EKOLOGIA LĄDOWA W.1

Organizm- forma życia, żywa, osobnik jakiegoś gatunku, żyje w określonych warunkach, układ różnych narządów

Organizm- Populacja- Biocenoza- Ekosystem- Biom- Biosfera

CZYNNIKI DECYDUJĄCE O ŻYCIU ORGANIZMU:

• Czynniki materiałowe

• Czynniki warunkujące życie CZYNNIKI EKOLOGICZNE

CZYNNIK EKOLOGICZNY:

• są to wszelkie uwarunkowania i procesy zachodzące w danym środowisku, które oddziałują na rozwój osobników w populacji, tj. wpływają na możliwości występowania gatunków, organizmów, ich przeżycia i rozrodu.

• Wyróżnia się następujące czynniki ekologiczne:

1. fizykochemiczne np. temperatura, światło, dwutlenek węgla

2. biologiczne - określają zależności wewnątrzgatunkowe i międzygatunkowe

CZYNNIKI MATERIAŁOWE:

• POKARM - wyczerpywany, ale odnawialny (grzyby fito i zoomasa), rośliny (fotosynteza)

• PRZESTRZEŃ

• - terytorium, które zasiedlają organizmy (wypełnienie ekologiczne siedlisk)

• aby istnieć każdy org. Musi mieć przestrzeń

• określa ją pojemność ekologiczna, ważne by nie było przegęszczenia i niedogęszczenia

• jest nie wyczerpywana, ale ograniczona.

• Regulują ją mechanizmy i układy, by nie doszło do skrajnych pojemności- wtedy unicestwienie

Są też czynniki, które nie są czynnikami ekologicznymi

• Zawartość N w powietrzu- jest, ale nie reaguje się na niego

• Jedynie Rhizobium reagują na N2 (dla nich jest czynnikiem ekologicznym), dla innych nie- wtedy mówimy o nim jako OTOCZENIE

• Kwarc nie jest p[obierany przez rośliny, zatem jest otoczeniem, kilka gatunków pobiera krzemionkę (ok.1%, np. skrzyp polny)

CZYNNIKI WARUNKUJĄCE ŻYCIE:

1. Temperatura powietrza, wody, gleby

2. Zawartość tlenu (na ladzie stała, w wodzie zmienna, glebie)

3. Zasolenie wody, gleby (jedne wolą mniej jedne bardziej zasolone)

4. Wilgotność powietrza i wody

5. Ilość światła itp.

Natężenie tych czynników decyduje, czy dany organizm przeżyje

PRAWA EKOLOGICZNE OKRESLAJĄCE GRANICE TOLERANCJI EKOL. ORG.

• Poznając gatunek poddajemy analizom warunki życia i ich realizację i spełnienia wobec gatunku (badamy minimum i maximum dla gatunków)

PRAWO MINIMUM LIEBIGA

Życie organizmu zależy od czynnika występującego w minimum (gdy 1 czynnik w niedoborze, a reszta OK., to on będzie decydował o życiu tego organizmu) (beczka)

PRAWO MAXIMUM SHELFORDA

Czynnik, który jest w nadmiarze także działa ograniczająco na rozwój organizmu

2 PRAWO TOLERANCJI SHELFORDA

Czynnik w min i max. To czynnik ograniczający życie organizmu

ZASADA TOLERANCJI EKOLOGICZNEJ

Org. żeby mógł istnieć musi się adaptować do wszystkich czynników występujących w tym środowisku (jeśli 2 są ok. a 1 nie, to nie może żyć, a jeśli żyje, to znaczy, że się przystosował) (jeśli nie odpowiada- zwierzę migruje, roślina ginie)

ZAKRES TOLERANCJI EKOLOGICZNEJ ORGANIZMU

• 
  EURYBIONTY- tolerują cały zakres natężenia czynnika (ale pod kątem innych czynników mogą być ograniczone)

• STENOBIONTY- w wąskim zakresie

• OLIGOBIONTY- akceptują niskie natężenia czynnika

• POLIBIONTY/ MEGABIONTY- akceptują wysokie natężenia czynnika

• MEZOBIONTY- akceptują środkowe wartości

KRYTERIA KLASYFIKACJI EKOLOICZNEJ ORGANIZMU

1. zakres tolerancji ekologicznej

2. czynnik względem którego przeprowadzona jest klasyfikacja (z łac. Lub greki)

3. gat. Eurytermiczne, politermiczne, hydrofilne, kserofilne, halofilne, halofobowe)

OGRANICZENIA TOLERANCJI EKOLOGICZNEJ

• O granicach tolerancji decydują podokresy rozwojowe poszczególnych gatunków, jeśli gat. Jest eurybiontem, to może stać się stenobiontem wchodząc w okres generatywny (drzewa owocowe- czereśnie, wiśnie, brzoskwinie)

• Zimą przeżywają od -15 do -40, a jak kwitną nie może być temp. Ujemna, wtedy stają się stenotermiczne

• Podobnie ryby morskie (śledź, dorsz, szprotka) u nich tarło odbywa się tylko w wąskim zakresie temperatur

• Osobniki młode i stare są bardziej wrażliwe

• U niektórych samice są silniejsze niż samce

Ograniczenia tolerancji ekologicznej organizmów

1) o granicach tolerancji ekologicznej organizmu decydują podokresy rozwojowe poszczególnych gatunków. Jeżeli gat. jest eurybiontem w stosunku do

części wegetatywnej życia to staje się stenobiontem w okresie generatywnym życia np. gdy drzewa wchodzą w okres kwitnienia to ich zakres tolerancji wobec

temperatury się zmniejsza).

2) Czynnik wieku i płci- osobniki młodociane mają inne wymagania niż osobniki dorosłe (np. potrzebują wyższej temp.). To samo dotyczy osobników w wieku starczym.

U niektórych gatunków odporność wiąże sie z płcią. Samice lub samce są bardziej odporne na złe warunki niż płeć przeciwna.

3) wybiórczość osobnicza- osobniki 1 gat. różnie reagują na dany czynnik

(np. wybiórczość termiczna wszy ubraniowej)

4) granice tolerancji- nie są ustalane dla gat. biologicznego, lecz dla jego populacji geograficznych- tzw. EKOTOPY. Jeżeli gat. jest szeroko rozpowszechniony na różnych szerokościach geograficznych, to będzie miał różne wymagania w różnych częściach świata- przystosowanie do odmiennych warunków klimatycznych itp.

• To zróżnicowanie spowodowane przez warunki środowiskowe powoduje, że zwierzęta adaptują się do nowych warunków i powstają odmiany.

• Gatunki roślin występujące w Pl i Szwecji mogą mieć różne zakresy temp., w których żyją.

• Bierzemy ziarna z różnych terenów świata, wysiewamy je i różnią się długością owocowania, dojrzewania, rozwojem liści, kwiatostanu - poróżnione ze względu na warunki klimatyczne.

• Aktywność ruchu pulsacyjnego chełbii modrej z północy (a) i południa (b)

5) granice tolerancji org. w odniesieniu do 1 czynnika mogą być zmieniane przez wpływ innego czynnika (współwystępującego z tym pierwszym czynnikiem) (przykład barczatki sosnówki-folia)

- oddziaływanie gatunku na drugi gatunek- mogą one na wzajem zmieniać swoją tolerancję- konkurencja (przykład sosny- folia)

6) Oddziaływanie gatunek na gatunek (czynnika biotycznego na inny czynnik biotyczny) (konkurencja)

W naturalnych warunkach sosna układa się tam, gdzie ma optimum ekologiczne, a nie fizjologicznie, bo drzewa liściaste wypychają ją z tych środowisk i musi występować w skrajnych warunkach.

Zatem optimum ekologiczne i fizjologiczne 2 różne sprawy

OPTIMUM FIZJOLOGICZNE (teoretyczne) - badane przy ustabilizowanych czynnikach, w war. laboratoryjnych, badanie wpływu pojedynczego

czynnika np. warunki glebowe dla sosny- optymalne- gleby średnio zasobne w wodę

OPTIMUM EKOLOGICZNE (rzeczywiste), występujące w warunkach naturalnych, przy zmiennych czynnikach, gdy występuje np. zjawisko konkurencji np. sosna zostaje wyparta z gleb o optymalnych dla niej warunkach przez drzewa liściaste i zajmuje suche piaski i gleby

bagienne.

Zakres tolerancji ekologicznej na zmiany temperatury i zasolenia: eurytermicznego i stenohalinowego żarłacza błękitnego (a) oraz eurytermicznego i euryhalinowego łososia.

Zakres tolerancji względem temperatury. A- trematomnus, b- człowiek, c- Triops d- żółw słoniowy,

ZBOCZA

• charakteryzują Sie bardzo zmiennymi warunkami i czynnikami

• występują na nich różne nisze ekologiczne, duża różnorodność gatunków bytujących

• różnią się: wystawą (płd., płn.), kątem nachylenia od któego zależy rodzaj użytkowania zbocza.

• Inne warunki panują w dolinie, inne na wierzchowinie

ZBOCZE POŁUDNIOWE

• bardzo ciepłe (wyższe temp. niż na zboczu płn.), suche

• zachodzą procesy erozji

• zmiana uziarnienia i poziomów profilu glebowego,często brak poziomu A (u podnóży często występują gleby deluwialne o miąższym poziomie A (.zakumulowanym tam po zmyciu go ze zbocza).

ELEMENTY STOKU:

1) Wierzchowina - występuje las iglasty i mieszany,

2) fragment zbocza w partii szczytowej- uprawa powinna być dostosowana w celu zapobiegania proc. erozji,

3) pole,

4) podnóże,

5) dolina,

6) rzeka

Przemieszczanie się martwej i żywej materii Miedzy ekosystemami rozmieszczonymi na skłonie od wododziału do odbiornika wód

1. gradient żyzności - to co najlepsze zjechało w dół )gleby aluwialne + wylewy dają żyzne gleby)

2. B- ruch materii w dół stoku (A możliwe dzięki B)

3. Migracje organizmów względnie stenotypowych między ekosystemami zastępczymi

D - migracja organizmów eurytopowych z miejsc troficznie bogatych do uboższych

Stenotypowe o wysokich wymaganiach bytowania

TOPOS- miejsce bytowania

Migracja gatunków stenotopowych (o wąskiej tolerancji względem wszystkich czynników) odbywa się w poprzek stoku, gdyż powyżej i poniżej ich miejsca bytowania warunki są niedogodne np. gdy bytują w lesie to nie wyjdą na pole bo np. za gorąco, albo za duże nasłonecznienie.

Gatunki eurytopowe (o szerokim zakresie tolerancji) przemieszczają sie wzdłuż stoku gdyż nie są tak wrażliwe na zmianę waruków.

Wskaźniki ekologiczne

• Są nimi stenobionty- tzw. BIOINDYKATORY, bo mają niski zakres tolerancji

• FITOINDYKACJA- gdy wskaźnikami są rośliny, są one wykorzystywane do oceny gleby i atmosfery. Wykorzystuje się rónież bakterie i zwierzęta (głównie org. wodne- do oceny czystości wód).

• Znając gatunki i ich wymagania można określić parametry środowiska.

• Chwilowe, okresowe zmiany tych parametrów nie powodują wyginięcia bioindykatorów- są

one przez to bardziej wiarygodnym źródłem informacji niż jednorazowe pomiary.

• Jeśli gatunek rosnący na gl zasadowych się przyjmuje oznacza to, że warunki są dla niego OK. - gleba jest zasadowa

• Porosty są wrażliwe na zanieczyszczenia atmo (gdzie ich nie ma brudno)

• Ekologia może być nauka stosowaną

• Skład gatunkowy może się zmieniać w bardzo długim czasie

• Należy zwracać uwagę, kiedy pobieramy próbki.

• Jeśli obierzemy próbki po deszczu - wilg. Będzie albo dobra albo zła

Działanie czynników ograniczających rozwój organizmów.

1) brak pokarmu, przestrzeni- im większa liczebność tym mniejsza przestrzeń i mniej pokarmu "na głowę"

2) bardzo wysokie/ niskie temperatury( zjawiska katastrofalne, mrozy)

3) intensywne opady

4) powodzie (ginie wiele zwierząt)

Można symulować zjawiska do obniżenia liczebności

Liczebność organizmów określana jest wysokością trójkąta, na którym zarówno przestrzeń, jak i pokarm są dostępne dla organizmów.

Zmiana zasobności pokarmowej środowiska z P1 na P2 powoduje zmianę jego pojemności ekologicznej i wywołuje ruch liczebności w czasie ze stanu N1 do stanu N2.

Definicja populacji

Populacja (democen)

• jest to zbiór osobników jednego gatunku, bytujących na jednym obszarze w tym samym czasie, zdolnych do krzyżowania sie i posiadających takie same cechy I- rzędowe i różniące się cechami II- rzędowymi.

• Populacja jest przedstawicielem gatunku w przyrodzie.

• Osobnik jest przedstawicielem populacji. (ma ograniczony czas życia, a populacja żyje długo)

• Osobnik ma czas życia ograniczony, natomiast populacja trwa w czasie, co nie znaczy że jest nieśmiertelna!

• Czasem populacja też wymiera (lokalnie lub globalnie)

• Należy zostawiać duże populacje nie doprowadzając do ich wymarcia

• DEMOTOP- miejsce występowania populacji

Populacja została wyodrębniona jako jednostka, gdyż posiada takie cechy struktury których nie posiada osobnik:

1) populacja składa się z osobników różnej płci i w różnym wieku

2) osobnik ma określone miejsce bytowania a populacja ma szereg stanowisk (punktowe- u roślin, populacja ma szereg stanowisk, bo ma szereg osobników)

3) osobnik ma określone miejsce w hierarchii (jest niewolnikiem, robotnikiem, królową itp.), w populacji zawierają się wszystkie ogniwa hierarchii.

4) podział pracy (różne funkcje)

Patrząc na populację możemy wyróżnić

- aspekt poznawczy populacji- dotyczy struktury przestrzennej, struktury wieku i płci, struktury liczebności (związanej z rozrodem i śmiertelnością)

- aspekt funkcjonalny- wyjaśnia przyczyny zmian w populacji w czasie, dynamiki.

Ogólne informacje dotyczące populacji

1) Struktura ekologiczna populacji

a) parametry demograficzne:

- liczebność populacji M- liczba osobników danego gatunku na obszarze z określonymi granicami występowania, można ją określić w odniesieniu do gat. dużych zwierząt i roślin na danych stanowiskach danego obszaru.

Nie można stosować tego parametru do roślin i zwierząt prowadzących ukryty tryb życia (jamy, nory, gdzie nie ma wyraźnych granic) lub nie ma wyraźnych granic obszaru populacji.

Najczęściej liczebność określana w stosunku do gat. rzadkich, objętych ochroną rezerwatową- monitoruje się ją i na podstawie tych inwentaryzacji podejmuje się działania ochronne.

W.3. EKOLOGIA POPULACJI

Uzupełnienie informacji ogólnych dotyczących populacji.

POPULACJA GEOGRAFICZNA

• obejmuje wszystkie osobniki jednego gat. zamieszkujące jednolity geograficznie lecz synekologicznie różnorodny krajobraz lub strefę

• (np. wody na Pacyfiku ciepłe i zimne, zróżnicowane ze wzglęu na strefę).

POPULACJA EKOLOGICZNA (cenotyczna)

• obejmuje wszystkie osobniki jednego gat. zdolne do zamieszkiwania w określonej fitocenozie (zbiorowisku).

METAPOPULACJA

• (populacja populacji) jest to układ wielu populacji niecałkowicie izolowanych.

• Jest to organizm modułowy, który charakteryzuje się dużą liczbą potencjalnych samotnych jednostek.

Zagęszczenie populacji.

Parametr, wskaźnik określający liczebność, jest to nasycenie danej przestrzeni metodycznie ustalonej dla poszczególnych gat. np. m2, ar, ha, mm2 itp.

Miarę tę stosujemy wtedy gdy:

1) nie możemy policzyć wszystkich osobników (np. ilość organizmów bytujących na danej roślinie, która rośnie na 1 ha)

2) organizmy badane są małych rozmiarów

3) granice zasięgu populacji są nieokreślone

Nasycenie określa się również przy pomocy jednostek miar objętości (np. w wodzie), oraz jednostki wagowe (np. ile bakterii zawiera 1 gram)

Warunki określania zagęszczenia:

1) muszą być znane wymagania gatunków

2) im mniejsze zwierzęta tym większa jest ich liczebność

3) im zwierzęta większe tym jest ich mniej

4) większa zawsze będzie liczebność roślinożerców niż drapieżników

W przyrodzie są pewne reguły:

1. Im zwierzęta są mniejsze tym więcej osobników

2. Więcej jest roślinożerców niż drapieżców.

Ssaki	Ryś		100 km2	1
		Lis			1-10
ptaki drapieżne		Puchacz		1-4
				Myszołów		2-4
		Ssaki roślinożerne		Jeleń	100km2 1ha	1-15
				Sarna		15-225
				Zając		100-450
				nornik		10-10000
Drobne ptaki		Zięba	1km2	5-812
		bogatka		6-94

ZAGĘSZCZENIE ORGANIZMÓW W GLEBACH UPRAWNYCH

Grupa systematyczna	Jednostka	l. osobników
Glony	1g	100000
Bakterie	1g	600000000
Grzyby	1g	400000
Pierwotniaki	1dm3	1551000000
Skoczogonki	1dm3	500000
Roztocza	1dm3	220
Wije	1dm3	20
Mięczaki	1dm3	5
Dżdżownice	1dm3	2

ZAGĘSZCZENIE POPULACJI PTAKÓW W RÓŻNYCH BIOTOPACH ZADRZEWIENIOWYCH:

Gatunek	Łęgi	Bór sosnowy	Bór świerkowy	Park
Zięba	9	36	56	211
Świergotek łakowy	2	7	3	-
Gajówka pierwiosnka	3	2	4	13
Pleszka	2	<1	5	92
Rudzik	4	2	13	-

Struktura przestrzenna populacji

• Pozioma - określenie osobników w obrębie danej przestrzeni w poziomie/ obsada

• Pionowa- struktura warstwowa - np. zbiorowiska leśne

- I-poziomowa

- II-poziomowa

Jest to rozmieszczenie przestrzenne osobników danego gat. na danym obszarze.

• Struktura przestrzenna obserwowana w poziomie- ile osobników występuje na m2 itp.

• Struktura przestrzenna pionowa wiąże się ze strukturą warstwową np. zbiorowisko leśne

Oprócz roślin , tak samo stosuje się do zwierząt. Zamieszkując różne warstwy nie wchodzą sobie w drogę (bo nie ma aż takiej konkurencji o jedzenie- im więcej nisz, tym większe bogactwo biocenozy.

OSOBNIKI BYTUJĄCE POJEDYNCZO- dzik, skowronek, rośliny jednoroczne

OSOBNIKI ŻYJĄCE W STADZIE - bataliony (osobno samice, osobno samce), tworzą zgrupowania na czas rozrodu - kawki, gawrony( zakładają na drzewie 50-70 gniazd), sroki i wrony cały czas razem

Skupiskowość w czasie rozrodu to sposób ochrony przed drapieżnikami (część żeruje, część pilnuje)

ZGRUPOWANIA PRZYPADKOWE- bufet plażowy- zwierzęta wyrzucone w czasie sztormu na brzeg (pojawiają się różni konsumenci, jak wszytsko zjedzone rozstają się)

SIŁA A ZGRUPOWANIE- likaony w grupie gorsze niż lwy, łatwość ataku

Gdy przestrzeń jest nasycona pokarmowo, to wtedy nie tworzą się zgrupowania, łączą się w pary i wychowują młode

Owady w różny sposób składają jaja („srają” co pewną odległość)- nie wszystkie jaja będą zjedzone

Rozmieszczenie przestrzenne:

1) naturalne- losowe, chaotyczne (np. nasiona rozsiewane przez wiatr- nie wiadomo gdzie wyrosną drzewa)

2) stworzone przez człowieka- nieprzypadkowe (np. zalesienie- drzewa rosną w rzędach)

Rys. typy rozkładów przestrzennych:

1) równomierny

2) nierównomierny

3) kumulacyjny

4) wyspowy

Skutki sąsiedztwa osobników w populacji

SKUTKI SĄSIEDZTWA	ROSLINY	ZWIERZĘTA
+	korzystne zmiany fiz. I chem. Środowiska (osłona przed wiatrem, lotnymi piaskami, nasłonecznieniem) Eliminacja gatunków konkurencyjnych	1. Wspólne zdobywanie pokarmu 2. Obrona przed wrogami nat. 3. Zasiedlanie opuszczonych nor, wykorzystywanie ścieżek, śladów 4. Wspólna opieka i obrona potomstwa 5. Wytwarzanie mikroklimatu
-	1. Odbieranie sobie pokarmu 2. Niekorzystne zmiany skł. Chem. Podłoża 3. Ocienianie	1. niekorzystne zmiany fiz. I chem. Środowiska 2. Powstawanie sytuacji stresowych 3. Ograniczenie aktywności w środowiska przez to ograniczenie do pożywienia 4. Konkurencja

W5: Śmiertelność i rozrodczość populacji.- czynniki decydujące o liczebności populacji

ROZRODCZOŚĆ

• przybywanie nowych osobników w określonym czasie na określonym terenie

• Proces ten można wyrazić matematycznie stosując wzory i wskaźniki: surowt WSP. Urodzeń/ demograficzny

R = b/Nśr

R- rozrodczość, b- liczba urodzeń,

Nśr = (No+Nt)/2

Nśr- średnia liczebność populacji w czasie

No- liczba osobników na początku obserwacji,

Nt- liczba osobników po jakimś czasie

• Obarczony jest błędem

• Bierzemy pod uwagę wszystkich (bezpłodnych, za młodych, za starych na potomstwo)

• Dobre wskaźniki obejmują tylko samice zdolne do rozrodu

Są 2 rodzaje rozrodczości:

1) ROZRODCZOŚĆ MAKSYMALNA

• (absolutna, teoretyczna)

• ma miejsce gdy nie ma żadnych przeszkód w rozrodzie (nigdy tak nie ma , zawsze jest jakas przeszkoda)

• nie brany jest pod uwagę OPÓR ŚRODOWISKA- czyli czynniki biotyczne i abiotyczne uniemożliwiające rozród np. brak pokarmu, niechęć samicy do kopulacji, aktywność drapieżników, aktywność drapieżników, światło (przy świetle kury znoszą 30% więcej jaj

2) ROZRODCZOŚĆ EKOLOGICZNA (rzeczywista)- brany jest pod uwagę opór środowiska

opór

ROZRODCZOŚĆ MAKSYMALNA---------------------ROZRODCZOŚĆ EKOLOGICZNA + IMIGRACJA

środowiska

Strategie życia roślin i zwierząt

• Na strategię składają się cechy biologiczne uwarunkowane genetycznie np. długowieczność, krótki

• Wiek- okres życia,

• przekazywanie wytworzonej biomasy na wzrost i rozwój oraz trwanie w czasie

• (są takie, co krótko żyją i całość dają na rozwój generatywny, a wegetatywny nierozwinięty), typ rozwoju (np. darniowy, rozłogowy, cebulowy) i inne cechy.

• Są gatunki, które się nie spieszą (kasztanowiec, nawet po 11 latach tworzy kasztany)

Cechy osobników uwarunkowane genetycznie (pozwalają na utrzymanie się gatunków w konkretnym środowisku, to:

• Wielkość osobnika (mrówka, słoń)

• Typ wzrostu (głównie rośliny, czy też rozwój genetyczny, czy wegetatywny) i sposób rozmnażania się

• Tempo rozwoju (np. u roślin, szybko lub wolno wzrasta ich biomasa)

• Płodność (niektóre zwierzęta mają nieliczny miot, im wyżej ewolucji, tym mniej ma się potomstwa przy jednym porodzie)

• Długowieczność (krótko-, średnio- i długożyjące)

• Ilość biomasy przeznaczona na rozród, wzrost itp., (np. wzrost generatywny i wegetatywny).

Są 2 rodzaje strategii:

1. selekcja typu r

• wzrost intensywny i rozrodczość maksymalna

• należą tu gatunki roślin pionierskich.

• Charakterystyczna jest coroczna rekolonizacja gdyż większość to gat. jednoroczne o małej masie ciała- większość biomasy przeznaczane na rozwój generatywny.

• Bardzo duża liczebność populacji, lecz olbrzymia śmiertelność- niezależna os zagęszczenia.

• Są to gatunki niekonkurencyjne, gdyż nie ma takiej potrzeby.

• Niepełna homeostaza, fizjologiczne ograniczone możliwości wyboru siedliska

• populacje takie raczej podążają za zmianami środowiska niż je tłumią.

• Gatunki nie wyspecjalizowane.

• Konkluzja- strategia wyrażona selekcją typu r ma charakter ILOŚCIOWY.

• obecne są w środowisku nieustabilizowanym, zmieniającym się w sposób nieprzewidywalny.

• Osobniki szybko uzyskują zdolność do rozrodu i jak najszybciej wydają dużo potomstwa.

• Gatunki mają słabiej wykształcone części ciała, wykazują mały stopień wyspecjalizowania i nie preferują konkretnych warunków.

• Są to typowi pionierzy kolonizujący tereny otwarte, wolne od konkurencji.

• Ich szansa na sukces wynika z szybkości rozrodu, wysokiej rozrodczości i małych wymagań życiowych, np. taką strategię wykazują rośliny pustynne, okres suszy przeczekują w postaci nasion, a gazy spadnie deszcz potrafią zakiełkować i zakwitnąć nawet w ciągu kilkunastu dni.

• Gatunki, które preferują taką strategię zasadniczo żyją w środowisku mnie przegęszczonym i niewysyconym.

• Dużo energii przeznaczają na reprodukcję, a nie na rozwój wegetatywny.

2. selekcja typu K-

• bardzo stała w czasie, przy wartości K środowiska lub w jej pobliżu, nasycone ekosystemy.

• Zbędna jest powtórna kolonizacja.

• Śmiertelność bardziej wybiórcza, zależna od zagęszczenia, silna konkurencja wewnątrzgatunkowa.

• Klimat bardziej stały- pewniejszy.

• Gat. tego typu charakteryzują się powolnym rozwojem, większa część wyprodukowanej biomasy wykorzystywana jest na rozwój wegetatywny, większa masa ciała.

• Reprodukcja jest opóźniona, lecz wielokrotna, występuje opieka rodzicielska nad potomstwe.

• Czas życia długi-zazwyczaj dłuższy niż 1 rok.

• Populacja zrównoważona,silnie zagęszczona, zdolna do tłumienia wahań środowiska.

• Należą to takie gat. jak np.: człowiek, świnia domowa, wilk.

• Konkluzja- selekcja tego typu ma charakter JAKOŚCIOWY.

• gatunki żyją w środowisku ustabilizowanym od wielu lat, gdzie konkurencja jest bardzo duża. Szansa na przeżycie to wąska specjalizacja i wydanie mniejszej liczby potomstwa.

• Są to organizmy długowieczne, znaczną część przeznaczają na rozwój wegetatywny.

• Późno zdobywają zdolność do rozrodu.

• Produkują mało nasion o dużych rozmiarach i dużych potomków u zwierząt.

Czasme trudno stwierdzić, czy organizm ma selekcję typu r, cy k, czasem ma mieszaną.

Śmiertelność (egz!!!)

Wskaźnik umieralności:

U = a / N, U= (N_o + N_t) / 2

a - liczba osobników, która umiera na określonej przestrzeni w danym czasie

N- śr. Liczba osobników, śr. Zagęszczenie populacji

U- umieralność

Śmiertelność minimalna, czyli teoretyczna

• gdyby były idealne warunki w środowisku to osobniki umierałyby ze starości, wtedy byłaby to śmiertelność minimalna.

• Długość życia jest zapisana genetycznie.

• Opory środowiska - choroby, wypadki, niskie temp.

Śmiertelność rzeczywista, czyli ekologiczna - wówczas, gdy są opory środowiska.

Przyczyny śmiertelności (Ksero - różne przyczyny śmierć. org.)

1. Środowiskowe

• tam, gdzie brak pokarmu, jest śmierć

• gwałtowne zmiany warunków, gdy org. nie może przystosować się do nowych warunków. Zwykle są to nagłe zmiany.

• kataklizmy, czyli trzęsienia ziemi, powodzie itp. (do małych zmian mogą się przyzwyczaić)

• subst. toksyczne, np.. w wodzie, zabijają wszystko

• zmiany klimatu - klimat się ociepla, np. tereny w mieście i poza miastem różnią się temp. nawet o kilka ^oC

Osobnicze

• choroby - niektóre osobniki są odporne na choroby, a inne zarażają się od razu (odporność)

• Starzenie się

• Zaburzenia rozrodu i wady konstytucyjne

• Niska tolerancja na zmiany warunków

• Śmierć samicy podczas porodu

• Anomalie chromosomowe- mutanty

• Brak zapłodnienia

• specyficzne wymagania, gdy jest zawężona tolerancja

• populacyjne

• antybioza - substancje które są wytwarzane do zabicia innych organizmów, np. antybiotyki grzybów

• nadmierna eksploatacja np. za duże połowy ryb itp.

• Kanibalizm

• Przegęszczenie

• Konkurencja między osobnikami

• Nadmierna eksploatacja

• Stres ekologiczny

• Biocenotyczne:

• Wpływ innych populacji

• Starzenie się biocenozy

• Zakłócenie równowagi w układzie

• Działanie drapieżców, pasożytów, org. chorobotwórczych

ZASADA ALLEGO

Niedogęszczenia i przegęszczenie jest niekorzystne dla środowiska

Przegęszczenie- stres, dyskomfort, zdenerwowanie, zaburzenia w funkcjach hormonalnych, podatność na choroby

Dynamika populacji zależy od:

Reprodukcji

Imigracji

Emigracji

Śmiertelności

a) wypukła - duże zwierzęta, słonie, wielbłądy

b) wklęsła - owady, płazy, bezkręgowce, ryby

c) esowata- młode os. Giną, potem żyją, a na koniec umierają

(człowiek w XIX w., ptaki, gryzonie, drobne ssaki)

d) schodkowa- charakterystyczna dla owadów

przechodzących różne stadia

(jajo, larwa- opychanie ię biomasą, wylinka, imago)

W6

Każdy gatunek ma swój czas życia genetycznie uwarunkowany.

Krzywe przeżycia i krzywe śmiertelności.

Oś pionowa - stan liczebnościowy wyrażony w %

Oś pozioma - wiek wyrażony w %

Krzywe obrazują, jak wygląda proces wymierania.

a - krzywa, która ukazuje zrównoważony rozwój i życie populacji

b - dziesiątki tysięcy nasion buka i dębu jest wysiewana na jakimś areale, setki kiełkują, a około 2 lub kilka wyrosną na osobniki dorosłe

c - wyróżniamy 3 odcinki, pierwszy obrazuje okres młodociany i dużą śmiertelność, drugi to śmiertelność minimalna, trzeci - umieranie osobników ze starości

d - krzywa schodkowata (spadki to okresy wymierania, stopnie płaskie to okresy przeżywania, np. u owadów okresie składania jaj ich duża śmiertelność, płaskie - larwa i poczwarka - układ stabilny, przejście z poczwarki do owada - śmiertelność duża i owad - płaskie) - linienie, stadia składania jaj, poczwarki, larwy itp.

e -

Jak kształtuje się liczebność aktualna (bilans rozrodczości i imigracji oraz śmiertelności i emigracji)?

(rozrodczość ekologiczna + imigracja) - (śmiertelność ekologiczna + emigracja) = liczebność populacji

- to stan liczebności w danym momencie, na danym obszarze

T: Struktura socjalna populacji.

Struktura socjalna populacji dotyczy szczególnie zwierząt. Składa się z kilku elementów:

• Terytorializm

• Dominacja w stadzie

• Przewodnictwo w stadzie

• Struktura obowiązków i podział pracy w stadzie czy zgrupowaniu kolonijnym.

Terytorializm - większość gatunków ma swoje areały osobnicze, to obszary, na których przebywa reprezentacyjny osobnik. W obrębie tego areału jest terytorium, czyli obszar, na którym są zasoby pokarmowe oraz dziuple i gniazda służące do rozrodu i noclegowania, ze względu, na które osobnik będzie bronił terytorium.

Niektóre gatunki w ogóle nie przykładają wagi do terytorium i jeżeli nawet jest zasobność pokarmowa wystarczająca, to nie ma tego terytorializmu, nie bronią osobniki terenu. Często terytorializm pojawia się tylko w czasie rozrodu i karmienia młodych osobników.

Terytoria mogą być zasiedlane przez 1 osobnika lub samicę z samcem i młodocianymi osobnikami lub bez samca. Może to być terytorium dla dużej liczby osobników tworzących stada. Najsilniej terytorializm jest reprezentowany przez drapieżne gatunki. Roślinożercy w małym stopniu lub wcale.

Kał, mocz, wydzieliny skórne, sierść - dane gatunki zwierząt nacierają nimi drzewa i zaznaczają w ten sposób granice terenu. Ptaki oznajmiają to poprzez krzyki i piski, tonację dźwiękową. Istnieje duże zróżnicowanie, jeśli chodzi o oznaczanie granicy terytorium i obronę tego obszaru.

Dominacja w stadzie (nie ma nic wspólnego z dominacją w biocenozie!!!) - to cecha struktury socjalnej występująca głównie u zwierząt, zwłaszcza i najczęściej u ssaków. To struktura hierarchiczna w stadzie, składająca się z dwóch elementów:

• na ogół jeden osobnik (choć mogą być dwa dominanty) - element nadrzędny

• reszta osobników - warstwa podrzędna.

Ta dominacja ustala się w czasie walki, decyduje tu siła i doświadczenie.

Np. u psów jest to gryzienie, u jeleniowatych i bydła następuje bodzenie, u drobiu - dziobanie.

Dominant ma prawo jako pierwszy pożywić się upolowaną zwierzyną np. u lwów polują samice, ale pierwszeństwo do konsumpcji oraz prawo pierwszeństwa do noclegowania ma samiec, ma tez prawo wybierać samicę, która mu się podoba.

U niektórych gatunków podrzędności nie podlegają samice ciężarne, są one uprzywilejowane u znacznej ilości gatunków, np. u gryzoni i małp. Dominant nigdy nie traktuje matki jako podrzędnej istoty, ona też ma przywileje.

