HORMONY to regulatory procesów biochemicznych i fizjologicznych zachodzących w organizmie.

Są to substancje organiczne wytwarzane w gruczołach lub tkankach, które są następnie roznoszone przez krew do innych narządów i regulują ich pracę.

Brak przewodów wyprowadzających w gruczołach i uwalnianie hormonów do płynów ciała bądź też ich obecność warunkują podział gruczołów na gruczoły wydzielania wewnętrznego (gruczoły dokrewne) i gruczoły wydzielania zewnętrznego (egzokrynne).

Hormony

1. Wydzieliny gruczołów dokrewnych

2. Neurohormony i substancje neurohormonalne

3. Tkankowe

4. Parahormony

5. Feromony -wytwarzane przez gruczoły egzokrynne na zewnątrz organizmu

Podzial hormonow ze względu na charakter chemiczny:

Hormony białkowe: hormony tropowe przysadki mózgowej, wazopresyna, insulina, glukagon.

Hormony steroidowe: kortyzon, aldosteron, testosteron, estrogeny, progesteron.

Pochodne aminokwasów: katecholaminy (adrenalina, noradrenalina), hormony tarczycy (T4) i (T3).

Podzial ze względu na dzialanie:

Autokrynowe - hormony działające na tę samą komórkę, która je produkuje: Ach, 5-HT.

Parakrynowe - hormony działające na położone w bliskiej odległości od komórki, która je syntetyzuje: hormony przewodu pokarmowego.

Endokrynowe - hormony wydzielane do krwi i rozprowadzane po całym organizmie: hormony tarczycy.

Sygnalizacja hormonalna

1. autokrynna

2. parakrynna

3. endokrynna

4. neuronaln

Charakterystyka hormonów:

• Wydzielane przez komórki wydzielnicze rozsiane po całym organizmie, czasem zebrane w gruczoły.

• Wywierają swoiste działanie na komórki i narządy, w częściach ciała nieraz znacznie odległych od miejsc ich wytwarzania.

• Działają wybiórczo tylko na komórki docelowe, wyposażone w receptory.

• Pod względem chemicznym: pochodne aminokwasów, polipeptydy, glikoproteiny, sterydy.

Hormony regulują różne funkcje życiowe:

- wzrost,

- rozwój

- procesy metaboliczne

- skład chemiczny płynów ustrojowych

- rozmnażanie.

Głównym zadaniem układu dokrewnego jest utrzymanie homeostazy organizmu - stałości środowiska wewnętrznego.

Wpływ wywierany przez hormony na tkanki i organy nazywamy regulacją hormonalną.

Transport hormonów przez krew

- Poziom hormonów we krwi jest bardzo niski >10-12g<10 -6g w ml

- Związane są z transporterami w osoczu, głównymi nośnikami są: albuminy oraz α i β globuliny-( 99%)

- Tylko wolne nie związane z białkami hormony mogą dyfundować do płynu tkankowego i wiązać się z receptorem.

Mechanizmy dzialania hormonów:

1. Wpływ na strukturę błony komórkowej

2. Wpływ na aktywność enzymów

3. Wpływ na syntezę enzymów (RNA, DNA

Aby hormon mógł „zadziałać” musi połączyć się z odpowiednim receptorem.

Hormony białkowe i katecholaminy

wiążą się z receptorami błonowymi Ⴎ zmiana aktywności enzymów lub transportu przez błonę komórki.

Hormony steroidowe i hormony tarczycy

wiążą się z receptorami cytozolowymi lub jądrowymi Ⴎ powstawanie nowych białek.

Wydzielanie hormonów z rozproszonego systemu gruczołów powiązanych funkcjonalnie wymaga precyzyjnego sterowania

Układ regulacji hormonalnej człowieka obejmuje:

• układ produkcji i magazynowania neurohormonów, obejmujący podwzgórze, tylną (nerwową) część przysadki mózgowej oraz rdzeń nadnerczy,

• układ gruczołów dokrewnych, obejmujący przednią część (gruczołową) przysadki, tarczycę, przytarczyce, trzustkę, korę nadnerczy, jądra i jajniki,

• grupy komórek w różnych tkankach, m. in. w nerkach oraz przewodzie pokarmowym, odpowiedzialne za produkcję hormonów tkankowych.

