System społeczny jest całokształtem związków między ludźmi,

którzy wzajemnie na siebie oddziałują. Związki te- interakcje

zachodzą zawsze wg pewnych względnie stałych wzorów. System

społeczny jest to stały wzór interakcji między 2 lub większą liczbą ludzi.

Co to jest społeczeństwo?-Zbiorowość wzajemnie na siebie oddziałujących

osobników, -zajmuje określone terytorium, -liczna,dzieląca się

na różne grupy, -stała, „wieczna”, -samowystarczalna,- samoodnawiająca się,

-posiadająca kulturę.

Różne punkty widzenia na społeczeństwo:

A.demograficzny- zbiór jednostek ludzkich, które da się opisać

A.grupowy- składa się z jednostek, jest zintegrowane w pewną całość nie

jest zbiorowością luźną, choć składa się z różnych elementów

A. systemowy- powiązany układ pozycji i typowych dla nich ról

A. strukturalny- sieć relacji międzyludzkich-nie obiektów, lecz form,

schematów odnoszenia się ludzi do siebie

A. aktywistyczny- konglomerat wzajemnie zorientowanych działań jednostek

A. kuluralistyczny - matryca podzielanych przez zbiorowość znaczeń,

symboli i reguł oddziałujących na ludzkie działania

A. zdarzeniowy - nieustająco zmienne, płynne pole pełne zdarzeń społecznych

4gł.modele intelektualne-Ewolucjonizm w socj. przyjmuje założenie oparte na

przekonaniu o istnieniu praw rozwoju (postępu) historycznego -tzn. wszystkie

społeczeństwa przechodzą przez fazy czy stadia wzrastającej złożoności.

Model konfliktowy:przekonanie, że społeczeństwo znajduje się zwykle w stanie

konfliktu oraz że podst. warunkiem życia jest współzawodnictwo w dążeniu

do władzy i wyższej pozycji społecznej. Strukturalny funkcjonalizm, opierał się

na wizji społeczeństwa jako organizmu składającego się z wzajemnie od siebie

uzależnionych elementów,który wyparł był z tej dominującej pozycji

perspektywę ewolucjonistyczną.

Rekwizyty funkcjonalne:warunki, jakie musi spełniać grupa dla podtrzymania

życia społecznego. R. F. związane ze śr. zewn.-pożywienie, dach nad głową, ubranie

-Opieka nad najmłodszymi członkami grupy -Ochrona przed wrogami

R. F. zw. z biospołeczną naturą czł. (zaspokajanie potrzeb emocjonalnych,

duchowych, kulturalnych)-Przestrzeń aktywności ekspresyjnej -Reguły dotyczące

zróżnicowania płci i wieku oraz ważnych wydarzeń (m.in. narodziny, dojrzałość, śmierć)

-Struktury / wzory odnoszące się do religii, sztuki,rekreacji.R.F. zw. z życiem zbiorowym

(uwzględnianie potrzeb grupy na równi z potrzebami własnymi)-Reguły i uporządkowane

procedury decydowania o miejscu w strukturze społecznej-Kontrolowanie użycia siły

-Zarządzanie wymianą dóbr.

Elementy wyobraźni socjo.1. Wszelkie zjawiska społeczne są skutkiem

jakichś działań, decyzji, wyborów podjętych przez jednostki bądź zbiorowości

[W.S.przeciwstawia się fatalizmowi]2. Świadomość czynników (np. ukrytych zasobów,

barier strukturalnych i kulturowych),które wyznaczają szansę i możliwości działania jednostek

i grup ludzkich [W.S. zwalcza mit absolutnej wolności człowieka] 3. Rozpoznawanie

we wszelkich zjawiskach społecznych skumulowanego dziedzictwa przeszłości (tradycji społecznej

i kulturowej), która wpływa na teraźniejsze działania[Podstawą W.S. jest historyzm]

4. Postrzeganie życia społecznego (w tym wszystkich pozornie trwałych instytucji,

organizacji) w ich ciągłej zmienności, w procesie stawania się, zanikania, przekształcania się

[W.S. akcentuje dynamikę życia społecznego i odrzuca statyczny punkt widzenia]

5. Akceptacja ogromnej różnorodności form, w jakich przejawiać się może życie

społeczne[W.S. sprzyja tolerancji i sprzeciwia się dogmatyzmowi)

SOCJOLOGICZNA WYOBRAŹNIA:Zdolność wiązania wszystkiego, co dzieje

się w społeczeństwie, z warunkami strukturalnymi, kulturalnymi i historycznymi

oraz z działaniami podejmowanymi w tych warunkach przez podmioty indywidualne

i zbiorowe, które w efekcie kształtują świat społeczny w całej jego złożoności.

Rodzina jest podstawową mikrostrukturą społeczną. Występowała i występuje we

wszystkich społecznościach ludzkich, w różnych kulturach, od najdawniejszych

czasów. Realizuje funkcje prokreacji (zapewnienie ciągłości biologicznej społeczeństwa)

i socjalizacji (przekazywanie dziedzictwa kulturowego).

Właściwości rodziny jako mikrostruktury społecznej:

1) umożliwia trwałe obcowanie płciowe w oparciu o społecznie uznane wzory

2) tworzy instytucjonalną formę małżeństwa 3) określa stosunki pokrewieństwa

i dziedziczenia 4) pełni funkcje jednostki gospodarującej, zapewniającej swym

członkom utrzymanie i opiekę 5) zaspokaja potrzeby materialne i przygotowuje

swych członków do samodzielnego życia 6) jest grupą mieszkającą wspólnie, tworzącą

jedno gospodarstwo domowe, które może obejmować dwa-trzy pokolenia.

Rodzina bywa traktowana jako podstawowa grupa społeczna. Stosunki w rodzinie

mają charakter bezpośredni.Podstawą więzi społecznej w rodzinie są stosunki między

małżonkami oraz między rodzicami i dziećmi. Rodzina jest podstawową instytucją społeczną, poprzez

którą dokonuje się regulacja współżycia seksualnego,wydawanie na świat dzieci, wyznaczane

są systemy pokrewieństwa, zasady dziedziczenia majątku, współpraca i współdziałanie w ramach

gospodarstwa domowego.