Czasami dominacja przybiera strukturę piramidy: dominant -> najsilniejsi -> silni -> słabi, każda klasa podporządkowuje sobie tą niższą, często jest tak u ptaków.

Najsłabsze osobniki są pokarmem dla drapieżników. Musi panować dominant, aby nie było anarchii w stadzie.

Przewodnictwo - grupa przewodników odpowiadająca za stado, czuwająca nad jego bezpieczeństwem. Przewodzi jeden lub kilka osobników. Dzielą się na funkcje w stadzie. Sam przewodnik obiega stado i wydaje polecenia.

Podział obowiązków, pracy - charakterystyczne dla zwierząt tworzących tzw. kolonie osobnicze, odnosi się to np. do owadów społecznych (jak pszczoła miodna i inne pszczołowate - trzmiele, szerszenie i mrówki), aby gatunki te mogły funkcjonować to muszą żyć w grupie, pojedynczy osobnik nie przeżyje. Można powiedzieć, że jest to struktura socjalna, w której każdy ma swoje funkcje i obowiązki, swoje określone miejsce w grupie.

T: Dynamika liczebności populacji.

Przebieg zmian liczebności jest bardzo nieregularny. Na ogół liczebność kształtuje się w wymiarze fluktuacyjnym, rzadko oscylacyjnym.

Faza wzrostu (a) - (ksero)

Fluktuacja - charakteryzuje się gwałtownymi zmianami w bardzo krótkim okresie czasu.

Oscylacja - wahania liczebności i okres tych wahań jest wielkością w przybliżeniu stałą.

Faza równowagi - raczej niespotykana, z reguły się nie zdarza, choć mogą wystąpić takie przypadki.

Typy dynamiki liczebności populacji:

1. Typ wykładniczy - krzywa wykładnicza zależy od cech i właściwości biologicznych danego gatunku (mogą to być cechy abiotyczne).

2. Typ logistyczny - typowe dla siedlisk nowopowstałych o wolnych przestrzeniach - lukach siedliskowych, gatunek próbuje je opanować, a kiedy już je wypełni, wówczas jego liczebność stabilizuje się i przebiega w zrównoważony sposób.

3. Typ cykliczny -mamy z nim do czynienia wtedy, gdy warunki siedliskowe (a zwłaszcza klimatyczne) nie są zrównoważone, jest dużo wahań. To także efekt niezrównoważonych warunków biocenotycznych (np. związane z pokarmem).

4. Typ ustabilizowany - rzadko notowany, przebieg liczebności ustabilizowany, ma to miejsce w zrównoważonych warunkach środowiskowych i pokarmowych.

T: Wpływ wypełniania i wyczerpywania zasobów środowiska oraz drapieżników i pasożytów na przebieg liczebności populacji w czasie.

Ksero rys. 95 - biała przestrzeń kółka - rekwizyty występują, czarna - nie występują.

Wypełnienie odnosi się do rekwizytów niewyczerpywalnych, np. przestrzeń, takich, które się odnawiają, np. pokarm. Rekwizyty biało - czarne korelują z krzywą, muszą być wkomponowane w przebieg krzywej, (krzywa i kółka zależą od siebie).

rys. 97 - rekwizyty są, ale gatunków nie ma, nie mogą korzystać z rekwizytów, bo drapieżnik był czynnikiem redukującym, zjadł żywiciela lub wyeliminował całą populację. Ofiary nie mogą się obronić i ukryć.

rys. 98. - drapieżnik może być mechanizmem regulującym, wówczas liczebność będzie wyrównana. Występują refugia - kryjówki, nory, jamy, istnieje możliwość ucieczki ofiary. Jedynie nadwyżki są eliminowane, jest to regulacja.

T: Wpływ czasu rozrodu na przebieg liczebności populacji w czasie.

Czas rozrodu może być krótki, długi lub ciągły, zależy od tego, jaki jest czas życia gatunku.

Gatunki, w których pokolenie żyje krótko - jest wyraźnie widoczny szczyt liczebności. Jeżeli gatunek krótko żyje to osobniki mają krótki czas na propagację (można powiedzieć, że jest to typ wykładniczy dynamiki liczebności populacji). Często są to gatunki monocykliczne.

Gatunki, w których pokolenie żyje długo - krzywa jest spłaszczona bez wyraźnego szczytu liczebności, nie ma gwałtownego przyrostu, liczebność jest na niższym poziomie i rozłożona w czasie.

Ciągły czas rozrodu - pokolenia nakładające się (roczniki nakładające się). Pokolenie a - wzrasta liczebność, gdy osiąga stan rozrodu, potem zaczyna obumierać, ale w międzyczasie pojawia się kolejny rocznik. Jest zachowana ciągłość rozrodu.

Poziom zrównoważony - równowaga liczebności w czasie (to linia łącząca szczyty danych roczników).

W7

T: Czynniki niezależne i zależne wpływające na liczebność populacji w czasie.

Niezależne - są niezależne od zagęszczenia niezależne od zagęszczenia populacji, można też powiedzieć, że one „rządzą” zagęszczeniem populacji. Są to najczęściej czynniki głównie abiotyczne klimatyczne, ale w ich obrębie działają też czynniki biotyczne (np. wpływ drapieżnika „nierozsądnego” - zjada wszystkie ofiary, redukuje liczebność populacji).

Zależne - zależne od zagęszczenia, bo ujawniają się, gdy to zagęszczenie się zwiększa (są „rządzone” przez zagęszczenie, bo ono uaktywnia ich działanie). Są to na ogół czynniki biotyczne (pasożyty, drapieżniki, konkurencja).

T: Przyczyny powodujące ruchy liczebności populacji w czasie.

1. wyczerpywanie się zasobów środowiska (mogą być przyczyną spadku liczebności), zwłaszcza zasobów troficznych, szczególnie ma to miejsce w odniesieniu do gatunków wyspecjalizowanych w stosunku do pokarmu.

2. wpływ drapieżników (nierozsądni konsumują wszystkie ofiary, a generaliści drapieżniki jedzą tylko gatunki liczne). To mechanizm liczebności.

3. epidemie - to gwałtowny spadek liczebności, szczególnie sa narażone gryzonie i duża część owadów i zwierząt społecznych (muchy, pszczoły)

4. stosunki wewnątrzpopulacyjne, np. grupy wiekowe zmieniają swoją tolerancję na stosunki antagonistyczne, podobnie u piskląt (eliminacja słabszych osobników), konsumpcja - często samce zjadają mioty.

5. wsobne (kazirodcze) krzyżowe - zmniejsza to odporność, mała zmienność genetyczna, to osłabia populacje.

6. zatrucia środowiska - sprowadzenie trucizny do środowiska powoduje, że gatunki wrażliwe na tą substancję redukują liczebność, czasem zahamowany zostaje całkowicie rozwój tych osobników, populacja może zostać unicestwiona. Może być stworzone przez człowieka lub przez inne zwierzęta.

7. konkurencja miedzy gatunkowa i wewnątrz gatunkowa - bardziej ostra jest wewnątrzgatunkowa.

T: Granice tolerancji dla populacji.

Czym się różni granica tolerancji dla osobnika i populacji? - EGZAMIN

Dla osobnika ważny jest czynnik warunkujący i jego natężenie, a u populacji o granicach stanowi liczebność, jest ona tym czynnikiem redukującym.

Rys. 14 strefa tolerancji.

T: Interakcje międzygatunkowe w biocenozie (zależności, jakie wykształcają się między populacjami dwóch gatunków bytujących w tej samej biocenozie).

Typy interakcji:

* 00 - układ neutralny (1) 2x ksero - tab. 1.4. i tab. Z typami interakcji.

Interakcje dodatnie przeważają w starych, wiekowych ekosystemach. Natomiast w nowo tworzących się biocenozach i ekosystemach przeważa konkurencja nad kooperacją (współpracą), a więc interakcja ujemna. Niektóre układy łagodnieją, kiedy baza pokarmowa będzie zapewniona, np. pies.

• konkurencja międzygatunkowa i wewnątrzgatunkowa.

- o pokarm, przestrzeń, wodę, światło, lepsze legowisko, lepsze zasoby pokarmowe

- wynika to z potrzeb danego organizmu, każdy szuka najkorzystniejszych miejsc do bytowania.

Zasada Gaussego - zasada konkurencyjnego wykluczania się gatunków albo zasada separacji ekologicznej, której wynikiem jest fakt, że każdy gatunek ma swoją niszę ekologiczną, jeżeli chce się realizować w przestrzeni.

Rezultaty konkurencji:

Tab. 1.12 definicje konkurencji.,

Rys. 83 A i B (po prawej stronie mapki, po lewej tekst.)

Rys. 5 schemat powiązań konkurencyjnych,

Tab. 7.6.

Konkurencję jako zjawisko opisują:

Model Tribolium - Trifolium - przykład konkurencyjnego wykluczania się.

Eksperyment ze słojem z mąką polegał na tym, że najpierw były osobno i osobniki wszystkie przeżyły w 100% niezależnie od klimatu, potem połączono je i jednego gatuneku osobniki przeżywały w 100%, a drugiego były eliminowane w warunkach wilgotnych i gorących. Przyczyną wyginiecia była konkurencja.

Wnioski: Tribolium locifusum - (chrząszcze żyjące w zbiorach, magazynach z mąką) - preferują klimat suchy, niezależnie czy będzie chłodno, czy ciepło, zaś drugi gatunek chrząszczy preferuje klimat wilgotny.

Trifolium - koniczyna - 2 gatunki: repens - biała, i fragifera - długoogonkowa.

Wysadzono oddzielnie dwa gatunki (tzw. czyste kultury), nie było konkurencji, oba gatunki miały się w czasie rozwijać. Brano pod uwagę powierzchnię liści, jaka wykształciła się na określonym areale. Wzrost długoogonkowych słabiej startował w rozwoju, ale potem sukcesywnie od 9 do 21 tygodnia trochę szybciej się rozwijał. Biała koniczyna intensywniej wchodziła we wzrost (12 tydzień), apogeum osiągnęła około 18 tygodnia, ale potem z biegiem czasu obniżał się przyrost powierzchni liści.

Następnie połączono na pewnym areale oba gatunki, oba nie osiągały takich parametrów, jakie uzyskały oddzielnie. Trifolium repens znów szybciej startowała ze wzrostem, a po przekroczeniu intensywnego wzrostu nastąpił spadek. 3 tygodnie później osiągnęła apogeum Trifolium fragifera. Nie jest to tak ostra konkurencja, jak u chrząszczy (0 - 100, 100 - 0). Tu gatunki lepiej się realizują, gdy są osobno, ale łącznie występując nie eliminują się wzajemnie. W tym czasie, co biała zmniejsza swoją powierzchnię liści długoogonkowa osiąga swój wzrost najwyższy. Jest to koegzystencja tych dwóch gatunków.

Nie zawsze konkurencja kończy się eliminacją. Koegzystencja wynika z różnych właściwości biologicznych jednego i drugiego gatunku, w innym czasie dojrzewają, długość ich ogonków liściowych jest różna (cechy morfologiczne), dzieki czemu koniczyna długoogonkowa wychodzi nad białą mając możliwość wzmożonej asymilacji, mają różną szybkość wzrostu (cechy biologiczne).

W 8.

1 gatunek może działać osłabiając drugi, a drugi 1szy.

Trifolium - koniczyna - 2 gatunki: repens - biała, i fragifera - długoogonkowa.

• Wysadzono oddzielnie dwa gatunki (tzw. czyste kultury), nie było konkurencji, oba gatunki miały się w czasie rozwijać.

• Brano pod uwagę powierzchnię liści, jaka wykształciła się na określonym areale.

• Wzrost długoogonkowych słabiej startował w rozwoju, ale potem sukcesywnie od 9 do 21 tygodnia trochę szybciej się rozwijał.

• Biała koniczyna intensywniej wchodziła we wzrost (12 tydzień), apogeum osiągnęła około 18 tygodnia, ale potem z biegiem czasu obniżał się przyrost powierzchni liści.

• Następnie połączono na pewnym areale oba gatunki, oba nie osiągały takich parametrów, jakie uzyskały oddzielnie.

• Trifolium repens znów szybciej startowała ze wzrostem, a po przekroczeniu intensywnego wzrostu nastąpił spadek. 3 tygodnie później osiągnęła apogeum Trifolium fragifera.

• Nie jest to tak ostra konkurencja, jak u chrząszczy (0 - 100, 100 - 0). Tu gatunki lepiej się realizują, gdy są osobno, ale łącznie występując nie eliminują się wzajemnie.

• W tym czasie, co biała zmniejsza swoją powierzchnię liści długoogonkowa osiąga swój wzrost najwyższy. Jest to koegzystencja tych dwóch gatunków.

• Nie zawsze konkurencja kończy się eliminacją.

• Koegzystencja wynika z różnych właściwości biologicznych jednego i drugiego gatunku, w innym czasie dojrzewają, długość ich ogonków liściowych jest różna (cechy morfologiczne), dzieki czemu koniczyna długoogonkowa wychodzi nad białą mając możliwość wzmożonej asymilacji, mają różną szybkość wzrostu (cechy biologiczne).

DRAPIEŻNICTWO:

PODZIAŁY DRAPIEŻNICTWA:

• Drapieżnictwo właściwe (zasadnicze)

• Schemat układu: wykrycie ofiary- schwytanie- zabicie- zjedzenie (wiele odstępstw od układu)

• Roślinożercy

• Zjadanie roślin przez roślinożerców swojego rodzaju drapieżnictwem

• Nie zabija lecz hamuje, utrudnia rozwój, zjadają pędy, owoce, kwiaty, pączki, korzenie, czasem doprowadzają do śmierci

• Układy pasożytnicze

• Od strony bakterii, grzybów i wirusów i bezkręgowców

• Prowadzą do uśmiercania swoich ofiar

DRAPIEŻNICTWO WŁAŚCIWE:

• D. Generalista- ma szerokie menu pokarmowe, zjada różne gatunki (gatunki w komfortowej sytuacji)

• D. specjalista - ma b. wąski zakres spożywanych gat., ich efekty są znacznie gorsze i bardzije żmudne

• Przeważaja generaliści

• Stonka ziemniaczana- roślinożerca specjalistyczny

• Koala- tylko eukaliptus

• Panda- pędy bambusa

DRAPIEZNIKI WŁAŚCIWE:

• AKTYWNY ŁOWCA (myśliwy)

• Strategia : wszytsko albo nic (zje albo nie zje)

• Polowanie trwa bardzo krótko (jeśli nie złapie w ciągu kilkunastu sekund- lipa)

• Serce drapieżnika nie wytrzymuje takiego przyspieszenia jak np. gepard (jeśli nie złapie, podąża za stadem i czeka na drugą okazję)

• Przewodnik stada daje sygnał do ataku- jeśli nie w pojedynkę

• Strategia: gdy zwierzę się oddali od stada (działanie sanitarne- likwiduje się starsze, chore osobniki- „ogony” i młodzież, bo niedoświadczona

• Straty energetycznie nie mogą być większe od zysków (inaczej drapieżnik rezygnuje- poluje na duże osobniki, bo naje się na tydzień)

• Ptaki są bardzo związane z wymiarem energetycznym: gryzonie zimowały w słomie, na wierzchołku pryzmy czekały drapieżniki na okazję

DRAPIEŻNIK O TAKTYCE SIEDZENIA I CZEKANIA:

• Drapieżnik tworzy pułapki (sieci pajęcze- czeka aż coś złapie)

• Nie tracą energii

• Zwłaszcza polujące nocą

• Krokodyl czeka aż do wodopoju podejdą zwierzęta, bądź przeprawiają się przez rzekę, o wtedy krokodyle łapią

W świecie przyrody między drapieżnikiem i ofiarą trwa wyścig o życie

Ofiara wytwarza nowe cechy obronne, a drapieżnik lepiej przystosowuje się

W procesie ewolucji obie strony się ukształtowują: np. ucieczka prędkość selekcja gamet- dobór naturalny, słabo biegnące giną, a szybkie zostają i dają szybkie potomstwo)

Coraz lepsze zęby u drapieżników (wie gdzie się ma wbić, by zabić)

Naturalny proces, który istniał, istnieje, będzie istnieć

W9

T: Wpływ drapieżnika na liczebność ofiar.

Drapieżnik - wyraźny mechanizm regulujący liczebność populacji, decydująca jest aktywność drapieżnika. Liczebność drapieżnika decyduje o liczebności ofiary i odwrotnie.

* Choć część ekologów uważa, ze liczba ofiar i tak by się zmniejszała, ale w innym tempie (przy aktywności drapieżnika intensywniej).

T: Strategie obronne roślin przed roślinożercami.

Rośliny mogą bronić się przed presją roślinożerców dwoma sposobami:

1. Chemicznie (amylopatia):

- substancje chemiczne wydzielane są do gleb przez korzenie lub są na liściach i z deszczem spływają do gleb.

- gazowe - roślina emituje zanieczyszczenia gazowe (w swoim obrębie i kilka metrów wokół)

- wytwarzanie niejadalnych substancji chemicznych znajdujących się w roślinie.

2. Poprzez wykształcenie obronnych przystosowań strukturalnych:

- wytwarzanie różnych substancji strukturalnych, metabolitów wtórnych (broń chemiczna) - alkaloidy, glikozydy, cyjanki wytwarzane przez koniczynę białą i wilczomlecz, nikotyna w liściach tytoniu, olejki musztardowe znajdujące się w kapuście.

- metabolity wtórne obniżające wartość rośliny jako potencjalnego pokarmu, np. tianina zawarta w liściach wielu gatunków drzew wiąże się z białkami i staje się niestrawna w przewodzie pokarmowym zwierząt. Substancje w formie metabolitów wtórnych obniżają wartość pokarmową roślin. Ilość metabolitów wzrasta, gdy zaistnieje reakcja pobudzająca (zwiększająca, indukująca) ich produkcję - indukcja mechanizmów obronnych roślin.

Np. eksperyment - liście dębu szypułkowego zostały zaatakowane przez larwy owadów, 25% ulistnienia tych osobników dębów sztucznie zmniejszono (zerwano). Po kilku dniach larwy padły martwe. Drzewo otrzymało sygnał do obrony - indukowało produkcję związków chemicznych, aby zabić szkodnika.

Obronne przystosowanie strukturalne to różnorodne struktury, począwszy od małych włosków chroniących przed owadami i innymi drobnymi bezkręgowcami, do dużych kolców chroniących przed dużymi ssakami. Np.:

• włoski pokrzywy wytwarzające kwas mrówkowy

• kolce róży, akacji, tarniny.

Zagrożenie wywołuje wzrost stężenia substancji toksycznych i ilości struktur obronnych.

Zasady (reguły) Woltery:

Dotyczą relacji w wymiarze liczby ofiar i drapieżników, jakie mogą mieć miejsce w czasie ich bytowania. W odniesieniu do dwóch gatunków zwierząt, z których jedno żywi się drugim, Woltera ustalił reguły:

1. Zasada cyklu okresowego (periodycznego) - wahania liczbowe obu gatunków są okresowe (krzywe Woltery), a okresy te zależne są od warunków początkowych (stanu wyjściowego liczebności populacji) i od zdolności rozrodczych tych obu gatunków. Ruch liczebności ofiary i drapieżnika to ruch oscylacyjny, w którym okresy i amplitudy wahań są stałe oraz powtarzają się w czasie. Zależności liczebności drapieżnika od liczebności ofiary jest przesunięta w czasie.

2. Zasada zachowania średnich - głosi, że średnia liczebność osobników populacji dwóch zależnych od siebie gatunków jest stała, bez względu na początkowe liczebności tych gatunków. Jest jednak stała pod warunkiem, że ich współczynniki rozrodcze pozostają niezmienione, nie zmienią się też środki obrony, jeżeli chodzi o ofiarę.

3. Zasada zakłócenia średnich - stwierdza, że jeżeli pojawi się inny czynnik (np. epidemie, infekcje) powodujący zmniejszenie liczebności obu gatunków stopniowo i proporcjonalnie do ich liczebności, to średnia ilość osobników gatunku zjadanego (ofiary) wzrasta, a średnia ilość osobników drapieżcy zmniejsza się.

T: Pasożytnictwo.

(+) pasożyt; (-) żywiciel

Pasożytnictwo + / -

- to negatywny typ zależności między żywicielem i pasożytem. Pasożyt żyje kosztem gospodarza i działa na jego szkodę, a jednocześnie nie może bez niego utrzymać się przy życiu i istnieć. Pasożytnictwo to też rodzaj drapieżnictwa, choć wyróżnia się je jako odrębną interakcję.

I Podział:

1. Zewnętrzne (ektopasożyty) - przytwierdzają się do ciała żywiciela na zewnątrz jego organizmu na stałe lub okresowo, w celu czerpania z niego substancji odżywczych, np. krew, płyny tkankowe, soki roślinne - do tych pasożytów należą m.in.: pijawki, kleszcze, pchły, wszy, komary, a u roślin huba i kanianka.

2. Wewnętrzne (endopasożyty) - swój cykl rozwojowy lub jakąś fazę odbywają wewnątrz ciała żywiciela. Przystosowanie się do życia wewnątrz ciała żywiciela prowadzi do zmian w budowie organizmu pasożyta, np. znikają różne narządy, jak narządy ruchu, przewód pokarmowy, a w to miejsce rozwijają się inne, np. bardzo rozbudowany układ rozrodczy, wytwory takie, jak haczyki i przyssawki (jak u tasiemca).

Groźne pasożyty wewnętrzne:

• Bakterie wywołujące choroby np.

- u człowieka i zwierząt błonica wywołana maczugowcem błonicy, gruźlica - prątkiem gruźlicy, czerwonka - pałeczką czerwonki,

- u roślin mokra zgnilizna ziemniaka, czarna zgnilizna kapusty, zgorzel jabłoni.

- pierwotniaki chorobotwórcze, jak zarodziec malarii przenoszony przez komara widliszka, pełzak czerwonki, i inne.

• Grzyby pasożytnicze, np.

- drożdżaki wywołujące kryptokokozę (drożdżycę),

- kropidlaki wywołujące groźną chorobę aspergilozę (grzyby z rodzaju Aspergillus)

- grzyby u roślin - rdza zbożowa i buławinka czerwona.

• Robaki pasożytnicze, np.

- tasiemce uzbrojone, nieuzbrojone, bruzdogłowiec i bąblowiec,

- przywry - motylica wątrobowa

- nicienie - u ludzi i zwierząt glista, włosień kręty (choroba włośnica), a u roślin mątwik buraczany i węgorek

- owsiki

3. Pasożytnictwo socjalne (gnizadowe) - np. kukułka jest pasożytem, bo swoje jaja podrzuca ofiarom, które są żywicielami, bo wysiadują te jaja i wykarmiają pisklęta, np. trzcinniczek i strzyżyk wysiadują jajka kukułcze.

II podział:

1. Pasożytnictwo fakultatywne (wybiórcze) - gatunek zaleznie od warunków może pasożytowac lub nie

2. Pasożytnictwo obligatoryjne - współżycie jest niezbędne dla pasożyta

3. Pasożytnictwo etologiczne (gniazdowe) - związane z zachowaniem się niektórych gatunków, np. kukułki.

Pasożytniczy tryb życia występuje u roślin i zwierząt. Najczęściej te relacje występują w ekosystemach naturalnych, mniej w półnaturalnych, a najrzadziej w antropogenicznych, gdyż człowiek ogranicza te interakcje.

Rośliny pasożytnicze obligatoryjne występują najczęściej w zbiorowiskach drzewiastych (lasy, zarośla), a półpasożytnicze wśród roślin łąkowych. Najwięcej pasożytniczych roślin jest w krajach tropikalnych.

III podział:

1. 
   
   mikropasożyty

2. makropasożyty

Mikropasożyty to organizmy rozmnażające się wewnątrz lub na powierzchni ciała swojego żywiciela, np. wirusy (AIDS wywołany wirusem HIV, grypy wywołane wirusami), bakterie (dur brzuszny, szkarlatyna, zapalenie płuc), grzyby (grzybice skóry).

EGZ!!!(co to mikropasożyt? kryterium - rozmnażanie, a nie rozmiary)

Makropasożyty wzrastają, lecz nie rozmnażają się w ciele lub na ciele swojego żywiciela.

Wśród pasożytujących na ciele żywiciela najliczniejsza grupę stanowią robaki, owady, larwy motyli, chrząszczy itp., a wśród roślin jemioła.

Parazytoidy to grupa dotycząca pasożytów i owadów.

Parazytoidy to pasożyty składające swoje jaja wewnątrz ciała owadów, i uśmiercających je w ten sposób.

Parazytoidy (hiperpasożyty) to duża grupa pasożytniczych owadów (makropasożyty) należących głównie do błonkówek i muchówek, które składają swoje jaja w ciele lub na ciele innych owadów. Wykształcone larwy zjadają żywiciela uśmiercając go.

1. Większość z nich to biotrofy - odżywiają się wyłącznie żywą tkanką swego żywiciela

2. Niektóre pasożyty zalicza się do nekrotrofów, gdyż najpierw powodują śmierć swojego żywiciela, a potem odżywiają się jego martwą tkanką, np. zgorzel.

T: Sposoby rozprzestrzeniania się infekcji, czyli ich transmisja.

Podział transmisji:

1. Pozioma (horyzontalna) - wówczas infekcja pasożytnicza przenosi się na kolejne osobniki populacji poprzez żywiciela (np. grypa).

Wyróżniamy transmisję poziomą:

• Bezpośrednią - pasożyt atakuje żywiciela

• Pośrednią - uczestniczy w niej trzeci organizm, czyli wektor przenoszący pasożyta lub żywiciel pośredni. Np. komar i mucha tse - tse są wektorami w przenoszeniu zarodźca malarii na człowieka, a mszyce są wektorami chorób wirusowych ziemniaka.

• Pionowa (wertykalna) - infekcja przenosi się z matki na jej potomstwo (np. wirus HIV).

Sposoby rozprzestrzeniania się różnych chorób u człowieka:

• Transmisja wertykalna - HIV, różyczka

• Transmisja horyzontalna bezpośrednia:

- poprzez bliski kontakt - odra, katar

- droga płciową - HIV, syfilis

- przez wodę - cholera, oliowirusy choroby chainego - medina

• Transmisja horyzontalna pośrednia - śpiączka afrykańska - mucha tse - tse, malaria - komar.

• Transmisja przypadkowa - np. wścieklizna, dżuma.

T: Reakcja żywicieli na infekcje pasożytnicze.

U kręgowców infekcje mikropasożytami wywołują silną odpowiedź immunologiczną. Składają się na nią dwa czynniki:

• Odpowiedź immunologiczna na poziomie komórkowym, podczas której patogen jest atakowany bezpośrednio przez wyspecjalizowane do tego komórki żywiciela, np. limfocyty T z grupy leukocytów. Leukocyty otaczają patogena i likwidują go.

RACJONALIZM

• Zachowania drapieżników są różne- jedni są rozsądni

• Są też generaliści eliminujący tylko najbardziej liczne populacje

• Te wyeksploatowane mają spokój aż do nowego rozwoju

• Eliminuje się te liczniejsze, bo mniej się napracują (łatwiej znaleźć ofiarę) SA wtedy regulatorami populacji - nie pozwala na radykalny rozwój

• Ślimaki morskie zjadając pąkle oszczędzają młodzież, wybierają największe osobniki (zasada lepszy 1 zając niż 10 myszy)

• Zjadają więc te ślimaki osobniki stare, a młode mają szansę na rozwój, chyba, że będzie na granicy głodu

• Liczebność zachowana, drapieżnik zadowolony

MODEL VOLTERA

• Wzór liczebności ofiary i drapieżnika w czasie

• A) gatunek eksploatowany

• B) gatunek drapieżny

• Krzywe oscylacyjne- bo amplituda wahań stała

• Drapieżnik przesunięty w stosunku do liczby ofiar

• Gdy więcej ofiar- b. rozwija się drapieżnik i jego młode

• Gdy drapieżnik za bardzo się rozwija to osobniki głodują

• Gdy nie ma presji ze strony drapieżnika odbudowują się ofiary

(zając i ryś)

• Drapieżnik jest czynnikiem regulującym ilość ofiar

• Liczebność ofiar jest czynnikiem regulującym ilość drapieżców

• W USA farmerzy w Arizonie narzekali na drapieżniki, że zjadają im cielaki

• Postanowiono wyznaczać nagrody za drapieżników, kojoty, pumy

• Wyniszczyli drapieżniki - poza cielakami rozwinęła się zwierzyna płowa, jeleniowate- przyrost z kilku tys do 100 000 egzemplarzy- zjadały cielakom trawę

• Potem płacono za każdego przywiezionego drapieżnika

• W Australii z królikami było podobnie- ktoś przywiózł z Anglii królika i one uciekły do buszu i wyjadły trawę dla owiec i bydła

• One zbyt silnie się rozmnażały stąd wprowadzono dingo, na dodatek pojawiła się mytotoksoza i 99% królików zdechło, ale z tego 1% i tk odrodziły się do stanu początkowego

STRATEGIE OFIARY PRZED ZJEDZENIEM:

• Strategia czynna

- Ucieczka (w przestrzeń, na inne obiekty, pod ziemię)

- Ukrycie się ofiary (refugia- kryjówki, elementy przyrody umożliwiające schronienie - kot na drzewo, nory, jamy- kopią w ziemi kryjówki by się rozmnażać i chować

• Odstraszanie chemiczne

- (ofiara chce zniechęcić drapieżnika - tchórze, skunksy mają cuchnące związki w razie zagrożenia atakują - starego mięsa się nie zjada)

- Mątwa- wypuszcza otoczkę mętnie zabarwionej wody

- Jady- zw. Chemiczne, które maja odstraszyć pszczoły, żmije, węże, mogą być uśmiercające i obronne

Odstraszanie mechaniczne

- Jeż w razie zagrożenia tworzy kulkę i rezygnują z niego

- Poroża roślinożerców

- Pancerze- żółwie- nie są proste do pokonania dla drapieżnika

- Kopyta- służą jako element obronny dlatego nie wbiega drapieżnik w środek stada

Środki psychologiczne

- Stosowanie fałszywych pozorów

- Stają się większe i oddziaływają na drapieżnika zmiana wielkości- ryba nadymka

- Żaby i inne płazy nadymają się i sprawiają wrażenie większych

- Bobry uderzają w tafle wody, pokazują ze są silne i ostrzegają innych

- Podobno zające tupią- sygnał ostrzegawczy

- Ptaki ostrzegają się piskami, krzykami (zwłaszcza w okresie lęgowym)

Strategia bierna:

• Dopasowywanie swojego ubarwienia sierści, w ten sposób, że przebywając w przyrodzie scalone są z podłożem- często samice ptaków tak ubarwione, że są zabijane jak koszą, bo podobnie i nieruchome

• Zwierzyna płowa różnicuje swój kolor latem i na zimę- maskowanie, kamuflaż

• Gdy ofiara w strefie przed wietrznej nie dochodzi jej zapach do drapieżcy

• Ofiary przyjmują pewne kształty przypominające fragmenty gałęzi- patyczak jak patyk

• Liścionogi- ich ciała pokryte formami morfologicznymi przypominającymi liście

• Niektóre ryby maja narysy na bocznych powierzchniach przypominające coś u drapieżników

• Motyle maja na skrzydłach wzory jak dla drapieżników

• Niektóre skorupiaki pokryte małymi muszelkami (są miejscem do osiadłego trybu życia) pełnią funkcje obronną, maskującą, nie będzie zjadał czegoś co niestrawne

Strategie obronne roślin przed roślinożercami.

Rośliny mogą bronić się przed presją roślinożerców dwoma sposobami:

3. Chemicznie (amylopatia):

1. substancje chemiczne wydzielane są do gleb przez korzenie lub są na liściach i z deszczem spływają do gleb.

2. gazowe - roślina emituje zanieczyszczenia gazowe (w swoim obrębie i kilka metrów wokół)

3. wytwarzanie niejadalnych substancji chemicznych znajdujących się w roślinie.

4. Poprzez wykształcenie obronnych przystosowań strukturalnych:

• wytwarzanie różnych substancji strukturalnych, metabolitów wtórnych (broń chemiczna) - alkaloidy, glikozydy, cyjanki wytwarzane przez koniczynę białą i wilczomlecz, nikotyna w liściach tytoniu, olejki musztardowe znajdujące się w kapuście.

• metabolity wtórne obniżające wartość rośliny jako potencjalnego pokarmu, np. tianina zawarta w liściach wielu gatunków drzew wiąże się z białkami i staje się niestrawna w przewodzie pokarmowym zwierząt. Substancje w formie metabolitów wtórnych obniżają wartość pokarmową roślin. Ilość metabolitów wzrasta, gdy zaistnieje reakcja pobudzająca (zwiększająca, indukująca) ich produkcję - indukcja mechanizmów obronnych roślin.

• Virzina jest i obronna i bezbronna (2 gat.) więc boją się je jeść

• Pokrzywy parzą - kw. Mrówkowy jest w gruczołkach

• Niektóre nei wytwarzają kwasów, ale są gorzkie lub maja soki mleczne lub jaskry alkaloidy więc jeśli są odrażające - nie jedzą

• Mogą śmierdzieć

• Np. eksperyment - liście dębu szypułkowego zostały zaatakowane przez larwy owadów, 25% ulistnienia tych osobników dębów sztucznie zmniejszono (zerwano). Po kilku dniach larwy padły martwe. Drzewo otrzymało sygnał do obrony - indukowało produkcję związków chemicznych, aby zabić szkodnika.

• Obronne przystosowanie strukturalne to różnorodne struktury, począwszy od małych włosków chroniących przed owadami i innymi drobnymi bezkręgowcami, do dużych kolców chroniących przed dużymi ssakami. Np.:

• włoski pokrzywy wytwarzające kwas mrówkowy

• kolce róży, akacji, tarniny.

Zagrożenie wywołuje wzrost stężenia substancji toksycznych i ilości struktur obronnych.

Zasady (reguły) Woltery:

Dotyczą relacji w wymiarze liczby ofiar i drapieżników, jakie mogą mieć miejsce w czasie ich bytowania. W odniesieniu do dwóch gatunków zwierząt, z których jedno żywi się drugim, Woltera ustalił reguły:

Zasada cyklu okresowego (periodycznego)

• wahania liczbowe obu gatunków są okresowe (krzywe Woltery),

• a okresy te zależne są od warunków początkowych (stanu wyjściowego liczebności populacji) i od zdolności rozrodczych tych obu gatunków.