Regulacja wydzielania dokrewnego:

• nerwowa

• hormonalna

• metaboliczna

Ad. Regulacja nerwowa - związana jest z regulowaniem czynności dokrewnych przez autonomiczny układ nerwowy:
- uwalnianie AK przez rdzeń nadnerczy,
- uwalnianie insuliny
- uwalnianie oksytocyny

Ad. REGULACJA HORMONALNA (ujemne sprzężenie zwrotne)

Najważniejszą jednostką jest podwzgórze, pełniące funkcję naczelnego regulatora układu gruczołów dokrewnych, ściśle współdziałając z przednim płatem przysadki mózgowej.

Hormon podwzgórzowy → hormon przysadkowy → hormon gruczołu obwodowego → oddziaływanie na podwzgórze i przysadkę.

Ad. Regulacja metaboliczna

Dotyczy głównie trzustki i przytarczyc.

Wyznacznikiem wydzielania hormonów przez te gruczoły są odpowiednie substraty:

- glukoza - dla trzustki
- jony wapnia dla przytarczyc.

Piętrowość układu hormonalnego i jego związek z układem nerwowym:

Podwzgórze wydziela do krwi neurohormony:

- aktywujące (liberyny)

- hamujące (statyny)

Neurohormony te regulują uwalnianie przez przysadkę hormonów tropowych, stymulujących działanie innych gruczołów dokrewnych (z wyjątkiem trzustki i przytarczyc).

Podwzgórze wytwarza również
- oksytocynę (OXY) i wazopresynę (ADH).

Oksytocyna (OXY) i wazopresyna (ADH) = (AVP)
są przekazywane za pomocą zakończeń nerwowych do tylnej (nerwowej) części przysadki, gdzie są magazynowane i skąd są uwalniane.

Liberyny i statyny (podwzgórzowe) wydzielane do układu wrotnego przysadki wraz z krwią docierają do przedniej części przysadki regulując syntezę i wydzielanie hormonów tropowych

(przysadkowych).

Przysadka mózgowa (ok. 0,6 g) leży tuż przed podwzgórzem, z którym połączona jest tzw. lejkiem.

Składa się z 3 płatów.

Płat przedni, którego sekrecyjna funkcja jest regulowana przez liberyny i statyny podwzgórza, wydziela hormony tropowe oraz hormon wzrostu i prolaktynę.

Tylny nerwowy płat przysadki nie syntetyzuje hormonów, lecz magazynuje hormony podwzgórza: wazopresynę (AVP) i oksytocynę (OXY), wydzielane do krwiobiegu w miarę zapotrzebowania.

Środkowy płat - szczątkowy u dorosłego człowieka - wytwarza hormon melanotropowy (MSH, melanotropina), który wpływa na koncentrację barwnika w melanocytach.

Patogeneza zaburzeń ukł. Endokrynnego

• niedobór hormonów gruczołu

• nadmierna synteza hormonów gruczołu

• zaburzenia magazynowania, uwalniania i transportu

• zaburzenia działania hormonów- zmiany struktury molekularnej hormonów, defekt receptorów dla hormonów oraz defekt „drugiego przekaźnika”

Ad. Niedobór hormonów gruczołu

• Wrodzone zaburzenia syntezy

• Autoimmunologiczna destrukcja gruczołu

• Jatrogenne (chirurgia i farmakologia) lub urazowe uszkodzenie gruczołu

• Naciek nowotworowy lub zapalenie

Ad. Nadmierna synteza hormonów gruczołu

• Guz przysadki, podwzgórza

• Guz gruczołu endokrynnego

• Choroba autoimmunologiczna

• Zapalenie/infekcja

• Jatrogennie

• Sekrecja ektopowa

GRUCZOŁ TARCZOWY

Tarczyca jest zbudowana z dwóch płatów położonych po obu stronach tchawicy, nieco poniżej krtani. Gruczoł ma budowę pęcherzykową i charakteryzuje się wychwytywaniem jodu z krwi.