FUNKCJE INSTYTUCJONALNE:

1) prokreacyjna lub biologiczna,podtrzymująca ciągłość społeczeństwa

2) ekonomiczna, polegająca na dostarczaniu dóbr materialnych rodzinie

3) opiekuńcza, zabezpieczanie członków rodziny w określonych sytuacjach życiowych,

gdy sami nie są w stanie zaspokoić swoich potrzeb -opieka nad małymi dziećmi, ludźmi starymi,

chorymi, inwalidami 4) socjalizacyjna - wprowadzanie członków rodziny w życie społeczne

i przekazywanie im wartości kulturowych5) stratyfikacyjna - sytuowanie członków

rodziny w strukturze społecznej, w określonych klasach i warstwach społecznych

6) integracyjna - społeczna kontrola zachowań poszczególnych członków rodziny

FUNKCJE OSOBOWE:

1) małżeńska - zaspokajanie potrzeb życia intymnego małżonków,

2) rodzicielska - zaspokajanie potrzeb uczuciowych rodziców i dzieci,

3) braterska - zaspokajanie potrzeb uczuciowych rodzeństwa.

Dwie perspektywy w badaniach rodziny - ujęcie filogenetyczne i ontogenetyczne

W ujęciu filogenetycznym (odnoszącym się do szeregu kolejnych form rodziny

obrazujących przebieg procesu jej ewolucji) jest ona traktowana jako

gatunkowa forma życia społecznego na pewnym etapie dziejów ludzkich, np.

r. szlachecka,mieszczańska,chłopska,wielkomiejska.

W ujęciu ontogenetycznym (dot. rozwoju rodziny jako takiej, od stadium

początkowego do osiągnięcia stabilizacji, ewentualnie do rozpadu) analizuje się kolejne

fazy życia rodzinnego - narzeczeństwo, małżeństwo, okres wychowywania małych

dzieci, okres tzw. „pustego gniazda"(usamodzielnienia się dzieci). Dotyczy to

pojedynczej rodziny, jej funkcji i życia wewnątrz-rodzinnego oraz jego uwarunkowań.

Trzy aspekty struktury rodziny:

1) psychologiczny - układ więzi emocjonalnych, 2) społeczny - układ pozycji

członków rodziny oraz struktura wewnątrzrodzinnej władzy,3) kulturowy - wzory

regulujące wewnątrzrodzinne stosunki i interakcje oraz normy i wzory pełnienia

ról społecznych w rodzinie.

Elementy struktury rodziny:

• liczba i jakość członków rodziny (liczba dzieci, innych krewnych)

• układ pozycji i ról społecznych, przestrzenne ich usytuowanie

• siła więzi instytucjonalnych i psychicznych łączących poszczególnych

członków rodziny, która świadczy o większej lub mniejszej spójności rodziny

• podział czynności oraz struktura władzy i autorytetu w rodzinie

• wewnątrzrodzinny układ miłości i względów

Kryteria klasyfikacji małżeństw (i rodzin).

1. Liczba partnerów w małżeństwie

• małżeństwo monogamiczne - 2 partnerów

• małżeństwo poligamiczne - więcej niż 2 partnerów;

występuje w 2wersjach: poligynia - związek1męż. z wieloma kob.,

poliandria - związek1 kob. z wieloma męż.

2. Zakres wyboru małżonka

• endogamia - wybór współmałżonka w ramach własnej

zbiorowości etnicznej, religijnej, klasowej, terytorialnej

• egzogamia - wybór małżonka poza własną zbiorowością

3. Typ władzy wewnątrzrodzinnej

• rodzina matriarchalna - władza należy głównie do matki i żony

• rodzina patriarchalna - władza i prestiż należą głównie do ojca i męża

• rodzina partnerska - model, który ukształtował się współcześnie: kob.i męż.

dzielą prawa i obowiązki wynikające z uczestnictwa w życiu rodzinnym

4. Wzory dziedziczenia nazwiska, prestiżu i majątku

• małżeństwo matrylinearne - dziedziczenie w linii matki,

• małżeństwo patrylinearne - dziedziczenie w linii ojca

5. Miejsce zamieszkania po ślubie

• małżeństwo matrylokalne - młodzi zamieszkują w domu rodzinnym żony

• małżeństwo patrylokalne - j.w. męża

• małżeństwo neolokalne - młodzi zamieszkują osobno, we własnym domu

(występuje najczęściej w nowoczesnych społeczeństwach)

Współczesne socjologiczne typologie rodziny uwzględniają liczbę członków i

formę organizacyjną rodziny podział na rodzinę małą i dużą.

Rodzina mała (nuklearną)-rodziców+ ich potomstwa( społ. nowoczesnych).

Rodzina duża-krewni - rodzice męża/żony i/lub ich rodzeństwo

Rodzina duża, wielopokoleniowa- 2 lub więcej rodzin nuklearnych, mieszkających w 1 domu,

podporządkowanych władzy „ojca rodziny"(występował powszechnie w społ.przednowoczesnych).

Współczesna rodzina rozszerzona dość luźny związek rodzin nuklearnych,

pozostających w pewnych zależnościach od siebie.Jej członkowie wymieniają usługi

między sobą-wspólnie opiekują się dziećmi/starymi rodzicami, ale są niezależni

ekonomicznie, prowadzą odrębne gospod. domowe, czasem mieszkają w sporej odległości od siebie.

Cechami rodziny: miejsce zamieszkania oraz główne źródło utrzymania.

Miejsce zamieszkania

Rodzina wiejska (małomiasteczkowa) Funk-uje w obrębie niewielkiej społeczności lokalnej

i silny wpływ na jej funk-wanie wywierają stosunki sąsiedzkie oraz stosunki

w obrębie szerszej grupy krewnych.

