwo właściwie implementowało dyrektywę.
Sprawa Aannemersbedrijf P.K. Kraaijeveld BV i inni przeciwko Gedeouteerde Staten van Zuid-Holland. TS: jeśli zgodnie z prawem krajowym sąd ma obowiązek lub może podnieść z urzędu kwestie prawa oparte na normie krajowej, których strony wcześniej nie podniosły, ma on obowiązek w sprawach należących do jego kompetencji zbadać z urzędu, czy władze prawodawcze lub administracyjne państwa członkowskiego nie przekroczyły tam przysługującej im na mocy dyrektywy swobody, i wziąć to pod uwagę przy badaniu skargi o unieważnienie aktu.
Sprawa Oceano Grupo Editorial SA przeciwko Rocio Murciano Quintero, kwestia czy sad z urzędu może zbadać zgodność z dyrektywą klauzuli sądowej zawartej w kontrakcie. Hiszpania prawidłowo i w terminie implementowała dyrektywę dotyczącą nieuczciwych warunkow kontraktu. Sąd hiszpański powziął wątpliwość czy może rozpatrywać te sprawy, gdyż były uznawane za nieuczciwe. Sądy powszechne nie były zgodne co do tego, czy sąd w postępowaniach dotyczących ochrony konsumentów może stwierdzić z własnej inicjatywy czy nieuczciwy warunek kontraktu jest nieważny. TS: cel art. 6 dyrektywy, który zobowiązuje panstwa członkowskie do wprowadzenia do prawa krajowego przepisow stwierdziajacych, że nieuczciwe warunki kontraktu nie wiążą konsumenta, nie mogłby być osiągniętym gdyby konsument był zobowiązany do podniesienia kwestii nieuczciwego charakteru takich warunkow.
Wymóg zgodnej z Dyrektywą interpretacji wymaga od sądu krajowego, w szczególności, wybrani a interpretacji, która pozwoli mu odrzucić z urzędu jurydykcję nadana mu na mocy nieuczciwego warunku kontraktu.
Odpowiedzialność odszkodowawcza państwa członkowskiego za naruszenie prawa UE
Odpowiedzialność za brak transpozycji dyrektywy
Sprawa Francovich i inni dotycząca skutku dyrektywy. Francovich i inni wnieśli skargę odszkodowawczą przeciwko Włochom do sądu włoskiego z powodu braku w odpowiednim czasie traspozycji dyrektywy, która zobowiązywała Włochy do stworzenia specjalnego funduszu, z którego zaspakajani byliby pracownicy bankrutujących przedsiębiorstw. Przepisy dyrektywy nie mogły być stosowane bezpośrednio, nie mogły także być zastosowane do interpretacji prawa krajowego. Nie było bowiem żadnej normy, która mogłaby być interpretowana. TS: w przypadku gdy rezultat, który przewiduje dyrektywa, nie może zostać osiągnięty w drodze wykładni, prawo wspólnotowe nakłada na państwa członkowskie obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej jednostkom wskutek braku transpozycji tej dyrektywy.
Kryteria Francovich: celem takiej dyrektywy musi być nadanie jednostkom uprawnień; treść tych uprawnień musi wynikać z postanowień tej dyrektywy; musi występować związek przyczynowo-skutkowy między naruszeniem ciążącego na państwie członkowskim zobowiązania a poniesioną szkodą.
Odpowiedzialność za akty prawodawcze
Sprawa Brasserie du pecheur SA. Francuski browar wniósł skargę odszkodowawczą do sądu niemieckiego, gdyż ponosił znaczne straty wskutek utrzymywania przez władze RFN, wynikającego z aktów prawnych pochodzących jeszcze z XVII wieku, zakazu sprzedaży piwa niespełniającego wymogów. TS: uznal wcześniejsze przepisy niemieckie za niezgodne z ówczesnym art. 30 TWE dotyczącym zakazu ograniczeń ilościowych w przywozie oraz środków o podobnych skutkach.