Komórki nabłonkowe tworzą pęcherzyki, których wnętrze jest wypełnione substancją koloidową zawierającą tyroksynę (T4) i trójjodotyroninę (T3).

Komórki przypęcherzykowe syntetyzują kalcytoninę.

Miąższ narządu

• kom. pęcherzykowe (główne)-80% masy gruczołu,

• kom. okołopęcherzykowe (kom.C)-20%

• KOMÓRKI PĘCHERZYKOWE

• KOMÓRKI C (od calcitonin) zachodzi w nich wydzielanie kalcytoniny.Jego produkcja jest niezależna od stężenia jodu, tzn.kom.C nie biorą udziału w przemianach jodowych ustroju.

Biosynteza hormonów tarczycy jest uwarunkowana:

• Odpowiednim stężeniem jodu w organizmie

• Wyłapywaniem jodu przez kom. pęcherzykowe

• Sprawnym działaniem ukł.enzymatycznych

• Obecnością tyreoglobuliny(wchodząc w reakcje z jodem tworzy hormony)

BIOSYNTEZA hormonów tarczycy mechanizm procesu:

• Aktywne hormony tarczycy, tj.T3 i T4 są jodowanymi pochodnymi tyrozyny

• Jodowanie tyrozyny zachodzi przy udziale tyreoperoksydazy (enzym wydzielany wraz z tyreoglobuliną), która katalizuje utlenianie jodków(jod przed wchłonięciem do krwi ulega redukcji do jodku) i przyłączanie jodu do tyrozyny wchodzącej w skład tyreoglobuliny

• Mechanizm ten pobudzany jest przez TSH

• Po przyłączeniu jodu zachodzi wzajemna kondensacja dwóch sąsiednich cząsteczek jodowanych tyrozyn w obrębie tyreoglobuliny z jednoczesnym odszczepieniem bocznego łańcucha alaninowego. Prowadzi to do powstania tetrajodotyroniny(T4) i trijodotyroniny(T3).

• Uwalnianie T3 i T4 z tarczycy jest pobudzane przez TSH i zachodzi w wyniku resorbcji koloidu przez komórki pęcherzykowe

Czynniki hamujące wydzielanie hormonów:

• Długotrwały wzrost średniej temperatury otoczenia i nieznaczny wzrost temperatury krwi dopływającej do podwzgórza

• Zwiększenie zawartości we krwi wolnych T3 i T4, które działają bezpośrednio na cz.gruczołową przysadki lub pośrednio poprzez detektory w podwzgórzu, hamując wydzielanie TSH

• Jod nieorganiczny wprowadzony do organizmu w ilości ponad dziesięć razy większej niż w warunkach prawidłowych (norma do 500 mikrogramów/dobę)- unieczynnienie tyreoperoksydazy- efekt Wolffa i Chaikoffa.

• Niedobór jodu nieorganicznego w pokarmach poniżej 20 mikrogramów/dobę

• Inne aniony jednowartościowe, takie jak chlorany i azotany, które współzawodnicząc wypierają aniony jodowe wychwytywane przez gruczoł tarczowy z krwi

• Zw.egzogenne, np. propylotiouracyl, blokują wiązanie jodu z tyrozyną i powstawanie MIT i DIT.

Rola tyroksyny

• Regulacja tempa procesów metabolicznych

• Wpływ na wzrost

• Wpływ na wytwarzanie ciepła

• Wpływ na przemianę białkową

• Wpływ na przemianę węglowodanową

• Wpływ na przemianę tłuszczową

• Wpływ na przemianę wodno-mineralną

• Wpływ na działanie działanie witamin

• Wpływ na układ sercowo - naczyniowy (zwiększa stopień i siłę skurczu)

• Wpływ na ośrodkowy układ nerwowy

• Wpływ na układ krwiotwórczy

• Wpływ na skórę (przy niedoczynności obrzęk śluzowaty)

• Wpływ na przewód pokarmowy i wątrobę

• Wpływ na czynności gruczołów płciowych

• Wpływ na czynności gruczołów mlecznych

T3 i T4 nasilaja procesy kataboliczne:

-lipoliza (enzymatyczny rozpad tkanki tłuszczowej),
- glikogenoliza (rozkład glikogenu),
- katabolizm białek

- zwiększają pojemność minutową serca,
- przyśpieszają tętno,
- rozszerzają skórne naczynia krwionośne,

-podwyższają ciśnienie krwi,
- zwiększają stężenie glukozy i kw. tłuszczowych we krwi,
- podwyższają temperaturę ciała

-są odpowiedzialne za prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego.