Rodzina wielkomiejska jest w znacznym stopniu wyizolowana ze śr. sąsiedzkiego,

nie jest poddawana w takim stopniu jego kontroli, nie znajduje też w nim oparcia w

sytuacjach kryzysowych.Jest w większym stopniu zdana na pomoc różnych

sformalizowanych instytucji niż grup krewnych i sąsiadów.

Źródło utrzymania ważny dla socjologii podział na rodziny wytwórców i konsumentów.

Rodzina chłopska czy rzemieślnicza jest zarazem grupą wytwórczą,

pracującą wspólnie w rodzinnym warsztacie pracy, wytwarzającą dobra i usługi na rynek.

Więź rzeczowa, materialna, jaka tworzy się w procesie wspólnej pracy,

czyni rodzinę bardziej zwartą i trwałą.

Rodzinne przedsiębiorstwo i jego interesy narzucają konieczność rezygnacji

z osobistych dążeń członków rodziny, co jest źródłem dodatkowych napięć,konfliktów.

Pozycja właściciela przedsiębiorstwa- z reguły przypada ojcu rodziny,

umacnia jego pozycję w rodzinie,osłabiając znacznie pozycję kobiety.

W rodzinach konsumentów, gdzie miejsce pracy nie pokrywa się z miejscem

zamieszkania, inny jest układ pozycji męża i żony, zwłaszcza gdy oboje dostarczają

środków na utrzymanie rodziny.

PRZEMIANY RODZINY POD WPŁYWEM ZMIAN SPOŁECZNYCH

Na cechy i sposób funkcjonowania rodziny wpływ wywierają dwa

główne procesy: uprzemysłowienie i urbanizacja. Są źródłem wielu zmian

w środowisku pracy i zamieszkania, które prowadzą do rozluźnienia więzi

pokrewieństwa między pokoleniami i rozproszonymi członkami rodziny szerszej.

Zmieniają się podstawy więzi małżeńskiej: coraz większego znaczenia nabierają

cechy osobowe partnerów i uczucia oraz relacje rodzice - dzieci.

Zamiast wielkiej rodziny tradycyjnej, wielopokoleniowej, z

właściwym jej układem pozycji i ról poszczególnych

członków - pracujących we wspólnym gospodarstwie

domowym - pojawia się mała rodzina epoki industrialnej.

-miejsce pracy jej członków jest oddzielone od miejsca zamieszkania

-dawny układ pozycji i ról, zależności (z uprzywilejowaną pozycją ojca) traci znaczenie

MECHANIZMY ODDZIAŁYWANIA INDUSTRIALIZACJI I URBANIZACJI

NA TRADYCYJNE STRUKTURY RODZINNE

1. Industrializacja zwiększa ruchliwość przestrzenną, osłabiając częstotliwość i

intymność kontaktów pomiędzy członkami rodziny.

2. Ind. zwiększa ruchliwość społeczną - rodzi to zróżnicowanie klasowe

członków tej samej rodziny. Członkowie 1 rodziny realizują różne style życia,

co może prowadzić do osłabienia więzi rodzinnej.

3. System sformalizowanych i zinstytucjonalizowanych działań charakterystyczny

dla nowoczesnego społeczeństwa podważa podstawy wielkiej rodziny, nastawionej

głównie na samopomoc i zaspokajanie wszelkich potrzeb swych członków bez względu

na ich wiek, stan zdrowia czy przydatność produkcyjną

4. W społeczeństwie uprzemysłowionym i zurbanizowanym wykształca się określony

system wartości akcentujący powodzenie osobiste i indywidualny sukces,

przedkładane nad dobro rodziny jako całości. Rodzina ma mniejsze możliwości sprawowania

kontroli nad zachowaniem swych członków.

5. Przygotowanie do życia zawodowego, które dzieci mogą otrzymać w domu rodziców

staje się mało przydatne, gdy ciągle powstają nowe zawody, jakich rodzice nie mogą

nauczyć swych dzieci.Zanika tradycja przekazywania zawodu z ojca na syna,

w ramach której przekazywano także określone systemy wartości i style życia,

sprzyjające ciągłości i spójności rodziny. Konsekwencją tych przemian jest kurczenie się

życia rodzinnego. W tym kontekście mówi się o kryzysie rodziny w społ.nowoczesnych.

Znamionami sytuacji kryzysowej mają być - rozwody; niechęć młodych ludzi do

wstępowania w związki małżeńskie i posiadania potomstwa (gł.w zamożnych społ. Zach.);

rosnąca popularność różnych związków nieformalnych, kohabitacji, małżeństw „na próbę”,

związków homoseksualnych.

Polska rodzina ewoluuje w stronę nowoczesnego modelu reprodukcji:

spada skłonność do zawierania małżeństw, podnosi się przeciętny

wiek ich zawierania w przypadku kobiet, jak i mężczyzn, kobiety

rodzą pierwsze dziecko coraz później, zmniejsza się dzietność.

Składają się na to dwa trendy: 1) uwidacznia się tendencja do odraczania

małżeństwa: wiek zawierania pierwszego małżeństwa przesuwa się

z lat 20-24 na okres późniejszy 2) następuje nieznaczny wzrost

nie zalegalizowanych związków partnerskich.

Mimo stosunkowo niskiego i stabilnego współczynnika rozwodów, stosunek

małżeństw zawartych do rozwiązanych (przez rozwód lub przez śmierć)

również ulega odwróceniu - w miastach więcej rodzin się rozpada niż tworzy.

Pojawiają się tezy o kryzysie polskiej rodziny.

- wynikiem presji nowych warunków ekonomicznych i społecznych.

- młodzi ludzie nie dysponują PLN umożliwiającymi założenie rodziny;

- rośnie koszt (zbyt) wczesnego małżeństwa, którego zawarcie

ogranicza możliwości inwestowania w siebie (gł. przez zdobycie wykształ.)

oraz mobilność i dyspozycyjność na rynku pracy. Dlatego obserwuje się zmiany

przeciętnego wieku jego zawierania.

