Organizacje międzynarodowe dr Elżbieta Kacperska

[e-mail]

Wykład I - 07.10.2012 604 275 192

Plan zajęć

1. Geneza i klasyfikacje międzynarodowych organizacji:

• Geneza powstania organizacji międzynarodowych

• Klasyfikacje międzynarodowych organizacji

• Organizacja międzynarodowa jako podmiot prawa międzynarodowego

• Funkcje międzynarodowych organizacji

• Utworzenie organizacji międzynarodowych

• Struktura organizacji międzynarodowych

• Statut

• Członkowstwo w międzynarodowych organizacjach

• Finansowanie międzynarodowych organizacji

• Uchwały organizacji międzynarodowych

2. Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ) jako organizacja uniwersalna

• Geneza ONZ

• Cele i funkcje ONZ

• Członkowstwo w ONZ

• Struktura ONZ: Zgromadzenie Ogólne, Rada Bezpieczeństwa, Rada Gospodarcza i Społeczna, Rada Powiernicza, Sekretariat

• Finansowanie działalności

• Wyspecjalizowane organizacje ONZ

• Polska w ONZ

3. System GATT/WTO (

• Układ ogólny w sprawie taryf celnych i handlu - geneza

• Cele i funkcje GATT

• Struktura GATT

• Działalność GATT

• Powstanie Światowej Organizacji Handlu (WTO)

• Cele i funkcje WTO

• Członkostwo w WTO

• Struktura WTO

• Działalność WTO

4. Światowe organizacje finansowe - o charakterze uniwersalnym

• Międzynarodowy Fundusz Walutowy

• 
  
  
  Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju (Bank Światowy)(3 części)

Wielostronna Agencja Gwarancji Inwestycji

Międzynarodowe Korporacja Finansowa

Międzynarodowe Stowarzyszenie Rozwoju

5. Regionalne organizacji finansowe

• Europejski Bank Inwestycyjny

• Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju

6. Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju OECD

• Geneza OECD

• Struktura organizacji

• Członkostwo

• Działalność OECD

7. Organizacje regionalne o charakterze ogólnym (raczej politycznym)

• Organizacje Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie

• Organizacja Państw Amerykańskich - OPA

• Unia Afrykańska

• Liga Państw Arabskich

• Organizacja Konferencji Islamskiej

• Wspólnota Niepodległych Państw

8. Organizacje Polityczne i Militarne

• Rada Europy

• Pakt Północnoatlantycki - NATO

• Unia Zachodnioeuropejska

9. Organizacje współpracy gospodarczej (o charakterze integracyjnym)

• Unia europejska UE (27 państw)

• EFTA (zachodnioeuropejska)

• CEFTA (wschodnioeuropejska, przygotowanie państw do wejścia do UE)

• NAFTA (północnoamerykańska strefa wolnego handlu)

• ASEAN

• APEC

• G-7/8 (współpraca gospodarcza)

10. Międzynarodowe Organizacje Pozarządowe

• Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża

• Amnesty International

• Transparenty International

• Organizacje ekologiczne

• Inne organizacje

Literatura:

1. Chrabonszczewska E., Międzynarodowe organizacje finansowe, SGH, Warszawa 2005

2. Doliwa-Klepacki Z., Encyklopedia organizacji międzynarodowych, Warszawa 1997

3. Doliwa-Klepacki z., Europejska integracja gospodarcza, Temida 2, Białystok 1996

4. Łoś-Nowak T., Organizacje w stosunkach międzynarodowych. Istota, mechanizmy działania, zasięg. Uniwersytet Wrocławski, Wrocław 2004

5. Czubik P., Kużnia B. , Organizacje międzynarodowe, CH Beck, Warszawa 2004

6. Latoszek E., Proczek M., Organizacje międzynarodowe we współczesnych świecie, Warszawa 2006

Zaliczenie 20.01.2012 - egzamin pisemny (przedostatnie zajęcia)

5 pytań opisowych z 1 części i 5 pytań z organizacji.

Referat - 10 stron maksymalnie, aktualny, samodzielny, wygłoszony, prezentacja ppt.

Adres e-mail - [e-mail] - przesłać w Wordzie i Power Poincie.

Przyczyny powstania organizacji międzynarodowych

Organizacje międzynarodowe zaczęto zakładać w XVII/XVIII wieku. Wcześniej nie istniała potrzeba tworzenia takich organizacji. W związku z postępem technicznym (skonstruowanie telegrafu, silnika spalinowego, telefonu, itd.), rozwojem gospodarczym na skalę światową, rozwojem handlu międzynarodowego, komunikacji i transportu zaistniała potrzeba zawierania umów między państwami, wspólnych zasad i reguł.