Kalcytonina (CT)

• współdziałając z hormonem przytarczyc, reguluje poziom wapnia we krwi.

Efekty działania T3 i T4

• Serce: zwiększa ekspresję receptorów beta-adrenergicznych, zwiększa ekspresję alfa-miozyny Ⴎ (+) chronotropowo, (+) intropowo.

• Tkanka tłuszczowa: nasila lipolizę

• Tkanka mięśniowa: nasila katabolizm

• Układ trawienny: nasilają wchłanianie węglowodanów

• Zwiększają podstawowy poziom metabolizmu (Ⴍzużycie tlenu)

Nadczynność tarczycy (Hipertyreoza)

• Nadczynność-stan chorobowy spowodowany nadmierną produkcją tyroksyny i trójjodotyroniny

• W Polsce wyst.u 40-50 osób na 100 tys.: u kobiet pięciokrotnie częściej niż u mężczyzn, u dzieci dwadzieścia razy rzadziej niż u dorosłych

• Choroba może pojawiać się w każdym wieku najczęściej w okresie pokwitania, ciąży i menopauzy

PRZYCZYNY:

• Choroba Graves'a-Basedowa (rozlane wole nadczynne) - wywołane obecnością przeciwciał przeciwtarczycowych - TSI (skierowanych przeciwko TSH-R, peroksydazie tarczycowej, tyreoglobulinie) uwarunkowana genetycznie choroba autoimmunologiczna (defekt ukł.immunologicznego), zjawisko autoagresji-niszczenie własnych tkanek, gł. kobiety 30-50 r.ż

• Wole guzkowe nadczynne - autonomiczne wydzielanie hormonów tarczycy

• Zapalenie tarczycy t. Hashimoto - w pierwszym okresie stan zapalny wywołuje nadczynność tarczycy, następnie przechodzi w niedoczynność

• Polekowa

• Wtórna (gruczolak przysadki, guzy wydzielające gonadotropinę kosmówkową)

PODZIAŁ:

nadczynność pierwotna

• (autoimmunologiczna) choroba Graves-Basedowa

• wole toksyczne jednoguzkowe lub wieloguzkowe

• nowotwór

• nadmiar J (do pewnego stopnia)

nadczynność wtórna

• TSH np. w gruczolaku przysadki

• ↑ TRH w chorobach podwzgórza

• ektopowe synteza TSH (np. potworniak jajnika)

• polekowa tyreotoksykoza

Nadczynność tarczycy stymuluje procesy przemiany materii. Wzrasta produkcja ciepła, następstwem czego jest nadmierne pocenie się i chudnięcie, mimo pobierania dużej ilości pokarmu.

OBJAWY:

Ukł. nerwowo-mięśniowy Wzmożona pobudliwość nerwowa, płaczliwość, trudności w koncentracji, drżenie rąk, osłabienie mięśniowe

Skóra Wzmożona potliwość całego ciała, wypadanie włosów, pękanie paznokci, obrzęk podudzi

Zaburzenia metabolizmu Zwiększenie przemiany materii, uczucie gorąca, spadek masy ciała mimo dobrego apetytu

Układ krążenia Bicie i kołatanie serca, niemiarowa czynność serca

Układ pokarmowy Wzmożone łaknienie i postępujący spadek wagi, wypróżnienia 2-3 razy w ciągu dnia zwykle zaraz po posiłku

Objawy oczne Światłowstręt, łzawienie, charakterystyczny połysk gałek ocznych, uczucie ucisku na gałki oczne,wytrzeszcz (ch.Gravesa-Basedowa)