Podstawową przyczyną tego trendu jest obniżenie poziomu płodności

kobiet: jest to gł.czynnik obniżenia stopy urodzeń.Na tak silny spadek liczby

urodzeń miały wpływ postawy prokreacyjne kobiet w wieku największej płodności.

W okresie transformacji ta grupa w największym stopniu ograniczyła poziom płodności.

Rozstrzygnięć w kwestii tego, czy w ogóle, kiedy oraz ile mieć dzieci.

Socjologia ciała

(soch. kondycji psychofizycznej, zdrowia i choroby, medycyny)

Zajmuje się wpływem czynników społecznych na ciało czł.

Oddziaływania społeczne i środowiskowe (anoreksja,zaburzenia odżywiania)

mają wpływ na zachowanie zdrowia bądź pojawienie się choroby,

co przejawia się w tym, że pewne grupy ludzi cieszą się lepszym zdrowiem, niż inne.

Zaburzenia odżywiania się związane są również z szerszym procesem

socjalizacji natury.

. Zdrowie i choroba są skorelowane z wiekiem

Ważnym obszarem socj. ciała (zdrowia i choroby) jest badanie społecznych

aspektów starzenia się.Na starzenie się bardzo silnie oddziałują zjawiska

i procesy zachodzące w ramach „socjalizacji natury”.Na to, w jaki sposób starzejemy się,

w coraz większym stopniu wpływają czynniki o charakterze społecznym

i kulturowym, związane - z tym, że ludzie żyją o wiele dłużej niż kiedyś

i mają więcej czasu do zagospodarowania, możliwości jego wypełnienia

- chodzi o to, aby móc z tych możliwości skorzystać.

Medycyna zachodnia- oparta na biomedycznym

modelu zdrowia:

chorobę można zdef. w kategoriach obiektywnych

i że chore ciało (umysł) można przywrócić do zdrowia,

stosując naukowe metody diagnozowania i leczenia.

B.M.Z powstawał wraz ze społeczeństwami nowoczesnymi.

Miało to związek ze wzrostem zaint. państwa zdrowiem publicznym.

Model ten ukształtował nowoczesne systemy opieki zdrowotnej.

B.M.Z. jest coraz silniej krytykowany:

• medycyna naukowa nie jest tak skuteczna,jak to się przedstawia

• specjaliści nie biorą pod uwagę opinii pacjentów i podopiecznych

Socj. zainteresowania zdrowiem i chorobą obejmują

* analizę tych cech systemu społecznego i ekonom., które nie sprzyjają zdrowiu,

powodują choroby i dolegliwości * analizę grup zawodowych zajmujących się

leczeniem i opieką zdrowotną * analizę ludzkich przekonań dotyczących przyczyn

chorób oraz reakcji związanych z doświadczaniem i wewnętrznym przeżywaniem

dolegliwości, chorób czy kalectwa

Badania poznawcze i aplikacyjne -dokonuje się rozróżnienia pomiędzy

* badaniami socjologicznymi, których gł.celem jest bezpośrednie przyczynianie

się do poprawy zdrowia populacji, do organizacji i zabezpieczenia opieki zdrowotnej

* i takimi których pierwszoplanowym celem jest poszerzanie wiedzy socjologicznej

poprzez analizę zagadnień zdrowotnych i medycznych

Badania aplikacyjne Wkład badań socjologicznych do sfery zdrowotnej

społeczeństwa można rozpatrywać w kategoriach 2modeli odnoszących się

do wpływu badań naukowych na mechanizmy i decyzje polityczne.

Pierwszy z nich to model rozw. problemów, drugi -model"oświeceniowy".

Sieć interakcji między środowiskiem i zdrowiem

Zdrowie człowieka jest determinowane nie tylko przez różne

systemy funkcjonujące na poziomie molekularnym,

komórkowym i „narządowym”, lecz także przez środowisko

obejmujące: - środowisko społeczne (wszystkie interakcje w ramach

gatunku)- ekosystem (wszystkie interakcje w pozaludzkiej biosferze),

- środowisko fizyczne (wszystkie interakcje nieożywionych

elementów naszej planety) - środowisko pozaziemskie (usytuowanie

w układzie planetarnym, energia słoneczna, grawitacja).

Zdrowie

Negatywna def. zdrowia-tradycyjna: brak choroby i/lub zaburzeń zdrowotnych

Zdrowie pozytywne - pojmowane współcześnie jako w znacznej mierze

odrębna kategoria i wiązane z potencjałem, jakim dysponuje czł. oraz

jakością jego życia.

Pierwsza socj. def. zdrowia „Stan, w którym jednostka wykazuje

Optymalną umiejętność efektywnego pełnienia ról i zadań

wyznaczonych jej przez proces socjalizacji” Zdrowie jest warunkiem

wstępnym zdolności wywiązywania się w zadowalającym stopniu z

zadań i ról społecznych oraz uzyskiwania osiągnięć natury społeczno-ekonomicznej

Zdrowie zróżnicowane

Zdrowie można traktować jako pojęcie względne, relatywizowane do cech

położenia społecznego jednostek - wieku, płci, poziomu wykształcenia.

Zdrowie jako „wellness” („pełnia możliwości”)

„Optymalny stan zarówno w wymiarze funkcjonowania w codziennym życiu,

jak i odczuwanej życiowej satysfakcji, możliwy do osiągnięcia przez

człowieka w danym momencie życia i warunkach, w których żyje”

Społeczna natura zdrowia

Dwa rodzaje oddziaływań na stan zdrowia

• czynniki obiektywne, w tym społeczne np. stabilizacja gospodarcza,

spójność i ład w życiu społecznym, jakość środowiska naturalnego i społecznego

• uwarunkowany kulturowo świat znaczeń, społeczno-kulturowe

uwarunkowanie tego, co normalne oraz tego, co pożądane w odniesieniu do zdrowia

Trzy rozumienia zdrowia w świadomości potocznej

• „zdrowie w próżni” utożsamiane z nieobecnością choroby

• „rezerwy zdrowia” rozumiane jako zasoby organiczno-biologiczne,

kapitał witalności i odporności, który może się zwiększać lub zmniejszać

w zależności od sposobu życia czł.