Pierwsze organizacje międzynarodowe

• Międzynarodowy Związek Telegraficzny 1865

• Międzynarodowy Związek Radiotelegraficzny 1906

• Związek Pocztowy 1878

• Międzynarodowe Biuro Miar i Wag 1875

• Bank Rozrachunków Międzynarodowych 1930 (jedna z najstarszych organizacji finansowych)

• Międzynarodowa Unia Ubezpieczeń Morskich 1874

• Liga Narodów 1920 (jej sukcesorem jest ONZ)

• Komitet Olimpijski 1894

• Międzynarodowe Biuro Pokoju 1892

Organizacje finansowe powstawały po I i II w. św, kiedy następował rozwój międzynarodowego handlu, przepływów kapitału i usług, kiedy załamał się rynek złotej waluty.

Pod koniec II wojny światowej postawały organizacje, których zadaniem było przywrócenie równowagi sprzed wojny:

• 1944 Międzynarodowy Fundusz Walutowy (w ramach MFW tzw. SDR-y)

• 1944 Bank Odbudowy i Rozwoju (Bank Światowy) - pomoc po zniszczeniach wojennych

Organizacje międzynarodowe o charakterze finansowym udzielają kredytów, realizują inwestycje przemieszczalne, portfelowe (ludzi), określają normy i reguły.

Organizacja międzynarodowa - definicja

1. To zrzeszenie co najmniej 3 podmiotów utworzone dla realizacji wspólnego celu, który ma charakter międzynarodowy, bądź jest realizowany poprzez działalność międzynarodową.

lub

2. To zinstytucjonalizowana forma współpracy suwerennych państw w określonej dziedzinie, np.: oświaty, finansów, z wyodrębnionymi stałymi organami, podejmującymi decyzje w sprawach wspólnych zadań i środków służących do ich realizacji.

Niektóre maja charakter prestiżowy, branżowy - trzeba spełniać pewne wymogi aby do nich wstąpić.

Statut (umowa założycielska) - jest podstawą funkcjonowania organizacji. Określa cele i zadania organizacji, obowiązki członków i ich kompetencje, siedzibę, zasady finansowania, itd.

• Jest podstawą prawną istnienia i funkcjonowania organizacji

• Podlega procedurze ratyfikacji

• Zmienia się wraz z potrzebami organizacji (ale nie musi)

Statut zawiera

• Cele organizacji

• Warunki przystąpienia

• Prawa i obowiązki członków

• Siedzibę

• Stosunki z innymi organizacjami

• Źródła finansowania

• Procedurę powoływania organów

• Skład organów

• Tryb podejmowania decyzji

• Zasady kontroli

• Bilans organizacji

Wykład II - 21.10.2012

Proces utworzenia (założenia organizacji)

Organizacje międzynarodowe powstają przez zawarcie przez państwa (ewentualnie przez inne podmioty) wielostronnego traktatu (umowy międzynarodowej) zwanego umową założycielską (statutem, aktem konstytucyjnym).

Czyli jest to wielostronna umowa międzynarodowa (ale nie dwustronna) → tworzy się statut.

Procedura założenia organizacji

1. Inicjatywa (pomysł stworzenia organizacji wyrażony przez jedno państwo, kilka państw lub istniejącą organizację)

2. Czynności przygotowawcze:

• Opracowanie wstępnego projektu statutu

• Ustalenie listy uczestników konferencji założycielskiej

• Organizacja konferencji założycielskiej (np. rozesłanie zaproszeń)

3. Konferencja założycielska (czasem jest ich kilka) - dyskusje (np. nad projektami), powołanie organów zarządzających

4. Ratyfikacja i podpisanie statutu (2/3 państw obecnych i biorących udział w głosowaniu)

Prawo organizacji międzynarodowej - ogół norm prawnych regulujących tworzenie i funkcjonowanie organizacji międzynarodowych, tzw. międzyrządowych zrzeszających państwa.