Sprawa Factortame: chodziło o roszczenia hiszpańskich armatorów statkow rybackich, którym władze brytyjskie odmówiły rejestracji pod banderą brytyjską, a tym samym dokonywania połowów w strefie brytyjskiej. Rybacy hiszpański wykorzystywali brytyjskie kwoty połowowe przydzielane w ramach wspólnej polityki połowowej rejestrując swoje statki w GB. Władze brytyjskie ograniczyły możliwość rejestracji wymagając, aby firma była w znacznej czesci na kapitale brytyjskim.
TS:
- bezpośrednie stosowanie stanowi tylko gwarancję minimum, a zasada odpowiedzialności państwa nie może zostać wyłączona, jeżeli naruszenie dotyczy bezpośrednio stosowanych przepisów prawa wspólnotowego;
-odpowiedzialność powstaje we wszystkich przypadkach naruszenia prawa wspólnotowego bez względu na to, jaki organ państwowy pogwałcił normy wspólnotowe; -szczegółowe warunki odpowiedzialności odszkodowawczej zależą od charakteru naruszenia prawa wspólnotowego;
-w celu określenia warunków trzeba przede wszystkim mieć wzgląd na zasady wspólnotowego porządku prawnego stanowiące podstawy odpowiedzialności państwa: pełną efektywność norm wspólnotowych i efektywną ochronę praw, które one nadają oraz zobowiązanie do współpracy nałożone na państwa członkowskie w ówczesnych art. 10 TWE(zasada lojalnej współpracy);
- odpowiedzialność państw członkowskich, w braku szczególnego uzasadnienia, mus być poddana takiemu samemu reżimowi jak odpowiedzialność WE w podobnych sytuacjach; ---gdy naruszenie prawa wspólnotowego przez państwo członkowskie jest spowodowane przez władz ustawodawczą działającą w takiej dziedzinie, której dysponuje szerokim marginesem swobody decyzji odnośnie do podejmowania wyboru prawodawstwa, konieczne jest spełnienie trzech przesłanek.
Kryteria Brasserie du pecheur oraz Factorame - odpowiedzialności odszkodowawczej państwa członkowskiego z tytułu bezprawności legislacyjnej:
-norma, na którą powołują się skarżący, musi mieć na celu nadanie jednostce uprawnienia;
-naruszenia jest wystarczająco istotne;
-musi występować związek przyczynowo-skutkowy między naruszeniem ciążącego na państwie członkowskim zobowiązania a poniesioną szkodą.
Elementy, które TS bierze pod uwagę sprawdzając, czy naruszenie jest wystarczająco istotne:
-stopień jasności i precyzyjności naruszonej normy;
-zakres swobody oceny pozostawionej przez naruszoną normę organom państwowym lub wspólnotowym;
-zamierzony lub niezamierzony charakter popełnionego czynu lub wyrządzonej szkody;
-dopuszczalny lub niedopuszczalny błąd co do prawa;
-możliwość ewentualnego przyczynienia się przez organu wspólnotowe do naruszenia;
-przyjęcie lub utrzymywanie przez władze państwowe praktyk sprzecznych z prawem wspólnotowym.
Odpowiedzialność za akty administracyjne i inne naruszenia
Sprawa Hedley Lomas, TS: państwo odpowiada nie tylko za akty legislacyjne, ale także za akty o charakterze administracyjnym, i to na tych samych zasadach. Dyrektywa nakazywała państwom członkowskim zapewnienie, by zwierzęta przeznaczone na rzeź były traktowane w sposób humanitarny. Hiszpania implementowała dyrektywę, nie przewidując jednak żadnych sankcji w celu zapewnienia jej skuteczności. Stąd władze brytyjskie odmawiały wydawania licencji na import mięsa i eksport zwierząt rzeźnych z i do Hiszpanii, twierdząc, że zwierzęta zabijane w sposób naruszający postanowienia dyrektywy. Firma irlandzka, której odmówiono licencji eksportowej, wniosła skargę odszkodowawczą do sądu, twierdząc, że decyzja administracyjna władz brytyjskich naruszyła prawo wspólnotowe. TS: GB naruszyła ówczesny art. 34 TWE(teraz 35TFUE) dotyczący zakazu ograniczeń ilościowych w wywozie oraz wszelkich środków o podobnych skutkach.