• Ruch liczebności ofiary i drapieżnika to ruch oscylacyjny, w którym okresy i amplitudy wahań są stałe oraz powtarzają się w czasie.

• Zależności liczebności drapieżnika od liczebności ofiary jest przesunięta w czasie.

Zasada zachowania średnich

• średnia liczebność osobników populacji dwóch zależnych od siebie gatunków jest stała, bez względu na początkowe liczebności tych gatunków.

• Jest jednak stała pod warunkiem, że ich współczynniki rozrodcze pozostają niezmienione, nie zmienią się też środki obrony, jeżeli chodzi o ofiarę.

• Stałe zapotrzebowanie energetyczne drapieżników i ich ofiar określające siłę nacisku drapieżcy i możliwości przeżycia ofiar

Zasada zakłócenia średnich

• stwierdza, że jeżeli pojawi się inny czynnik (np. epidemie, infekcje) powodujący zmniejszenie liczebności obu gatunków stopniowo i proporcjonalnie do ich liczebności, to średnia ilość osobników gatunku zjadanego (ofiary) wzrasta (bo jej zawsze jest więcej), a średnia ilość osobników drapieżcy zmniejsza się.

Ssaki - wyżej postawione w taksonomii, posiadają zdolność zwalczania pasożytów dwoma sposobami:

1. odporność - bariera immunologiczna, którą posiada każdy osobnik, chroniąca przed pasożytami, grzybami i bakteriami

- limfocyty typu T z grupy leukocytów występują w podwyższonej ilości, gdy pojawi się pasożyt, intruz, jest to stan zapalny a limfocyty są wytwarzane w celu zwalczenia intruza

- limfocyty typu B - tak że wytaczają wojnę intruza, wytwarzają one specyficzne białka, które łączą się z białkiem intruzów, powstaje wówczas antygen, czyli bariera nie do przebycia dla intruzów. Organizm sam jest w stanie wytworzyć antygeny (przeciwciała), ale są stosowane tak że szczepienia.

2. odporność behawiorystyczna - są to zachowania zwierząt wskazujące sposób pozbycia się pasożytów.

- zasypywanie się zwierząt w piasku, tarzanie się w nim, ponieważ kwarc niszczy i wypłasza pasożyty, np.: kurczęta pozbawione tej możliwości padają.

- renifery przebywają głównie w tundrze, ale czasowo wchodzą do tajgi (na granicy tundry i tajgi) - przemieszczają się przez zarośla pozbywają się pasożytów.

- zachowanie się lisa, który toczy kulkę z mchu, bierze ją w pysk i zanurza się w wodzie, najpierw moczy ogon potem tułów, pysk. Pchły i wszy są tlenowcami, a więc przechodzą na miejsca suche, aż w końcu przejdą na mech, który lis wyrzuca wraz z pasożytami.

- rośliny - jeżeli roślina jest zaatakowana wirusem (np.: tytoń mozaiką tytoniową), następuje szybka nekrotyzacja, czyli obumieranie tkanki liścia, w celu pozbycia się chorego liścia. Liście u Olszy czarnej zaatakowane przez złożone na nich jaja pasożyta, są odrzucane.

Ksero - 7.33 (2 wykresy+napis)

Eksperyment:

Żywiciel - mucha domowa Pasożyt - pszczoła

Po 2 latach, gdy wyizolowano dwa gatunki, które mogły wcześniej koegzystować, zmieniły się zachowania tych gatunków. Stworzono układ, który w naturze mógłby nie mieć miejsca. Na początku relacje pomiędzy gatunkami relacje były burzliwe, ale z upływem czasu temperament łagodnieje.

Interakcje ujemne - antagonistyczne

Interakcje te są powodowane przez subst. chem., określenia i klasyfikacji tych interakcji dokonał Grümer.

1. antybioza (przeciw życiu) - przedstawicielem subst. chem. wywołującym ten typ interakcji są antybiotyki, czyli naturalne związki chemiczne wytwarzane przez plechowce i bakterie, działające na inne drobnoustroje i grzyby, najczęściej uśmiercające. Grzyby z rodzaju Penicyllium dały pierwszy tego typu związek - penicylinę, a grzyby z klasy Streptomyces drugi związek - streptomycynę.

2. Koliny - to związki wydzielane przez rośliny i działające niekorzystnie na inne rośliny. To interakcja zwana allelopatią. Związki te są nazywane często allelochemikaliami (alkaloidy, glikozydy, związki terpenowe i chinonowe itp.).

Np. - pylica piołun zawiera alkaloid absyntynę, wydzielaną przez korzenie tej rośliny, w promieniu kilku metrów żadna inna roślina nie będzie mogła porastać tego obszaru (wyrafinowana konkurencja).

- tytoń - zawiera nikotynę, która akumuluje się w liściach i glebie, w której rośnie tytoń.

- konopie - wydzielają alkaloid - kanapinę, która odchwaszcza teren (roślina fitosanitarna - odchwaszczająca)

- orzech włoski - wytwarza trujące związki chininowe przez liście, a nie przez korzenie. Gromadzi na powierzchni liści sole, które są zmywane z deszczem i w ten sposób dostają się do gleby.

- niektóre gat. szałwi (szałwia kalifornijska) wytwarzają gazy toksyczne, dlatego strefa ok. 2 - 3m wokół krzaku szałwi jest niedostępna dla innych roślin. Gazowanie - funigacja.

Allelopastia może być też dodatnia i działać pobudzająco - np. fiołek polny występujący w podwyższonych ilościach w uprawach ziemniaka zwiększa jego plony. Natomiast gitagina, którą wytwarza kąkol polny, może działać stymulująco na pszenicę.

Jednakże dominują interakcje ujemne.

3. fitoncydy - wydzielane przez rośliny związki likwidujące bakterie oraz grzyby. Np. czosnek - aliacyna i inne związki. Czosnek to naturalny konserwant zabijający pałeczki jadu kiełbasianego (Clostridium botullinum). Cebula ma podobne właściwości, choć nie na taką skalę co czosnek.

4. marasminy - to związki wydzielane przez bakterie i plechowce, działające na rośliny i likwidujące je.

Nieantagonistyczne reakcje (dodatnie):

Szereg ewolucyjny

1. komensalizm + ○

2. protokooperacja + +

3. mutualizm (symbioza obligatoryjna) + +

Komensalizm - szczególnie charakterystyczny dla środowiska wodnego, rzadszy na lądzie. To typ współżycia między dwoma gatunkami, z których jeden czerpie korzyści (+), nie przynosząc korzyści ani szkody drugiemu gatunkowi (○).

Np. - hiena, szakal, sęp - korzystają z resztek upolowanej przez lwa zdobyczy.

- występowanie w gniazdach ptaków i norach ssaków owadów, które korzystają ze schronienia i pozostawionych przez te ptaki i ssaki resztek pokarmu.

- środowisko wodne - w organizmach, jak gąbki i koralowce żyje wiele skorupiaków i pierścienic, które mają tam schronienie i resztki pokarmu.

- u roślin - storczyki korzystają z drzew - rosną na nich. Storczyki są epifitami (nadrzewne). Drzewa są dla nich doskonałym środowiskiem życia (na styku pnia i konarów są zagłębienia wypełnione wodą i glebą, gdzie storczyki egzystują) i podporą.

Protokooperacja - to współżycie dwóch gatunków czerpiących korzyści ze swojej obecności, ale jednocześnie nie będąc całkowicie od siebie uzależnionymi, każdy z nich jest zdolny do życia bez obecności drugiego.

Np. - ptaki bąkojady i bawół - ptaki zjadają larwy owadów, które pojawiły się w skórze bawołów. Żywią się nimi i nie tracą energii na zdobycie pokarmu. Bawół ma ulgę, a gdy ptaki zrywają się do lotu oznacza to, że zbliża się drapieżnik.

- ryby wariatki sanitarniki oczyszczają zęby dużej drapieżnej ryby, jaką jest strzępiel.

Mutualizm - nieodzowna, ścisła współzależność dwóch różnych gatunków czerpiących obopólne korzyści, przy czym jeden gatunek nie jest zdolny do życia bez obecności drugiego.

Np. - porosty nie żyłyby bez obecniosci koegzystujących z nimi grzybów i glonów.

Mykoryza (układy mykoryzowe) - wiele grzybów kapeluszowych dojrzewa tylko wówczas, gdy grzybnia ich wyrasta w sąsiedztwie korzeni drzew. (np. maślaki - sosna; koźlarz - brzezina; borowik - dąbrowy, bory sosnowe).

Korzyści - wszystkie te grzyby wydzielają kwasy organiczne rozpuszczające wiele trudnorozpuszczalnych związków mineralnych, np. związków fosforowych (ok. 80% przyswajalnych związków fosforu pochodzi z tego rozkładu).

Mutualizm - np. - współżycie bakterii jelitowych u gatunków przeżuwaczy (bydło, owce) - bakterie mają w nich siedlisko życia, gdzie jest odpowiednia temp., wilgoć itp., a one pomagają przeżuwaczom trawić, poprzez wydzielanie enzymów. Flora jelitowa jest specyficzna i potrzebna.

- wiciowce wypełniające przewody pokarmowe termitów odżywiających się drewnem, celulozą, wiciowce wytwarzają enzymy trawiące celulozę. Co pewien czas termity zmieniają błonę przewodu pokarmowego, wtedy wiciowce tworzą cysty i są wytwarzane młode wiciowce, natomiast termity żywią się tym, co pozostaje po wylince wewnętrznej, aby wiciowce z powrotem dostały się do środka.

- na wyspie Mauritius występował kiedyś ptak nielot Dront Dodo, który wyginął, wówczas występujące na tej wyspie gatunki drzew Kalwaria majoris także wyginęły, gdyż podstawowym warunkiem ich odnawiania było przejście ich nasion przez przewód pokarmowy ptaka Dodo, kiełkowały po wydaleniu przez niego tych nasion.

3 rodzaje mykoryzy w zależności od kontaktu grzyba z systemem korzeniowym drzewa:

• ektotroficzna

• endotroficzna

• perytroficzna

Ektotroficzna - strzępki grzyba oplatają korzenie i wnikają między komórki jego kory, są na powierzchni korzenia.

Endotroficzna - strzępki grzyba dostają się do wnętrza komórek, grzyb pobiera od swego partnera węglowodany, a ten uzyskuje od grzyba sole azotowe, fosforanowe oraz niektóre substancje wzrostowe.

Perytroficzna - plechy grzybów tworzą skupienia w pewnym oddaleniu od systemów korzeniowych, a miedzy kolonią grzyba i systemem korzeniowym wytwarzają się galaretowate kanały, którymi są transportowane asymilaty. Jest to rzadko spotykana mykoryza.

CZY ŻYWICIELE MOGĄ OBRONIĆ SIĘ PRZED INFEKCJĄ?

- Kręgowce i człowiek mają zdolności obronne (bariera immunologiczn) - składają się na nia limfocyty, które likwidują źródło ataku, oraz limfocyty typu B (T?) z leukocytów wykształcają w organizmie przeciwciała i likwidują (po to są szczepionki)

- Zwierzęta przez swoje zachowanie likwidują pasożyty, zwł. Zew. - pchły lubią sobie siedzieć, a kuny turlały się w piasku i pozabijały je

- Zwierzęta nurkują w zakrzaczeniach - renifery by pozbyć się komarów ocierają się o siebie

- Lis idzie do wody a pasożyty uciekają aż się utopią

- Pasożytniczy tryb życia występuje u roślin i zwierząt.

- Najczęściej te relacje występują w ekosystemach naturalnych, mniej w półnaturalnych, a najrzadziej w antropogenicznych, gdyż człowiek ogranicza te interakcje.

- Rośliny pasożytnicze obligatoryjne występują najczęściej w zbiorowiskach drzewiastych (lasy, zarośla), a półpasożytnicze wśród roślin łąkowych.

- Najwięcej pasożytniczych roślin jest w krajach tropikalnych.

UKŁAD MIEDZY PASOŻYTEM A ŻYWICIELEM:

- Pasożyt próbuje ustawić żywiciela pod siebie (gwałtownei reaguje)

- Jeśli układ jest ustabilizowany nie działaja na siebie za bardzo drażniąco - docieraja się

Osa- pasożyt -----

Mucha- żywiciel- gosp. ______

Największą trwałość i odporność wykazuje biocenoza. Jest ona odporna na ujemne i dodatnie działanie, gdyż składa się z dużej ilości populacji różnych gatunków.

Większą wrażliwość wykazuje populacja. Natomiast najbardziej wrażliwy jest osobnik.



EKOLOGIA BIOCENOZY

Biocenoza (def. z ćw.!!!) - zbiór różnych gatunków zwierzęcych, roślinnych i mikroorganizmów (część ożywiona biotopu). Biocenoza jest elementem nadrzędnym w przyrodzie, to ona decyduje o istnieniu gatunku.

.

T: Podstawowe właściwości biocenozy.

Ksero rys.6.1.

1. samowystarczalność.

2. ?

3. zmienność - gatunkowa przebudowa biocenozy, gdy zachodzi regres jakiegoś gatunku, rzadko, ale bywa, ze biocenoza zmienia się w 100% lub zachodzi wyginięcie wszystkich organizmów żywych - pustynia ekologiczna.

T: Dominacja w biocenozie. (jest czymś innym niż dominacja w stadzie!!).

DOMINACJA W BIOCENOZIE!

Np. w lesie bukowym gatunki buka zwyczajnego dominuje na poziomie producentów, wyraża się ona w liczbie osobników. W borze sosnowym dominuje sosna na poziomie producentów.

Na poziomie makrokonsumentów (zwierzęta) dominuje np. zwierzyna płowa, a czemu nie mrówka?? Ona też jest makrokonsumentem! Jest to złożony problem w ocenie, które zwierzęta przetwarzają biomasę stworzoną przez producentów.

Trzeci poziom troficzny - reducentów (mikriokonsumentów), dominują tu grzyby (strzępki, grzybnie - a nie kapeluszowe) i bakterie, których nie widzimy.

Dominacja odnosi się tylko do poziomu troficznego. Gdy na danym poziomie troficznym występuje dwóch bądź kilku dominantów, to są oni współdominantami.

Dominantom ekologicznym w biocenozie jest gatunek, który na każdym poziomie troficznym osiągnie najwyższy współczynnik znaczenia.

Na współczynnik znaczenia składają się zdolność do przetwarzania dostępnej biomasy i wytwarzania własnej biomasy. Każdy gatunek robi to w innym tempie. Ważne jest tempo produktywności, na które składa się tworzenie i przerabianie biomasy.

Dominant decyduje o fizjonomii, czyli wyglądzie biocenozy.

Dominacja w biocenozie jest związana z produkcją pierwotną i wtórną netto.

Produkcja pierwotna netto to produkcja na poziomie producentów.

Produkcja wtórna netto to biomasa wytworzona przez konsumentów.

Produkcja wtórna brutto - z tego, co może organizm potencjalnie wykorzystać, pobiera jeszcze na swoje procesy fizjologiczne, i to jest produkcja brutto.

T: Różnorodność gatunkowa w biocenozie.

Gatunki towarzyszące - jest ich dużo.

Wskaźnik różnorodności = liczba gatunków / współczynnik znaczenia.

Zjawisko nazywane kompensacją ekologiczną polega na tym, że jeżeli jest:

• Mało gatunków, to jest duża liczba osobników;

• Dużo gatunków, to jest mała liczba osobników.



Ksero rys. wykres.




Różnorodność gatunkowa posiada walory, decyduje ona o stabilności biocenozy itp.

BIOCENOZA- zbiór populacji roślin, zwierząt, drobnoustrojów, fitocenoza+ zoocenoza+ mikrobocenoza. Jak ona zagra, tak organizm tańczy- decyduje o warunkach życia.

BIOTOP- środowisko występowania populacji: biocenoza, woda, gleba, powietrze

DEMOTOP - miejsce występowania populacji

MONOTOP- miejsce występowania jednego gatunku

CECHY BIOCENOZY, KTÓRYCH NIE MA POPULACJA

• Jest samowystarczalna

• (ma producentów, konsumentów i reducentów).

• Rośliny wytwarzają materię, zwierzęta zjadają ją, zwracana jest do gleby dzięki pracy reducentów (gdyby nie było 1 ogniwa- cały krąg się posypie)

• Wzajemne uzależnienie organizmów od siebie

• producenci uzależnieni od CO2, O2, E,

• konsumenci od producentów,

• saprofity uzależnione od dostawców materii)

• Trwałość w czasie-

• są one długotrwałe, długowieczne,

• ulęgają zmienności, ale na ogół długie

• Zmienność-

• muszą się zmieniać, często zachodzą powoli, są więc niewidoczne te zmiany

• np. biocenozy klimaksowe - wszystko dąży do klimaksu, zatem ciągle się zmienia

• są też zmienności spowodowane przez działalność człowieka - naruszana jest homeostaza (zanieczyszczenia środowiska)

• (nie zawsze celowe czasem awaria, następuje niszczenie warunków, można zmienić uwilgotnienie gruntu, nagle zmienią się rośliny występujące na danym gruncie

Biocenoza:

• Samowystarczalność- względna niezależność od innych biocenoz

• Współzależność gatunków

• Tworzenie zorganizowanie całości- scalenie biocenozy

• Zmienność

Wyróżnia się:

• Biocenozy duże

• Duże biocenozy to samowystarczalne, niezależne, samodzielne, funkcjonujące niezależnie od sąsiednich biocenoz.

• Warunkiem jej istnienia jest stała produkcja biomasy, jej przerób i uwalnianie na każdym z poziomów troficznych energii zawartej w tej biomasie.

• Biocenozy małe

• Małe są zależne od sąsiednich biocenoz- nie są samowystarczalne

• brakuje im jakiegoś elementu

• dotyczy to głównie zwierząt i mikroorganizmów, które pojawiają się przychodząc z sąsiednich biocenoz, gdy nie ma tam organizmów, które przerabiałyby biomasę.

• Trzeba zaimportować te org. Których brakuje

• Są to obszary nienasycone, otwarte

Nie ma to związku z zajmowanym terytorium!

Biocenozy dzieli się także na: ciągłe i nieciągłe.

Ciągłe:

• Występują na obszarach względnie jednorodnych ekologicznie

• Jeśli jest 1000m2 pow. To warunki biotopowi się nei zmieniają- homogeniczne środowisko - jednorodne

• Ciągle taki sam skład gatunkowy roślin, te same gleby

Nieciągłe:

• Heterogeniczne, niejednorodne, mozaikowate

• Maja różne war. Glebowe, roślinność, ukształtowanie pow, strukturę użytkowania

• W każdym elemencie panują inne warunki












Bariera, przez którą




nie ma ciągłości










Warunki siedliskowe i środowiskowe są jednorodne, mozaikowate, ciągłe.

T: Dominacja w biocenozie. (jest czymś innym niż dominacja w stadzie!!).

DOMINACJA W BIOCENOZIE!

• Dominant jest na każdym poziomie troficznym (prod, red, kons)

• Aby wyznaczyć trzeba określić WSP. znaczenia gat. Tworzących poziom troficzny np. producentów

• Np. w lesie bukowym gatunki buka zwyczajnego dominuje na poziomie producentów, wyraża się ona w liczbie osobników.

• W borze sosnowym dominuje sosna na poziomie producentów.

• Na poziomie makrokonsumentów (zwierzęta) dominuje np. zwierzyna płowa, a czemu nie mrówka?? Ona też jest makrokonsumentem! Jest to złożony problem w ocenie, które zwierzęta przetwarzają biomasę stworzoną przez producentów.

• Trzeci poziom troficzny - reducentów (mikriokonsumentów), dominują tu grzyby (strzępki, grzybnie - a nie kapeluszowe) i bakterie, których nie widzimy, badamy na jednostkę gleby, wody, powietrza

• Ważna jest też masa, nie tylko ilość (musimy je nie rozerwalnie łączyć) (100 siewek/ dorosłych sosen)

• Określone gatunki mają swoje tempo rozwoju, wytwarzania biomasy (produktywność), topola rośnie szybko, a cis wyjątkowo powoli

• Bierzemy zatem 3 cechy: ilość, masa, tempo rozwoju + WSP. Pokrycia

• Dominacja odnosi się tylko do poziomu troficznego. Gdy na danym poziomie troficznym występuje dwóch bądź kilku dominantów, to są oni współdominantami.

Dominantom ekologicznym w biocenozie jest:

• gatunek, który na każdym poziomie troficznym osiągnie najwyższy współczynnik znaczenia i tworzy fizjonomię biocenozy.

• Na współczynnik znaczenia składają się zdolność do przetwarzania dostępnej biomasy i wytwarzania własnej biomasy.

• Każdy gatunek robi to w innym tempie.

• Ważne jest tempo produktywności, na które składa się tworzenie i przerabianie biomasy.

• Dominant decyduje o fizjonomii, czyli wyglądzie biocenozy.

Dominacja w biocenozie jest związana z produkcją pierwotną i wtórną netto.

• Produkcja pierwotna netto to produkcja na poziomie producentów.

• Produkcja wtórna netto to biomasa wytworzona przez konsumentów.

• Produkcja wtórna brutto - z tego, co może organizm potencjalnie wykorzystać, pobiera jeszcze na swoje procesy fizjologiczne, i to jest produkcja brutto.

Wskaźnik dominacji:

C = Σ (m_i / N)² ,

gdzie: m_i - współczynnik znaczenia dla każdego gatunku;

N - suma współczynników znaczenia dla wszystkich gatunków.

• Na tej podstawie można określić, które gatunki są dominujące.

• Obiektywną metodą tej oceny jest wskaźnik dominacji.

• Jest ustalony dla każdego gatunku

BIOCENOZA PASTWISKA:

Wiechlina łakowa

Koniczyna biała

Dęby

Bydło

Krowy mleczne

Kurczęta

Indyki

Brakuje tutaj ilościowości i pokrycia by określić, kto jest dominantem

Różnorodność gatunkowa w biocenozie.

• Gatunki towarzyszące - jest ich dużo.

• Gatunki akcesoryczne:

• Rzadkie, reprezentowane przez pojedyncze osobniki

• Gatunki stanowiące tło tworzą bioróżnorodność w biocenozie- stąd są takie ważne

• Często są to gatunki mało wrażliwe na stresy

• Gdy gatunek jest wrażliwy i wystąpi stres- ginie

• Wskaźnik różnorodności = liczba gatunków / współczynnik znaczenia.

Zjawisko nazywane kompensacją ekologiczną polega na tym, że jeżeli jest:

• Kompensowanie ubytków przez gatunki oporne na stres

• Wypełniają luki po nieodpornych

• Mało gatunków, to jest duża liczba osobników;

• Dużo gatunków, to jest mała liczba osobników.

W każdej biocenozie są 2-3 dominanty i inne towarzyszące (im ich więcej tym bardziej znaturalizowana biocenoza



Ksero rys. wykres. Gdy zmniejsza się występowanie jednego gatunku, drugi uzupełnia luki, rozwija się kosztem 1go.




EKOTON

• Strefa styku, obszar w którym spotykają się 2 biocenozy, wzajemnie przenikają się

• obszar przejściowy między dwoma stykającymi się ekosystemami, w którym są zwierzęta i rośliny charakterystyczne dla obu sąsiednich biocenoz oraz gatunki własne ekotonu, nie występujące w tych dwóch biocenozach.

• Gatunki, które są leśne przechodzą na tereny pośrednie łaki i na odwrót, rośliny przenikają z lasu na pole i na odwrót dzięki wiatrowi, zwierzętom

• Owady zimują w zadrzewieniach i żerują na polu lub łące,

• Ptaki gnieżdżą się w ekotonie

• Następuje ciągła migracja (okresowa lub na stałe)

• Z pola uprawnego do lasu przenika mało roślin, a w drugą więcej

• Obszary przejściowe dotyczą biocenoz, biomów i środowiska wodnego.

• Ekoton może być tak długi, jak długi jest ten styk obu ekosystemów, ale szerokość nie może być szersza od szerokości stykającej się biocenozy.

• Ma zatem ekoton dziwną biocenozę, bo ma gatunki różnych biocenoz, a także i gatunki własne, które nie występują w sąsiednich biocenozach

• Ma zawsze najwięcej gatunków, liczba osobników też większa

• Efekt styku jest wynikiem sąsiadowania ze sobą tych biocenoz. W ekotonie jest więcej gatunków niż w sąsiadujących biocenozach. W

• Większe bywa często też zagęszczenie tych gatunków (większa liczba osobników).

• Badając trzeba wejść w biocenozę by mieć pewność że to już ta biocenoza

Kryteria wyróżniające biocenoz.

1. Charakterystyka jako skład gatunkowy biocenozy:

• Gatunki określone jako dominanty ekologiczne, nadają fizjonomię (wygląd biocenozie)

• Gatunki ściśle związane z warunkami siedliskowymi (np. siedlisko silnie uwodnione - higrofity) = stenobionty

• Udział gatunków, które są eurybiontami , bądź stenotopowych o wąskich granicach tolerancji

• Zależność pokarmowa (warunki / układy troficzne)

2. Pełność składu gatunkowego

• muszą być obecni przedstawiciele wszystkich poziomów troficznych (producenci, makreokonsumenci, mikrokonsumenci).

• Jeżeli brakuje któregoś z komponentów np. producentów nie ma w grotach i jaskiniach), to tego elementu przyrody nie nazywa się biocenozą.

• podobnie na torfowisku wysokim, tu nie rozkłada się materia organiczna- gdy ciągle zalewane

• Bór świeży- bardzo duża depozycja ściółki, ale prawie nie jest mineralizowana

3. Obszar i granice

• wyróżniamy biocenozy wielko-, mało- i mikroobszarowe.

• Obszar jest bardzo zróżnicowany pod względem powierzchni (np. polana leśna jest małą biocenozą w obrębie dużej biocenozy - lasu).

• Mogą być ustalone naturalnie lub przez człowieka - Granice albo naturalnie ustalone (stworzone przez naturę), albo sztuczne.

• Naturalne mogą być trudne do ustalenia - występuje ekoton, lub łatwe do określenia, np. między jeziorem a polaną, gdzie granicą jest linia brzegowa.

• Jeżeli skład gatunkowy różni się w 90%, to jest to granica, którą łatwo określić (np. granica między polem a lasem).

• Granice sztuczne natomiast są stworzone przez człowieka - granicą w agrobiocenozie może być miedza, albo bruzda między uprawami dwóch różnych roślin, pastwisko może być oddzielone płotem, to także granica.

• Trwałość w czasie

• biocenozy są zazwyczaj długowieczne.

• Są młode i bardzo stare

• Czas występowania biocenozy jest dłuższy niż organizmów = Bakterie żyją tylko około godziny, owady przez jeden sezon, drobne kręgowce kilka do kilkunastu lat (ptaki, gryzonie), a duże zwierzęta jak ssaki kilkadziesiąt lat, zaś niektóre ssaki oraz drzewa ponad 100 lat.

• Biocenozy natomiast żyją setki i tysiące lat, aktualnie najstarszymi biocenozami są równikowe i pomiędzy równikiem a zwrotnikami, zaś najmłodsze - biocenozy tundry i tajgi, tam, gdzie lodowiec ustąpił stosunkowo niedawno, lub jest obecnie w postaci wiecznej zmarzliny.

• Najmłodsze biocenozy są najstarsze względem grup organizmów

• Im starsza biocenoza tym więcej w niej gatunków

• Powstaje tez szereg biocenoz nowych, np. wysypisko śmieci, zwałowiska mas ziemnych przy kopalniach odkrywkowych, zbocza odsłonięte na skutek zsunięcia się mas ziemi, wydmy usypane z piasku przez wiatr.

Zasady biocenotyczne.

Twórcami zasad biocenotycznych są dwaj ekolodzy Tansley i Thienemann.

1. Zasada jedności biotopu i biocenozy (monizm biocenotyczny)

• biotop i biocenoza są dwoma podstawowymi elementami ekosystemu.

• Biotop decyduje o rodzaju i procesach zachodzących w biocenozie. Biocenoza kształtuje biotop, wpływa na jego właściwości (np. zwiększa jego żyzność, czyli trofizm), muszą być te elementy ze sobą skorelowane, ich oddziaływanie na siebie jest sprzężeniem zwrotnym.

• Jezioro- odp. Ilość tlenu, pH, temp, soli min. Decyduje o organizmach, które tam żyją

• Lasy tworzą mikroklimat, zatem decydują o war. środowiska

2. Zasada organizacji biocenozy

• biocenoza jest jednostką zorganizowaną, o czym świadczy skład gatunkowy roślin i zwierząt, stosunki ilościowe panujące w biocenozie, zależności pokarmowe (troficzne), struktura przestrzenna biocenozy oraz zespoły konkurencyjne w procesie przetwarzania materii.

• Są to przejawy organizacji biocenozy.

• Biocenoza jest układem otwartym, gatunki zwierzęce mają możliwość opuszczania biocenozy i wkraczania na jej teren.

• Migrują także rośliny, np. nasiona są przemieszczane na obszar sąsiedniej biocenozy - to tzw. autochoria, mogące wyjść z obszaru biocenozy i wejść na jej obszar.

3. Zasada autonomii biocenozy (samodzielność)

• ze względu na organizację każda biocenoza jest samodzielną jednostką, nieuzależnioną od innych biocenoz.

• Ma parametry zawarte w organizacji i może o sobie decydować

• Choć może z nimi kooperować, to może także istnieć bez ich wpływu.

4. Równowaga ekologiczna w biocenozie

• na ogół jest ona niewidoczna, zauważalna dopiero, gdy zostanie naruszona, zachwiana. Na tę równowagę składają się:

• sezonowe zmiany biotopu (szereg gatunków żyje sezonowo, cyklicznie, są okresy, gdy nie występują, jak np. owady zimą) - jest to zmienność naturalna, równowaga zostaje zachowana, wahania wynikają tylko z naturalnych przystosowań

• suche lub bardzo mokre lata, zmiana wynikająca z nawożenia gleb lub jego braku - rośliny i zwierzęta są przystosowane do wartości przeciętnych (średnich), dlatego nie zareagują szybko na tego typu zmiany. Jest to wynikiem właściwości buforowych biocenozy (łagodzenie gwałtownych zmian).

• W Polsce zmienność związana z porami roku (gatunki przystosowały się do przetrwania przez zimę)

• Równowaga w biocenozie ma charakter dynamiczny- nagłe zmiany nie oddziaływają na gat., lecz do nich się przystosowują, w najgorszym wypadku zmniejszą ilość lub ekspansję

• Równowaga ekologiczna = homeostaza.

• Zasada sukcesji ekologicznej

• ostatnie stadium sukcesji to stadium klimaksu.

• Biocenoza zmienia się do ostatniego stadium, chce się rozwijać do biocenozy biomu

• Dąży do tego naturalnie na coraz wyższy poziom- doskonalenie, przebudowa przestrzeni przyrodniczej

• 1 zespół roślin i zwierząt przebudowuje warunki pod gatunki bardziej wymagające (gdyby wiedziały, że znikna to by tego nie robiły) - przegrywaja z gat. Bardziej wyspecjalizowanym

• W naszym kraju biocenozami klimaksowymi są w skali makro biocenozy borów szpilkowych klimatu umiarkowanego i lasów liściastych tego klimatu, potem już się nie zmienia biocenoza.

• Pierwszym stadium jest natomiast piasek na wydmie naniesiony przez wiatr lub aluwia naniesione przez rzekę, gdzie dopiero wkraczają organizmy żywe, to podstawa do stworzenia biocenozy.

• Pierwotna i wtórna różnią się czasem dojścia do klimaksu

Pierwotne biocenozy

• dojście do stadium klimaksum wymaga około 800-1000 lat, o ile nie ingeruje w nie człowiek, czy nie mają miejsca gwałtowne zmiany naturalne, przebudowanie naturalne tych obszarów.

• Nie ma próchnicy stąd tak długo trwa

Sukcesja wtórna

• biocenoza po około 150-300 latach osiąga stadium klimaksum, bo tu już istniało życie wcześniej, już była kiedyś biocenoza.

• Składowiska odpadów, wydmy, składowiska pogórnicze, rumowiska, pole nieuprawiane 20 lat

• Najpierw chwasty- terofity- trawy- krzewy- siewki drzew

W pierwotnej muszą wkroczyć pewne gatunki przygotowujące siedlisko pod kolejne. We wtórnej rośliny mają szybszy start, bo już była wcześniej stworzona pewna biomasa.

Kryteria sukcesji ekologicznej.

Odum (amerykański ekolog) określił 3 kryteria, którym podlega proces sukcesji:

1. Sukcesja jest uporządkowanym procesem zmian zachodzących w biocenozie. Na podstawie aktualnego stanu biocenozy można określić zarówno przebyte, jak i przyszłe stadia rozwojowe sukcesji, (jeżeli proces jest uporządkowany to możemy się domyślić, jakie było wcześniej stadium rozwojowe w rozpatrywanym przypadku oraz jakie będą stadia w przyszłości).

2. Sukcesja zachodzi w wyniku modyfikowania środowiska funkcjonalnego przez biocenozę. Procesy biologiczne zachodzące w środowisku powodują jego przebudowę zarówno pod względem chemicznym (troficzną gleby, siedliska), jak i zmian klimatycznych (mikroklimatycznych). Modyfikacje warunków tego środowiska stwarzają przesłanki do rozwoju zespołu lepiej przystosowanego do nowo powstałych sytuacji siedliskowych.

3. Sukcesja osiąga swój szczyt (klimaks) z chwilą ukształtowania się ekosystemu tak stabilnego jak to jest możliwe w danej strefie geograficznej, czyli biomie występującym na danym obszarze. Tworzą się tzw. biocenozy klimaksowe, będące ostatnim stadium sukcesji.

W naszej strefie geograficznej są dwa takie biomy:

• biocenozy leśnych siedlisk - lasy mieszane klimatu umiarkowanego

• biocenozy siedlisk borowych - bory szpilkowe klimatu umiarkowanego.

- W trakcie sukcesji ma miejsce ciągła wymiana gatunków roślin i zwierząt, ponieważ zmieniają się warunki biotopowe.