• „zdrowie jako równowaga” utożsamiane ze zdolnością do

utrzymywania równowagi życiowej i z poczuciem, że jest się

zdolnym do robienia tego, czego się pragnie (ten rodzaj zdrowia

może charakteryzować także ludzi chorych)

Choroba jako dewiacja

Stan charakteryzujący się pewnymi ogólnymi zakłóceniami umiejętności

zgodnego z przyjętymi oczekiwaniami pełnienia ról lub wykonywania zadań.

Warunkiem społecznej legalizacji jest stwierdzenie, że owe niepowodzenia

w spełnianiu standardów normalnego zachowania są nie zamierzonym skutkiem

działania.Arbitrem i czynnikiem kontroli społecznej jest system opieki medycznej.

Praca - zajęcia wymagające wysiłku umysłowego i fizycznego, których

celem jest wytwarzanie dóbr i świadczenie usług służących

zaspokojeniu ludzkich potrzeb -pierwotnych i wtórnych, -fizycznych i umysłowych,

-materialnych i duchowych. Praca jest podstawą gospodarki (systemu gospodarczego).

System gospodarczy składa się z instytucji, które zajmują się

produkcją i dystrybucją dóbr i usług

Instytucja zespół ról skupionych wokół zaspokajania ważnej społecznej potrzeby

Rola społeczna względnie stały i wewnętrznie spójny system zachowań,

będących reakcjami na zachowania innych osób, przebiegających według mniej

lub bardziej wyraźnie ustalonego wzoru

Zawód Ogólnie: praca wykonywana w zamian za stałe wynagrodzenie

Socjologicznie: Zbiór umiejętności i związany z nimi zasób wiedzy oraz

kompetencji wykonawczych - powstały w wyniku społecznego podziału

pracy i specjalizacji - wykonywany stale, okresowo lub dorywczo jako

podstawowe źródło dochodu i utrzymania

Aspekty pracy zawodowej

Pieniądze,Poziom aktywności,Urozmaicenie,Struktura czasu,

Kontakty społeczne,Poczucie własnej tożsamości

Praca niepłatna -szara strefa (gospodarka nieformalna),

-samodzielne „radzenie sobie”,- prace domowe tradycyjnie wykonywane przez kob.

Gospodarka nieformalna odnosi się do transakcji dokonywanych poza sferą

formalnego zatrudnienia, najczęściej polegających na wymianie usług za gotówkę,

ale obejmujących również wymianę dóbr i usług

Technika (w tym techniki informatyczne)

wykorzystanie nauki do produkcji maszyn pozwalających

zwiększyć wydajność pracy

Zmiany w sferze pracy.Niektóre przyczyny zmian

* stałe doskonalenie techniki (maszyn zastępujących pracę człowieka),

w tym zastosowanie na szeroką skale technik informacyjnych

* rozwój przemysłu wytwórczego poza Zachodem

Nowy typ społeczeństwa-Gospodarka oparta na wiedzy

większość zatrudnionych nie pracuje przy produkcji i dystrybucji dóbr

materialnych, ale zajmuje się projektowaniem, opracowywaniem

strategii rozwoju, marketingiem, sprzedażą i świadczeniem usług; ich pracę

można pokreślić jako przetwarzanie informacji- „nieważka gospodarka”,

-wiąże się z pojawieniem się licznej kategorii technicznie przygotowanych

konsumentów, gotowych i chętnych do włączenia do swojego codziennego

życia nowości z zakresu technik komputerowych, rozrywki i telekomunikacji,

-zespół najważniejszych czynników sprzyjających globalizacji;

Globalizacja wzrost współzależności różnych społeczeństw, regionów i krajów

świata w miarę zacieśniania się stosunków gospodarczych na świecie.

Wg Komisji Europejskiej globalizację można zdefiniować jako proces,

w którym rynki i produkcja w różnych krajach stają się coraz bardziej współzależne

w związku z dynamiką wymiany towarów i usług, przepływem kapitału i technologii .

Globalizacja oznacza zmniejszenie barier między krajami i wzmocnienie ściślejszych

powiązań ekonomicznych, politycznych i społecznych.

Gałęzie gospodarki opartej na wiedzy -techniki elektroniczne,- oświata i szkolenia.

-badania, -planowanie, -sektor finansowy i inwestycyjny

Podział pracy

* od wszechstronnych umiejętności do wąskich kwalifikacji

* zmiana miejsca wykonywania pracy

* od rzemiosła do produkcji masowej

* od kilkudziesięciu typów rzemiosła do kilkudziesięciu tysięcy zawodów

* wzrost współzależności ekonomicznej

Skutki podziału pracy (wg klasyków)

• alienacja (Karol Marks): utrata przez pracowników kontroli nad wykonywaną

pracą i nad jej produktami; w systemie kapitalistycznym pracownicy

przyjmują wobec pracy postawę instrumentalną i nie widzą w niej niczego

poza sposobem zarabiania pieniędzy

• anomia (Emil Durkheim):poczucie bezcelowości i rozpaczy wynikające ze zmian

zachodzących w nowoczesnym świecie, w rezultacie których normy społeczne tracą

wpływ na ludzkie zachowanie

Skutki podziału pracy i postępu technicznego

• automatyzacja - odwrócenie alienacji

• dekwalifikacja, degradacja pracy

• techniki informacyjne - skutki pozytywne i negatywne

Ograniczenia tayloryzmu i fordyzmu

• wysokie koszty oprzyrządowania

• konkurencyjność, opłacalność tylko przy taniej sile roboczej

• tayloryzm i fordyzm - systemy małego zaufania

Systemy małego zaufania

• zadania odgórnie ustalone i sprzężone z pracą maszyn

• praca ściśle kontrolowana, pracownicy mają małą swobodę działania

• pracownicy są pod ciągłą obserwacją - ma to zapewniać dyscyplinę

pracy i utrzymanie wysokich standardów produkcji/usług

Niezamierzone skutki systemów małego zaufania:

• zaangażowanie i morale pracowników spada, gdyż nie mogą nic

wnieść do swojej pracy ani decydować, jak ją najlepiej wykonać

• niezadowolenie z pracy, wysoka absencja, często dochodzi do konfliktów

Systemy dużego zaufania

• pozwalają pracownikom, wg określonych zasad, samodzielnie ustalać tempo

pracy, a nawet jej zakres

• z reguły funkcjonują na wyższych szczeblach organizacji pracy

Zmiany w systemie pracy są skutkiem głównie znacznych zmian na rynkach

światowych: od konsumpcji masowej do nisz wysokiej jakości-max. elastyczności

i innowacyjności ze względu na wymagania rynku, zróżnicowanego

i dostosowującego się do indywidualnych oczekiwań klientów

Zmiany w systemie pracy („postfordyzm”)

- elastyczność produkcji -decentralizacja organizacji pracy -powstawanie

niepowiązanych hierarchicznie zespołów zadaniowych

-odchodzenie od wąskich specjalizacji na rzecz systemu szkoleń

Zmiany w systemie pracy:

ELASTYCZNOŚĆ PRODUKCJI (USŁUG)

Wykorzystywanie przez małe grupy wysoko wykwalifikowanych

pracowników innowacyjnych technologii i stosowanie nowych

metod do wytwarzania mniejszej liczby produktów bardziej

zindywidualizowanych niż te, które przeznaczone są dla masowego

odbiorcy

PRACA ZESPOŁOWA

* system kół poprawy jakości - wiedza i doświadczenie

pracowników mogą przyczynić się do usprawnienia procesu i

metod produkcji

* zespoły zadaniowe - płynne przechodzenie do kolejnych zadań,

współpraca, poszerzanie kwalifikacji w toku realizacji zadań,

korzystanie z doradców zewnętrznych

WSZECHSTRONNOŚĆ

* jako kierunek rozwoju systemów produkcji i usług wpływa na

proces rekrutacji pracowników - poszukiwani są tacy, którzy łatwo

się przystosowują i szybko się uczą

•wzrost roli „kwalifikacji osobistych” (umiejętności pracy w

zespole, pracy indywidualnej, przejawiania i podejmowania

inicjatywy, twórcza postawa w obliczy wyzwań zawodowych);

„degradacja” kwalifikacji technicznych

SZKOLENIA PRACOWNICZE

* zatrudnianie osób, które potrafią uczyć się współpracując, uczyć

się od siebie nawzajem

* badania pokoleniowe w Wielkiej Brytanii: znacznie większe szanse

na udział w szkoleniach w pracy mają pracownicy posiadające już

kwalifikacje; szkolenia mają wpływ na poziom wynagrodzeń

Krytyka postfordyzmu

* przesadna skłonność do podkreślania, że praktyki fordyzmu

zostały już zarzucone

* w istocie mamy do czynienia z „neofordyzmem”, nową

odmianą tradycyjnych technik fordyzmu

* techniki fordyzmu nigdy nie były tak sztywne, jak się niekiedy sądzi

* w wielu gałęziach produkcji dominuje wciąż produkcja masowa

Kobiety a praca zawodowa

* zmiana charakteru współpracy obu płci i podziału obowiązków między nimi

* w większości krajów europejskich 35-60% kobiet w wieku od 16 do 60 lat

pracuje zarobkowo poza domem

Perspektywa historyczna

* w społeczeństwie przedprzemysłowym - brak podziału na dom i

miejsce pracy; pozycja kobiet była często wysoka ze względu na

udział w działalności gospodarczej (mimo wykluczenia z polityki i wojny)

* w społeczeństwie przemysłowym - utrwalenie się podziału na

dom i miejsce pracy, sferę publiczną i prywatną; kobiety zaczęto

utożsamiać z wartościami „rodzinnymi”

Wzrost aktywności zawodowej kobiet

* przełom - II wojna światowa

* wzrostowi odsetka kobiet czynnych zawodowo towarzyszy

obniżanie się takiego odsetka wśród mężczyzn

•przyczyny zanikania tej różnicy - zmiana zakresu i rodzaju

„zajęć domowych”; przyczyny ekonomiczne; samorealizacja)

Kulturowa nierówność płci

* segregacja zawodowa (pionowa i pozioma)

* praca w niepełnym wymiarze

* zróżnicowanie zarobków

Praca a rodzina

Praca zawodowa a obowiązki domowe

* wydłużanie się czasu pracy

* obciążenia pracujących matek

* wpływ pracy rodziców na rozwój dzieci

Przyjazne rodzinie rozwiązania organizacyjne

w pracy - założenia ideowe

* organizacja pracy powinna umożliwiać pracownikom godzenie

obowiązków domowych i zawodowych

* ... powinna sprzyjać równouprawnieniu i podziałowi obowiązków

domowych miedzy mężczyznę i kobietę

* przyjęte strategie organizacyjne powinny dotyczyć wszystkich na

równi, stwarzać dobre warunki pracy, sprzyjać potrzebom

pracowników obarczonych obowiązkami domowymi

Przyjazne rodzinie rozwiązania organizacyjne

w pracy - podejmowane działania

-elastyczny czas pracy - wspólne etaty -praca w domu

-urlopy wychowawcze

Jw. krytyka

* elastyczny czas pracy w wielu zakładach nie wchodzi

w grę i jest przywilejem nielicznych

* kobiety i mężczyźni w bardzo różnym stopniu

korzystają z elastycznego czasu pracy

* same rozwiązania przyjazne rodzinie nie wystarczą, by

kobiety funkcjonowały na rynku pracy na równi z

mężczyznami i uzyskały pełną niezależność

ekonomiczną

Bezrobocie Def. MOP-Bezrobotny jest ten, kto (1) nie ma pracy,

(2)jest gotów podjąć pracę w ciągu 2 tygodni i (3)w ciągu ostatniego

miesiąca szukał pracy. Bezrobocie* przejściowe* strukturalne

Poziom bezrobocia wiąże się z* przynależnością klasową* poziomem

wykształcenia. B. -indywidualne doświadczenia* etapy przystosowywania

się do nowej sytuacji: szok - optymizm - depresja (faza głębokiego pesymizmu,

niezadowolenia z siebie i utraty nadziei)* groźba osłabienia, bądź nawet

zniszczenia struktur społeczności i więzi międzyludzkich* różne przeżywanie

bezrobocia w różnych klasach społecznych.