Wole = widoczne gołym okiem powiększenie gruczołu tarczowego

• Wzrost produkcji ciepła i rozszerzenie naczyń skórnych, nadmierne pocenie się, zła tolerancja ciepła

• Utrata masy ciała, nadmierny apetyt

• Nadmierna pobudliwość nerwowa, niepokój, zmienność emocjonalna

• Miopatia tyreotoksyczna (katabolizm białek), drżenia drobnofaliste

• Tachykardia, zmniejszenie oporu obwodowego naczyń, krążenie hiperkinetyczne, artymie (głównie nadkomorowe), kardiomiopatia tachyarytmiczna

• Zwiększona glukoneogeneza, nasilenie lipolizy, niski poziom cholesterolu (Ⴍ ekspresji receptorów dla LDL)

• Przyspieszony pasaż jelitowy

• Zaburzenia płodności, zaburzenia równowagi poziomów gonadotropowych (testosteron, estrogeny/androgeny), ginekomastia

• Objawy oczne (wytrzeszcz)

Następstwa nadczynności tarczycy:

• nasilenie procesów przemiany materii, ↑ zużycia O2

zła tolerancja ciepła, skóra atłasowa, wilgotna, zaróżowiona

• nasilenie procesów katabolicznych

↓ masy ciała, pomimo ↑ apetytu

↓siły mięśniowej (szybkie męczenie się)

↑ lipolizy → ↓ poziomu cholesterolu

↑ glikogenolizy i glukoneogenezy w wątrobie → HIPERGLIKEMIA

• uwrażliwienie tkanek obwodowych na działanie katecholamin

• drżenie mięśni, nadmierne pocenie się

• dodatnie działanie chrono- i inotropowe na serce tachykardia, migotanie przedsionków

wzrost ciśnienia krwi

• nadpobudliwość nerwowa, niepokój ruchowy

• pobudzenie motoryki przewodu pokarmowego → biegunka, bóle brzucha

• spadek płodności, zaburzenia miesiączkowania u kobiet, u mężczyzn obniżenie potencji i ↓ produkcji plemników

• ↑ resorpcji wapnia z kości → osteoporoza

• ↑ zapotrzebowania na witaminy

• wytrzeszcz

Przełom tarczycowy

Etiologia i patogeneza

Obraz kliniczny

NIEDOCZYNNOŚĆ TARCZYCY (Hipotyreoza)

Zespół objawów wywołany niedoborem hormonów tarczycy w ustroju

Przyczyny:

• Pierwotne

• Wtórne

Częściej u kobiet 40-60 lat

PRZYCZYNY niedoczynności pierwotnej

- autoimmunologiczne zapalenie tarczycy typu Hashimoto

- leczenie J-131

- niedobór J w diecie (wole endemiczne)

- wrodzony brak lub niedorozwój tarczycy

- genet. defekty enzymów uczestniczących w syntezie h.

- usunięcie tarczycy (tyreoidektomia)

- polekowa (leki w nadczynności tarczycy, preparaty J)

- substancje wolotwórcze zawarte w warzywach

• Pierwotna - wysokie stężenie TSH, niskie T3, T4.

• Następstwo zapalenia typu Hashimoto

rzekoma niedoczynność tarczycy (defekt receptora)

PRZYCZYNY niedoczynności wtórnej

- choroby przysadki z niskim poziomem TSH

- choroby podwzgórza z obniżonym poziomem TRH

• Wtórna - niskie stężenie TSH, T3, T4, (TRH)

• Niedoczynność przysadki/podwzgórza

• Jatrogenna (leczenie jodem 131, chirurgiczne usunięcie tarczycy)

Niedoczynność tarczycy u dzieci jest przyczyną:

* zahamowania wzrostu i rozwoju umysłowego
* osłabienia tempa rozwoju narządów rozrodczych.

Wczesne i regularne podawanie hormonów tarczycy, likwiduje objawy niedoczynności i choroby zwanej kretynizmem (matołectwem).

U dorosłych - niedoczynność tarczycy powoduje obrzęk śluzowaty tkanki podskórnej.