- Gatunki, które miały duże znaczenie na początku sukcesji tracą to znaczenie na etapie klimaksu.

- W trakcie sukcesji następuje wzrost ilości biomasy (większa produkcja pierwotna i wtórna netto).

- W trakcie sukcesji ma miejsce tendencja do zwiększania się różnorodności gatunkowej, która stabilizuje ekosystem, który ma wtedy większą zdolność buforową (neutralizowania wpływu środowiska abiotycznego).

- W odniesieniu do sukcesji można sukcesję pierwotną i wtórna netto wyrazić także w wymiarze bioenergetycznym.

- Zjawiska bioenergetyczne ocenia się na podstawie produktywności pierwotnej netto (tempa fotosyntezy całkowitej) lub też rzadziej brutto do oddychania biocenozy, czyli respiracji.

We wczesnych stadiach sukcesji stosunek: P/R ≠ 1

W stadium klimaksu: P/R = 1

Gdzie: P - produkcja pierwotna netto, R - respiracja.

Wyróżnia się dwa rodzaje sukcesji:

• Heterotroficzną, gdy R > P, następuje dekompozycja biomasy - nie kończy się klimaksem materia org. Się rozkłada, a substancje min. W glebie są pobierane lub uchodzą do atmo (kończy się, gdy zostanie rozłożone całe podłoże org. - pryzma obornika zapomniana po 5-7 latach nie ma

• Autotroficzną, gdy R < P, następuje akumulacja biomasy.; kończy się klimaksem, produkcja większa od respiracji, jeżeli P=R to wtedy klimaksowi, ale częściej jest większa (pola żyta, zbiorniki eutroficzne, uprawa ryżu)

Wraz z zachodzącym procesem przemian zwiększa się produktywność biocenozy (na początku niewielka, a potem duża)

• Pustynie P/R<1

• Oceany

• Stawy

• Stepy

• Bogate lasy

• Estuaria

• Rafy koralowe P=R

Wyróżniamy 5 stadiów sukcesji pierwotnej:

1. Pionierskie

• na teren gdzie nie było wcześniej roślin, np. na lotny piasek wkraczają organizmy pionierskie, mchy, porosty, rzadko rośliny zielne.

• Np. na wydmach rosną psammofity, jak wydmuchrzyca piaskowa, przygotowują one podłoże do wkraczania bardziej wymagających gatunków.

2. Migracyjne

• pojawia się szereg gatunków roślin i zwierząt, niektóre pozostają, a niektóre opuszczają ten obszar, nie osiedlają się.

• Dużo przestrzeni wolnej, wędrują organizmy i próbują odnaleźć się w nowym siedlisku

3. Zasiedlające

• coraz gęściej zaczynają zasiedlać ten obszar gatunki, przestrzeni wolnych jest coraz mniej, zajmowana jest ona przez gatunki roślin i zwierząt.

• Coraz lepsze warunki do życia

• Trwa bardzo długo to stadium

4. Konkurencyjne

• każdy gatunek musi znaleźć swoją niszę ekologiczną, następuje walka o przestrzeń, pokarm, siedlisko.

• Walka ta nacechowana jest antagonistycznymi warunkami konkurencyjnymi.

• Kształtują się sieci zależności troficznych.

• Im późniejsza część stadium tym więcej antagonizmu niż kooperacji

5. Stadium klimaksu

• stabilizacja, biocenoza osiąga względną równowagę (homeostazę ekologiczną).

Sukcesja jeziorna

1. Gromadzenie sie osadów na dnie zbiornika
2. Spłycanie toni wodnej
3. Porastanie dna roslinnoscia podwodna
4. Nasuniecie torfowisk od strony brzegu srodlesnych, co powoduje jeszcze wieksze zmniejszenie powierzchni toni lustra wody

T: Kryteria wyróżniające biocenoz.

Charakterystyka jako skład gatunkowy biocenozy:

• Gatunki określone jako dominanty ekologiczne, nadają fizjonomię (wygląd biocenozie)

• Gatunki ściśle związane z warunkami siedliskowymi (np. siedlisko silnie uwodnione - higrofity) = stenobionty

• Udział gatunków, które są eurybiontami

• Zależność pokarmowa (warunki / układy troficzne)

Pełność składu gatunkowego - muszą być obecni przedstawiciele wszystkich poziomów troficznych (producenci, makreokonsumenci, mikrokonsumenci). Jeżeli brakuje któregoś z komponentów (np. producentów nie ma w grotach i jaskiniach), to tego elementu przyrody nie nazywa się biocenozą.

Obszar i granice - wyróżniamy biocenozy wielko-, mało- i mikroobszarowe. Obszar jest bardzo zróżnicowany pod względem powierzchni (np. polana leśna jest małą biocenozą w obrębie dużej biocenozy - lasu). Granice albo naturalnie ustalone (stworzone przez naturę), albo sztuczne. Naturalne mogą być trudne do ustalenia - występuje ekoton, lub łatwe do określenia, np. między jeziorem a polaną, gdzie granicą jest linia brzegowa. Jeżeli skład gatunkowy różni się w 90%, to jest to granica, którą łatwo określić (np. granica między polem a lasem). Granice sztuczne natomiast są stworzone przez człowieka - granicą w agrobiocenozie może być miedza, albo bruzda między uprawami dwóch różnych roślin, pastwisko może być oddzielone płotem, to także granica.

Trwałość w czasie - biocenozy są zazwyczaj długowieczne. Bakterie żyją tylko około godziny, owady przez jeden sezon, drobne kręgowce kilka do kilkunastu lat (ptaki, gryzonie), a duże zwierzęta jak ssaki kilkadziesiąt lat, zaś niektóre ssaki oraz drzewa ponad 100 lat. Biocenozy natomiast żyją setki i tysiące lat, aktualnie najstarszymi biocenozami są równikowe i pomiędzy równikiem a zwrotnikami, zaś najmłodsze - biocenozy tundry i tajgi, tam, gdzie lodowiec ustąpił stosunkowo niedawno, lub jest obecnie w postaci wiecznej zmarzliny. Powstaje tez szereg biocenoz nowych, np. wysypisko śmieci, zwałowiska mas ziemnych przy kopalniach odkrywkowych, zbocza odsłonięte na skutek zsunięcia się mas ziemi, wydmy usypane z piasku przez wiatr.

T: Zasady biocenotyczne.

Twórcami zasad biocenotycznych są dwaj ekolodzy Tansley i Thienemann.

Zasada jedności biotopu i biocenozy (monizm biocenotyczny) - biotop i biocenoza są dwoma podstawowymi elementami ekosystemu. Biotop decyduje o rodzaju i procesach zachodzących w biocenozie. Biocenoza kształtuje biotop, wpływa na jego właściwości (np. zwiększa jego żyzność, czyli trofizm), muszą być te elementy ze sobą skorelowane, ich oddziaływanie na siebie jest sprzężeniem zwrotnym.

Zasada organizacji biocenozy - biocenoza jest jednostką zorganizowaną, o czym świadczy skład gatunkowy roślin i zwierząt, stosunki ilościowe panujące w biocenozie, zależności pokarmowe (troficzne), struktura przestrzenna biocenozy oraz zespoły konkurencyjne w procesie przetwarzania materii. Są to przejawy organizacji biocenozy. Biocenoza jest układem otwartym, gatunki zwierzęce mają możliwość opuszczania biocenozy i wkraczania na jej teren. Migrują także rośliny, np. nasiona są przemieszczane na obszar sąsiedniej biocenozy - to tzw. autochoria, mogące wyjść z obszaru biocenozy i wejść na jej obszar.

Zasada autonomii biocenozy (samodzielność) - ze względu na organizację każda biocenoza jest samodzielną jednostką, nieuzależnioną od innych biocenoz. Choć może z nimi kooperować, to może także istnieć bez ich wpływu.

Równowaga ekologiczna w biocenozie - na ogół jest ona niewidoczna, zauważalna dopiero, gdy zostanie naruszona, zachwiana. Na tę równowagę składają się:

• sezonowe zmiany biotopu (szereg gatunków żyje sezonowo, cyklicznie, są okresy, gdy nie występują, jak np. owady zimą) - jest to zmienność naturalna, równowaga zostaje zachowana, wahania wynikają tylko z naturalnych przystosowań

• suche lub bardzo mokre lata, zmiana wynikająca z nawożenia gleb lub jego braku - rośliny i zwierzęta są przystosowane do wartości przeciętnych (średnich), dlatego nie zareagują szybko na tego typu zmiany. Jest to wynikiem właściwości buforowych biocenozy (łagodzenie gwałtownych zmian).

Równowaga ekologiczna = homeostaza.

Zasada sukcesji ekologicznej - ostatnie stadium sukcesji to stadium klimaksu. W naszym kraju biocenozami klimaksowymi są w skali makro biocenozy borów szpilkowych klimatu umiarkowanego i lasów liściastych tego klimatu, potem już się nie zmienia biocenoza. Pierwszym stadium jest natomiast piasek na wydmie naniesiony przez wiatr lub aluwia naniesione przez rzekę, gdzie dopiero wkraczają organizmy żywe, to podstawa do stworzenia biocenozy.

Pierwotne biocenozy - dojście do stadium klimaksum wymaga około 1800 lat, o ile nie ingeruje w nie człowiek, czy nie mają miejsca gwałtowne zmiany naturalne, przebudowanie naturalne tych obszarów.

Sukcesja wtórna - biocenoza po około 80 latach osiąga stadium klimaksum, bo tu już istniało życie wcześniej, już była kiedyś biocenoza.

W pierwotnej muszą wkroczyć pewne gatunki przygotowujące siedlisko pod kolejne. We wtórnej rośliny mają szybszy start, bo już była wcześniej stworzona pewna biomasa.

T: Struktura troficzna w biocenozie.

Struktura troficzna - to wyraz zależności pokarmowych, jakie występują w biocenozie. Jest najważniejszym układem strukturalnym w biocenozie, od niego zależy produktywność i obieg materii w ekosystemie, a to są dwa zasadnicze elementy.

Struktura troficzna jest oparta na koakcjach typu eksploatacyjnego, tzn. takich, w trakcie, których zasoby energetyczne produkowane przez jeden człon struktury pobierane są i zużywane przez inne człony układu.

Strukturę troficzną biocenozy poznajemy analizując powiązania oparte na koncepcji elementów strukturalnych.

KONCEPCJE ELEMENTÓW STRUKTURALNYCH:

1. idee poziomów troficznych (analiza poziomów troficznych)

2. pojęcie łańcucha pokarmowego

3. piramida liczb, biomas i energii

4. sieci pokarmowej

Ad. 1. Organizmy w biocenozie można uszeregować w grupy ekologiczne, których komponenty spełniają podobne funkcje w procesach energetycznych.

Wyróżniamy następujące poziomy troficzne:

• producenci P - wytwarzają produkcję pierwotną netto (fitomasę) - całą masę jaką produkuje osobnik

• roślinożercy H - (heterotrofy - organizmy cudzożywne) = konsumenci I rzędu

• zwierzęta drapieżne = konsumenci II rzędu:

- małe C₁ - eksploatację roślinożerców o podobnych wymiarach ciała (heterotrofy)

- duże C₂ - (heterotrofy) - nie mają w przyrodzie wrogów, którzy by na nie polowali, np. lwy, rekiny, człowiek.

• organizmy saprofagiczne i saprofityczne, D (destruenci, reducenci)

Ad. 2. Łańcuchy pokarmowe to łańcuchy składające się z ogniw, którymi są poziomy troficzne. Przenoszenie energii zawartej w pokarmie z jednego poziomu troficznego na drugi odbywa się poprzez łańcuchy pokarmowe.

Można wyróżnić:

• Łańcuch drapieżników: rośliny - roślinożercy - drapieżcy.

• Łańcuch pasożytów: od dużych do małych organizmów, od żywiciela do pasożyta.

• Łańcuch saprofitów i saprofagów: od martwej materii organicznej do mikroorganizmów.

Ad. 3. Graficzne przedstawienie struktury troficznej obrazują piramidy troficzne.

Wyróżniamy 3 rodzaje piramid:

• Piramida troficzna liczb - przedstawia liczebność osobników na kolejnych poziomach troficznych.

• Piramida troficzna biomas - obrazuje całkowitą suchą masę organizmów (nie zawierającą wody) lub masę żywą w kolejnych poziomach troficznych. Jest to wyrażane w jednostkach wagowych.

• Piramida energii - obrazuje szybkość przepływu energii przez kolejne poziomy troficzne lub też obrazuje produktywność tych poziomów na jednostce czasu. Jest wyrażona w jednostkach energetycznych (kcal, kJ, itp.)

Każdy wyższy poziom troficzny powinien obejmować mniejszą liczbę i biomasę organizmów niż niższe poziomy. Na poszczególnych poziomach przepływ energii jest mniejszy, bo jest mniej biomasy. Mniejsza jest, zatem dostępność pokarmu i mniejsze uwalnianie energii, czyli respiracja (oddychanie).

Piramidy biomas i energii mają zawsze kształt piramidy klasycznej, natomiast piramidy liczb mogą mieć różne kształty. (Jakie?? - egz!!!) - 4 ksera z piramidami.

Ad. 4. W biocenozie istnieje szereg łańcuchów pokarmowych zwanych troficznymi, przeplatających się ze sobą, nie są to izolowane ciągi pokarmowe. Gatunki korzystają z wielu poziomów troficznych różnych łańcuchów, tworzy się tzw. sieć zależności pokarmowych. Wszystkie organizmy są uzależnione od różnych poziomów troficznych i łańcuchów pokarmowych. (ksero rys. 203 - przykłady łańcuchów pokarmowych).

T: Struktura troficzna pierwotna i wtórna.

Struktura troficzna pierwotna - jest nietrwałą strukturą wykształconą w momencie, kiedy ekosystem lub jakiś fragment przyrody kształtuje zależności troficzne. Charakterystyczna jest niewielka liczba gatunków, ale za musi być duża liczba osobników, aby tworzyły one i przetwarzały biomasę.

Pojawiają się elementy zwane układami (łańcuchami) zastępczymi (kompensacyjnymi), na które składa się szereg gatunków, których jest niewiele, mają one drugorzędne znaczenie w tworzeniu i przetwarzaniu biomasy. (ksero rys. 189 - schemat struktury) - wielkość prostokąta odpowiada ważności i liczebności gatunku.

P - producenci,

H - heterotroficzne.

Pierwotne - istnieją od początku, kiedy zaczęła kształtować się biocenoza

Wtórne - pojawiły się później.

Przedstaw na rysunku strukturę pierwotną - narysować bez kwadratów, te, co są wtórne!!! EGZ.

Ksero rys. 192. - też struktury, przekroczenie zakresu…

Struktura pierwotna - jeżeli ginie roślinożerca H2, który był pokarmem dla C2, a ten dla C4, to C2 i C4 są zagrożone wyginięciem.

Struktura wtórna - stwarza możliwość rozwinięcia innych zależności pokarmowych.

Im bardziej rozbudowana jest biocenoza względem gatunków i im bardziej są rozwinięte zależności pokarmowe, to tym większe szanse na przeżycie gatunków.

Jakie znaczenie dla ochrony środowiska stwarza struktura pierwotna i wtórna?? - przejście przez układy zastępcze materii i energii do gatunku na końcu łańcucha pokarmowego.

T: Struktura konkurencyjna w obrębie struktury troficznej.

W przetwarzaniu materii uczestniczy szereg gatunków. Gatunki uczestniczące w tworzeniu i przetwarzaniu materii są nazywane zespołami konkurencyjnymi. W pewnych układach siedliskowych zespół konkurencyjny jednego rodzaju (gatunki konkurujące ze sobą), po zmianie warunków siedliskowych tworzy się nowy zespół, nowe układy (bo np. jeden gatunek odejdzie z tego siedliska, a pojawi się nowy). Nie jest to stabilny układ gatunków. Gatunek, który był dominantom może nim przestać być w wyniku zmiany warunków. To układ labilny, dynamiczny.

Ksero - struktura dominacji zespołu. Gat. A - dominant, B - współdominant, inne gatunki są mniej znaczące w tworzeniu biocenozy.

Ksero tab. 6.1. grupy gatunków wyróżniane w zespole.

Ksero rys. 190. wykresy, jak się zmienia w czasie zespół konkurencyjny.

Dominant B (ile znajduje się w warunkach optymalnych)

Przebudowa warunków w czasie - aktualny wariant powoduje, że gatunek D, który był na marginesie rozrósł się, bo znalazł się w najlepszych warunkach itd. Nastąpiła przebudowa zespołu konkurencyjnego.

Puste koło oznacza, ze warunki nie są optymalne dla żadnego gatunku i żaden gatunek nie czuje się dobrze. Powstanie nowy zespół, ale taki, który przystosuje się do tych warunków środowiska.

T: Struktura paratroficzna (niby pokarmowa).

* koakcje - oddziaływanie zwrotne gatunków.

Struktura paratroficzna - np. owady drapieżne raz w roku muszą „polizać nektar”, bo ten nektar to tzw. hormon środowiskowy, który stymuluje rozród. Bez jedzenia czegoś tak ohydnego (dla drapieżników nektar nie jest pożywieniem) ich liczebność by drastycznie spadła. Tak samo jest u szczupaka, który zjada odchody widłonogów, bo w nich są hormony środowiskowe.

Meritofagizm zachodzący u pszczół jest przejawem struktury paratroficznej- pszczoła miodna hormony środowiskowe znajduje w spadzi, stymulują one rozrodczość królowej. Od dostępności spadzi zależy rozrodczość, składanie jaj i wylęg z nich czerwi. Zjawisko to nazywa się meritofagizmem.

Allelopatia to też układ paratroficzny, ale u roślin.

SUKCESJA EKOLOGICZNA

T: Kryteria sukcesji ekologicznej.

Odum (amerykański ekolog) określił 3 kryteria, którym podlega proces sukcesji:

1. Sukcesja jest uporządkowanym procesem zmian zachodzących w biocenozie. Na podstawie aktualnego stanu biocenozy można określić zarówno przebyte, jak i przyszłe stadia rozwojowe sukcesji, (jeżeli proces jest uporządkowany to możemy się domyślić, jakie było wcześniej stadium rozwojowe w rozpatrywanym przypadku oraz jakie będą stadia w przyszłości).

2. Sukcesja zachodzi w wyniku modyfikowania środowiska funkcjonalnego przez biocenozę. Procesy biologiczne zachodzące w środowisku powodują jego przebudowę zarówno pod względem chemicznym (troficzną gleby, siedliska), jak i zmian klimatycznych (mikroklimatycznych). Modyfikacje warunków tego środowiska stwarzają przesłanki do rozwoju zespołu lepiej przystosowanego do nowo powstałych sytuacji siedliskowych.

3. Sukcesja osiąga swój szczyt (klimaks) z chwilą ukształtowania się ekosystemu tak stabilnego jak to jest możliwe w danej strefie geograficznej, czyli biomie występującym na danym obszarze. Tworzą się tzw. biocenozy klimaksowe, będące ostatnim stadium sukcesji.

W naszej strefie geograficznej są dwa takie biomy:

• biocenozy leśnych siedlisk - lasy mieszane klimatu umiarkowanego

• biocenozy siedlisk borowych - bory szpilkowe klimatu umiarkowanego.

W trakcie sukcesji ma miejsce ciągła wymiana gatunków roślin i zwierząt, ponieważ zmieniają się warunki biotopowe. Gatunki, które miały duże znaczenie na początku sukcesji tracą to znaczenie na etapie klimaksu. W trakcie sukcesji następuje wzrost ilości biomasy (większa produkcja pierwotna i wtórna netto). W trakcie sukcesji ma miejsce tendencja do zwiększania się różnorodności gatunkowej, która stabilizuje ekosystem, który ma wtedy większą zdolność buforową (neutralizowania wpływu środowiska abiotycznego).

W odniesieniu do sukcesji można sukcesję pierwotną i wtórna netto wyrazić także w wymiarze bioenergetycznym. Zjawiska bioenergetyczne ocenia się na podstawie produktywności pierwotnej netto (tempa fotosyntezy całkowitej) lub też rzadziej brutto do oddychania biocenozy, czyli respiracji.

T: Sukcesja heterotroficzna.

Nie wszystkie szeregi przemian gatunków stanowią wyraz szeregów sukcesyjnych. Nie ma takiego charakteru sukcesja heterotroficzna,

np. zmiana zespołów zwierząt lub mikroorganizmów na próchniejących drzewach powalonych w lesie, na odchodach zwierząt, na trupach zwierząt itp. - szeregi takie powstają w przypadku nagromadzenia się substancji pokarmowej.

Te szeregi nie prowadzą do stabilizacji układu. W miarę wyczerpywania się substancji pokarmowych układ ulega dezintegracji i zostaje wchłonięty przez biocenozę, nie ma stadium klimaksu.

Zjawiska takie, choć mają wiele cech sukcesji, to nie spełniają warunków stabilizacji układu końcowego. Stanowią one szereg przykładów parasukcesyjnych (niby sukcesyjne).

Ksero. Rys. 204.

Biom - największa jednostka biocenotyczna, charakteryzująca się specyficznym makroklimatem i warunkami glebowymi (dotyczy to występowania opadów i średnich temperatur powietrza na rok, z tego wynika temperatura wody i gleby). Są to obszary, które układają się na naszym globie równoleżnikowo (zgodnie z szerokością geograficzną). Na tych obszarach wykształcają się specyficzne zbiorowiska roślinne i zespoły zwierzęce. Największa lądowa jednostka biocenotyczna.

TUNDRA

Abiotyczne

• Jest to duży obszar na terenie Europy i Azji zwany Paleoarktyką, w Ameryce Północnej - Neoarktyka.

• Szacunkowo ma 2 mln km² powierzchni. Na południu globu tundry nie ma, są jedynie fragmenty tundry na obrzeżach oceanu Atlantyckiego i Indyjskiego, też na niektórych wyspach, ale takiego wielkiego obszaru jak na półkuli północnej to na południu nie ma.

• Tundra Alpejska - im wyżej nad poziomem morza to wtedy powstaje tundra, także tundra himalajska.

• Mała zdolność produkcji biomasy roślin 400 g/m², produktywność 0,5-1 t/ha.

• Pochodzi od fińskiego „tunturi” - łysy obszar.

• Jest to bezleśny obszar ciągnący się szerokim pasmem od bieguna północnego do tajgi.

• Surowy klimat, jest to klimat subpolarny (okołobiegunowy), zima długa, mroźna i wietrzna oraz ciemna (maksymalnie może być -70°C), lato krótkie i chłodne („białe noce” - słońce jest najwyżej 24.06 o 12 w nocy i osiąga wysokość taką jaką ma u nas 22.12 w dzień, jest więc bardzo nisko) z okresem roztopów, a dzień trwa całą dobę. Opady są niewielkie 150-200 mm na rok, im bliżej morza tym opadów jest więcej i klimat cieplejszy. Średnie temperatury stycznia w tundrze Europejskiej i Amerykańskiej -16 - -26°C, okresowo może być więcej. Średnie temperatury lipca nie przekraczają 15°C, a jest na ogół 10°C. Opady to głównie śnieg, gdy jest tak ciepło to pokrywa śniegu się topi, ale wody nie są pochłaniane przez glebę, bo natrafiają na wieczną zmarzlinę na pewnej głębokości, dlatego tworzą się tu bagna i rozlewiska wodne. Lato trwa około 6 tygodni.

• Gleby to często usypane szańce ze żwirów, kamieni, te gleby nazywają się glebami poligonalnymi, te wierzchnie warstwy ciągle zamarzając i rozmarzając kurczą się, pękają i tworzą wieloboki, a w przerwach między nimi tworzą się warunki dla roślin, szańce to same kamienie i żwir.

• Biegacze tundrowe - rośliny uschnięte, które tworzą kule i toczą się przyczepiając do siebie inne rośliny.

Biotyczne

1. Rośliny

• Roślinność jest uboga, niewiele jest tu gatunków. Mało drzew, jedynie karłowate brzozy i wierzby, zwykle do wysokości kolana. W zimie są przysypane przez śnieg więc dzięki temu przeżywają.

• Licznie występują krzewy - borówki, wrzosy, oraz turzyce i trawy.

• Mniej jest roślin kwiatowych: jaskry, zawilce, skalnice. Kwitną one w 5 dni po pojawieniu się rośliny na powierzchni ziemi, gdy temperatury są dodatnie i szybko wydają nasiona. Dzieje się tak dlatego, że pąki są wytworzone już dwa lata wcześniej i dopiero po 2 latach kwitną. Kwiaty przypominają konstrukcją soczewki skupiające światło, temperatura w obrębie okwiatu jest nawet o 10°C wyższa niż wokół niego, w ten sposób szybciej dojrzewają.

• Rośliny rozwijają się głównie wegetatywnie.

• Nasiona roznoszone wiatrem i wodą (hydrochorycznie).

• Są tu porosty i mszaki - chrobotek reniferowy, mech torfowiec (wiele torfowisk wysokich).

2. Zwierzęta

• Jest ich niewiele, są tu lemingi - rozmnażają się masowo, stada mają nawet po kilka tysięcy osobników, nie śpią w zimie, żyją pod ziemią bo mają tam wiele korytarzy, żywią się roślinami.

• Zając bielak - ma białe futro. Pardwa górska, dużo ptaków błotnych i wodnych, bo te rozlewiska mają dużo owadów, raków - jest to super baza pokarmowa.

• Rudzik - im dalej na północ tym więcej składa jaj, bo ptaki karmią w tundrze 24h/dobę, dlatego tam może mieć 10 jaj i wszystkie młode wykarmi, a w Maroku tylko 4.

• Ptaki drapieżne - myszołów, sowa śnieżna, wydrzyk tundry.

• Zwierzęta drapieżne - lis polarny, wilk (wchodzi z tajgi do tundry, ale nie bytuje w niej, a jedynie poluje), niedźwiedź polarny (poluje głównie na foki).

• Renifer (Europa), karibu (Kanada), woły piżmowe, morsy.

• Brak płazów i gadów - tylko pojedyncze epizody w południowej części tundry, bo zbyt niskie temperatury na północy zniszczyłyby jaja, z których nic by się nie rozwinęło.

• Mikroorganizmy - organizmów tlenowych jest niewiele, bo gleby są ciągle zalane i nie jest dostarczany tlen do nich.

• Bardzo dużo komarów i meszków (mustiki?).

• Gdy był wybuch w Czarnobylu to odkryto, że w ciele reniferów odłożyło się wiele promieniotwórczych pierwiastków, więc aby uniknąć wielu mutacji wybito znaczne ilości tych zwierząt.

TAJGA

Abiotyczne

• Głównie kanadyjska i syberyjska.

• Pochodzi z języka rosyjskiego i znaczy „leśne torfowiska wysokie.

• Największy biotop na świecie, zajmuje11% lądu.

• Inaczej można mówić: bory szpilkowe borealne, bo borealne pochodzi od Boreusza - greckiego boga wiatru północnego.

• Lato krótkie, ale cieplejsze niż w tundrze, a zimy łagodniejsze (maksymalnie do -60 - -70°C w środkowej Syberii). Północną granicę Tajgi wyznacza izoterma lipca +10°C, roczna suma opadów 300-700 mm (średnia 500 mm) na rok.

• Gleby - przeważają tu bielice i gleby bielicowe, wytworzone z piasków naglinowych, są też gleby brunatne, ale jest ich mało, a także gleby organiczne, bo jest wiele obniżeń zalewanych przez rzeki więc tworzą się duże obszary torfowisk.

• Często w tajgę wchodzi tundra, bo to zależy od podłoża i głębokości zmarzliny, są pasma lasu i pasma tundry, tak samo drzew nie ma na rozlewiskach, bo tam tworzą się głównie torfowiska.

• Produkuje się tu dużo drewna.

Biotyczne

1. Rośliny

• Las iglasty, dominuje świerk, sosna zwyczajna, modrzew syberyjski, jodła, ale pojawiają się też wierzby (już nie karłowate) i brzozy.

• Runo leśne jest ubogie, bo drzewa nie dopuszczają światła do niższych partii, jest to więc runo ściółkowe: igły, kora i nieliczne rośliny np. mszaki.

• Na glebach tych tworzy się próchnica o słabym rozkładzie. Gleby są kwaśne -> wymywanie, bielicowanie.

• Drzewa są strzeliste, wąskie, aby gałęzie nie załamały się pod ciężarem śniegu.

• Biomasa 800g/m² na rok.

2. Zwierzęta

• Renifery, jeleniowate - dużo roślinożerców, bo jest już więcej roślin, a także gryzoni, wiele ptaków nasionożernych, wiewiórek.

• Wilki, niedźwiedzie brunatne, gronostaje, rysie, burundyk - charakterystyczny dla tajgi.

• Pojawiają się tu już płazy i gady, takie jak żmije.

STEP

• Formacja bezleśna, głównie są tu trawy, nie ma drzew, oprócz dolin rzecznych, bo tylko tam jest dostateczna ilość wody, a na stepie nie ma ich bo gleby są bardzo żyzne (co rok trawy dostarczają dużo materii organicznej) i trawy tworzą darń, przez którą nie przebiją się opady więc nie ma wód gruntowych, dlatego drzewa nie mogą się rozwijać. Wody gruntowe mogą się tworzyć tylko na gruntach przepuszczalnych.

• 5/6 biomasy znajduje się pod ziemią - tworzy się jej dużo, ale nie rozkłada się ona.

• Ponieważ woda nawet gdy przedostanie się do gleby to i tak jest szybko przechwytywana przez rośliny i przenoszona do góry, dlatego te gleby są tak żyzne i węglanowe, bo nic nie jest wymywane w dół.

• Lato jest gorące - powyżej 20°C, bardzo wysokie temperatury jednostkowe 30-35°C, dlatego ten krajobraz jest piękny jedynie w czerwcu i lipcu, bo później trawy już żółkną i usychają.

• Suchowieje - suche wiatry, bardzo silne, bo nie ma niczego co by je zatrzymywało.

• Nie ma tu komarów, jedynie duże owady (owady bombowce), które są na tyle silne, aby pokonać wiatr.

• Prerie - Ameryka, Pampasy - Ameryka południowa, Puszta - Węgry.

• Stepy właściwe - trawy, kostrzewy, chwastnice.

• Step piołunowy - przedpole do gatunków sucholubnych.

• Nie ma tu dużo drzew więc dużo zwierząt chowa się pod ziemię, ptaki, ssaki, gryzonie.

• Chomiki, nornice, myszy, koniki (tarpany), jeleniowate, nawet antylopy, owady (szarańcze), pieski preriowe, zaskrońce, wilki, lisy, sokół wędrowny, jastrząb.

Struktura troficzna w biocenozie.

• to wyraz zależności pokarmowych, jakie występują w biocenozie.

• Jest najważniejszym układem strukturalnym w biocenozie, od niego zależy produktywność i obieg materii w ekosystemie, a to są dwa zasadnicze elementy.

• Struktura troficzna jest oparta na koakcjach typu eksploatacyjnego, tzn. takich, w trakcie, których zasoby energetyczne produkowane przez jeden człon struktury pobierane są i zużywane przez inne człony układu.

• Strukturę troficzną biocenozy poznajemy analizując powiązania oparte na koncepcji elementów strukturalnych.

• Wyróżniamy 2 rodzaje struktur: pierwotną i wtórną

• Kiedy tworzy się biocenoza na obszarze to najpierw tworzy się struktura pierwotna. Cechuje się uczestnictwem niewielu gatunków roślin i zwierząt

• Moment startu nie jest stabilny. Ciągle wchodzą do niego nowe gatunki, powstaje większa różnorodność gatunkowa (jako rezultat zasiedlania przez inne gatunki)

• Nowo wkraczające gatunki nazywane są często kanałami uzupełniającymi (nie mają dużej zdolności produkcyjnej i nie decydują o fizjonomii biocenozy)

Struktura troficzna pierwotna i wtórna.

Struktura troficzna pierwotna

• jest nietrwałą strukturą wykształconą w momencie, kiedy ekosystem lub jakiś fragment przyrody kształtuje zależności troficzne.

• Charakterystyczna jest niewielka liczba gatunków, ale za musi być duża liczba osobników, aby tworzyły one i przetwarzały biomasę.

• Pojawiają się elementy zwane układami (łańcuchami) zastępczymi (kompensacyjnymi), na które składa się szereg gatunków, których jest niewiele, mają one drugorzędne znaczenie w tworzeniu i przetwarzaniu biomasy. (ksero rys. 189 - schemat struktury) -

• wielkość prostokąta odpowiada ważności i liczebności gatunku. (wyraża biomasę i świadczy o dominacji)

Przedstaw na rysunku strukturę pierwotną - narysować bez kwadratów, te, co są wtórne!!! EGZ.

Ksero rys. 192. - też struktury, przekroczenie zakresu…

Struktura pierwotna - jeżeli ginie roślinożerca H2, który był pokarmem dla C2, a ten dla C4, to C2 i C4 są zagrożone wyginięciem.

Struktura wtórna

• stwarza możliwość rozwinięcia innych zależności pokarmowych.

• Im bardziej rozbudowana jest biocenoza względem gatunków i im bardziej są rozwinięte zależności pokarmowe, to tym większe szanse na przeżycie gatunków.

• Jakie znaczenie dla ochrony środowiska stwarza struktura pierwotna i wtórna?? - przejście przez układy zastępcze materii i energii do gatunku na końcu łańcucha pokarmowego.

T: Struktura konkurencyjna w obrębie struktury troficznej.

W przetwarzaniu materii uczestniczy szereg gatunków. Gatunki uczestniczące w tworzeniu i przetwarzaniu materii są nazywane zespołami konkurencyjnymi. W pewnych układach siedliskowych zespół konkurencyjny jednego rodzaju (gatunki konkurujące ze sobą), po zmianie warunków siedliskowych tworzy się nowy zespół, nowe układy (bo np. jeden gatunek odejdzie z tego siedliska, a pojawi się nowy). Nie jest to stabilny układ gatunków. Gatunek, który był dominantom może nim przestać być w wyniku zmiany warunków. To układ labilny, dynamiczny.

Ksero - struktura dominacji zespołu. Gat. A - dominant, B - współdominant, inne gatunki są mniej znaczące w tworzeniu biocenozy.

Ksero tab. 6.1. grupy gatunków wyróżniane w zespole.