TS: jeśli państwo członkowskie, które dokonało naruszenia postanowień prawa wspólnotowego przyznających prawa jednostkom, w czasie popełniania naruszenia nie miało prawnej możliwości wyboru lub miało ograniczone możliwości działania według swojego uznania lub nie miało ich wcale, to j jakiekolwiek naruszenie prawa wspólnotowego może być wystarczające do uznania, iż miało miejsce wystarczająco istotne naruszenie, co jest przesłanką konieczną do powstania obowiązku naprawienia szkody jednostce.
Odpowiedzialność za orzeczenia sądowe
Sprawa Gerhard Kobler przeciwko Austrii. TS: Państwo ponosi odpowiedzialnośc na tych samych ogólnych zasadach działania i zaniechania wszystkich swoich organów, w tym sądów. Chodziło o specjalny dodatek przysługujący profesorom uniwersyteckim w związku z przepracowaniem 15 lat w szkołach austriackich.
Postanowienia TS:
-rozstrzygnięcie kwestii odpowiedzialności odszkodowawczej z tytułu naruszenia prawa wspólnotowego przez sąd ostatniej instancji należy do sądu krajowego wskazanego przez państwo członkowskie;
-aby stwierdzić, czy sąd wystarczająco naruszył prawo wspólnotowe, trzeba wziąć pod uwagę specyfikę funkcji wymiaru sprawiedliwości, a także słuszne wymagania co do pewności prawa. Odpowiedzialność państwa powstaje tylko w wyjątkowych przypadkach, gdy sąd w sposób oczywisty naruszył obowiązujące prawo;
-naruszenie jest wystarczająco istotne w każdym przypadku, w którym decyzja sądu w sposób oczywisty nie respektuje orzecznictwa Trybunału w danej dziedzinie.
Sprawa Traghetti del Mediterraneo Spa przeciwko Republice Włoskiej. TS: państwo członkowskie ponosi odpowiedzialność za szkody wyrządzone jednostkom wskutek oczywistego naruszenia prawa wspólnotowego przez sąd najwyższej instancji. Odpowiedzialności tej nie można ograniczyć wyłącznie do przypadków naruszenia zasady bezstronności lub poważnego uchybienia sędziego, jeśli ograniczenie to prowadzi do wykluczenia tej odpowiedzialności w innych przypadkach oczywistego naruszenia prawa wspólnotowego.
Prawo Unii zobowiązuje państwo członkowskie do zrekompensowania szkody wyrządzonej jednostce przez wystarczająco istotne naruszenie tego prawa dokonane przez organ państwa.
Dochodzenie roszczeń opartych na prawie UE przed sądami krajowymi
-Prawo do zwrotu opłaty/cła/podatku pobranych niezgodnie z prawem wspólnotowym:
Sprawa San Giorgio. TS: prawo zwrotu opłat pobranych niezgodnie z prawem wspólnotowym jest naturalną konsekwencją i uzupełnieniem praw przyznanych jednostkom przez to prawo, ówczesny art. 25 TWE(obecnie 30TFUE) zakazujący opłat mających ten sam skutek co cła lub dyskryminacyjnego stosowania podatków wewnętrznych. Jest to prawo, które przysługuje jednostce na mocy prawa unii. To prawo mialo zastosowanie do podatku akcyzowego na samochód używane sprowadzane z innego państwa członkowskiego do Polski, co do którego niezgodności z prawem wspólnotowym orzekł TS w sprawie Brzeziński.