Następuje obniżenie tempa podstawowej przemiany materii, nawet do 30-50% normalnie wytwarzanej energii. Konsekwencją tego jest obniżenie temperatury ciała, otyłość i gromadzenie się GAG i wody w tkance podskórnej.

OBJAWY NIEDOCZYNNOŚCI

• Ogólne spowolnienie

• Senność, spowolnienie fizyczne i psychiczne

• Skłonność do depresji

• Osłabienie pamięci i koncentracji, ociężałość umysłowa

• Uczucie zimna (obniżona temp.ciała)

• Bóle stawowe, sztywność mięśni

• Suchość i szorstkość skóry, obrzęki

• Suchość i wypadanie włosów

• Zgrubienie głosu, niekiedy chrypka

• Przyrost masy ciała przy miernym apetycie (nadwaga)

• Zwolnienie czynności serca, bóle wieńcowe

• Zaparcia

• Wzrost stężenia cholesterolu we krwi

• Obrzęki,zwłaszcza na twarzy. Obrzęki powiek, zwężenie szpar powiekowych=nadają wyraz senności, twarz nalana, zasiniona

• Zaburzenia cyklu miesiączkowego=krwawienia nieregularne, dłuższe niż zwykle

• Impotencja

• obniżenie ciepłoty ciała, nietolerancja zimna,

• przyrost masy ciała

• Kretynizm- w dzieciństwie prowadzi do upośledzenia rozwoju układu nerwowego (zaburzenia mielinizacji neuronów i tworzenia synaps) i powoduje niedorozwój umysłowy

• u dorosłych spowolnienie myślowe, otępienie, skłonność do depresji

• obrzęk tkanek - obrzęk przedgoleniowy (myxoedema)

• Zgrubienie głosu, niekiedy chrypka

• miopatia - osłabienie mięśni (w tym oddechowych)

• zaburzenia rozwoju szkieletu

• bradykardia, zmiany zwyrodnieniowe mięśnia sercowego, hydroperikardium - objawy niewydolności serca, bóle wieńcowe

• hipercholesterolemia, hipertriglicerydemia

• zaparcia

• Spadek erytropoezy (niedokrwistość normocytowa normochromiczna)

• Sucha, chłodna skóra, wypadanie włosów

• Zaburzenia związane z ukł. płciowym (cykle bezowulacyjne, melokotok, ginekoastia, impotencja)

Następstwa niedoczynności tarczycy:

• ↓ podstawowej przemiany materii

- obniżenie ciepłoty ciała

- ↑ masy ciała mimo ↓ apetytu

• zaburzenia gospodarki węgl., tłuszcz., białkowej:

- ↑ stężenia cholesterolu → skłonność do miażdżycy

- hipoglikemia

- nasilony katabolizm białek

• zaburzony metabolizm mięśni

- ↓ siły skurczu mięśni - adynamia

- ↓ kurczliwości m. sercowego, bradykardia → niewydolność krążenia

• zaburzenia metabolizmu tk. nerwowej:

- u dzieci niedorozwój umysłowy - kretynizm
- u dorosłych - spowolnienie myślowe, zapominanie, otępienie, senność

• odkładanie glikozoaminoglikanów

- w skórze → obrzęk śluzowaty

- w okolicy krtani - szorstki, niski głos
- w sercu - kardiomiopatia przerostowa

• skóra: sucha, chłodna, matowa

- żółte zabarwienie ← brak przemiany karotenu do wit.A

• zwolnienie motoryki przewodu pokarmowego → zaparcia

• ↓ erytropoezy

• układ rozrodczy - u mężczyzn ginekomastia u kobiet zanik miesiączkowania, mlekotok (↑ PRL )

Wole proste (endemiczne, nietoksyczne)

• Zależy od niedostatku wytwarzania hormonów tarczycy

• Najczęściej jest wynikiem niedostatku jodu w diecie w stosunku do zapotrzebowania (stałe, w okresie wzrastania)

• Prawidłowe T3, prawidłowe/nieco podwyższone TSH, prawidłowe/nieco obniżone T4

• Gromadzenie tyreoglobuliny/koloidu w pęcherzykach

• ႭTHS Ⴎ hiperplazja, powstanie guzków

Gospodarka wapniowo-fosforanowa

Wapń stanowi około 2% masy ciała, z tego 99% znajduje się w kościach. 1% wapnia występującego w kościach występuje w postaci łatwo wymienialnej - tj. CaHPO4. Stężenie wapnia w osoczu wynosi około 2,5 mmol/l (10mg%).