Ksero rys. 190. wykresy, jak się zmienia w czasie zespół konkurencyjny.

Dominant B (ile znajduje się w warunkach optymalnych)

Przebudowa warunków w czasie - aktualny wariant powoduje, że gatunek D, który był na marginesie rozrósł się, bo znalazł się w najlepszych warunkach itd. Nastąpiła przebudowa zespołu konkurencyjnego.

Puste koło oznacza, ze warunki nie są optymalne dla żadnego gatunku i żaden gatunek nie czuje się dobrze. Powstanie nowy zespół, ale taki, który przystosuje się do tych warunków środowiska.

Sieć zależności pokarmowych.

• W biocenozie istnieje szereg łańcuchów pokarmowych zwanych troficznymi, przeplatających się ze sobą, nie są to izolowane ciągi pokarmowe.

• Gatunki korzystają z wielu poziomów troficznych różnych łańcuchów, tworzy się tzw. sieć zależności pokarmowych. Wszystkie organizmy są uzależnione od różnych poziomów troficznych i łańcuchów pokarmowych.

• (ksero rys. 203 - przykłady łańcuchów pokarmowych).

Produktywność (produkcja) ekosystemu to ilość materii organicznej wytwarzanej (syntetyzowanej) na danym obszarze w jednostce czasu lub intensywność magazynowania energii w związkach organicznych. Mierzy się ją w jednostkach masy, np. kg/m2/rok, lub w jednostkach energii, np. kJ/m2/rok. Produktywność ekosystemu można podzielić na pierwotną i wtórną.
Produkcja pierwotna to przyrost biomasy organizmów samożywnych (autotrofów), zachodzący w wyniku procesów syntezy związków organicznych i wiązania przez nie energii. Pomiarów produkcji pierwotnej dokonuje się najczęściej, mierząc intensywność procesów fotosyntezy. Z procesem produkcji pierwotnej wiążą się dodatkowe pojęcia:
Produkcja pierwotna brutto, mierzona szybkością fotosyntezy, czyli ilość wytworzonej przez producentów materii organicznej, łącznie z tą częścią materii, którą producenci zużywają w procesie oddychania.
produkcja pierwotna netto, mierzona tempem magazynowania materii organicznej w tkankach roślinnych, bez materii wykorzystywanej na oddychanie; jest to produkcja brutto (A), czyli asymilacja, pomniejszona o straty związane z oddychaniem (R). Przyrost masy roślin: P = A - R.
W rzeczywistości możemy mierzyć jedynie produkcję pierwotną netto; produkcja pierwotna brutto jest zwykle wartością teoretyczną. W badaniach ekosystemu najistotniejsza jest produkcja netto, ponieważ właśnie ona może być przenoszona na następny poziom troficzny.
Do oceny poziomu produkcji pierwotnej netto używa się wielu różnych metod. Najprostsza jest metoda żniwna polegająca na zbieraniu i bezpośrednim ważeniu biomasy roślinnej (z danego stanowiska zbiera się wszystkie rośliny łącznie z korzeniami). Jeśli rośliny są jednoroczne, można w ten sposób bezpośrednio zmierzyć produkcję roczną. W przypadku roślin wieloletnich należy odróżnić wyjściową materię organiczną od tej, która doszła w ciągu roku objętego badaniem. Takie odróżnienie jest niezwykle trudne w odniesieniu do systemu korzeniowego. Z tego powodu jako produkcję pierwotną netto podaje się często produkcję samych części nadziemnych.
Jeszcze inne metody to pomiary fizjologiczne, polegające na mierzeniu tempa pochłaniania CO2 lub też tempa uwalniania tlenu.

Produkcja wtórna jest to tempo wiązania energii przez konsumentów, czyli proces przyswajania materii organicznej i magazynowania energii przez konsumentów. Mierzy się go ilością biomasy wyprodukowanej przez konsumentów w jednostce czasu na jednostkę powierzchni.
Podstawowym parametrem budżetu energetycznego heterotrofów stanowi energia spożyta lub konsumpcyjna (C). Część tej energii zostaje wykorzystana do budowy własnego ciała (P), część jest zużywana w procesach oddychania (R), część jest zwracana w postaci odchodów (F) i moczu (U)
C = P + R + FU
Z budżetu energetycznego dwie wartości obejmują energię rzeczywiście przyswojoną, są to produkcja (P) i oddychanie (R), co określa się łącznym terminem asymilacji (A)
A = P + R = C - FU
Ocena produkcji jest możliwa na podstawie wartości budżetu energetycznego
P = C - (R + FU)
jednakże ze względu na znaczne trudności w oznaczaniu konsumpcji (C) i odchodów, metoda ta nie bywa raczej stosowana. Oceny produkcji są dokonywane metodą wagową.

Produktywność ekosystemów zależy od wielu czynników i w każdym regionie Ziemi kształtuje się inaczej. Jej miarą jest produkcja pierwotna netto, która dla różnych ekosystemów waha się najczęściej w granicach 500 - 2000 g/m2/rok. Na to zróżnicowanie wpływa wiele czynników, m.in. Ilość światła, wody, temperatura. Produktywność jest większa w rejonach równikowych Ameryki Południowej, Afryki, kontynentalnej Azji niż w strefach polarnych, zwrotnikowych, chociażby dlatego, że w rejonach równikowych rośliny mają więcej światła i wyższą temperaturę otoczenia.
Tylko wysoko produktywne ekosystemy, np. plantacja trzciny cukrowej i wiecznie zielone lasy tropikalne, płytkie jeziora, rafy koralowe, w których energia słoneczna jest wykorzystywana przez cały rok, mogą osiągać 2000 g/m2/rok, a nawet 5000 g/m2/rok. Wartości te, jak dotąd, zostały przekroczone jedynie w warunkach hodowli laboratoryjnych glonów i wyniosły 6000 g/m2/rok.
Mimo stosowania przez człowieka przeróżnych zabiegów hodowlanych, gospodarczych, takich jak odpowiednie przygotowanie gleby, nawożenie jej, wysiew selekcjonowanych nasion, usuwanie chwastów, szkodników itd., nie udało się podwyższyć produktywności pierwotnej ponad te wartości, które zdarzają się w biocenozach naturalnych. Udało się natomiast zwiększyć produktywność obszarów mało wydajnych przez właściwe osuszanie terenów i ich użyźnianie.
Porównanie produktywności ekosystemów lądowych i wodnych kuli ziemskiej wskazuje, jak wielkie możliwości produkcyjne kryją się w wodach oceanów, które - jak dotąd - tylko w małym stopniu są wykorzystywane.

ZESTAWY:
1) Wyjaśnij pojęcia: Zasada Gausego, strategia polowania, łańcuch pokarmowy, biocenozy ciągłe, koliny, allelopatia, protokooperacja, pessimum, oscylacja, hemipopulacja, ekoton, biocenozy duże, monizm biocenotyczny, piramida liczb, liczebność populacji, biegacze stepowe, eurytopy, krzywa przeżywania, rozrodczość ekologiczna.
2) Biotop i biocenoza tundry / pustyni / tajgi.
3) Pasożytnictwo / Drapieżni ctwo.
4) Struktura troficzna pierwotna i wtórna (opis i rys.). Jakie maja znaczenie w ochronie środowiska struktura wtórna.
5) Wymienić i scharakteryzować zasady biocenotyczne.
6) Ograniczenia zasady tolerancji ekologicznej organizmów.______________

1) Pojęcia: biocenoza nieciągła, makia, pejus, optimum, pessimum, stenobionty, eurybionty, biotop, struktura paratroficzna.
2) Drapieżnictwo.
3) Kryteria wyróżniające w biocenozie (4 kryteria).
4) Bioenergetyka a sukcesja ekologiczna (pierwotna i wtórna).
5) Jak zmienia się zespół konkurencyjny w czasie (przepływ biomasy)

1) Śmiertelność.
2) Biotop i biocenoza tajgi.
3) Kryteria podziału populacji i organizmów.
4.) Odporność organizmów.
5) Jak określa się max i min pokrycia terenu._________________________

1) Podać zakres tolerancji dla gatunku i populacji (czym się różnią) - rysunki i opis.
2) Struktura wieku populacji.
3) Jaki jest min i max współczynnik pokrycia i kiedy można je osiągnąć.
4) Pojęcia: mutualizm, Koliny, fluktuacje, pasożytnićtwo socjalne, śmiertelność ekologiczna, efekt styku, populacje okresowe, zasada Allego, Reguły Yoltery, populacja przystosowana do środowiska, populacje monocykliczne, piramida liczb, eurytopy, strategia konkurowania,
biegacze stepowe, klimaks, dominant, biotop, poziom troficzny

1) Biotop i biocenoza stepu.
2) Wyczerpywanie i nie wyczerpywanie rekwizytów środowiskowych a kształtowanie się liczebności i populacji w czasie (2 rys. i opis).
3) Granice tolerancji dla populacji (rys.).
4) Konkurencja między i wewnątrzgatunkowa a zagęszczenie środowiska.
5) Jaki jest max i min współczynnik pokrycia i kiedy można go osiągnąć.
6) Pojęcia: łańcuch pokarmowy, ekoton, struktura paratroficzna, pseudopopulacja, zagęszczenie populacji, śmiertelność ekologiczna, fluktuacja populacji, drapieżnik generalista, amensalizm, komensalizm, pasożytnićtwo socjalne, zasada Allego, dominant ekologiczny w biocenozie, piramida biomas, makia, sukcesja ekologiczna

1)Pojecia :protokooperacja, krzywe przezywania, drapieznictwo wlasciwe, fluktuacja,biegacze stepowe,rozmieszczenie wyspowe,drapieznik generalista,pessimum,prawa shelforda,cos tam styku:)(linia,albo granica??)
2)Pasozytnictwo
3)biotop i biocenoza tajgi
4)sukcesja troficzna pierwotna i wtorna a wplyw na srodowisko?(czy cos takiego)
5)rozmieszczenie gatunkow w niszy ekologicznej(chodzi o krzywa gause'a)rys+opis
6)rozrodczosc populacji
7)z cwiczen:T W R N G co musimy znac aby obliczyc te liczby,przedstaw po kolei dzialanie w celu ich obliczenia(no moze nie dokladnie tak sformulowane ale o to chodzilo)







Biotop i biocenoza stepu,drapieżnictwo,na podstawie tabeli wylicz wszystkie cechy gatunkowe,pasożytnictwo socjalne,populacja okresowa,eurytopy,mezotermy.

PYTANIA NA EGZAMIN Z EKOLOGII LĄDOWE:

Zasada Gausego - zasada konkurencyjnego wypierania. Jeśli dwa gatunki (populacje) posiadają identyczne wymagania względem niszy ekologicznej nie mogą współistnieć i w konsekwencji jeden wypiera drugi. Konkurencyjne oddziaływanie może być związane z przestrzenią życiową, dostępem do pokarmu, światła, podatnością na działanie drapieżców, chorób itp.


1) Wyjaśnij pojęcia: Zasada Gausego, strategia polowania, łańcuch pokarmowy, biocenozy ciągłe, koliny, allelopatia, protokooperacja, pessimum, oscylacja, hemipopulacja, ekoton, biocenozy duże, monizm biocenotyczny, piramida liczb, liczebność populacji, biegacze stepowe, eurytopy, krzywa przeżywania, rozrodczość ekologiczna.
2) Biotop i biocenoza tundry / pustyni / tajgi.
3) Pasożytnictwo / Drapieżni ctwo.
4) Struktura troficzna pierwotna i wtórna (opis i rys.). Jakie nią znaczenie w ochronie środowiska struktura wtórna.
5) Wymienić i scharakteryzować zasady biocenotyczne.
6) Ograniczenia zasady tolerancji ekologicznej organizmów.______________
1) Pojęcia: biocenoza nieciągła, makia, pejus, optimum, pessimum, stenobionty, eurybionty, biotop, struktura paratroficzna.
2) Drapieżnictwo.
3) Kryteria wyróżniające w biocenozie (4 kryteria).
4) Bioenergetyka a sukcesja ekologiczna (pierwotna i wtórna).
5) Jak zmienia się zespół konkurencyjny w czasie (przepływ biomasy).__________
1) Śmiertelność.
2) Biotop i biocenoza tajgi.
3) Kryteria podziału populacji i organizmów.
4) Odporność organizmów.
5) Jak określa się max i min pokrycia terenu

1) Podać zakres tolerancji dla gatunku i populacji (czym się różnią) - rysunki i opis.
2) Struktura wieku populacji.
3) Jaki jest min i max współczynnik pokrycia i kiedy można je osiągnąć. ~4) Pojęcia: mutualizm, Koliny, fluktuacje, pasożytnićtwo socjalne, śmiertelność ekologiczna, efekt styku, populacje okresowe, zasada Allego, Reguły Yoltery, populacja przystosowana do środowiska, populacje monocykliczne, piramida liczb, eurytopy, strategia konkurowania, biegacze stepowe, klimaks, dominant, biotop, poziom troficzny.


1) Biotop i biocenoza stepu.
2) Wyczerpywanie i nie wyczerpywanie rekwizytów środowiskowych a kształtowanie się liczebności i populacji w czasie (2 rys. i opis).
3) Granice tolerancji dla populacji (rys.).
4) Konkurencja między i wewnątrzgatunkowa a zagęszczenie środowiska.
5) Jaki jest max i min współczynnik pokrycia i kiedy można go osiągnąć.
6) Pojęcia: łańcuch pokarmowy, ekoton, struktura paratroficzna, pseudopopulacja, zagęszczenie populacji, śmiertelność ekologiczna, fluktuacja populacji, drapieżnik generalista, amensalizm, komensalizm, pasożytnićtwo socjalne, zasada Allego, dominant ekologiczny w biocenozie, piramida biomas, makia, sukcesja ekologiczna.v


Zbiorowisko-podstawowa jednostka roślinności o powtarzalne strukturze przestrzennej i gatunkowej, utworzona przez populację różnych gat.roślin, pozostających ze sobą w różnych zależnościach i wykorzystujących wspólnie przekształcone przez siebie siedlisko, czyli biotop. Mikrobiocenoza zamyka przemianę materii.

Zbiorowiska autogeniczne-to zbiorowiska powstałe pod działaniem czynników naturalnych jako pierwotne kombinacje gatunków. Dzieli się je na podstawie stanu zachowania, na zbiorowiska pierwotne i naturalne.

Zbiorowiska pierwotne-zbudowane z gatunków miejscowych o dobrze zachowanej strukturze i kompozycji gatunkowej, nie noszące śladów degeneracji wywołanych działalnością człowieka, utrzymujące się na siedliskach niezdegradowanych(zbiorowiska wysokogórskie).

Zbiorowiska naturalne-zbudowane z gat.miejscowych, o dobrze zachowanej strukturze i kompozycji gat., lokalnie ze śladami degeneracji wywołanej działalnością człowieka podobnej w skutkach do degeneracji spowodowanej czynnikami naturalnymi, np. pożar, umiarkowany wypas, zrąb w skutkach podobny do działania wiatrołomu, lawiny, itp.

ZBIOROWISKA ANTROPOGENICZNE-powstałe pod działaniem czynników zależnych od człowieka, na siedliskach przekształconych lub nowo utworzonych. Dzieli się je na podstawie pochodzenia ich składników i sposobu powstania, na zbiorowiska półnaturalne, synantropijne i ksenospontaniczne.

Zbiorowiska półnaturalne- zbudowane z gat. miejscowych, wywodzących się z pierwotnych zbiorowisk z niewielkim udziałem gat. obcych nie wykazujących redukcyjnego stosunku do innych komponentów zbiorowiska, zorganizowane jako nowe charakterystyczne kombinacje, ale utrzymujące się w skutek powtarzalnych działań człowieka.

Zbiorowiska synantropijne-zbudowane w części z gat. rodzimych i w części z gat. obcego pochodzenia, zajmujące siedliska skrajnie przekształcone lub nowo powstałe, reagujące wyraźnie na różne formy powtarzalnych oddziaływań(nawożenie, uprawa, wydeptywanie).

Zbiorowiska segetalne-to zbiorowiska chwastów jedno- lub dwuletnich, rzadziej bylin, towarzyszące uprawom polnym, ogrodowym oraz trwałym kulturom roślin krzewiastych, jak winnice, oliwniki, a pozostające pod wpływem rodzaju i pory zabiegów agrotechnicznych, wyjątkowo pod bezpośrednim wpływem gatunku rośliny uprawnej.

Zbiorowiska ruderalne lub nowo powstałe-to zbiorowiska trwałe z przewagą bylin, porastające siedliska skrajne lub nowo powstałe w sąsiedztwie zabudowań, na śmietnikach, ruinach, placach, drogach, na terenach kolejowych, w portach morskich i rzecznych.

Zbiorowiska ksenospontaniczne- zbudowane z gat. obcych z niewielkim udziałem gat. miejscowych, zorganizowane jako nowe kombinacje gatunków na skutek redukcyjnego zachowania się przybyszów w stosunku do komponentów zastanego zbiorowiska, opanowujące siedliska zmienione lub przekształcone.

Szata roślinna-stanowi zewnętrzną okrywę ziemi.

Flora-jest zbiorem jednostek genetycznych, czyli fitotaksonów(gatunki, rodzaje, rodziny), zasiedlających ziemię lub jej wybrane regiony.

Roślinność-jest formą wypełnienia przestrzeni przez naturalne ugrupowania roślin-zbiorowiska roślinne.

Fluktuacja-jest procesem nieustannych zmian o różnym czasie trwania, występują mozaikowo w zbiorowisku, nie powodujących jednak trwałych przekształceń w zbiorowisku jako całości. Fluktuacja zachodzi, jeśli zachowane zostaną cechy właściwe danemu typowi zbiorowiska. Wyraża się głównie zastępowaniem osobników starszych przez młodsze tego samego gatunku lub innych gatunków o podobnych wymaganiach ekologicznych. Jest procesem stabilizującym zbiorowisko(i całą biocenozę).

Degeneracja-jest krótkotrwałym procesem odkształceń w strukturze i zaburzeń w funkcjonowaniu zbiorowiska, występującym mozaikowo(lub pasowo), a więc nie obejmującym naraz całego zbiorowiska w granicach jego biochory.

Regeneracja-jest procesem odbudowy struktury i funkcji tych części zbiorowiska, wcześniej uległy degeneracji. Regresja zachodzi siłami wewnętrznymi zbiorowiska, a więc za pomocą propagul(nasion organów wegetatywnych pochodzących z tego samego zbiorowiska).

Sukcesja wtórna-jest procesem inicjacji rozwoju zbiorowiska(i całej biocenozy)na siedliskach wcześniej zasiedlonych w granicach całej lub części potencjalnej biocenozy za pomocą propagul pochodzących z zewnątrz.

Sukcesja pierwotna- jest procesem inicjacji rozwoju zbiorowiska(i całej biocenozy)na siedliskach wolnych dotychczas od organizmów żywych, ich szczątków lub innej materii organicznej w granicach potencjalnej biochory i względnie jednego siedliska.

Regresja-jest procesem kierunkowym zaniku danego zbiorowiska, np. zbiorowiska leśnego i jego komponentów, wraz z całą biocenozą w granicach całej biochory pod działaniem czynników zewnętrznych(naturalnych lub antropogenicznych). Początkowo regresja objawiać się może tylko w części biochory, ale stopniowo obejmuje jej całość. Regresja wyraża się stopniowym lub gwałtownym uproszczeniem struktury pionowej i poziomej i prowadzi do stąpienia układów bardziej złożonych, trwałych, przez układy prostsze, trwałe, o odmiennej funkcji.

Bioindykacja-to określenie stanów środowiska lub natężeń czynników środowiskowych przy pomocy odpowiednio wyskalowanych taksonów(bioindykatorów)

Bioindykator-to każdy gatunek, który (nieobecność) lub reakcja (osobników populacji) wskazują na zaistniałe w danym miejscu pewnego typu czynnika ekologicznego określa mieszczącym się w wąskim przedziale, natężeniu lub o odpowiedniej wartości progowej.

Bioindykacje-zabieg polegający na charakteryzowaniu określonej sytuacji do wybranych elementów biotycznych środowiska. Wśród nich jednostkami podstawowymi są gatunki.

Apofity-gatunki rodzime, są charakterystyczne dla naszego terenu(np. komosa biała).

Płat zespołu-zajmuje pewną przestrzeń,znamy jego przynależność do zespołu; skupienie roślin jednolite, nie możemy ich podzielić w sposób naturalny w mniejsze jednostki, które różniłyby się od siebie w sposób istotny.

Płat roślinności-skupienie roślin, jednolite, zajmujące jakąś przestrzeń. Ze względu na brak gatunków charakterystycznych nie możemy określić płatu zespołu.

Siedlisko-zespół czynników abiotycznych.

CECHY ANALITYCZNE ZBIOROWISK:

1.podstawowe czynniki łączenia się roślin w zbiorowiska:

a)ukształtowanie terenu

b)tolerancja na obecność innych roślin

c)interakcje gatunkowe:

-konkurencja

-anesalizm

-protokooperacja

-pasożytnictwo

d)warunki klimatyczne:

-pora roku

e)mikroklimat

f)warunki glebowe:

g)ewolucja:

-czynniki historyczne

2.stopień organizacji zbiorowej:

a)jednogatunkowe, np. trzcinowiska

b)wielogatunkowe

c)jedno lub wielowarstwowe, np. mchy, porosty, las

d)dwuwarstwowe-występują na łąkach:

-warstwa zielna i warstwa mchu

3.w zbiorowiskach segetalnych wyróżniamy 4 warstwy:

a-warstwa najniższa, rośliny dorastają, przerastają roślinę uprawną i dojrzewają przed nią i mogą odrodzić się w następnym roku(np. miotła zbożowa, perz, mak polny, ostrożeń)

b-warstwa roślin dorastających do wysokości rośliny uprawnej, dojrzewa razem a nią, odnawiają się w następnym roku(np. tasznik pospolity, tobołki polne, chaber bławtek)

c-gatunki roślin dorastające do połowy rośliny uprawnej, dojrzewają razem z nią, odnawiają się w przyszłym roku(niezapominajka polna, fiołek polny, sporek polny)

d-rośliny przyziemne, wyrastają tuż nad ziemię, są to rośliny płożące się lub niskie, dojrzewają po zbiorze rośliny uprawnej(czerwiec roczny, gwiezdnica pospolita).

4.budowa warstwowa lasu:

-warstwa dzrzew

-warstwa krzewów

-warstwa zielna

-warstwa przyziemna głównie mchów i porostów

5.gatunki charakterystyczne:

a)gat. charakterystyczny-to taki gatunek, który na pewnym terytorium ma punkt ciężkości występowania w danym syntaksonie w porównaniu z wszystkimi innymi równorzędnymi syntaksonami

b)punkt ciężkości:

-oznacza wyłączne lub prawie wyłączne występowanie w fitocenozach danego syntaksonu

-może oznaczać także istotnie większy stopień stałości w danym syntaksonie

-występowanie z wyraźnie większą liczebnością lub pokryciem

6.gatunki towarzyszące-są to takie gatunki, których nie zliczamy do gatunków charakterystycznych. Mamy tutaj gatunki o szerokiej amplitudzie socjologiczno-ekologicznej w zakresie dwóch lub więcej klas. Jeśli amplituda jest b.szeroka mówimy wtedy o gatunkach obojętnych. Gatunki, które mają b.mały stopień stałości nazywamy gatunkami przypadkowymi.

ADAPTACJE ROŚLIN DO ZMIENNYCH WARUNKÓW

Adaptacje-przystosowanie, modyfikacje roślin.

Modyfikacja-jest to zmienność roślin pod wpływem środowiska. Mogą to być zmiany w formie wzrostu lub zachowaniu roślin. Adaptacje są to zmiany w fenotypie(zewnętrzne cechy organizmu) roślin.

Czynniki środowiskowe mające wpływ na rośliny:

-światło i ciepło

-woda

-powietrze

-sole mineralne

-mikroflora

-rośliny

-fauna

Amplituda roślin-zakres tolerancji wrażliwy na różne czynniki.

-gatunki stenotopowe- wąska amplituda względem czynnika ekologicznego, gatunki które są cieniolubne, światłorządne

-gatunki eurytypowe- gatunki o szerokim zakresie tolerancji względem czynnika ekologicznego.

Modyfikacja środowiskowa-jest źródłem zmienności, które obok mutacji odgrywa poważną rolę w ewolucji świata roślinnego. Ten typ może przejawiać się w zmienności fenotypowej i genotypowej. W wyniku zmienności genotypowej powstają EKOTYPY-populacja w obrębie gatunku, przystosowana w wyniku ewolucji do specyficznych warunków środowiskowych.

Rośliny adoptując się do środowiska osiągają różnorodność wzrostową. Roślina występuje na różnych terenach, ale tam gdzie są te same warunki mogą charakteryzować się podobnymi cechami. Powstało wiele klasyfikacji ekologicznych roślin: ze względu na sposób przystosowania roślin do różnych warunków ekologicznych. Wg Raunkiera-polega na położeniu pączków odnawiających się roślin względem powierzchni gleby(umożliwia to przetrwanie roślin w warunkach niesprzyjających).

Formy życiowe:

-fanerofity-rośliny jawnopączkowe(pączki wyst.min. 50cm nad powierzchnią ziemi)

-chameofity- rośliny niskopączkowe, pączki odnawiające nad powierzchnią ziemi nie wyżej niż 50cm

-hemikryptofity- naziemnopączkowe, np. tasznik, pączki odnawiające znajdują się równo z powierzchnią gruntu

-kryptofity-skrytopączkowe, pączki odnawiające się są w ziemi lub zanurzone w wodzie(cebula, )

-terofity-rośliny jednoroczne, krytyczną porę roku przeżywają w postaci nasion w glebie.

Formy wzrostu:

-organizmy unitarne-to tzw. organizmy jednostkowe zbudowane z 1 wyposażonej we wszystkie niezbędne do życia jednostki(o rozroście generatywnym)nie wytwarzają dodatkowych pędów

-organizmy modułowe-zbudowane z powtarzających się elementów, np. pędy, liście, rozgałęzienia. Możemy wyróżnić moduły, czyli te które powtarzają się, np. rozłogi, odrośla. Moduły mogą być ukorzenione lub nieukorzenione, które tym samym tworzą odrębne rośliny.

RAMETY -to morfologiczne jednostki mające zdolność do niezależnej egzystencji, wytworzone przez dojrzałe osobniki roślin wieloletnich, to organizmy modułowe, np. kępy traw, rośliny pochodzenia wegetatywnego.

GENET- organizm powstający z nasion, bierze udział w procesie generatywnym.

Typ wzrostu:

-płożące(perz)

-darniowe- forma kępkowa(kostrzewa)

-cebulowe i bulwiaste(tulipan, czosnek)

-osiowe(lucerna siewna)

Rozsiewanie generatywne przyczynia się do wprowadzenia nowych genotypów, natomiast rozmnażanie wegetatywne związane jest z powielaniem genotypu. Wynik rozmnażania generatywnego zależy od ilości istniejących nasion w glebie, duże znaczenie ma także przystosowanie roślin do rozprzestrzeniania się.

Typ rozsiewania:

-autochory-samoczynnie rozprzestrzeniające się(niecierpek)

-anemochory-przez wiatr

-barochory-pod wpływem siły ciężkości

-egzochory-nasiona czepne lub lotne przenoszone na powierzchni ciała zwierząt

-endozochory-nasiona połykane przez zwierzęta, przenoszone a następnie wydalane

-nyrmekochory-rozsiewane przez mrówki

Przystosowanie roślin w środowisku, w którym działa czynnik ograniczający ich rozwój:

a)przystosowanie roślin do środowisk wydmowych(psammofity):

-zdolność do zmiany kierunków wzrostu pędu

-zdolność regulowania optymalnego zagłębienia w podłożu

-zdolność wytwarzania odrośli korzeniowych

b)przystosowanie roślin do środowiska pustyń polarnych:

-miniaturyzacja

-oligomeryzacja-uproszczenie budowy roślin, np. zmniejszenie liczby liści

-kompensacja-tworzenie form poduchowych

-geofityzacja-zwarta forma wzrostu, która sprzyja gromadzeniu osadów i ściółki, co powoduje stopniowe zagrzebywanie dolnych partii pędów, a przez to chronione są pączki boczne odnawiające się.

c)rośliny ptzystosowane do miejsc, gdzie są częste pożary(pirofity):

-liście odporne na ogień

-nasiona chronione przez twardą okrywę, która pęka po zakończeniu pożaru, kiełkują lepiej po przejściu temp. 70-80^oC

mają zgrubiałe kłącza

-mają zdolność do szybkiej regeneracji

METODY BADAŃ ZBIOROWISK ROŚLINNYCH

Cechy zbiorowisk roślinnych:

a)analityczne zbiorowiska(możemy je określić na podstawie badania 1 zbiorowiska roślinnego):

-ilościowość

-towarzyskość

-żywotność

-okresowość

-warstwowość zbiorowiska

b)syntetyczne:

-stałość fitosocjologiczna

-wierność fitosocjologiczna

-syntetyczne ujęcie stosunków ilościowych

Zdjęcie fitosocjologiczne-podstawowa metoda badań w fitosocjologii, zwięzły opis płatu roślinnego dla danego typu fitocenozy wg ustalonego schematu. Podstawowym warunkiem dobrego zdjęcia fitosocjologicznego jest reprezentatywność badanego płatu. Powinno obejmować:

-dokładny opis gatunku, z podaniem przy każdym gatunku stopnia ilościowości i towarzyskości, z podaniem fenologicznego stadium rozwoju oraz zaznaczeniem zmniejszania żywotności jeżeli ono zachodzi.

-krótki spis siedliska

DEMOTYP- obszar zajmowany przez populację. (populacja=democen)

OSOBNIK MA CECHY:

-czas życia określony, a populacja trwa dalej

-ma określony wiek, ale nie możemy mówić o wskazaniach urodzeń, zgonów, rozrodczości, struktury populacji

EKOLOGICZNE KRYTERIUM POPULACJI- zależność między osobnikami, współżycie, agregacja osobników.

Populacja posiada cechy, których nie posiada pojedynczy osobnik. Genetyczna def populacji- to pula genów, możliwość krzyżowania.

POPULACJA- to zbiór osobników jednego gatunku w przestrzeni i czasie, posiadającą wspólną pulę genową i charakt się cechami I rzędowymi zezwalającym na przypisanie do tej gromady oraz cechy II i III rzedowe, które nas różnią (zachowanie, waga), ale nie wykluczają z tej gromady.

CECHY POPULACJI:

*Struktura przestrzenna- rozmieszczenie osobników

-pionowa (w lasach)

-pozioma

*struktura płci

*str socjalna: grupa lub pojedynczy osobnik, (ma prawo pierwszeństwa)= dominant

*struktura wieku

*zjawisko rozrodczości i śmiertelności- otrzymujemy bilans liczebności w czasie

*zagęszczenie- liczba osobników na jednostce powierzchni

*interakcje: KOALICJA-jeden osobnik oddziałowuje na drugiego, mogą być międzygatunkowe lub międzyosobnikowe

Populacje realizuje się przez populacje lokalne.

Bariery np. las, woda, zapobiegają krzyżowania się różnych populacji.

KLASYFIKACJA POPULACJI

1.ze względu na ich właściwości rozrodcze oraz ze wzgl na ich samodzielność wyróżniamy:

-p niezależne- gdy straty w osobnikach są eliminowane przez wprowadzenie młodych osobników (z tej samej populacji)

-p półzalezne- same dają sobie rade w odtwarzaniu osobników, ale przy niskim stanie zasiedlenia potrzeba jest innych osobników

-p zależne- nie jest w stanie sama odbudować strat z powodu słabego rozrodu, war środow. Jest zależna od dopływu osobników z innych populacji

-pseudopopulacja- osobniki uczestniczą w przepływie E, przetwarzaniu materii, produkcji biomasy. Nie mogą się rozmnażać.

-p okresowe- na pewnym obszarze przez pewien czas. Niektóre gat mają granice zasięgu, ale niekiedy przechodzi na tereny gdzie przez niedługi czas panują dogodne dla jego rozwoju warunki. Ma możliwość rozrodu

-hemipopulacja- dotyczy form życiowych pewnego gat oraz wymagań życiowych tych form np. komar widliszek- larwy są związane z wodą, owady dorosłe są związane z lądem. Hemipopulacja wodna decyduje o lądowej.

2.ze względu na przystosowania do środ :

-p przystosowana- populacja przystosowana do środ akceptuje warunki poniżej tego progu, ale nie na długo

-p nieprzystosowana- niekiedy na dany obszar przychodzi dodatkowy gat zwiększa się liczebność osobników na tym terenie, dochodzi do dużego przekroczenia pojemności ekol siedlisk, konsekwencją jest wyginięcie osobników (zaczynają się zjadać)

a-populacja przystosowana do środ, b-populacja nie przyst do środ, ---próg pojemności ekol

Czynniki ograniczające populację to: pokarm i przestrzeń (najważniejsze). Pokarm jest rekwizytem wyczerpywalnym, zaś przestrzeń to rekwizyt nieodnawialny, ale jest b ważna, jest niewyczerpalna.

STRUKTURA EKOLOGICZNA

STRUKTURA PRZESTRZENNA POZIOMA

Dotyczy liczby osobników, składu populacji w danym czasie i przestrzeni. Określamy 2 parametrami:

-liczebnością- (N) ilość osobników danego gat, zamieszkujących dany areał w danym momencie. Stos ten wskaźnik gdy możemy policzyć osobniki danego gat, gdy możemy ustalić granice zasięgu ich występowania jako populacji. Stos go w odniesieniu do gat rzadkich objętych ochroną np. cis, żubr, łoś

-zagęszczenie- stopień nasycenia przestrzeni osobnikami danego gat. Stos się tam gdzie nie możemy policzyć wszystkich osobników bądź granice zasięgu nie są możliwe do ustalenia. To liczba osobników na jednostkę powierzchni objętości, w wadze gleby. Naj jedn to 1mm3.