-prawo do odszkodowania w przypadku szkody poniesionej w wyniku naruszenia prawa Unii
-prawo do tymczasowego środka zabezpieczającego powództwo:
Sprawa Factortame. TS: dla zapewnienia pełnej skuteczności prawa wspólnotowego sąd krajowy jest zobowiązany do zastosowania środka tymczasowego polegającego na tymczasowym uchyleniu stosowania normy krajowej do czasu wydania orzeczenia na podstawie odpowiedzi udzielonej przez TS.
Unijne środki ochrony prawnej dotyczą:
-rejestracji prawa
-tymczasowych środków zabezpieczających powództwo
-odszkodowania.
Autonomia proceduralna - obywatele unii mogą dochodzić roszczeń opartych na prawie Unii przed sądami państw członkowskich w trybie i na zasadach określonych w prawie krajowym. Autonomia proceduralna nie ma jednak charakteru bezwzględnego. Prawo Unii wymaga, by przepisy krajowe nie naruszały prawa do skutecznej ochrony sądowej, i wskazuje, ze na państwach członkowskich spoczywa obowiązek ustanowienia systemu środków prawnych i procedur zapewniających poszanowanie tego prawa.
Zasadę autonomii proceduralnej ograniczają:
-zasada niedyskryminacji roszczeń: warunki proceduralne dochodzenia roszczeń unijnych nie mogą być mniej korzystne niż te, które dotyczą podobnych roszczeń prawa krajowego;
-zasada skuteczności( norma nie może prowadzić do uniemożliwienia wykonywania w praktyce praw uzyskanych przez jednostki na mocy prawa Unii lub nadmiernie je utrudniać.
Sprawa San Giorgio. TS: sąd włoski nie może zastosować normy dowodowej uzależniającej odzyskanie cła/podatku zapłaconego niezgodnie z prawem wspólnotowym od dowodu tylko z dokumentu, że opłata nie została przerzucone na konsumenta końcowego. Norma ta nadmiernie utrudnia dochodzenie roszczenia i narusza przez to zasadę skuteczności.
Sprawa Levez przeciwko T.H. Jennings, dotycząca prawa brytyjskiego wydanego w celu implementacji dyrektywy o zbliżeniu praw państw członkowskich odnoszących się do stosowania zasady równej płacy dla kobiet i mężczyzn. Osoba poszkodowana z uwagi na nierówna płace nie mogła domagać się wyrównania ani odszkodowania za okres wcześniejszy niż dwa lata od dnia wszczęcia postępowania. Okres ten nie mógł być także przedłużony decyzją Trybunału Przemysłowego. Pani Levez została zatrudniona na stanowisku, na którym poprzednio zatrudniony był mężczyzna. Pracodawca wprowadził ją w błąd co do jego zarobków, oferując jej rzekomo to samo wynagrodzenie. Odchodząc z pracy, dowiedziała się jednak, że otrzymywała niższe wynagrodzenie niż poprzedni kierownik. Wniosła skargę. TS: pozwolenie pracodawcy na powołanie się na normę krajową taką, jak w postępowaniu głównym byłoby w okolicznościach sprawy rozstrzyganej przez sąd krajowy wyraźnie niezgodne z zasadą skuteczności. Złamana została także zasada niedyskryminacji.
Środki krajowe przeciwko naruszeniom prawa Unii muszą być proporcjonalne do charakteru naruszenia, adekwatne, efektywne.
Dochodzenie praw jednostki, w tym roszczeń odszkodowawczych opartych na prawie unii odbywa się przed sądami krajowymi.
Istnienie środka ochrony prawnej jest konsekwencją prawa przyznanego przez prawo Unii.
Konstytutywne warunki przyznawania ochrony muszą być jednolite we wszystkich państwach członkowskich, stąd muszą być regulowane przez prawo Unii. Normy wykonawcze, proceduralne mogą być stanowione na poziomie krajowym.
Przepisy krajowe nie mogą naruszać prawa do skutecznej ochrony sądowej. Na państwach członkowskich spoczywa obowiązek ustanowienia systemu środków prawnych i procedur zapewniających postanowienie tego prawa.