Z zachowaniem zbiorowym mamy do czynienia wówczas, gdy

działania wielu ludzi różnią się w określony sposób od

zinstytucjonalizowanych wzorów życia codziennego.

Cechy:* spontaniczne i krótkotrwałe działania społeczne

stosunkowo dużej liczby ludzi znajdujących się w

niejasnej sytuacji* niepewna identyfikacja i niewyraźne granice

społeczne* słabe lub nowo wytworzone normy społeczne.

Sześć warunków wystąpienia zachowania zbiorowego:

(1) podatność strukturalna(2) napięcie strukturalne

(3) uogólnione przekonania(4) czynniki przyspieszające

(5) mobilizacja do działania(6) nieskuteczna kontrola społeczna

Zachowania po katastrofach Rzadko są bezładne. Zinstytucjonalizowane,

rutynowe procedury zwykle nie funkcjonują,lecz ludzie wynajdują nowe

sposoby postępowania, na ogół w duchu wzajemnej troski i solidarności.

Panika Pojawia się gdy ludzi ogarnia strach przed rzeczywistym lub

domniemanym zagrożeniem oraz mają przekonanie, że nie ma dostatecznej

liczby dróg ucieczki. Zachowanie paniczne jest bezładną, irracjonalną walką

o własne bezpieczeństwo bez względu na innych.

Masowa histeria Szybkie rozprzestrzenianie się strachu wśród

grupy ludzi, którzy gwałtownie i w sposób niekontrolowany reagują na

domniemane zagrożenie ze strony jakichś potężnych sił.

Plotka Nieformalnie rozpowszechniana, nie potwierdzona informacja

pochodząca z anonimowego źródła. Jest próbą zrozumienia niejasnej sytuacji.

Plotki pojawiają się w okresach napięć społecznych,zaś ich obfitość i stopień

wiarygodności zależy od stopnia niejasności (wieloznaczności) danej sprawy

oraz od intensywności zainteresowania nią.

Opinia publiczna Zbiorowe poglądy społeczeństwa lub jego części w jakiejś

kwestii.Ze względu na różnorodność i zmienność opinii jednostek, o opinii

publicznej mówi się zawsze w odniesieniu do konkretnego czasu.

Kształtowanie i badanie opinii publicznej

-Wewnątrz społeczeństwa funkcjonują różne publiczności; każda z nich

związana jest z określonym przedmiotem zainteresowania

-Niektórzy ludzie („liderzy opinii”) mają większy niż inni

wpływ na opinię w ramach poszczególnych publiczności

-Środki masowego przekazu oddziałują na ludzi za pośrednictwem liderów opinii.

-Zmienność i strukturę poglądów społeczeństwa bądź jego części starają

się odzwierciedlić badania opinii publicznej

-Propaganda jest planowym użyciem środków masowego przekazu do

wpływania na opinię publiczną

Tłum-Krótkotrwałe, niezorganizowane zgromadzenie znacznej liczby

ludzi w bezpośredniej bliskości fizycznej; jego przyczyną jest wspólny

obiekt zainteresowania.Rodzaje tłumu* tłum przypadkowy

* tłum konwencjonalny* tłum ekspresywny* tłum protestujący

* tłum aktywny. Tłum* jest anonimowy,* działa bezosobowo,

* jest podatny na sugestie,* ma szczególne właściwości emocjonalne

Aktywny tłum-Forma zachowania zbiorowego, która najczęściej

sprawia kłopoty. Jest to potencjalnie gwałtowna w swych reakcjach

ludzka zbiorowość, która podejmuje działania w trybie

natychmiastowym i może stać się gwałtowna i niebezpieczna,

stając się tłumem niszczącym (motłochem)

Teorie próbujące objaśnić zachowanie tłumu

* teorie"zakaźne"* teoria konwergencji* teoria pojawiającej się normy

* teoria gry.

Teorie "zakaźne"-Zakładają, że tłum jest irracjonalny, a zdrowo myślący

ludzie ogarnięci tłumem też staną się irracjonalni. Ludzie podążają z tłumem

w rezultacie pewnego rodzaju komunikacji (łączności) emocjonalnej.

Teoria konwergencji-Zakłada, że jeśli ludziom, którzy posiadają podobne

utajone pragnienia zdarzy się połączyć w tłum, to mogą oni - jeśli ktoś z nich

zapoczątkuje działania -odrzucić swojej normalne ograniczenia kulturowe

i wziąć udział w niekontrolowanych, gwałtownych zachowaniach tłumnych.

Ich postępowanie nie jest wywołane "zakażeniem",lecz wywodzi się z impulsów,

które każdy uczestnik takich działań już w sobie nosi.

Teoria pojawiającej się normy-Utrzymuje, że w nadzwyczajnych sytuacjach tłum

może uznać zwyczajne normy za nieodpowiednie. Może przy tym nie być jednolitej

opinii co do tego, jak postępować, ale niektórzy ludzie wyrażają jednak swoje opinie,

podczas inni - nie. Jeśli wyrażane opinie wydają się reprezentować przekonania wszystkich

członków tłumu, stają się nową normą, której inni będą przestrzegać niejako mimowolnie.

Teoria gry-Traktuje zachowania w tłumie nie jako irracjonalne, lecz jako

rezultat szczególnych sytuacji, w których uczestnictwo w tłumie zmienia

koszty podjęcia jakiegoś działania. Działanie w ramach tłumu może stać się

racjonalne, podczas gdy robienie tego samego indywidualnie mogłoby być

zbyt ryzykowne.