ZMIENNOŚĆ ZAGĘSZCZENIA POPULACJI W PRZESTRZENI I CZASIE

Zależy od:

-warunków środowiskowych (zasobność pokarmowa, pojemność rekwizytów niemateriałowych- przestrzeń którą zasiedlają)

-obecność innych gat. Gat towarzyszące są gat będącymi konkurentami dla właściwego gat. Mogą być też gat będące drapieżnikami

-zmienności w czasie - 4 rodzaje:

*przypadkowa zmienność w czasie gdy pogarszają się war rozwojowe lub troficzne

*prawidłowa- wyróżniamy tu sezonową zmienność zagęszczenia (zależna od pory roku) związaną z biologią i czynn środ.

*cykliczna- pewne liczebności regularnie się powtarzają np. u norników.

*zmiany sekularne- zachodzą w ciągu długich okresow czasu. Związane się z działalnością człowieka. Np. od wielu lat z↓ się liczebność wielorybów czy niedzwiedzi. Albo z↑ się gat jak wrona, kawka.

STRUKURA PRZESTRZENNA

Osobniki wyst w różnych formach skupień. Uzależnione są te formy od wielu czynników.

SKUPISKA- gromadzenie się osobników na różnych terenach, często są one przypadkowe. Ich powstanie nie jest spowodowane alitywnością osobników. Najczęściej powstają w strefie kontaktu wody z lądem, gdyż tutaj wiatr i falowanie wody powodują,, że znajduje się b↑ ilość pokarmu tzw bufet plażowy. Może też być bufet śmietniskowy. Między osobnikami tymi nie ma relacji, związków biocenotycznych. Są przypadkowe.

AGREGACJE- powstały w wyniku wybiórczości, to też typ skupiska. mogą być związane z mozaikowatością siedliska. rośliny i zwierzęta wybierają te tereny które są dla nich najbardziej odp. Np. bliźniczka psia trawka na glebach słabych, jałowych, suchych, lub w zbiornikach silnie zeutrofizowanych pojawiają się masowe przyrosty sinic czy glonów.

*skupienia związane z wybiórczością, ale związane tylko z legowiskiem, noclegiem, przetrzymaniem war niekorzystnych np. płazy, gady pod kamieniami w okolicach suchych, zacienionych

*agregacje związane z rozrodem- jest to skupienie okresowe np. płazy które są związane ze środ wodnym w czasie rozrodu

*wiele gat żyje również samotnie np. skowronek

*wiele gat również w niektórych okresach życia mogą być uszeregowane liniowo np. klucze dzikich gęsi.

STADA- ich wielkość zmienia się w czasie. W okresie lata, wiosny są niewielkie, zimą- naj↑ osobników w stadzie. Pozytywne działanie stada: -stado łatwo odszukuje baze pokarmową, -obrona przed drapieżnikami, -większe szanse na wypędzenie konkurenta

OCENA STRUKTURY PRZESTRZENNEJ POPULACJI

Określamy ją biorąc pod uwagę średnią gęstość populacji oraz sposób rozmieszczenia osobników.

Typy tych struktur:

-rozkład równomierny- występuje podział przestrzeni na areały osobnicze. Każdy osobnik ma własny areał. U roślin- zasada indywidualnej odległości między osobnikami, wyst gdy między osobnikami istnieje ostra konkurencja o przestrzeń i pokarm. W warunkach leśnych w miare równomierny rozkład przestrzenny populacji powoduje światło.

-rozkład nierównomierny- (przypadkowy, losowy)- losowe rozmieszczenie osobników w przyrodzie i przestrzeni. Charakt dla bezkręgowców i pasożytów. W przyrodzie wyst b rzadko i b trudno rozstrzygnąć czy jest on rzeczywiście dziełem czynników losowych.

-rozkład skupiskowy- tworzenie stad, agregacji w przypadku zwierząt a u roślin kęp. Przewaga kooperacji nad agresją. Wyst najczęściej u owadów i wielu gat roślin. Ważną rolę odgrywa tu zróżnicowanie siedliska (wilg gleby, skł pok). Skupiskowość jest wynikiem działania np.: nierównomiernego rozmieszczenie pokarmu, obecności miejsc nie nadających się do zasiedlenia, zimowania w zbiorowiskach, mała aktywność wylęgłych larw, aktywne dążenie do tworzenia skupisk.

STRUKTURA PIONOWA

Dotyczy np. zbiorowiska leśnego lub w przypadku zwierząt gatunków, które żyją w dziuplach na różnych wysokościach. Inne wyk zakrzewienia lub żyją w runie bądź mogą żyć w koronach drzew.

Zróżnicowanie struktury pionowej w zbiorowiskach leśnych a) zbiorow niemal jednowarstwowe; b)z wielowarstwowe; c)z dwuwarstwowe

STRUKTURA PŁCI- stanowi najprostszą formę struktury demograficznej populacji. Jest ona charakt dla gat, które wykazują dymorfizm płciowy, i obejmuje zależności między liczbą samic♀ i samców♂. Przedstawia się je w postaci stosunku najmniejszych liczb np. 1:1,5, 2:3 lub w formie procentowej tzn. sprowadzonej do sumy osobników równej 100 np. 40♀:60♂, 50:50. struktura płciowa nie dotyczy osobników populacji obojnaczych lub jednopłciowych rozmnażających się partenogenetycznie.

Rys zmiany liczebności populacji w czasie 1-stałość, 2-fluktuacje, 3-cykliczność, 4-stałość

Struktury płci populacji:

-1-płciowe stałe- wyst tylko ♀, które rozmn się partenogenetycznie np. u płazów, ryb, żyjących w wodzie

-1-płciowe czasowe- obejmują gat które latem rozmn się partenogenetycznie w pozostałych porach roku rozmn się płciowo. Np. mszyce, wioślanki. U roślin- niektóre nie potrafią wytw nasion

-1-płciowe okresowe- ♀. Ten typ struktury nie ma nic wspólnego z rozrodem.

-2-płciowe stałe i okresowe- w obrębie tego rodzaju wyst różne sposoby rozmnażania i różny stos płci (rozdzielnopłciowość u roś i zw; u roślin kwiatowych ok. 2%gat jest dwupienna; u zw partenogen.)

STRUKTURA WIEKU- (rozkład wiekowy) populacji stanowi udział w populacji osobników różnych grup wiekowych (młodych, dojrzałych i starych). Jest to cecha mająca wpływ na rozrodczość i śmiertelność populacji. Od udziału różnych grup wiekowych w populacji zależy aktualny potencjał rozrodczy i przyszłe jej losy.

Skutki sąsiedztwa osobnikow w populacji:

-pozytywne: *rośliny: korzystne zmiany fiz i chem środ (osłona przed witrem, lptnymi piaskami, nasłonecznieniem), eliminacja gat konkurencyjnych, *zwierzęta: wspólne zdobywanie pokarmu, obrona przed wrogami naturalnymi, zasiedlanie opuszczanych nor, wyk ścieżek i śladów, wspólna opieka i obrona potomstwa, wytw mikroklimatu

-negatywne: *r: odbieranie sobie pokarmu, niekorzystne zmiany chemicznego skł podłoża, ocienianie; *z: niekorzystne zmiany fiz i chem środ, powstanie sytuacji stresowych, ograniczanie aktywności w środ a przez to ograniczenie dostępu do pożywienia, konkurencja

ROŚLINY wyróżniamy 2 typy rozwojowe decyd o str wiekowej: monokarpiczność- nasiona wytw raz (str jednowekowa); polikarpiczność-(str wielowiekowa)

OKREŚLENIE WIEKU OSOBNIKA określa się na podstawie: jego wielkości, wielkości poszcz części jego ciała, stopnia skostnienia szkieletu, cech mówiących o zdolności osobnika do reprodukcji, uzębienia, łusek, rogów u samców; u roślin: przyrosu na przekroju poprzecznym pnia lub przyrostu na wys i dł.

KLASY WIEKOWE POSZCZEGÓLNYCH POPULACJI (wg Bodenheimera)

a)u zw: -okres rozwojowy od urodzenia się osobnika do osiągnięcia dojrzałości płciowej, -okr rozrodczy: od momentu osiągnięcia doj pł do zakończenia tego okresu, -ok. starości (poza rozrodczy) od utracenia zdol pł do śmierci

b) u roślin (wg Czerwińskiego): I siewka: od wykiełkowania do osiągnięcia stadium II; II stad młododociane: upodabnia się osobnik do postaci dorosłej, ale jest znacznie mniejszy; III stad wegetatywne: przed rozrodem są rozwinięte, ale nie zdolne do rozr; IV st generatywne: kwitnie, owocuje, pełnia rozwoju; IV st senilne: obumieranie roślin i ich części nadziemnych

PIRAMIDA WIEKU- przedstawia ona liczebność całkowitą poszczególnych klas wieku niekiedy z równoczesnym podziałem na płeć. Udział poszcz klas wieku jest przedstawiany zwykle przez liczebność lub %. Wyróżniamy 3 typy piramid wieku:

-p płaska (populacja rozwijająca sie)- charakt się szeroką podstawą, w takiej populacji dominują osobniki młodociane, charakt populację szybkorozwijające się o b wysokim przyroście naturalnym

-p wysmukła lub dzwonu (popul ustabilizowana)- charakt się podobnym udziałem w populacji osobników młodocianych i średnich klas wieku. W starszych klasach zaznacza się wyraźny spadek liczebności. Taki rozkład wiekowy odp populacją ustabilizowanym o słabym tempie reprodukcji i o pewnej równowadze liczebności

-typ urny (populacja wymierająca)- charakt się mniejszą liczebnością osobników młodocianych niż w klasach starszych, charakt populacje znajdujące się w fazie spadku liczebności lub wymierające lub w fazie równowagi o długowiecznych osobnikach i rozwiniętej opiece nad potomstwem.

ROZRODCZOŚĆ- tempo rekrutacji nowych osobników do populacji. Miarą rozrod jest liczba wyprodukowanego potomstwa w danej populacji. O tym jak będzie rozrodczość decyduje płodność osobników. Zależy od tego ile jest osobników w populacji aktualnie się rozmnaza i wydaje potomstwo. U org żyworodnych płodność wyceniamy na podst liczby urodzonego potomstwa, u nieżyworodnych na podst potencjalnego potomstwa

WPŁYW CZYNNIKÓW ŚROD NA ROZRODCZOŚĆ

a)abiotyczne- *temp- wpływa na intensywność przemiany materii u zw czy fotosynteza u roślin. Produkcja jaj u bezkręgowców zależna jest od temp, niska temp tez wpływa na org. Temp w okresie skł jaj wpływa na determinację płci, wysoka temp na ♀, niska na ♂.

*światło- wpływa na liczbę osobników kwitnących na ich płodność i rozwój potomstwa- działa w sposób pośredni na rozrodczość populacji roślinnej. Słabe natęż światła ogranicza kwitnienie i zmniejsza je np. szczawik zajęczy kiedy ma dużo światła kwitnie i owocuje ok60% osobników a w zwartym drzewostanie 5-10%. U zw światło wpływa na ukł hormonalny np. w świetle wydajność niosek jest >o 30% ptaki w strefie tundry gdzie jest dłuższy dzień mają obfitsze lęgi. Światło stymuluje zdolności rozrodcze.

*pokarm- warunki pokarmowe mają zasadniczy wpływ na płodność i długość życia osobników np. obserwowano 7gat kruszynka, osobniki karmione wyk 70% płodności a nie karmione kilka %.

b)biocenotyczne- konkurencja, wyst pasożytów, patogenów, drapieżników.

Pasożytnictwo, drapieżnictwo: rozrody u ptaków dziuplowych są mniejsze bo dziuple są zajmowane przez inne osobniki, które mogą zagryzać pisklęta. Drapieżniki mogą eliminować z populacji osobniki rodzicielskie (łatwiej jest upolować ciężarną samicę) zjadane są jaja, nasiona i w ten sposób drapieżniki mogą zmniejszać możliwość rozrodu.

WSKAŹNIK SUROWY ROZRODCZOŚCI - to stosunek całkowitej liczby urodzonych osobników, zniesionych jaj, wyprod nasion do całkowitej liczby populacji

R=b/ Ň;

Ň= No+Nt/2 gdzie: b-liczba osobników, liczba potomstwa w określonym czasie na określonej przestrzeni, Ň- średnia liczba populacji, No-początkowa liczba populacji, Nt-końcowa liczba populacji.

Jest to wskaźnik nie doskonały, można go zast wtedy gdy populacja jest jednowiekowa. Uwzględnia wszystkie osobniki w populacji.

STRATEGIE ROZWOJU I ROZRODU U ZWIERZĄT

SELEKCJA (strategia) r- organizmy żyją w nie znacznym przegęszczeniu niezatłoczonego środowiska, starają się osiągać najlepsze dostosowanie przez szybkie rozmnażanie tj rozrost parametru „r”. org charakt się wczesną dojrzałością, niewielkimi rozmiarami ciała, wysokim wysiłkiem reprodukcyjnym, krótkim cyklem życiowym, mają bardzo liczne potomstwo pozbawione opieki macierzyńskiej. Strategia jest obecna w środ nie ustabilizowanych czyli zmieniających się w czasie w sposób nie kontrolowany. Wyk mały stopień wyspecjalizowania, są to więc typowi pionierzy, gat kolonizujące tereny otwarte, wolne od konkurentów, ich szanse na przeżycie w srod wynikają z: szybkości rozrodu, wysokiej rozrodczości, małych wymagań życiowych- ten sposób na życie ma charakter ilościowy

STRATEGIA K- poziom gęstości bezpiecznej dla utrzymania populacji. Osobniki realizujące strategię K charakt się późną dojrzałością rozrodczą, dużymi rozmiarami ciała, długowiecznością, wielokrotnym rozmnażaniem, małym wysiłkiem reprodukcyjnym, posiadaniem nie licznego ale rosłego potomstwa nad którym roztaczają opiekę macierz. Strategia ta wyst w środ ustabilizowanych od wielu lat. Konkurencja jest duża, większe korzyści dla osobników jakiegoś gat przynosi wąska specjalizacja. Korzyścią dla tych osobników <liczba potomstwa. Nie ma możliwości przegęszczenia w tym typie strategii. Dzięki tym cechą istnieje duże zainteresowanie potomstwem, zwiększa się wysiłek opieki macierzyńskiej. Strategia ta ma charakter jakościowy.

ŚMIERTELNOŚĆ- odnosi się do wymierania osobników w populacji, określa liczbę osobników umierających w danym czasie lub też % całej populacji lub jej część

U=a/N gdzie U-umieralność; a-liczba zgonów w danym okresie czasu, N-średnia liczba populacji

Śmiertelność minimalna (teoretyczna) tempo ubywania osobników na skutek zgonu. Wynika ona z zaprogramowanej genetycznie max długości życia. Opór środ skł się na niego wszystkie czynniki przyspieszające śmiertelność czyli skracające długość życia. Jest elementem zmiennym.

KRZYWE ŚMIERTELNOŚCI

K. PRZEŻYWANIA- określają % osobników przeżywających na początku kazdego przedziału wiekowego.

Krzywa śmiertelności- określa liczbę zgonów w poszcz grupach wiekowych.

Do opisu śmiertelności rzeczywistej nadają się krzywe przeżywania sporządzone na podst długotrwałej obserwacji przez ekologów populacjonistów. Wyróżniono:

-krzywą wypukłą- charakt dla nie licznych gat zwierząt o znacznych rozmiarach ciała, które dużo E poświęcają na opiekę nad potomstwem. Śmiertelność jest niewielka we wczesnym okresie życia, później spada i u osobników starych gwałtownie rośnie. Jest typowa dla człowieka współczesnego, słonia

-krzywa wklęsła- charakt dla org wydających b liczne potomstwo pozbawione opieki rodzicielskiej np. ryby, żaby, małże, tasiemce

-krzywa esowata- ma charakter pośredni, śmiertelność duża osobników młodych, potem stopniowo maleje i stabilizuje się, następnie ponownie wzrasta u osobników starych. U większości gryzoni, ptaków śpiewających stopień nachylenia może być różny lub w stronę krzywej wypukłej lub w stronę k wklęsłej

-k schodkowa- cechuje org, których przeżywalność silnie zmienia się w kolejnych stadiach życiowych np. owady

-k jednostajnie nachylona- prosta, której przebieg wskazuje na brak zależności śmiertelności od stadium życiowego tzn bez uwzględnienia na wiek, tempo wymierania osobników jest stałe.

PRZYCZYNY ŚMIERTELNOŚCI

a)środowiskowe: brak lub wyczerpanie rekwizytów niezbędnych do dalszego życia osobników (pokarm, woda); wyst czynników warunkujących życie w granicach bliskich wartości pkt krytycznych lub po zmniejszeniu, po zwiększeniu pkt krytycznych.

b)osobnicze: śmierć ze starości; czynniki natury fizjologicznej (np. wady w ukł krążenia); śmiertelność związana z rozrodem; brak zapłodnienia, nie płodność; zakłócenia w strukturze chromosomowej; walka samców o dominację, przewodnictwo w stadzie, choroba

c)populacyjne: kanibalizm, konkurencja wewnątrz gat, antybioza i inne interakcje nie tolerancyjne

d)biocenotyczne- dział org chorobotwórczych, dział drapieżników, wpływ innych populacji, starzenie się biocenozy, zakłócenia równowagi w ukł

e)antopogeniczne- zanieczyszczenie środ, wojny, zminay war klim i przyr.

STRUKTURA SOCJALNA POPULACJI

Oparta na 3 zasadach:

1.zachowanie terytorium- terytorializm

2.dominacja- jest to hierarchia socjalna, stanowi formę organizacji życia wyst w takim zgrupowaniu zwierząt, ustala się poprzez bezpieczny kontakt między osobnikami wchodzącymi w skład grupy. Wytwarza się zatem stosunek nad i podrządności, ustala się on po odbytych walkach, osobniki podrzędne ustępują nadrzędnym w pobieraniu pokarmy, wybieraniu miejsca na nocleg, wyborze samic, dużą rolę odgrywa siła, spryt, zmysł orientacji, doświadczenie. Osobnik dominant zawsze będzie uległy, podrzędny w stosunku do swojej matki, u gryzoni samice ciężarne są wykluczane z hierarchi, nie są podrzędne i mają przywileje

3.przewodnictwo- polega na kierowaniu stadem, osobniki wchodzące w jego skład naśladują zachowanie jego przewodnika. Przewodnikiem może być 1 osobnik lub kilka; samiec, samica; młody osobnik. Przewodnictwo nie jest bezpośrednio związane, zależne od miejsca w strukturze hierarchicznej, szczególnie rozwinięte jest to u małp, u ssaków przewodnikiem jest osobnik dominujący, u kur przewodnictwo zajmuje środkowe miejsce;

DYNAMIKA LICZEBNOŚCI POPULACJI- ruch liczebności populacji w czasie.

W okresie funkcjonowania gat możemy mieć różne fazy populacyjne:

a)faza wzrostu- przyrost liczebności

b)szczyt liczebności- zahamowanie przyrostu (max liczebności)

c)faza spadku- okres wzmożonej śmiertelności

d)oscylacja

e)faza równowagi- w czasie tym liczebność utrzymuje się na względnie stałym poziomie

oscylacja- zmiany liczebności (stałe) w czasie; amplituda wahań liczebności jest stała

fluktuacja- zmiany z b duzej liczebności w b krótkim czasie do b małej liczebności

TYPY LICZEBNOŚCI

a)typ wykładniczy- charakt się okresem intensywnego wzrostu w formie postępu geometrycznego po intensywnym wzroście nast. spadek. Okres w którym zamyka się cały cykl zależy od własności biol org

b)t logistyczny- charakt populację opanowujące nowe siedliska o ograniczonych zasobach. Faza wzrostu od momentu opanowania środ, a nast. wkracza w fazę równowagi

c)t cykliczny- populacje znajdują się w nie równowadze warunków siedliskowych bądź biocenotycznych, nast. po sobie okresy spadku i wzrostu liczebności w czasie, który obejmuje 1 rok lub kilka lat, bądź też co kilka lat

d)t ustabilizowany- populacje wyst we względnie stałych warunkach środ, bądź też dysponują sprawnymi mechanizmami regulacji liczebności, ukł rzadki.

CO DECYDUJE O ZMIANIE LICZEBNOŚCI POPULACJI W CZASIE?

1.tzw wypełnienie środowiska- mówimy tu o rekwizytach nie wyczerpywalnych= areały osobnicze (terytoria), miejsca noclegowania, miejsc rozrodu, gniazdowania. Liczebność w populacji wzrasta do momentu wypełnienia tych areałów mówimy wtedy o populacji zrównowazonej

2.tzw wyczerpywanie środ- mamy do czynienia z elementami wyczerpywalnymi= pokarm, zasobność w wodę

3.czynniki biocenotyczne- drapieżniki, pasożyty, duża presja drapieżcy gdy jest dużo ofiar.

To uzależnienie jakie tworzy zagęszczenie populacji ofiar. Są też drapieżniki nie rozsądne- zjadają ofiary bez względu na ich zagęszczenie. W siedliskach ubogich gatunkowo (nowo powstałych) nie ma też różnorodności abiotycznej. Jest to środ homogeniczne. Drapieżniki i pasoż wpływają tu na zwiększenie redukcji liczebności a rekwizyty środ są nie wykorz. Mówimy też o zjawisku opanowywania zwierząt i roślin przez drapieżników. Zjawisko limitowania liczebności po przez ofiary, przez drapieżnika charakt się to tym, że rekwizyty wyst w środ i pozwalają na rozwój osobników. Są też drapieżniki, które eliminują ofiary nie zdolne do życia. Część ofiar ukrywa się i przeżywają. Przez co zwiększa się liczebność ich populacji- to środ heterogeniczne. Populacja ofiar po pewnym czasie utrzymuje się na stałym poziomie i to dzięki drapieżnikom

4.tempo rozrodu- niektóre mają krótki czas rozrodu, inne długi a jeszcze inne ciągłość rozrodu.

a)b szybki wzrost liczebności a ustabilizowany spadek liczebności w czasie, charakt dla wykładniczego typu rozrodu w czasie

b)mniej dynamiczny wzrost, ma kształt niszy

c)przyrost ciągły- kolejne pokolenia; jedno się kończy- drugie zaczyna, niektóre się tworzą a pierwsze już istnieje

GRANICE TOLERANCJI DLA POPULACJI (zależne od liczebności):

Rys: strefa tolerancji populacji 1-strefa przegęszczenia, 2-strefa tolerancji populacji; 3-strefa niedogęszczenia; 4-pkt krytyczny, 5-strefa optymalna

O przeżywalności organizmu decyduje natężenie czynnika ekologicznego (temp, woda); o przeż populacji decyduje liczebność populacji- to ona ustala dolny i górny pkt krytyczny. Dolny pkt kryt- to pkt nie dogęszczenia, a poniżej tego pkt- strefa nie dogęszczenia (ryzyko wymarcia). Górny pkt kryt- to pkt przegęszczenia, a powyżej niego strefa przygęszczenia (ryzyko wyginięcia): wyczerpanie pokarmu, ukł stresowe

Rys1 (zależność aktywności organizmu od wartości danego czynnika np. temp)- 1 strefa nietolerancji; 2 zakres letalny; 3 pkt krytyczny, 4 strefa fizjologicznego stresu; 5 zakres tolerancji; 6 optimum; 7 aktywność organizmu;

Rys2 (schemat stosunków biologicznych w obrębie strefy tolerancji ekolog)- 1 pessimum; 2 pejus; 3 optimum; 4 strefa tolerancji ekologicznej; 5 reakcja organizmu; 6 dolny pkt krytyczny; 7 górny pkt kryt

POJĘCIE CZYNNIKÓW ZALEŻNYCH I NIE ZALEŻNYCH OD ZAGĘSZCZENIA ORAZ ICH KSZTAŁTOWANIE LICZEBNOŚCI POPULACJI W CZASIE:

Czynniki nie zależne od zageszczenia- rządzą zagęszczeniem. Są stałe bez względu na liczebność populacji. Niska temp dział na osob popul w sposób stały. Intensywne opady, długotrwałe powodują wzrost śmiertelności wśród gryzoni.

Czynniki zależne od zagęszczenia-

-biotyczne- pasożyty drapieżcy, patogeny, czynniki chorobotw. Te czynniki są zależne od zagęszczenia. Ich działanie intensyfikuje się wraz ze wzrostem zagęszczenia populacji.

INETRAKCJE W UKŁADACH MIĘDZYGAT:

Decydującą rolę w funk liczebności pełnią oddziaływania między org

Typy stosunków międzygat:

a)stosunki typowe

- probiotyczny- nie pasożytnicze osiedlanie się zwierząt i roślin na żywym ciele org innego gat np. porosty (epekia- osiedlanie się porostów na korowiźnie); synekia- w korytarzach, gniazdach innych org osiedlają się inne gat np. mysz zasiedla norę kreta.

-abiotyczne- prowadzenie do zmian fiz i chem biotopu

b)stos fabryczne- osobnik jednego gat wyk osobniki innego gat lub ich obumarłe szczątki i wyk je jako materiał budowlany np. bobry wyk drzewa

c)stos foryczne- osobniki jednego gat przenoszą na sobie osobniki drugiego gat

d)stos troficzne- sposób oddziaływania na siebie org 2 różnych gat np. roślina- roślinożerca, zwierzę- kwiat rośliny. Jest to zoogamia - zapylanie kwiatów przez zwierzęta. To zależności o charakt drapieżnictwa, pasożytnictwa. Mogą być one obojętne, korzystne, szkodliwe lub antagonistyczne

TYPY REAKCJI POMIĘDZY GAT:

1.neutralizm- 0 0- populacje nie wpływające na siebie np. sikorka, bocian

2.konkurencja typu bezpośredniego oddziaływania - - bezpośrednie wzajemne hamowanie obu populacji

3.konkurencja o wyk zasobów - - pośrednie, wzajemne hamowanie, kiedy wspólne zasoby środowiska są ograniczone

4.amensalizm - 0 populacja I hamowana, brak wpływu na populację II (bakterie- pędzlak, sosna- brzoza)

5.pasożytnictwo + - populacja I -pasożytów mniejsza niż populacja II- gospodarzy (glista-koń, kleszcz-lis)

6.drapieżnictwo + - populacja I- drapieżców zazwyczaj mniejsza niż populacja II- ofiary (ryś i zając, szczupak-płoć)

7.komensalizm + 0 populacja I- komensali- czerpie korzyści, ale nie wywiera wpływu na populacją II- gospodarzy (hiena-lew, różanka-małż)

8.protokooperacja + + interakcje korzystne dla obu populacji lecz nie odzowne (krab-ukwiał, bawół-ptak bąkojad)

9.mutualizm + + interakcje są nie odzowne dla obu populacji i obu stronie korzystne (rośliny kwiatowe- owady, kolibry; termity- wiciowce trawiące celulozę)

Typy od 2-4 reakcji są to interakcje ujemne; 7-9- interakcje dodatnie, 5-6- dodatnio-ujemne

INTERAKCJE- (ich typ nie jest zawsze stały), mogą zmieniać się w czasie pod względem różnych zmieniających się war środ. Zmiana war, która wyst w czasie może zmienić typ reakcji. Mogą zmieniać się w kolejnych etapach cyklu życiowego np. komar jest pasożytem gdy jest dorosły, a larwa nie.

-KONKURENCJA- interakcja między 2 lub kilkoma populacji różnych gat, która wpływa nie korzystnie na przeżywalność i rozrodczość. To interak 2 gat lub też osobników 1 gat ubiegających się o to samo (pokarm, przestrzeń, samice), a tym samym wpływa ona negatywnie na wzrost i przeżywalność jednego z nich (zasada ustępowania i odbierania)

cel: zmierza do ekol rozdzielenia blisko spokrewnionych lub podobnych do siebie pod innymi względami gat. To zasada konkurencyjnego wykluczania się. W jednej niszy może znajdować się tylko 1 gat. Konkurencja wyst wtedy, gdy są niedobory jakiś zasobów. Najostrzej zaznacza się między osobnikami tego samego gat. Jest to konkur wewnątrzgat lub gat bliskospokrewnionymi np. szczur wędrowny i szczur śniady. Wyróżniamy tez konkur międzygat- jest ona raczej słabsza, ale też może się ostro zaznaczyć np. konkur org roślinożernych (antylopa, zebra), w wyniku konkur dochodzi do rozdzielenia bliskospokr ze sobą gat a w konsekwencji do wypierania gat słabszych przez silniejsze. W zrównoważonych ukształtowanych w czasie starych populacjach wyklucza się możliwość wyst 2 populacji o całkowicie pokrywających się niszach

Przykład konkurencyjnego wykluczania się chrząszczy mącznych. Oddzielenie- przeżywają wszystkie war środ razem silnie konkurują i przeżywają zależnie od war (temp, wilg)

Przykład łącznego wyst populacji 2 gat koniczyny (białej i długoogonkowej). Razem- obniżenie biomasy 1 gat ogranicza wyst 2 gat przez ograniczenie jego biomasy, a sam zaczyna wzrastać. Trifolium fragiterum w czystej kulturze po 15 latach sukcesywnie zwiększa swoją biomase, ogranicza tym sposobem wzrost biomasy koniczyny białej. Jest to raczej koegzystencja niż eliminacja.

-DRAPIEŻNICTWO- ukł drapieżca- ofiara. Drapieżca osiąga korzyść kosztem populacji ofiary. Istnienie drapieżników jest pożądanym mechanizmem regulujących liczebność w biomasie np. ryś rozmnaża się, zwiększa swoją liczebność dzięki swojej ofiary tj zająca. Im więcej rysia tym mniej zająca. Im więcej zająca< tym < rysia, im < rysia tym >mniej zająca, im >zająca tym >rysia, tj oscylacja.

U drapieżników i ofiar zaczyna się selekcja, która sprzyja nowym adaptacjom. Selekcje te będą udoskonalane w nast. pokoleniach (będą się lepiej maskować, szybciej biegać, bronić- strategia ofiary), drapieżnik dąży do większej skuteczności chwytania, wykrywania, zabijania ofiary (selekcjonuje swoje zachowania, sposoby). Te 2 siły selekcyjne są przeciwstawne. Drapieżcy zawsze mają swoje strategie. Zawsze kalkulują czy nakłady energetyczne na zdobycie ofiary pokrywają się po jej pożarciu. Długotrwałe procesy selekcyjne doprowadziły do złożonych przystosowań: drapieżcy- silne pazury, ostre zęby, dobry zmysł słuchu i węchu, szybkość, możliwość maskowania. Ofiary- różne formy obrony czynnej, bądź też obrony biernej przed drapieżcą

O istnieniu takiego układy w czasie decyduje układ jednorodny zamknięty. Układ zamknięty niejednorodny- drapieżnik się rozwija i zjada to co mu się nie schowało, jest to środ mozaikowate. Układ otwarty (lub mozaikowaty otwarty)

3 REGUŁY VOLTERA'y

I reguła cyklu periodycznego- określa zjawisko, które zachodzi pomiędzy drapieżcą a ofiarą. Ma ono charakter fluktuacji periodycznych. Okresy wahań liczebności drapieżcy i ofiary zależą od współczynnika urodzeń do stanu wyjsciowego populacji tych 2 gat.

II reguła zachowania średnich- określa, że średnia liczebność osobników w 2 oscylujących populacjach jest nie zależna od liczebności początkowej jeśli stałe są współczynniki urodzeń oraz zapotrzebowanie energetyczne

III reguła zakłócenia średnich- określa, że gdy są 2 gat niszczone proporcjonalnie do ich liczebności to średnia liczebność ofiary wzrasta bo jest jej >, a drapieżcy maleją bo jest go <.

STRATEGIE ZABEZPIECZENIA OFIARY PRZED ZJEDZENIEM:

a)obrona czynna- polega na ucieczce lub na ukryciu się, bądź odstraszeniu napastnika przez wykorzystanie:

-środków chem: pszczoły posiadające jad, żmija, skunks, tchórz

-środków mechanicznych: kolce u jeża, kopyta, rogi

-śr psychologicznych: stwarzanie fałszywych pozorów, nadymanie się u ryb, u żab, słupkujący zając

-wzajemne wcześniejsze ostrzeganie się zwierząt: hałasy ptaków, bobry uderzają o powierzchnię wody i nurkują, zające tupią nogami

b)obrona bierna- to mechanizmy pozwalające pozostać ofierze nie zauważalnym

-mimetyzm- upodabnianie się barwą do środ np. samice wielu ptaków; przystosowanie kształtu ciała np. liścionogi, patyczaki

-mimika- upodabnianie się zwierząt bezbronnych do gat mających przystosowanie obronne np. mucha udaje pająka

-zmiana barwy skóry dzięki komórkowym pigmentom np. kameleon, żaby

-kamuflaż stały- niektóre gat przyczepiają muszelki lub ziarenka piasku np. flądra, skorupiaki

-obrona u roślin- czynna: wytwarzanie kolców, cierni, środ chem: replenty

PASOŻYTNICTWO- żywiciel-pasożyt. Pasożyt żyje kosztem gospodarza i działa na jego szkodę, ale bez niego nie może utrzymać się przy życiu.

a)p zewnętrzne- zarówno na roślinach jak i na zwierzetach, przytwierdzają się na stałe lub okresowo np. pijawka, kleszcz, komarzyce, pchły

b_p wewnętrzne- swój cykl rozwojowy, bądź jakąś fazę tego rozwoju odbywają wewnątrz ciał żywiciela. Zanik: ukł ruchu, ukł pok. Rozwój: ukł rozrodu wyspecjalizowany, przyssawki, haczyki itp.; zanik zdolności do syntezy pewnych związków org.

c)p gniazdowe- kukułka- trzcinniczek- wysiaduje jaja kukułki

AMENSALIZM- jedna populacja hamuje rozwój 2 populacji przy pomocy różnych systemów, ale głównie przez wydzielanie związków chem. Populacja hamowana oddziałuje na 2 populacje.

Amensale: -grzyb pędzlak prod penicylinę, która hamuje rozwój bakterii; -brzoza wydziela subst korzeniowe, które ujemnie działają na sosnę; -orzech włoski wykształca w liściach roślin nie toksyczny chinon, który wraz z wodą deszczową spada pod korą orzecha- to skuteczny sposób eliminowania roślin sąsiednich.

Antybiona- wytw subst hamującej rozwój innego org.