Rola wapnia w organizmie:

• Składnik „budulcowy” kośćca i zębów

• Udział w skurczach mięśniowych

• Neurotransmisja

• Krzepnięcie

• Co-factor enzymatyczny

• Sygnalizacja międzykomórkowa

GOSPODARKA WAPNIOWO-FOSFORANOWA

Stężenie wapnia i fosforu w osoczu regulują:

a) parathormon PTH produkowany przez przytarczyce

b) witamina D produkowana przez nerki

c) kalcytonina produkowana przez komórki pęcherzykowe tarczycy

d) bufor wapniowy w kościach

PARATHORMON PTH

PTH powoduje wzrost stężenia wapnia oraz spadek stężenia fosforanów w osoczu. Spada wydalanie wapnia przez nerki a wzrasta wydalanie fosforanów. Zwiększa się resorpcja wapnia z kości (pobieranie). PTH powoduje również wzrost stężenia fosfatazy zasadowej.

Na skutek działania PTH następuje wzrost stężenia wapnia w osoczu - głównie na skutek wydzielania go z tkanki kostnej i zwiększonej resorpcji w cewkach dystalnych nerek. Spadek ilości fosforanów jest wynikiem zahamowania resorpcji zwrotnej w kanalikach nerkowych (cewki proksymalne).

PTH reguluje również wytwarzanie aktywnej postaci witaminy D3 w nerkach, poprzez regulacje L-hydroksylazy 25-hydroksywitaminy D3.

Receptor dla PTH

• Receptor błonowy.

• Przenika błonę komórkową 7-krotnie.

• Połączony z GTP-wiążącym białkiem.

• Zlokalizowany w osteoblastach i nerkach.

KALCYTONINA

Kalcytonina - produkowana przez komórki pęcherzykowate tarczycy powstaje na skutek przekształceń, na drodze: preprohormon - prohormon - hormon.

Spadek stężenia wapnia wpływa hamująco na produkcję i wydzielanie kalcytoniny, a jego wzrost odwrotnie.

Kalcytonina - pobudza osteoblasty oraz pobudza ich różnicowanie z komórek macierzystych. Hamuje również przejście osteoblastów w osteoklasty. Powoduje również zahamowanie aktywności L-hydroksylazy 25(OH)-D3. Na skutek działania kalcytoniny następuje wzrost wydalania z moczem jonów wapniowych, sodu, chloru i magnezu oraz fosforanów.

Kalcytonina odgrywa głównie rolę w procesach kostnienia u dzieci - u dorosłych ma mniejsze znaczenie.

Witamina D

Witamina D3 wzmaga wchłanianie wapnia z jelit.

Witamina D powstaje w skórze i zmienia się witaminę D3 w warstwie ziarnistej naskórka na skutek działania promieniowania nadfioletowego. Stamtąd transportowana jest wraz z białkiem do wątroby gdzie hepatocyty przekształcają ją w 25(OH)-D3. Przekształcenie witaminy D3 w 25(OH)-D3 następuje na skutek działania enzymu 25-hydroksylazy. W procesie tym wymagany jest również białkowy czynnik cytoplazmatyczny, NADPH, tlen.

25(OH)-D3 - prohormon transportowany jest do nerek gdzie na drodze enzymatycznej (24-hydroksylaza lub 1a-hydroksylaza) przy udziale NADPH, tlenu i cyt. P450 ulega przemianie do dwóch różnych form 1,25(OH)2-D3 oraz 24,25(OH)2-D3. Do przemiany tej wymagana jest obecność PTH. Forma 1,25(OH)2-D3 jest formą bardziej aktywną.