Ruch społeczny-Zbiorowe usiłowanie wprowadzenia nowego porządku

w określonej(ych) dziedzinie(nach) życia społecznego.Jest często źródłem

nowych wartości. Może również porządkować i rozwijać świadomość

zbiorową podejmując próby objaśnienia całemu społeczeństwu swojego punktu

widzenia. Posiada ideologię, organizację i taktykę.Typy ruchów:

1. Ruchy społeczne nakierowane na jednostki- alternatywne

- religijne (odkupieńcze)2. Ruchy nakierowane na społeczeństwo

- wsteczne- reformatorskie- rewolucyjne (także utopijne)

Dynamika ruchów społecznych-warunki pojawienia się ruchu społecznego

1. Sprzyjający kontekst strukturalny• społeczeństwa z tradycją kontestacji

• społeczeństwa z „kulturą klęski”2. Pojawienie się strukturalnego napięcia

• „stare” ruchy społeczne - głównie rozbieżności interesów

ekonomicznych• „nowe” ruchy społeczne - głównie rozbieżności

uznawanych wartości. 3. Pojawienie się uogólnionego przekonania

• Aby sprzeczności stały się siłą motywującą do wspólnych

działań, muszą wejść do obszaru świadomości zbiorowej

• Wiele ruchów społecznych motywowanych jest przez trzy

główne doznania (poczucia): nierówności, niesprawiedliwości i

deprywacji - odnoszą się zawsze do porównania własnej

sytuacji z sytuacją innych lub porównywaniu możliwości z

aspiracjami• Relatywna deprywacja - najważniejszy czynnik wywołujący

gotowość do masowych kontestacji 4. Zdarzenie inicjujące

Zdarzenie często indywidualne, cząstkowe, lecz posiadające

znaczenie symboliczne i emocjonalne.

Dynamika ruchów społecznych Etapy ruchu społecznego: 1. Rekrutacja członków

Dwa modele rekrutacyjne a. m. „wulkaniczny” (spontaniczność częsta w

ruchach rasowych, klasowych, religijnych, narodowościowych - por. teorie tłumu,

upośledzenia, społeczeństwa masowego) b. m. mobilizacji zasobów (przekonanie,

że ruch społeczny jest efektem manipulacji).

Uruchomienie racjonalnej motywacji - jest utrudnione, gdy cele ruchu mają

charakter dóbr czy wartości publicznych, tzn. nie mogą być przywilejami tylko

niektórych grup społecznych (ruchy na rzecz demokracji,niepodległości, ekologiczne)

-syndrom ”pasażera na gapę” -postawa „poczekamy, zobaczymy”

Uwolnienie od stowaway syndrome:- ideowe przekonanie ludzi, że wartość celu

przewyższa jakiekolwiek koszty działania - zwiększenie atrakcyjności uczestnictwa

poprzez dodanie pewnych dóbr czy wartości prywatnych, które staną się

udziałem wyłącznie uczestników ruchu.

Dynamika ruchów społecznych Etapy ruchu społecznego: 2. Rozpoczęcie

działalnościPojawienie się postaci centralnej(charyzmatycznego przywódcy,

który pełni funkcję mobilizującą, koordynującą,organizującą).

Dynamika ruchów społecznych Etapy ruchu społecznego: 3. Krystalizowanie

się ideologii, wyłanianie organizacji i powstawanie swoistego etosu

Luźne ideały przekształcają się w spoisty system- wizje przyszłości, w któej

idee ruchu zostaną wprowadzone w życie- diagnoza problemów i zagrożeń,

które ruch pragnie rozwiązać, wskazanie winnego za aktualny stan rzeczy.

Następuje różnicowanie się oraz biurokratyzacja struktur organizacyjnych,

pojawiają się szczeble władzy. Niektóre ruchy przekształcają się w partie

polityczne tracąc charakter przedsięwzięć zbiorowych.

Pojawia się zestaw reguł postępowania

Dynamika ruchów społecznych Etapy ruchu społecznego:

4. Koniec ruchu społecznego-Zwycięstwo (osiągnięcie zamierzonych celów)

-„kryzys wiktorii” (demobilizacja ruchu, rozproszenie jego członków, rozpad

struktur organizacyjnych, dezaktualizacja ideologii)

-Klęska -„kryzys przegranej” (narastające rozczarowanie członków, stopniowa

demobilizacja, zamieranie aktywności, odpływ zwolenników).

Ruch społeczny-teorie „Cykl życiowy" ruchu społecznego

- powstanie- zjednoczenie- biurokratyzacja- schyłek: KLĘSKA lub ZWYCIĘSTWO

Teorie ruchów społecznych- teoria upośledzenia- teoria społeczeństwa masowego

- teoria mobilizacji zasobów.

Teoria upośledzenia Ruchy społeczne powstają wtedy, gdy duża liczba

ludzi czuje się pozbawiona tego, co uważa za niezbędne dla swego szczęścia

i dobrobytu. Poczucie upośledzenia często łączy się ze wzrostem oczekiwań na

polepszenie sytuacji, co może sprzyjać powstaniu ruchu społecznego.

Teoria ta nie może jednak wyjaśnić, dlaczego niektóre upośledzone odłamy

społeczeństwa tworzą ruchy społeczne, a inne nie.

Teoria społeczeństwa masowego Nowoczesne społeczeństwo stwarza sytuację

społecznej izolacji i poczucia bezsilności. Łączenie się z innymi w ruchu społecznym

łagodzi te odczucia.Teoria ta nie jest uniwersalna: badania empiryczne

wykazują, że niektóre ruchy społeczne przyciągają ludzi żyjących w zbiorowościach

o silnej więzi społeczne. Teoria mobilizacji zasobówUpośledzenie i napięcia prowadzą

do powstania ruchu społecznego jedynie wtedy, gdy dysponuje on niezbędnymi środkami

podtrzymującymi jego istnienie W teorii tej zakłada się, że większość tych środków

pochodzi z zewnątrz ruchu Badania ruchu praw obywatelskich dowodzą jednak,

że nie jest tak w każdym przypadku.

---