ALLEOPATIA- bez lub pośredni hamujący lub stymulujący wpływ rośliny na drugą roślinę. Skutek wydzielania przez nie do srodowiska różnych związków chem, org i nieorg, lotnych, płynnych, stałych różnego pochodzenia: wytw i wydz przez rośliny żyjące; pows w procesie przemiany mat-metabolity; uwalniane z martwych szczątków roślin tzw nekromasy

Def RITZA wzajemne oddziaływanie roślin stymulujące lub hamujące poprzez różnorodne związki chem, wydzielane przez żywe org lub uwalniane podczas rozkładu biomasy. Działanie subst zależy od rodzaju uwalnianych zw chem, koncentracji, czynników ekolog.

Autoinhibicja- samohamowanie np. jaskier, pięciornik, bylica

Grupy związków wg Grumera przyczyniających się do interakcji ujemnych: antybiotyki; fitoncydy- pochodzą z roślin (czosnek, cebula) i zabijają groźne bakterie, czosnek- bakt jadu kiełbasianego; koliny- zw wydzielane przez rośliny naczyniowe tzw donatory i działające na inne rośliny tzw akceptory; marasniny- zw wydzielane przez bakterie lub plechowce i dział na rośliny.

KOMENSALIZM- współżycie między 2 gat, z których 1 czerpie korzyści nie przynosząc szkody ani korzyści 2 np. hiena, szakalot. Owady wyst w gniazdach czy norach ssaków korzystają i ze schronienia i pok.

PROTOKOOPERACJA- obustronne korzyści ze współżycia obu gat, nie są one całkowicie od siebie zależne, mogą żyć bez siebie np. bawoły i bąkojady, ukwiał i krab

MUTUALIZM- nie odzowna współzal 2 gat czerpiąca obustronne korzyści tzw symbioza obligatoryjna np. grzyby mikroryzowe rozwijają się tyko w pobliżu korzeni drzew, flora bakt w przew pok zw np. u przeżuwaczy ma ona tu optymalne war siedliskowe, termity i wiciowce w ich przew pok.

ODDZIAŁYWANIE WPŁYWÓW + i - NA ROZWÓJ POPULACJI I ICH BIOCENOZ

Wyst różnice w odbieraniu tych oddziaływań, org mają największe zdolności buforowe, większe posiada populacja a największe biocenoza. Wynika to z liczebności i różnorodności gatunkowej. Wielogat systemy (biocenozy) łatwiej przetrzymują niekorzystne warunki, systemy zredukowane, ubogie w gat łatwo ulegają presji różnych czynników. W obrębie wielogat systemów działają zjawiska kompensacji tzn gdy wypadnie gat „a” to kompensuje to rozwój gat „b”. Wpływy + stymulują rozwój org i populacji w biocenozie, a wpływy dodatnie hamują.

EKOLOGIA BIOCENOZY

BIOCENOZA- skupienie różnych gat i ich populacji, które zajmują określoną przestrzeń w środ. Żywa część ekosystemu inaczej paleocen. To jednostka ekologiczna samodzielnie w porównaniu z populacją.

Rodzaje: -duże-wyk względną nie zależność, jedyna zależność to stały dopływ en słonecz, nie jest zależna od dopływu mat od sąsiednich biocenoz. Wyk one wysoki stopień organizacji, wyst trwałość w swej strukturze; -małe- są specyficznymi, wyst na małych przestrzeniach i są uzależnione od biocenoz sąsiadujących. Obecnie są tam gdzie jest różnorodność środ

DOMINACJA EKOL W BIOCENOZIE- biocenoza skł się z wielu setek gat. Nie wszystkie one mają taką samą reprezentatywność. Część gat jest nie liczna pod względem osobników, a część jest b liczna. Dominantem jest osobnik, który ma najwyższy stopień znaczenia na każdym poziomie troficznym- dominant ekologiczny. Współczynniki znaczenia- liczba i biomasa osobników, wytw prod pierwotnej i wtórnej netto. Przy dominacji ekol bierzemy pod uwage rolę org przetwarzaniu energii i materii.

Poziomy troficzne: producenci, kosumenci, reducenci- mikrokonsumenci

Gat lub grupa gatunków, który w obrębie każdego z poziomów troficznych wpływają decydująco na przepływ energii i materi w biocenozie nazywamy dominantami ekolog. Nie jest to zupełnie to samo co dominacja osobnicza związana z populacją. Można to wyrażać wskaźnikiem dominacji:

C=∑ (ni/N)² gdzie ni-współczynnik znaczenia;

Te gat nie liczne osobniczo są też ważne bo zapewniają dużą rozrodczość osobniczą. Dominant z różnych powodów może wyginąć i często usunięcie gat dominującego wywołuje zmiany w środ i spowoduje pojawienie się potencjalnego następcy do dominacji.

Cechy takiej populacji:

Wyst nie liczne gat dominujące na określonym poziomie troficznym, mają one przewagę nad innymi gat, charakt się wysokim współ znaczenia, duży % osobników o małym współcz znaczenia, duża liczba gat rzadkich wpływa głównie na zróżnicowanie skł gat poszczególnych poziomów troficznych i ich biocenozy.

Stos 1 gat do ich współcz znaczenia to wskaźnik różnorodności gatunkowej. Jest ona mała w ekosystemach uzależnionych od czynników fiz-chem. Wysoka jest w ekosystemach uzależnionych od czynników biotycznych

EKOTON I POJĘCIE STYKU

Ekoton- strefa przejścia między dwom lub więcej biocenozami. Jest to strefa styku, która może być b duża, ale jest zawsze wyższa od powierzchni stykających się ze sobą biocenoz. W biocenozy ekotonu wchodzi za zwyczaj wiele org typowych dla każdej z zaznaczającej się w tej strefie biocenoz. Zagęszczenie populacyjne i liczba gat są większe w ekotonie niż w otaczających go biocenozach. Tendencje do wzrostu zróżnicowania gat i zagęszczenia biocenoz to efekt styku

KRYTERIA WYRÓŻNIANIA BIOCENOZ:

- charakt skł gat biocenozy- o liczbie gat biocenozy decyduje ukł warunków siedliskowych i ich różnorodność, powiązania bicenotyczne w obrębie ukł jakim jest biocenoza np. powiązania troficzne, 1 gat jest w równoważnej biocenozie- stała

-pełność skł gat, obieg materii i przepływu energii. Gdy mamy wszystkie elementy nie zbędne do przepływu energii i obiegu materii to wtedy taki ukł może funkcjonować

-trwanie w czasie. Biocenoza to ukł ustabilizowany, który posiada największą długowieczność, starsze są biocenozy tropikalne, młode zaś to biocenozy tundry czy tajgi

-obszar i granice. Wielkość biocenoz uzależniona jest od jednolitości warunków lub różnorodności war biotopowych.

GŁÓWNE SIEDLISKA BIOSFERY:

1.wodne- kształt ciał org i jego struktury nie wymaga specjalnego przystosowania (u wielu roślin nie wyst tkanka wzmacniająca); -zdobywanie zasobów min-łatwiejsze, (wszystkie sole są rozp w wodzie); -główny czynnik krytyczny to zaw tlenu; -trudności w rozwoju w przypadku znacznych stężeń soli; -mniejsze zróżnicowanie war środ; -warunki życia są bardziej ustabilizowane; -brak ostrych zmian.

2.lądowe- konstrukcja ciała org znajdująca się pod presją jego ciężaru znacznie mniejsza niż w wodzie; -trudniejsze wyk zasobów gleby w postaci roztw wodnych; -główny czynnik krytyczny to woda zapotrzebowanie jest b duże; -zasolenie środ również ogranicza wyst gat; -mniejsze zróżnicowanie war biotopowych; -war życia są znacznie zmienione, zmienne; -częste zmiany

PODSTAWY PODZIAŁU BIOCENOZ WODNYCH

-pod wzgl zasolenia wody:

*biocenozy morskie- zasolenie ok. 35%₀ wyk wyraźne uzależnienie od lądu tylko w strefach przybżeżnych lub też w przypadku mórz zamkniętych

*biocenozy słodkowod- zasolenie znikome charakt się tym, że wody pochodzą gł z opadów atm, uzależnione są one od lądów bo znajdują się pod silnym wpływem war panujących nad danym obszarem lądowym.

-na podst czynników klimatycznych i edoficznych

ZASADY BIOCENOTYCZNE

I zasada jedności biotopu i biocenozy- monizm biocenotyczny. Wszystkie komponenty a- i biotyczne wchodzące w skł biocenozy są ze sobą funkcjonalnie powiązane w ten sposób, że zjawiska zachodzące w 1 biocenozie wpływają na procesy i stany w innych skł tego układu. Kompleks czynników mikroklim decyduje o ukszt się war biotopowych i formuowaniu się ukł biocenotycznych. Biocenoza oddziałuje też na biotop i zmienia jego war.

II zasada organizacji biocenozy- gat wchodzące w skł biocenozy powiązane są ze sobą zależnościami biocenotycznymi w wyniku, których wytwarza się specyficzna strukt organizacyjna oparta na wielostronnych powiązaniach pokarmowych i konkurencyjnych i innego rodzaju związkach. Nie ma w przyr gat, który bez lub pośrednio nie wpływał by na populację innych gat, w wyniku tych związków zach w biocenozie kształtuje się organizacja biocenozy.

Elementy organizacji: skł gat biocenozy, stos ilościowe gat, wyst struktura troficzna, która oparta jest na łańcuchach i sieciach pok, struktura przestrzenna, zespoły konkurencyjne.

III zasada autonomii biocenozy- o autonomii decyduje: odrębność terytorialna, organizacja wewnętrzna, powiązania i wzajemne uwarunkowania wszystkich komponentów tej biocenozy np. stonka ziemn i ziemniak na polu

IV zasada równowagi ekolog- zasada trwania w czasie. Biocenoza jako ukł przyr znajduje się w stanie równowagi dynamicznej, ukł stos wewnętrznych jak i przebieg procesów ekolog oscyluje wokół wartości przeciętnych. Wart przeciętne to wynik dopasowania wzajemnego komponetów biotycznych ekosystemu i ich adaptacji do przeciętnych war środ np. zmienność cykliccna war środ zima-lato powoduje oscylację gat biotycznych. Te wahania wokół wartości przeciętnych wynikają z jednej strony ze zmian środ czynników, a z drugiej do zdolności do kompensacji. Równowaga ekologiczna wyraża się przez stabilność układu, świadczy o tym skł gat, liczebność osobników, populacja biomasy org wchodząca w skł biocenozy

V zasada sukcesji ekol- biocenozy dążą do ukł ustabilizowanego i proces dązenia to sukcesja ekol. A jego ostatnie stadium to klimaks

STRUKTURA TROFICZNA BIOCENOZY

I rzędu jest naważniejszy ukł strukt w biocenozie, zależy od niej prod biomasy. W obrębie tej struktury wyst:

- struktura konkurencyjna troficzna w tworzeniu i przetrwaniu w danym momencie uczestniczą zespoły roslinne konkurujące ze sobą. Może być różna liczba gat, największą rolę w tworzeniu i przetworzeniu materii przypadnie gat o optymalnych warunkach jest to srtuktura II rzędu.

-struktura paratroficzna jest to układ III rzędu. Produkty nie odżywiające org, ale wpływające stymulująco na inne procesy. Związki paratroficzne to istotny czynnik regulujący strukturę układu biocenotycznego i chroniący ustabilizowaną biocenozę przed różnymi zaburzeniami, również zjawiska allelopatyczne niektórzy zaliczają jako str paratrof.

POZIOM TROFICZNY- uszeregowanie w biocenozie wszystkich org zaliczając je do grup ekolog, spełniają one w tych grupach podobne funkcje w procesach energetycznych.

I poziom- producenci-rośliny zielone, które wytw produkcję pierwotną netto

II p- heterofity- roślinożercy konsumenci I rzędu-prod wtórna netto

IIIp- zw drapieżne małe (eksploatują roślinożerców o podobnych wymiarach ciała); duże (nie mają one w przyr swoich wrogów, którzy nie mogliby na nie polować)

IVp- saprofityczne org, destruenci, zjadają martwą materię poch zwierzęcego; zjadają martwą mat poch rośl-saprofity

Piramida 2-trawa, szaranczaki, żaby, węże, bocian

Piramida troficzna-graficzne przedstawienie struktury graficznej oraz przebieg troficznych procesów w biocenozie

-p liczb- liczebność osobników na poziomach troficznych szt.

-p biomas- całkowita sm org lub m żywa na poziomach tr w jedn wagowych

-p energii- szybkość przepływu ener przez poziomy troficzne, wyrażana jest produktywnością na poziomach tr.

SIECI ZALEŻNOŚCI POKARMOWYCH-

A-ziemniak-stonka-bażant

B-roślina zielna-ślimak- żaba- lis

C-fitoplankton- zooplankton- muchówka- żaba- jeż- lis

STRUKTURA TR PIERW I WTÓRNA:- nowo powst biocenozy są otwarte i nie nasycone, przyjmują one z dużą łatwością w swój skład nowe komponenty dlatego: -str pierwotna ma małą stabilność, jest nie trwała, każdy nowy element wchodzący do biocenozy wzmacnia organizację, biocenozy te nie są trwałymi ukł i zwykle przechodzą szybką sukcesję; -str wtórna: obecność zespołów pierwotnych (roś i zw) i zespołów zastępczych. Wyst w bardziej zaawansowanych w rozwoju biocenozach.

SUKCESJA EKOLOGICZNA- ukł ekolog, w którym ma miejsce następstwo gatunkowe w czasie bądź wymian całych ich zespołów. Jest uporządkowanym procesem zmian zach w biocenozie, zachodzi w wyniku modyfikowania środ funkcjonalnego przez biocenozy, kończy swój przebieg z chwilą, którą ustabilizuje się biocenoza typowa dla danej strefy geogr-klimat- stadium klimaksu

RODZAJE SUKCESJI:

-pierwotna- wyst i rozwija się na obszarach, które dotąd nie były zasiedlane przez żywe org np. wydmy piaszczyste. Jest to długi okres produkcyjny

-wtórna- obejmuje szeregi rozwojowe sukcesji, wyst na obszarach uprzednio zasiedlonych przez org na których w wyniku różnych zmian, spos użytkowania rozpoczyna się szereg sukcesyjny np. pożar lasu. Jest szybsza od pierwotnej bo znajdują się tam warunki korzystne dla tego rozwoju natychmiast.

STADIA ROZWOJOWE SUKC PIERW:- SZEREG SUKCESYJNY (są 2 fazy: zespołu otwartego i zespołu zamkniętego)

I na dziewiczne obszary wkraczają rośliny pionierskie- porosty, mchy, wytw kilku mm warstwę org, będącej podłożem dla przyszłych roślin np. wydmuszyca piaskowa bo obumarciu jesienią wytw mineralną warstwę subst org a po kilkunastu latach będą warunki do rozwoju innych gat

II migracje- liczne gat roś i zw wypełniają stopniowo zajmowaną przestrzeń, obszar, charakt się różnor autotrofów i heterotrofów

III zasiedlające- pomyślne rozmieszczenie i rozprzestrzenienie org zasiedl różne przestrz.

IV konkurencyjne- zdobywanie nisz ekolog przez org ekspansywne, komplikują się zatem łańcuchy i sieci troficzne

V stabilizacja- zbiorowiska roś i zespoły zw osiągają pełną równowagę tzw homeostazę

ETAPY SUKCESJI JEZIOR- a)-jezioro przed sukcesją, b)-odkładająca się na dnie jeziora materia tworzy grube pokłady mułu, c)-jezioro staje się płytsze, wypłycenie się brzegów prowadzi do przesuwania się granicy wody i lądów, d)-stopniowo zarasta, e)-dalsze zmiany sukcesywne prowadzą do powst lasu wg schematu bagno-torfowisko- zarośla krzewiaste- las

TOLERANCJA EKOLOGICZNA ORGANIZMÓW

Żeby organizm mógł istnieć, rozwijać się w środowisku(siedlisku) muszą być spełnione dane wymagania:

-pokarm

-woda

-tlen-czynnik warunkujący życie. Tlen związany jest z utlenianiem na poziomie komórkowym glukozy, która ulega spalaniu. Efektem spalania glukozy jest gł. CO₂

-światło

-temperatura-czynnik ograniczający(optimum 36,6^oC)

-terytorium-rozkwit niewyczerpywalny, decyduje o życiu i bytowaniu.

Czynniki warunkujące życie to temperatura, uwilgotnienie gleby, zasolenie.

Dolny punkt krytyczny(strefa pejus)- prawo Liebeiga(prawo minimum)-czynnikiem ograniczającym rozwój jest czynnik, który występuje w ilościach najminiejszych.

Górny punkt krytyczny-I prawo Shelford'a-czynnik, który znajduje się w maksimum może być czynnikiem ograniczającym rozwój.

II prawo Shelford'a-niedobór jak i nadmiar są czynnikami ograniczającymi rozwój.

Zasada tolerancji-adoptowanie się do wszystkich czynników, które wpływają na to aby dany gatunek mógł zaistnieć. Są gatunki, którym jest wszystko jedno jakie panują warunki. Jedne gatunki mają szerokie optimum tolerancji(eurybionty), a inne wąski zakres(stenobionty). Stenobionty dzielą się na: oligobionty(realizują życie w niskich warunkach), mezobionty(organizmy po środku) i polibionty(lubią maksymalne natężenie danego składnika).

KRYTERIA EKOLOGICZNE KLASYFIKACJI ORGANIZMÓW

1.zakres tolerancji ekologicznej

2.czynnik względem, którego opisywana jest ta tolerancja

Gatunki eurytermiczne(eurytermalne)-gatunki, którym jest obojętne czy jest zimno, czy jest ciepło.

Gatunki stenotermiczne:

-oligotermiczne-zimnolubne

-politermiczne-ciepłolubne

-mezotermiczne-ani ciepłe, ani zimne

Gatunki eurytroficzne:

-politroficzne

-eutroficzne-użyźnione

-olitroficzne

-mezotroficzne

OGRANICZENIA ZASADY TOLERANCJI EKOLOGICZNEJ ORGANIZMU

-wiek-decyduje o strefie tolerancji, czynnik ograniczający tolerancje ekologiczną, najbardziej wrażliwe na temp. są noworodki i ludzie starsi.

-płeć-mężczyźni są bardziej wytrzymali na zimno

Nie wszystkie osobniki zawsze na wszystko reagują tak samo.

Wesz ubraniowa-namnaża się z braku higieny, jest wektorem tyfusu brzusznego(26-32^oC)

-procesy fizjologiczne-szczególny okres krytyczny jeżeli chodzi o temp. jest okres rozrodu. W okresie wegetatywnym-gat. może być eurybiontem, a w okresie rozrodczym staje się wrażliwy na niską temp. Śledź przeżywa w szerokim zakresie temp. wody(0-20^oC), ale tarło musi być: wiosną w temp. +11-12^oC, a jesienią +16-17^oC.

-proces rozrodu, faza rozrodcza. Tolerancja jest ustalona nie dla gatunku, ale dla jego populacji geograficznej(ekotyp). Cenne jest rozmnażanie wegetatywne, gdyż są przekazywane wszystkie cechy, które posiadała roślina macierzysta. Natomiast nasiona są zmodyfikowane przyrodniczo i dlatego nie przenoszą wszystkich cech z rośliny macierzystej.

-oddziaływanie na dany gatunek czynników biotycznych-zjawisko konkurencji

-zmiana natężenia jednego czynnika ekologicznego powoduje zmianę tolerancji ekologicznej gatunku względem drugiego czynnika

-ograniczenia osobnicze

CZYNNIKI OGRANICZAJĄCE LICZEBNOŚĆ ORGANIZMÓW

Do swojego rozwoju organizm potrzebuje organizmów materiałowych, tj. pokarm(składniki biogenne-do wytworzenia biomasy). Ważnym czynnikiem jest również przestrzeń życiowa. Czynnikiem ograniczającym jest temperatura, gwałtowne ulewy(tzw. trzydniówki), pożary(obszary pustynne i półpustynne-obszary Bałkan i Ameryki pł), brak pokarmu i przestrzeni życiowej, powodzie.

Model czynników ograniczających wg Vickersa:

1.trzy trójkąty:

-przestrzeń dostępna, ale brak pokarmu

-pokarm występuje, ale przestrzeń nie jest dostępna

-występuje i pokarm i przestrzeń

Trójkąty te mogą na siebie zachodzić i wtedy mogą powstawać inne nowe trójkąty(inne zależności obu tych czynników).

EKOLOGIA POPULACJI

1.cechy populacji:

-struktura wieku-gatunek nie ma zróżnicowanego wieku, jest ona przypisana populacji

-struktura płci

-struktura socjalna

-śmiertelność-jest zróżnicowana w populacji

-rozrodczość-są osobniki zdolne do rozrodu i bezpłodne

-struktura przestrzenna-rozmieszczenie osobników w przestrzeni

Są to cechy, których nie posiada osobnik. Gatunek reprezentowany jest przez populację, a osobnik jest przedstawicielem populacji. Może być struktura przestrzenna pionowa, np. las(4 warstwy). Populacja stwarza własne miejsce bytowania. Inne są parametry dla populacji i dla osobnika. Osobnik ma ograniczony czas życia, a populacja trwa w czasie.

2.podziały populacji wg Betlemischewa

Podział populacji powstał na podstawie 2 kryteriów: potencjału rozrodczego i stanu liczebności populacji. Podział:

-populacje niezależne-są to populacje, które nie zależą od populacji sąsiadujących. Posiadają dobre właściwości rozrodcze. Nie musi być dopływu nowych osobników z innych populacji.

-populacje współzależne-mają własne dobre właściwości rozrodcze, ale gdy spadnie liczebność musi być dopływ nowych osobników z innych populacji.

-populacje zależne-musi pomóc tu człowiek. Są to populacje zależne, niewydolne, dlatego musi nastąpić import nowych osobników z zewnątrz.

-pseudopopulacje-nie może się rozmnażać. Osobnik znajduje się w nieodpowiednich siedliskach aby się rozmnażać. Zjawisko cofki-w Eustoriach: ryby w wyniku cofki znajdują się w eustoriach, żyją, ale ze względu na zbyt małe zasolenie nie mogą się rozmnażać.

-populacje okresowe-gatunek wchodzi na tereny niezamieszkałe do tej pory, w wyniku powstawania nieodpowiednich warunków w siedliskach, które do tej pory zajmowały.

Istnieją również inne podziały:

-populacje przystosowane do środowiska(rozsądna)

-populacje nie przystosowane do środowiska(nierozsądna)

„Rozsądność” populacji-polega na tym że określa ją pojemność środowiska, w której rozwija się dana populacja, bywa że populacja przekracza czasem pojemność środowiska, ale w niewielkim stopniu, dlatego też np. zmniejsza się ich rozrodczość.

„Nierozsądność” populacji-nieprzystosowana do warunków, pojemności, pojemności środowiska, jej liczebność jest za duża na „wielkość” środowiska.

LICZEBNOŚĆ I ZAGĘSZCZENIE POPULACJI

Część gatunku posiada areał osobniczy, który jest tylko jego. Areały mogą zachodzić na siebie, granice te są zatem ruchome i różne. Zasobnością populacji jest ich liczebność. Miarę zasobności stanowią osobniki duże, widoczne, można je policzyć. Gatunki rzadkie chronione tj. cis, brzoza ojcowska(określa się ich liczebność ze względu na zagrożenie). Zwierzęta łowne liczą leśnicy. Drugą miarą jest zagęszczenie populacji. Zagęszczenie populacji-stosujemy wszędzie tam gdzie nie możemy policzyć osobników, a także kiedy granice występowania tej populacji są trudne do określenia. Zagęszczenie-to stosunek liczby osobników do określonej powierzchni, objętości lub masy.. Wielkość powierzchni zależy od cech biologicznych gatunku i stopnia rozmieszczenia tych gatunków, np. zagęszczenie: drapieżników określa się na 100m², gryzoni na 1m² lub na 1ha, bezkręgowce na 1m² lub 1l wody, bakterie, grzyby, promieniowce-1dm³ objętości gleby lub 1g gleby. Powierzchnia zależy od cech biologicznych, wielkości i rozmieszczenia w przestrzeni. Jeżeli chcemy określić ile jest drapieżników-to ich ilość będzie zależała od liczby dziupli.

Homoitermy lądowe-są to gatunki stałocieplne.

Trzeba określić pole badania liczebności jaki i zagęszczenia. Im mniejsze zwierzę, tym większe jest jego zagęszczenie na danym terenie. Roślinożerców jest więcej niż drapieżców(niezależnie od wielkości). Dużych drapieżców jest mało, mniejszych jest więcej.

STRUKTURA PRZESTRZENNA POPULACJI

Osobniki różnych gatunków w różny sposób zachowują się w przestrzeni. Ile jest gatunków, tyle jest sposobów wyrażających jakie tereny zajmują. Rozmieszczenie tych osobników w przestrzeni jest b.ważne. W obrębie przestrzeni zajętej przez populację występuje b.różnorodna forma rozmieszczenia osobników. Struktura przestrzenna określa sposób korzystania z przestrzeni życiowej przez populację(odnosi się do pozyskiwania pokarmu i zasiedlania). Struktura przestrzenna będzie nas informowała o sposobie eksploatacji środowiska oraz o sposobie jego przekształcenia, a także o powiązaniach danej populacji z innymi gatunkami zasiedlającymi wspólną przestrzeń. Wyróżnić możemy struktury przestrzenne:

-gat. występujące pojedynczo-np. skowronek, baobab, prawie wszystkie gatunki siewne(terofity). Jest to rozmieszczenie jednostkowe.

-tworzenie stad przez osobniki-mogą być duże lub małe, mogą się zmieniać poprzez zmianę pory roku, np. renifer, mniejsze stado tworzą jelenie, drapieżniki pędzą stadniczy tryb życia(np. wilki, stado lwów na Sawanie). Jeżeli chodzi o rośliny-są to rośliny tworzące kępy. Jest to zbiór osobników, które nie oddalają się od rośliny macierzystej(szczotlicha siwa).

-równomierne rozmieszczenie osobników. Rośliny-to łany zbóż(tworzą zwarte ugrupowanie równo rozmieszczone)

-uszeregowania liniowe-np. klucz lub sznur ptaków, które przemieszczają się, jest to związane z porą roku(przyloty, odloty). Owady-jaja składają w szeregu, a nie w skupiskach.

-skupiskowe rozmieszczenie-w pewnym miejscu jest skupisko danego gatunku, kolonijność, (mrówki, pszczoły). Organizmy gniazdowe-są związane z mozaikowatością środowiska, np. kawki, gawrony. Jest to skupisko na czas lęgowy, a żerowanie odbywa się po wylocie dzieci z gniazda.

OCENA STRUKTURY PRZESTRZENNEJ POPULACJI

Ocena zależy od 2 parametrów:

-od sposobu rozmieszczenia osobników w przestrzeni

-od średniego zagęszczenia populacji

Metody:

-kartograficzne-stosowana najczęściej przy określaniu struktury przestrzennej roślin i mało ruchliwych zwierząt

-statystyczne badające losowy rozrzut liczebności-jest ona charakterystyczna dla zwierząt o drobnych rozmiarach ciała, najczęściej bezkręgowce.

-określenie przeciętnej odległości między sąsiadującymi osobnikami(rolnicy, leśnicy)

-określenie wielkości i kształtów areałów osobniczych-przestrzeń, którą zajmuje dany rodzaj gatunku(najczęściej ptaki)

-graficzny obraz rozmieszczenia struktur przestrzennych, a także możemy poznawać na podstawie histogramów frekwencji pób z określoną liczbą osobników.

STRUKTURA PŁCI

Jest najprostszą strukturą, bo występują 2 elementy: samiec i samica(lustereczko). Wydzielono 3 rodzaje populacji:

-populacje jednopłciowe stałe, tzn. że w obrębie występują wyłącznie samice, rozmnażają się partenogenicznie, np. niektóre ryby z rodzaju Molinesia, które żyją w wodach rzek Meksyku i Teksasu, u roślin gdy rozród płciowy nie prowadzi do wytwarzania nasion zdolnych do rozwoju, jak i u wegetatywnie rozwijającego się ziemniaka.

-populacje jednopłciowe czasowe-chodzi o sam efekt rozrodu. Obejmują one gatunki rozmnażające się płciowo, ale również w pewnych okresach czasu mogą rozmnażać się partenogenicznie, np. mszyce(latem mogą rozmnażać się tak i tak), w środowisku wodnym np. wioślarki. Sikora bogatka-samice nie lubią towarzystwa samców, lecą osobno w stadzie. Samce wylatują wcześniej a za nimi samice. Bataliony-są to ptaki, które zrobią swoje i zastawiają samice same z potomstwem.

-populacje obupłciowe stałe i okresowe(rozdzielnopłciowość, dwupłciowość, jednopienność, dwupienność, stosunek samic do samców). Bierze się tu pod uwagę stosunek płci. Stosunek płci sam się kształtuje i jest bardzo zróżnicowany. Pszczoły-jest tylko 1 samica(królowa) i kiedy są loty gotowe pojawiają się trutnie i wypełniają woreczek plemnikami. Trutnie-jeden samiec a kilkanaście samic.

PODZIAŁ POPULACJI WG MONASTYRSKIEGO:

-populacje monocykliczne-rozmnażają się raz w życiu(np. rośliny jednoroczne-terofity, bezkręgowce, większość owadów)nie ma ustabilizowanych cech liczebności, duże wahania często z niewiadomych przyczyn, niestabilna liczebność, duże wahania w czasie

-populacje policykliczne z krótkim okresem życia osobników(bezkręgowce, drobne ssaki, ptaki), liczebność charakteryzuje się znacznymi wahaniami w czasie. Rośliny dwuletnie albo byliny, które będą kilka razy w życiu się rozmnażały. Mają zdolność wydawania potomstwa, mają okres propagacji.

-populacje policykliczne o osobnikach długo żyjących. Rośliny to: wszystkie gatunki drzewiaste, zwierzęta: to te gatunki, które kilka, kilkanaście razy mogą rozradzać się(duża zdolność rozrodcza).

W populacjach policyklicznych występują osobniki o różnym wieku co jest związane z ich długowiecznością oraz rozciągniętym w czasie i powtarzających się rozrdach(kręgowce, czasami bezkręgowce).

STRUKTURA WIEKU

Każdy gatunek ma życie przed sobą, w którym ma różne okresy rozwojowe. W zależności od tego jakie są kryteria, to będą różne okresy rozwojowe. Kryterium ekologiczne jest uproszczone. Bodenheimer podzielił je na 3 okresy:

-rozwojowy-rozpoczyna się od urodzenia, a kończy się kiedy osiągniemy dojrzałość płciową.

-reprodukcji(rozrodczy)-czas kiedy mamy zdolność rozrodczą, a kończy się w momencie kiedy zakończy się dojrzałość rozrodcza.

-starości-kiedy utraciliśmy zdolność rozrodu i kiedy czekamy na śmierć(czas ucieka0trumna czeka)

Całą strukturę Bodenheimera można wyrazić w postaci piramidy wieku. Piramida wieku-stanowi podstawową formę analizy struktury wiekowej populacji. Przedstawia ona liczebność całkowitą w poszczególnych klasach wieku z równoczesnym podziałem na samce i samice.

-piramida płaska-występuje w populacjach rozwijających się, intensywny przyrost, gwałtowny przyrost. Szeroka podstawa, najmłodsze klasy wiekowe są najliczniejsze.

-piramida typu dzwon-populacja ustabilizowana, najliczniejsze klasy wiekowe młodociane i średnie, równość na dole i w środku tej struktury.

-piramida typu urny-wyróżnia się wąską podstawą, przyrost naturalny minusowy, charakterystyczna dla populacji wymierających.

Podział stadium rozwojowego wg Czerwińskiego:

-stadium siewki-okres od momentu wykiełkowania do okresu osiągnięcia liścieni lub pierwszych liści

-stadium młodociane-osobnik już upodobnił się do postaci dojrzałej, choć jest od niej znacznie mniejszy.

-stadium wegetatywne wirginilne-osiągnął już pełną dojrzałość(stadium wegetatywne), wszystko się wykształciło, ale nie ma jeszcze zdolności do rozrodu

-stadium generatywne-rośliny kwitną i zaczynają wytwarzać owoce i nasiona

-stadium senilne-zaczyna się proces obumierania, zwłaszcza części nadziemnej.

PROCESY DECYDUJĄCE O LICZEBNOŚCI POPULACJI

-rozrodczość-wskaźnik surowy rozrodczości: R=b/n, N=(N₁+N₂)/2, gdzie:

-R-stosunek całkowitej liczby urodzonych osobników, wyprodukowanych nasion, do całkowitej wielkości populacji,

-b-liczba potomstwa

-N-przeciętna wielkość populacji

-N₁-liczba osobników początkowa badanej populacji

-N₂-liczba osobników końcowa badanej populacji.

Wskaźnik ten obarczony jest dużym błędem, wykorzystujemy go do badania gatunku o rozwoju monocyklicznym. Możemy wyróżnić rozrodczość maksymalną, fizjologiczną, absolutną-nie ma żadnych ograniczeń dla gatunku, warunki idealne, jedyną przeszkodą są ograniczenia biologiczne. Opór środowiska są to wszystkie możliwe czynniki fiz., chem., biolog., ograniczające tempo rozwoju np. niedobór wody lub pokarmu, niedobór jakiegoś pierwiastka np. Mn, Cu, nadmierne przegęszczenie, obecność drapieżników i pasożytów. Rozrodczość decyduje o liczebności.

STRATEGIA ŻYCIA ORGANIZMÓW WG SELEKCJI TYPU „r” I „k”

Każdy gatunek ma swoją strategię życia. Gatunki, które długo żyją nie spieszą się do wytwarzania elementów, które przedłużałyby życie.

Strategia „r”-świadczy o wzmożonej rozrodczości. Obecna jest w środowiskach nieustabilizowanych. Osobniki osiągają bardzo szybko zdolność do rozrodu i jak najszybciej chcą wydać jak najwięcej potomstwa. Gatunki takie mają słabiej wykształconą część wegetatywną. Takie gatunki wykazują mały stopień wyspecjalizowania, mały stopień wymagań i nie preferują konkretnych warunków. Są to typowi pionierzy kolonizujący tereny otwarte, nowopowstałe, wolne od konkurencji. Ich szansa na sukces wynika z szybkości rozrodu, wysokiej rozrodczości i małych wymagań życiowych(np. rośliny pustynne, gatunki które powstają na terenach zdewastowanych przez człowieka). Strategia typu „r” ma charakter ilościowy.