Duży poziom wapnia hamuje syntezę witaminy D3 co zapobiega dalszemu wzrostowi stężenia wapnia w osoczu.

• Tkankami docelowymi aktywnych form witaminy D3 są jelita (pobudzenie syntezy białka wiążącego wapń, zwiększenie przepuszczalności enterocytów dla wapnia), kości (ułatwienie działania PTH), nerki (wzrost resorpcji)

Przytarczyce - cztery małe gruczoły znajdujące się w pobliżu tarczycy.
Komórki tych gruczołów produkują parathormon, który reguluje zawartość wapnia i fosforu w płynach ciała.

Objawy niedoczynności przytarczyc:

↓ PTH, ↓ Ca2+, ↑ PO43+

• tężyczka hipokalcemiczna

• skóra sucha, skłonna do zakażeń

• zaburzenia psychiczne: depresja, upośledzenie umysłowe

• zaburzenia neurologiczne: parkinsonizm, pląsawica

• zagęszczenie, stwardnienie kości (osteoskleroza)

• bóle brzucha, bóle wieńcowe

• zaburzenia przewodnictwa w sercu

Pierwotna nadczynność przytarczyc

Przyczyny:
- rozrost komórek głównych
- gruczolak 1 lub kilku przytarczyc
- rak
- składowa MEN (mnogich nowotworów gruczołów endokrynowych)

Następstwa pierwotnej nadczynności przytarczyc:

hiperkalcemia, hipofosfatemia, hiperkalciuria

1. Kamica moczowa, wapnica nerek

2. Osteoporoza → patologiczne złamania

3. Choroba wrzodowa, utrata łaknienia, wymioty, zaparcia aż do niedrożności porażennej jelit.

4. Zapalenie trzustki i kamica trzustki związane z wytrącaniem złogów Ca w zasadowym soku trzustki.

5. Nerkopochodna moczówka prosta.

Wtórna nadczynność przytarczyc:
indukowana jest hipokalcemią !!!

Przyczyny:
- niedostateczne wchłanianie Ca z przewodu pokarmowego
- nadmierna odkładanie Ca w kościach
- nadmierna utrata Ca z moczem (niewydolność nerek)
- zaburzona przemiana kalcytriolu
- wzrost stężenia fosforanów nieorganicznych w surowicy
- hipomagnezemia
- oporność przytarczyc na kalcytriol

Patogeneza

W przewlekłej niewydolności nerek → ↓ powstawania wit D3 → ↓ absorpcji Ca2+ i fosforanów z przewodu pokarmowego →
↑ PTH → brak efektu fosfaturycznego z powodu zaburzonej eliminacji fosforanów przez nerki → retencja fosforanów w organizmie → ↓ Ca2+ wskutek wytrącania się fosforanów wapnia w tk. miękkich (naczynia zwłaszcza tętnice, płuca, nerki, spojówki, mięśnie szkieletowe, tk. podskórna)

W zespołach upośledzonego wchłaniania → ↓ absorpcji Ca2+ z przewodu pokarmowego → przebieg wtórnej nadczynności przytarczyc jest łagodniejszy - nie dochodzi do retencji fosforanów (sprawne nerki warunkują małe stężenie fosforanów)- powstawanie kalcytriolu nie jest na ogół zakłócone → mobilizacja wapnia z kości

Trzeciorzędowa nadczynność przytarczyc

Hiperkalcemia przebiegająca z nadczynnością przytarczyc u chorych z wtórną nadczynnością przytarczyc

Etiologia i patogeneza

PTH i wapń w nadczynności przytarczyc

	PTH	wapń
Pierwotna	N ↑	↑
Wtórna	↑	↓N
Trzeciorzędowa	↑ ↑	↑

Inne mniej charakterystyczne objawy nadczynności przytarczyc (hiperkalcemii):

- objawy mózgowe: bóle głowy, apatia, depresja

• objawy mięśniowe: nużliwość, kaczkowaty chód

• świąd skóry

• nieprawidłowa tolerancja glukozy

• w EKG skrócenie odcinka QT
  zwolnienie częstości rytmu serca

---