Konsekwencje selekcji „r” i „k”

charakterystyka	Selekcja „r”	Selekcja „k”
Liczebność populacji	Zmienna w czasie, niezrównoważona, zwykle znacznie poniżej wartości k środowiska, nienasycone ekosystemy, próżnia ekologiczna, coroczna kolonizacja	Bardzo stała w czasie, równowaga przy wartości k środowiska lub w jej pobliżu, nasycone ekosystemy, powtórna kolonizacja zbędna
śmiertelność	Często katastrofalna, losowa, niezależna od przegęszczenia	Bardziej wybiórcza, zależna od zagęszczenia
klimat	Zmienny i nieprzewidywalny, niepewny	Stały i przewidywalny, pewniejszy
Konkurencja wewnątrzgatunkowa i międzygatunkowa	Zmienna, często słaba	Zazwyczaj silna
Dobór faworyzuje:	1.szybki rozwój 2.wysoką wartość rmax 3.wczesną reprodukcję 4.małą masę ciała 5.reprodukcję jednorazową	1.powolny rozwój 2.większą zdolność konkurencyjną 3.niższe wartości progowe zasobów 4.opóźnioną reprodukcję 5.większą masę ciała 6.reprodukcję wielokrotną
Czas życia	Krótki, zazwyczaj mniej niż rok	Długi, zazwyczaj więcej niż rok

STRUKTURA SOCJALNA POPULCJI

Rozbudowana jest szczególnie w świecie zwierząt. Występują 3 elementy, które są jej wykładnikami:

-terytorializm-część gatunków ma swoje areały, zasoby pokarmowe-każdy osobnik chce mieć zabezpieczoną fazę pokarmową.

-miejsca do rozrodu-miejsca gdzie zwierzęta zdolne są do rozrodu(nory, dziuple itp.), także miejsca do noclegowania, bywa też, że to terytorium jest szczególnie bronione w okresie rozrodu. Przyroda nie dopuszcza do przegęszczenia populacji, ponieważ kiedy występuje przegęszczenie to dana populacja narażona jest na wyginięcie. Migranty wewnątrz populacyjne-to osobniki, które koczują na granicy populacji. On z obszarów granicznych ma możliwość wkroczenia w głąb, gdy jakiś z osobników zginie. Te migranty są w bardzo złej sytuacji. Największa redukcja osobników odbywa się w migrantach. Są niejako wystawione na pożarcie. Zasada Allego-zarówno niedobór osobników jak i przegęszczenie jest czynnikiem, który najczęściej uśmierca populację.

-dominacja-dominant w stadzie, wytwarza się struktura nadrzędności i podrzędności. Osobnikiem nadrzędnym będzie dominant. Żeby nim zostać musi stoczyć wiele walk. Dominant wybiera sobie samicę, pierwszy jest przy zdobytej ofierze, on wybiera sobie miejsce do spania. Dominant nigdy nie będzie traktował swojej matki podrzędnie, nie atakuje samic ciężarnych i młodzieży.

-przewodnictwo-dominant często jest także przewodnikiem, ale nie zawsze. Przewodnictwo związane jest gł z obroną stada i z penetracją terenu w celu zdobycia pokarmu.

DYNAMIKA LICZEBNOŚCI POPULACJI

Są 4 typy liczebności populacji:

-typ wykładniczy-wyróżnia się fazą wzrostu, istotny jest tu czas, po osiągnięciu szczytu następuje spadek liczebności. O takim przebiegu decydują właściwości biologiczne danego gatunku, opady, czynniki atmosferyczne.

-krzywa logistyczna dynamiki-zwiększa się liczebność populacji w czasie, a potem są w fazie zrównoważonej. Mamy z nią do czynienie kiedy zasiedlane są nowe siedliska. Po wypełnieniu siedlisk przechodzą w fazę zrównoważoną.

-typ cykliczny-są silne wahania w górę, w dół. Jest to typowe dla siedlisk niezrównoważonych biocenotycznie i pod względem biotopowym. Zależności biotopowe wpływają na funkcjonowanie układów biocenotycznie.

-typ ustabilizowany-bardzo długi okres czasu, po którym można stwierdzić taki typ. Są zrównoważone warunki biologiczne.

TYPY INTERAKCJI:

-neutralizm-populacje nie wpływają na siebie

-konkurencja-jest to interakcja między dwoma gatunkami, osobnikami o to co jest potrzebne każdemu gatunkowi do życia(pokarm, woda itp.)

-drapieżnictwo-obejmuje drapieżniki właściwe, które atakują, zabijają i zjadają ofiary

-pasożytnictwo-pasożyty żyją z żywicelami często w ich organizmie wewnątrz.

TEORIA OPTYMALNEGO ŻEROWANIA

Pozwala na sformułowanie pewnych ogólnych zasad opłacalności polowania:

-drapieżnik nie przystąpi do eksploatacji ofiary jeżeli jest to nieopłacalne

-drapieżniki zabijające swoje ofiary powinni być generalistami, jeśli nie są to wiele czasu tracą na wyszukiwanie ofiary

-drapieżniki aktywnie polujące na swoje ofiary powinni być specjalistami, gdyż specjalizacja pozwala im na osiągnięcie lepszej efektywności polowania.

-w warunkach środowisk o wysokiej produktywności powinna być preferowana strategia myśliwego, ponieważ znalezienie ofiary jest stosunkowo łatwe. Natomiast o niskiej produktywności bardziej opłacalna jest strategia zbieracza

-strategia aktywnego myśliwego-cały czas porusza się za stadem roślinożerców i czeka na okazje, że jakieś stare lub młode nie nadąża za stadem albo się oddali

-strategia siedzenia i czekania-nie chcą tracić energii, czekają na ofiary.

REFUGIA DLA OFIAR

Refugia-sposoby kryjówki, rozwiązania środowiskowe które sprzyjają ofiarom.

W warunkach środowiska homogennego drapieżnik może wyeksploatować całą populację ofiar, a następnie zginąć z głodu. W warunkach środowiska heterogenicznego drapieżnik eksploatuje tylko część ofiar, która nie posiada refugi. Następnie głoduje i umiera.

Beuawior drapieżnika-polega na zahamowaniu korzystania z ofiar, które są mało liczne i szuka nowych miejsc do polowania lub też przestawia się na te ofiary, które są aktualnie liczniejsze w środowisku.

Polimorfizm ofiar-widoczne zróżnicowanie form morfologicznie skutkujące rzadszymi atakami drapieżnika na formy rzadziej występujące w populacji ofiar.

Super drapieżnictwo-objawia się tym, że drapieżnik może stanowić pokarm dla innego drapieżnika, którego presja nie pozwala na nadmierny jego rozwój.

PASOŻYTNICTWO

Zwiększoną odporność po ataku pasożyta mogą wykazywać bezkręgowce i rośliny. Nie jest o jednak ona tak specyficzna jak u kręgowców, np. u tytoniu zakażenie 1 liścia wirusem mozaiki tytoniowej jest przyczyną wzrostu wytwarzania chemicznych związków obronnych w całej roślinie. A to z kolei zwiększa jej odporność na atak nie tylko tego wirusa, ale także na wiele innych patogenów. Rośliny bronią się przed atakiem patogenów, przez miejscowe obumieranie ich komórek, czyli powstają nekrozy.

INTERAKCJE UJEMNE:

1.antybioza-jedna populacja wytwarza substancje szkodliwe dla innej konkurującej z nią populacją.

2.alleopatia-jest to wzajemne oddziaływanie roślin na siebie stymulujące lub hamujące, ale głównie hamujące poprzez różnorodne związki chemiczne wydzielane przez żywy organizm lub uwolnione podczas rozkładu martwych szczątek roślin. Najczęściej te związki wydziela system korzeniowy, a także mogą gromadzić się na powierzchni liści.

3.antybiotyki-wydzielają je bakterie i plechowce, oddziałują na drobnoustroje chorobotwórcze.

4.fitoncydy-związki wydzielane przez rośliny naczyniowe oddziałujące na mikroorganizmy.

5.koliny-są to związki wydzielane przez rośliny naczyniowe działające na inne rośliny

6.marasminy-związki wydzielane przez bakterie lub plechowce działające na rośliny(hamująco).

INTERAKCJE DODATNIE:

1.komensalizm-to typ współżycia w trakcie, którego jedno populacja ponosi korzyści, a druga nie ma strat ani zysku. Najczęściej jest tak, że najpierw pierwszeństwo ma drapieżnik(hiena) a potem padlinożercy(szakal). Szczególnie rozwinięty jest komensalizm w środowisku wodnym.

2.protokoperacja-np. ptaki na grzbietach roślinożerców wyjadają ze skóry jaja i larwy owadów.

3.mutualizm-np. flora jelitowa(flora bakteryjna ułatwiająca trawienie) u przeżuwaczy lub człowieka. Ta flora korzysta z naszego organizmu-korzyści mamy my i ona.

DOMINACJA EKOLOGICZNA W BIOCENOZIE

W każdej grupie jest inny układ roślinożerców, mięsożerców itd. Biocenoza składa się z 3 poziomów:

-producenci-rośliny-produkcja pierwotna netto

-konsumenci

-destruenci-bakterie, grzyby, promieniowce, itd.

Liczba osobników ich biomasa i tempo wytwarzania biomasy-są to współczynniki znaczenia(gatunek o wąskim współczynniku znaczenia w biocenozie na danym poziomie). Nie wszystkie organizmy wchodzące w skład biocenozy mają jednakowy wpływ na jej charakter i funkcjonowanie. Z stek tys. gat. Mogących występować w biocenozie stosunkowo nie wiele gatunków wywiera na nią zasadniczy wpływ. Znaczenie gatunków w biocenozie nie zależy od pozycji taksonomicznej organizmu. Klasyfikacja jednostek ekologicznych wchodzących w skład biocenozy różni się od tradycyjnych opracowań taksonomicznych i ma na celu ocenę rzeczywistego znaczenia organizmu w biocenozie. Podstawowa klasyfikacja uwzględnia poziomy troficzne lub inne powiązania funkcjonalne. W dużych biocenozach występują 3 poziomu troficzne:

-producenci

-makrokonsumenci

-mikrokonsumenci

Gatunek lub grupa gatunków, które w obrębie każdego z tych poziomów wpływają decydująco na przepływ energii i środowiska życia pozostałych gatunków zwane są dominantami ekologicznymi w biocenozie.

STRUKTURA TROFICZNA BIOCENOZY

Jest to najważniejszy układ strukturalny w biocenozie, od niej zależy produktywność (tworzenie biomasy), a także obieg materii w ekosystemie. Poziomy struktury troficznej biocenozy oparte są nq 4 elementach:

-poziomy troficzne w tej strukturze

-piramidy troficzne

-łańcuchy pokarmowe

-sieci zależności pokarmowej

Struktura troficzna pierwotna-jest charakterystyczna dla nowo powstałych siedlisk, siedliska te są otwarte czyli przyjmuje szereg gatunków zwierzęcych i roślinnych rozbudowując strukturę troficzną, im bardziej będzie ona rozbudowana i zróżnicowana stanie się strukturą wtórną biocenozy, a więc w strukturze wtórnej biocenozy wyróżnimy układy pierwotne i wtórne. Im bogatsza jest biocenoza, tym więcej posiada układów wtórnych.

Układy zastępcze(kompensacyjne) „ratują” biocenozę przed jej uproszczeniem gatunkowym, zubożeniem lub zniszczeniem. Jeżeli wypadnie w tej strukturze element który jest roślinożercą lub mięsożercą to nie zginie szczytowy drapieżnik, bo rolę w odżywianiu przyjmuje układ zastępczy i energia popłynie innym kanałem do tego ostatniego ogniwa.

Struktura konkurencyjna w obrębie struktury troficznej-w strukturze tej istnieją zespoły roślin i zespoły zwierząt.

SUKCESJA EKOLOGICZNA W BIOCENOZIE

Przyroda żywa nie znosi próżni biologicznej, każdy dostępny dla nich skrawek biosfery zasiedlony jest przez organizm pionierski. Na przygotowane przez nich miejsce wkraczają nowe gatunki organizmów, te znowu ustępują miejsca innym itd. Zjawiska hetero i autotroficznej sukcesji charakteryzują występowanie łańcuchów przemian składu gatunkowego, prowadzenie obserwacji pozwala z reguły wykrycie towarzyszących im zmianom zachodzących w siedlisku. Układy ekologiczne, w których ma miejsce następstwo gatunków w czasie lub wymiana całych ich zespołów podlegają sukcesji ekologicznej. Sukcesja ekologiczna jest uporządkowanym procesem zmian zachodzących w biocenozie. Na podstawie aktualnego stanu biocenozy możemy określić zarówno przebyte jak i przyszłe stadia rozwoju szeregu sukcesyjnego. Sukcesja osiąga swój szczyt z chwilą ukształtowania się ekosystemu tak stabilnego jak to jest możliwe w oparciu o dostępne w danej strefie geograficznej komponentów biologicznych.

Sukcesja pierwotna-każdy rozwija się na obszarach siedliska, które dotąd nie były zasiedlone przez żywe organizmy.

Sukcesja wtórna-na porzuconym polu uprawnym rozpoczyna się sukcesja wtórna, która prowadzi do powstania boru iglastego i trwa ok. 200lat.

Miniaturyzacja-jest to przystosowanie roślin do środowiska pustyń polarnych, rośliny posiadają jak najmniejsze rozmiary.

Degeneracja-jest procesem odkształceń w strukturze i zaburzeniem w funkcjonowaniu zbiorowiska, występującym mozaikowo(lub pasowo), a więc nie obejmującym naraz całego zbiorowiska w granicach jego biochory.

Genet-organizm powstający z nasion, bierze udział w procesie generatywnym.

Biotop-środowisko życia biocenozy odznaczające się swoistym zespołem ekologicznych czynników abiotycznych i biotycznych.

Siedlisko mezotroficzne-siediska o umiarkowanej zasobności albo umiarkowanym zapotrzebowaniu na składniki odżywcze, pośrednie pomiędzy eutroficznymi a oligotroficznymi.

Apofity-gatunki rodzime, są charakterystyczne dla naszego terenu(np.komosa biała)

Egzochory-rośliny o nasionach czepnych lub lepkich, przenoszonych na powierzchni ciała zwierząt

Epifity-porośla, rośliny samożywne rosnące na innych roślinach(gł.drzewach), najczęściej w lasach tropikalnych, zaopatrują się w wodę z pary wodnej oraz opadów, a w sole mineralne z rozkładających się tkanek organizmów, na których rosną(porosty, mchy, liczne gatunki storczyków)

Neofity-gatunki obce, przybyłe po XV wieku(np. żółtwica drobnokwiatowa, nawłoć kanadyjska, przymioto kanadyjskie, niecierpek drobnokwiatowy, niecierpek pospolity)

Amplituda ekologiczna-jest to tolerancja między gatunkami, a także siedliskiem

Rameta-to morfologiczne jednostki mające zdolność do niezależnej egzystencji, wytworzone przez dojrzałe osobniki roślin wieloletnich, to organizmy modułowe np. kępy traw, rośliny pochodzenia wegetatywnego.

Flora-jest zbiorem jednostek genetycznych, czyli fitotaksonów(gatunki, rodzaje, rodziny), zasiedlających ziemię lub jej wybrane regiony.

Siedlisko eutroficzne-siedliska zasobne w składniki pokarmowe, niekiedy używa się terminu eutroficzny również w odniesieniu do gatunków lub zbiorowisk o dużych wymaganiach pokarmowych.

Terofity-rośliny jednoroczne, krytyczną porę roku przeżywają w postaci nasion w glebie.

Anemochory-nasiona rozprzestrzeniane przez wiatr

Sito środowiskowe

Stenobiont-gatunek o wąskiej amplitudzie względem czynnika ekologicznego, są to gatunki, które są cieniolubne, światłorządne.

Bioindykator ilościowy-to takie rośliny, których określony poziom liczebności wskazuje na występowanie w środowisku określonego jakościowo i ilościowo czynnika lub zespołu czynników.

Fluktuacja-jest procesem nieustannych zmian o różnym czasie trwania, występujących mozaikowo w zbiorowisku, nie powodujących jednak trwałych przekształceń w zbiorowisku jako całości. Fluktuacja zachodzi, jeśli zachowane zostaną właściwe danemu typowi zbiorowiska: struktura, funkcja i charakter powiązań wewnętrznych z pozostałymi komponentami oraz siedliskiem i środowiskiem. Fluktuacja wyraża się głównie zastępowaniem osobników starszych przez młodsze tego samego gatunku lub innych gatunków o podobnych wymaganiach ekologicznych. Fluktuacja jest więc procesem stabilizującym zbiorowisko i całą biocenozę.

Typy wzrostu roślin rozmnażających się wegetatywnie:

1.płożące-rośliny z wybitną zdolnością do wegetatywnego rozmnażania oi rozprzestrzeniania się:

-rozłogowe(perz właściwy, trcinnik piaskowy, turzyca piaskowa)

-z pędami płożącymi się i zakorzeniającymi się(koniczyna biała, jaskier rozłogowy, mietlica rozłogowa)

-korzeniowo-odrostowe(ostrożeń polny, mlecz polny, lnica pospolita)

2.darniowe-posiadają ograniczoną zdolność do rozprzestrzeniania się na drodze wegetatywnej:

-kępkowe trawy i turzyce(śmiałek darniowy, kostrzewa bruzdkowana, turzyca darniowa)

-o korzeniach wiązkowych(jaskier ostry, knieć błotna)

3.cebulkowe i bulwiaste-rozmnażają się wskutek wytwarzania jednostek propagacji(cebulki, bulwki)-czosnek, tulipan, storczyk, kokorczyk

4.osiowe-rośliny o palowych systemach korzeniowych, niezdolne do rozmnażania się z odrostów wegetatywnych(szczaw rozpierzchły, lucerna siewna, koniczyna łąkowa).

Proces degeneracji i regresji oraz formy degeneracji wg Olaczka

Degeneracja-jest procesem odkształceń w strukturze i zaburzeniem w funkcjonowaniu zbiorowiska, występującym mozaikowo(lub pasowo), a więc nie obejmującym naraz całego zbiorowiska w granicach jego biochory.

Regresja-jest procesem kierunkowym zaniku danego zbiorowiska(i całej biocenozy). Np. zbiorowiska leśnego i jego komponentów, w granicach całej biochory pod działaniem czynników zewnętrznych(naturalnych lub antropogenicznych). Początkowo regresja objawiać się może tylko w części biochory, ale stopniowo obejmuje jej całość. Regresja wyraża się stopniowym lub gwałtownym uproszczeniem struktury pionowej i poziomej zbiorowiska i prowadzi do zastąpienia układów bardziej złożonych, trwałych, przez układy prostsze, nietrwałe, odmiennej funkcji.

Formy degeneracji wg Olaczka:

-monotypizacja

-fruticetyzacja(masowy rozwój jeżyn Rubus fruticosus)

-cespityzacja (kostrzewa owcza, śmiałek pogięty, trzcinnik piaskowy, śmiałek darniowy)

-juwenalizacja

-neofityzacja (dąb szypułkowy, robinia akacjowa)

-pinetyzacja (sosna pospolita)

Zbiorowiska synantropijne w klasyfikacji zbiorowisk roślinnych wg Falińskiego

Zbiorowiska synantropijne to zbiorowiska zbudowane w części z gatunków rodzimych i w części z gatunków obcego pochodzenia, zajmujące siedliska skrajnie przekształcone lub nowo powstałe, reagujące wyraźnie na różne formy powtarzalnych oddziaływań(nawożenie, uprawa, wydeptywanie). Zbiorowiska synantropijne zaliczane są do zbiorowisk antropogenicznych, czyli takich które powstały pod działaniem czynników zależnych od człowieka. Zbiorowiska synantropijne dzieli się na:

-zbiorowiska segetalne- zbiorowiska chwastów jedno- lub dwuletnich, rzadziej bylin, towarzyszące uprawom polnym, ogrodowym oraz trwałym kulturom roślin drzewiastych, jak winnice, oliwniki, a pozostające pod wpływem rodzaju i pory zabiegów agrotechnicznych, wyjątkowo pod bezpośrednim wpływem gatunku rośliny uprawnej.

-zbiorowiska ruderalne lub nowo powstałe-to zbiorowiska trwałe z przewagą bylin, porastające siedliska skrajne lub nowo powstałe w sąsiedztwie zabudowań, na śmietnikach, ruinach, placach, drogach, na terenach kolejowych, w portach morskich i rzecznych.

Zbiorowiska autogeniczne w klasyfikacji zbiorowisk roślinnych wg Falińskiego

Zbiorowiska autogeniczne to zbiorowiska powstałe pod działaniem czynników naturalnych jako pierwotne kombinacje gatunków. Zbiorowiska te dzieli się na podstawie zachowania na:

-zbiorowiska pierwotne-to zbiorowiska zbudowane z gatunków miejscowych o dobrze zachowanej strukturze i kompozycji gatunkowej, nie noszące śladów degeneracji wywołanych działalnością człowieka, utrzymujące się na siedliskach niezdegenerowanych (zbiorowiska wysokogórskie).

-zbiorowiska naturalne-to zbiorowiska zbudowane z gatunków miejscowych, o dobrze zachowanej strukturze i kompozycji gatunkowej, lokalnie ze śladami degeneracji wywołanej działalnością człowieka podobnej w skutkach do degeneracji spowodowanej czynnikami naturalnymi, np. pożar, umiarkowany wypas, zrąb w skutkach podobny do wiatrołomu, lawiny, itp.

Typy adaptacyjnych strategii życia roślin na obszarach pustyń polarnych

Typy przystosowań:

-miniaturyzacja-jak najmniejsze rozmiary roślin

-oligomeryzacja- uproszczenie budowy roślin, np. zmniejszenie liczby liści

-kompensacja-tworzenie form poduchowych(maksymalne zagęszczenie pędów, aby zmniejszyć działanie silnych wiatrów)

-geofityzacja- zwarta forma wzrostu, która sprzyja gromadzeniu osadów i ściółki, co powoduje stopniowe zagrzebywanie dolnych partii pędów, a przez to są chronione pączki boczne odnawiające.

Zmiany reakcji między gatunkami charakterystycznymi dla zbiorowiska, a obcymi wynikające z faz degeneracyjnych i regeneracyjnych wg Falińskiego

Degeneracja-jest procesem odkształceń w strukturze i zaburzeniem w funkcjonowaniu zbiorowiska, występującym mozaikowo(lub pasowo), a więc nie obejmującym naraz całego zbiorowiska w granicach jego biochory.

Regeneracja-jest procesem odbudowy struktury i funkcji tych części zbiorowiska, które wcześniej uległy degeneracji. Regeneracja zachodzi siłami wewnętrznymi zbiorowiska, a więc za pomocą propagul(nasion, organów wegetatywnych)pochodzących z tego samego zbiorowiska.

Fazy regeneracji od I do VI odnosić się będą do sytuacji, w której miejsce gatunków obcych w zbiorowisku zdegradowanym będą zajmować te, które pierwotnie stanowiły kombinację gatunków. Również zakłada się, że w czasie trwania tego procesu w zbiorowisku odtworzona zostanie struktura pionowa i pozioma, charakterystyczna dla zbiorowiska pierwotnie zasiedlającego dane środowisko.

Allelopatia - dodatnia- obecność w zespole jedn gat wpływa dodatnio na rozw innych gat, ujemna- szkodliwe oddzialyw jedn gat na drugi.

Amensalizm - interakcja w której jeden gat dziala na drugi wyraznie i szkodliwie nie odnosząc z tego specjalnej korzyści np., pędzlak wydziela subst antybakteryjne.

Antybioza - przeciw zyciu .

Biegacze stepowe - rosl roczne lub byliny, które po wydaniu owoc lamia się i tworza toczace się kule które powiększają się zbierając po drodze inne połamane osobniki a nastepnie rozsiewaj nasiona.

Biocenoza - skup rozn gat i ich popul kt zajm okresl przestrz w srodow. Zywa jedn ekosystemu(pleocen)amodzielna w orown z populacja.

Biocenoza duza - wykaz wzgledn niezalezn, jedyna zależność to staly dopływ materii od sąsiednich biocenoz.

Biocenoza mala - wyst na malych obszarach, i sa uzalezn od biocenoz sasiaduj obecnie tam gdzie jest roznorodn środowisk.

Biocenozy ciagle - w przestrz zajm b. duzy obszar, jednolite war siedliskow, spotyka ten sam typ biocenozy, sa ciagle przy względnej jednorodnosci gatunkowej.

Biocenozy nieciagle - również się powtarzaja ale nie ma zahamowanej ciągłości, sa poprzedzielane innymi biocenozami, gdy war sa heterogeniczne.

Biocenozy zastepcze - zastąpiły biocenoz klimaksowi,pola laki, zastep to co było dawniej czyli natura biocenoze.

Biocenozy klimaksowe - ostatnie stadium natura biocenozy lanu liściastego, mieszanego i boru szpilkowego.

Biom- najw ladowa jedn ekolog, sklada się z wielu specyf makroklimatow, wynikających z szerokości geograficznej.

Biomasa - ogolna masa mater organicz, zawartej w organizm Z i R w danym siedlisku.

Biotop - zesp czynnik abiotycznych(temp,światło,woda,tlen)które uleg przekształć pod wpl działalności rosl i zwierz żyjących na danym terenie. Miejsce wyst biocenozy.

Destruenci, reducenci, - upa organizmów glebowych z różnych grup systematycznych której rolą jest rozkład martwej materii organicznej wytworzonej przez producen na proste składniki mineralne, dwutlenek węgl i wodę.

Democen - populacja,zbior osobnikow danego gat kt wystep na danym obszarze przestrzennym w okresl czasie.

Demotop - miejsce występów popul.

Dominant ekolog - gat osiagaj w zbiorowisk przewage ilosciowa nad innymi gat, pierwszy w kolejce do pokarmu, ma prawo do wygodn noclegu.

Edafotop - nieożywione środowisko.

Efekt styku - tendencja do wzrostu różnorodnych gat i zagęszczanie organizmow na styku biocenoz

Ekoton - strefa przejsciowa miedzy 2 lub wieksza liczba biocenoz np. miedzy lasem a polem.

Ekotop - ogol warunkow klimatycznych i glebowych.

Epekia - osiedl się porostow na korowinie .

Eurybionty - chartka się szeroka strefa tolerancji.

Fitoncydy - poch z rosl, i zabij grozne bakterie .

Hemipopulacja - dot form oraz wymag życiowych danego gat np.,komar : larwa-woda owad-lad.

Heterotrofy - organizmy odzyw się cudzożywnie, heterot takie jak bakterie i grzyby sa zalezne od reducentow

Homeostaza - zdoln organizm do zachowania względnie stalego stanu, równowagi procesow życiowych,pomimo zmiennego środowiska.

Klimaks- ostatnie stadium sukcesji ekolog.

Koalicje - odzyw 1 os na 2 gat albo 1 gat na 2 gat.

Koakcja eksploatac- jeden eksplaut 2 organizm.

Koakcja paratroficzna - niby troficzny np., szczypak i widlomag, szczupak zjada odchody widlomaga w celu pozysk hormonu środowiskowego, który sluzy do aktyw hormonow rozwodowych.

Koliny - związki wydziel przez rosl naczyniowe, tzw donatory i działaj na inne rośliny tzw akceptory.

Komensalizm - współbiesiadnictwo, typ symbiozy współżycia 2 lub wiecej org rozn gat w której jeden z nich korzysta bez szkody dla partnera z dostarcz przez niego srodkow pokarmow np., resztek pozyw(pustelnik i ukwialy).

Lancuch pokarmowy - skl się z ogniw przedst. Przeplyw materii i energii zawartej w pokarmie z jednego poziomu na drugi, odbywa się to przez lanc pokarm.

Liczebność popul- ilość osobn daneg gat zajmuj dany areal w danym momencie, wskazn ten stos gdy możemy policzyc osobniki lub ustalic granice ich występów.

Marasniny - zwiazk wydziel przez bakter lub plechowce, działając na rosl .

Mimetyzm - upodabnianie się org barwa do srodow. Np. patyczaki .

Mimikra - upodabn się gat zwierz bezbronn do gat mających przystosow obronne .

Monizm- jedność biotopu i biocenozy(jedno nie może istniec bez 2)

Mutualizm - nieodzowna wspolzalezn 2 gat, czerpiaca obustronne korzyści tzw symbioza obligatoryjna.

Nisza ekologiczna - całościowe związki organizmy żywego ze srodowis biotycznym i abiotycznym

Nisza troficzna - o zależnościach pokarmowych.

Oligobionty - to organizm wybieraj dolny zakres zmienności czynnika.

Opor środowiska - sa to wszystk czynniki srodow które wyst w natężeniu poza optymalnym, np. temp, pokarm, czynniki wynikaj m.in. z ogranicz powierzch i zasobow które nie pozwalaj gatunk na osiagniecie max liczebn.

Optimum - jest to srodkow toleranc, natez czynnika w jej obrebie jest najkorzyst dla funkcjonow org.

Oscylacje - wahania w obrebie jakiegos zjawiska, chartka się stalym okresem i amplituda.

Pejus - po lac. Gorszy,tu chodzi o temp, każdy organizm ma zakres temp w ktor może zyc, pejus oznacza zakres temp który ogranicza występów danego gat.

Pessimum - toler ekolog w której aktywn organ jest zwykle silnie ograniczona.

Piramida biomasy - przedst. Na poszczeg poziom troficznych sucha mase organiz lub ich zywa mase.

Piramida liczb - przedst. Liczebn osobn na poszczeg poziom troficznych.

Pieocen=Biocenoza - natur zesp organizm danego srodow powiaz ze soba przez rozmaite czynniki ekologicz i tworzących organiczna całość która dzieki samoregulacji i rozmaz utrzymuje się względnie trwale w przyrodzie w stanie dynamice równowagi.

Polibionty - gat stenotopowe o zakresie toler czynnika środowiskowego który zawarty jest w gornej strefie zmienności tego czynnika np. polihygramy sa gat prefer duzy zakres wilgotn.

Populacja człowieka - zbior osobn danego gat zajmuj okresl przestrzen które się mogą rozmnażać w danej jedn czasu, posiadaj wspolne cechy pierwszorzędne a rozne cechy drugorzędne.

Populacja okresowa - na pewn Obsz przez pewien czas, org wybier Obsz o dogodn war .

Poziom trofice - uszeregow w biocenozie wszystk org zaliczając je do grup ekologicz, speln one w tych grupach podobn fcje w proc energetycz.

Prawo minim - z liczn czynnik niezbedn do zycia decyd znaczenie ma ten który jest w ilości najbardz ogranicz bliskiej minimum.

Protokooperacja - obustronne korzyści ze wspolz obu gat, nie sa one calkow od ssiebie zalezne, mogą zyc bez siebie.

Pseudopopul - popul wystepuj, tworzy biomase, przetwarza ja ale nie może się rozmnażać z roznych powodow.

Punkt krytyczny - wyraz liczbowo wart progowa danego czynnika poniżej którego organizmy nie mogą istniec.

Reakcje - oddzialyw org na środowisko .

Rozrodczość ekolog - szereg czynnik utrudniaj rozrodcz max.

Saprofagi - rozklad martwa mat organicz pochodz zwierzec.

Siec zalezn pokarmow - sa to lancychy pokarm wzajemnie się przeplataj, w biocenozie może być najwazn bowiem utrzym równowagę liczebna poszczeg populacji. Podstawa powiązań pokarmow sa producenci którzy dostarcz bazy pokarmow konsumenta roznego rzedu. Na mat wytworz przez producent i konsum opier się reducenci .

Skiofity - grupa roślin przystosowanych do życia w zacienieniu.

Śmiertelność minima - miala by miejsce gdyby populacja żyła w optymalnych warunkach.

Sukcesja ekolog - proces dążenia biocenozy do układu ustabilizowanego.

Sukcesja heterotroficzna - nie dochodzi do stadium klimaksu, jeden gat przystosow stadium drugiemu, martwa materia, następuje zmniejszenie biomasy, jest większa respiracja.

Sukcesja pierwotna - rozwij się na obszar kt nie były dotychczas zasiedl przez organiz, np. wydmy piaszczyste,

Sukcesja wtórna - obejmuje szeregi rozwoj, wyst na obszarach uprzednio zasiedl na ktor w wynik katastrof srodow rozpocz się szereg sukcesyjny.

Środowisko człowieka - składa się z tzw. S fizycznego w którym działają tylko prawa fizyki poprzez zasiedlenie nieorganicy powłoki fizycznej przez żywe organizmy powst srodow biotyczne i SB z chwila, gdy pojawil się człowiek stalo się Sczlowieka. W srodow człowieka oprocz rzeczy i procesow regulow prawami biologiczn i fiz wystep takie rzeczy i procesy bedace odbiciem stos ludzkich lub społecznych.

Stenobionty - organizmy w wąskiej strefie tolerancji.

Strategia polowania - w jaki sposób zaatakować ofiarę i czy nakłady energii za zdobycie ofiary pokryją się po jej pożarciu.

Synekia - osiedlanie korytarzy, gniazd organizmów przez inne gat.

Zagęszczenie populacji - stopień nasycenia przestrzeni danego gatunku. Stosuj wtedy gdy nie ma granic wyrażonych przestrzeni określających występowanie populacji. Nie możliwe jest powiązanie wszystkich osobników.

Zasada gaussego - separacja ekologiczna, to zasada konkurencyjnego wykluczania się blisko spokrewnionych lub podobnych do siebie gat.

Zjawisko styku - polega na zwiększeniu liczebności występowania populacji w stosunku do tej jaka jest realizowana w obu sąsiadujących biocenozach.

Zoogamia - sposób oddziaływania na siebie organizmów zwierze-kwiat(zapyl kwiat przez zwierz).

43

Śmiertelność minimalna (teoretyczna)

Śmiertelność rzeczywista (ekologiczna)

Opór środowiska

Ma to pewien związek z wielkością, choć nie jest ona kryterium podziału!!!

Biocenoza

(posiada dużą buforowość)

Populacja (posiada mniejszą buforowość)

Osobnik (ma małą lub nie ma buforowości na zmiany środowiskowe)

---