Organizacje międzynarodowe funkcjonują wg „Międzynarodowego Prawa Publicznego”

Klasyfikacja organizacji międzynarodowych

1. Kryterium: skład członkowski

1. Rządowe (równorzędne nazwy: międzynarodowe, państwowe, międzypaństwowe, publiczne).

• Trwały charakter

• Członkami są państwa (bądź organizacje międzynarodowe)

• Statut - wielostronna umowa międzynarodowa

• Stałe organy o kompetencjach określonych w statucie

• Członkowie działają dla realizacji wspólnych celów

2. Pozarządowe (= niepaństwowe, = prywatne)

• Trwały charakter

• Członkami są osoby fizyczne, prawne lub ich związki (przynajmniej trzy, różne obywatelstwo)

• Statut - porozumienie prawa prywatnego

• Stałe organy o kompetencjach określonych w statucie

• Członkowie działają dla realizacji wspólnych celów, cel ma charakter międzynarodowy lub realizowany przez działalność międzynarodową

Przeważnie mają mniejsze możliwości finansowe działania (chociaż budżet niektórych korporacji przewyższa budżet niejednego państwa).

2. Kryterium: zakres podmiotowy

1. Globalne - chcą zrzeszać jak największą liczbę państw świata (np. ONZ, Międzynarodowy Fundusz Walutowy)

2. Partykularne - charakter regionalny, położenie w zamkniętym regionie (Unia Afrykańska, Liga Państw Arabskich)

3. Kryterium: zakres działalności

1. Ogólne (uniwersalne) - ONZ

• Maksymalny zakres kompetencji

• zajmują się całokształtem zadań, problemów

2. wyspecjalizowane (funkcjonalne) - NATO, FAO, UNESCO

• ściśle sprecyzowany zakres kompetencji

• mają konkretny cel i nie wychodzą poza niego w swojej działalności

4. Kryterium: możliwość przystąpienia

1. Otwarte - bez limitu członków, każdy może przystąpić, jeśli tylko spełni warunki

2. Półotwarte - tylko państwa spełniające kryteria selekcji (np.: położenie w danym rejonie, ustrój, przystosowanie gospodarki, itp.)

3. Zamknięte - nie można przystąpić, zrzeszają tylko założycieli organizacji, nie rozszerzają się

5. Kryterium: stopień władzy organizacji nad członkami

1. Klasyczne - uchwalają zalecenia albo normy prawne (wyrażają zdania, opinie)

2. Ponadpaństwowe (ponadnarodowe) - istnieją organy, którym rządy państw członkowskich przekazują część kompetencji. Organy te mają prawo do podejmowania decyzji w określonym zakresie (te decyzje muszą zostać przyjęte przez państwa - np. zarządzenia, dyrektywy).

3. Mieszane (kompilacja poprzednich dwóch)

6. Kryterium: cele i skutki działalności

1. Koordynujące - celem jest intensywna współpraca międzynarodowa w danej dziedzinie (Bank Światowy, Światowa Organizacja Handlu)

2. Integrujące - celem jest doprowadzenie do przemian strukturalnych w systemie prawnym i ekonomicznym, aby zunifikować (ujednolicić) rozwiązania, tworząc wspólny organizm gospodarczy; stworzenie obszaru na którym będą żyły różne narody i będą miały jednolite struktury prawne i ekonomiczne

7. Kryterium: posiadanie lub nie specjalnych więzów łączących z innymi organizacjami

1. Wyspecjalizowane w ramach jakiejś rodziny organizacji (Bank Światowy i Grupa Banku Światowego)

2. Nieposiadające takiego statusu

8. Kryterium: znaczenie w stosunkach międzynarodowych

1. O dużym znaczeniu - globalne, o szerokim spektrum działania (Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Unia Europejska, Bank Światowy)

2. O małym znaczeniu - nie mają siły przebicia

3. Martwe - powstały i istnieją, ale nie działają

9. Kryterium: działanie

1. Polityczne

2. Gospodarcze

3. Finansowe

Podmiotowość międzynarodowo-prawna

Organizacje międzynarodowe działają w ramach gospodarki światowej, jako jej kreatorzy i uczestnicy. Wobec tego organizacje międzynarodowe są uczestnikami społeczności międzynarodowej.

Organizacje międzynarodowe są podmiotami prawa międzynarodowego publicznego, a więc posiadają one podmiotowość międzynarodowoprawną na którą składają się:

• Zdolność prawna, czyli zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków.

• Zdolność do działań prawnych, czyli do wywoływania skutków prawnych

Wyróżniamy dwa rodzaje podmiotowości międzynarodowoprawnej:

1. Pierwotna i pełna - taką podmiotowość mają państwa

2. Pochodną i ograniczoną - mają organizacje międzyrządowe (może być nadana przez państwa, które także określają jej zakres). Pochodną, bo przekazaną od państwa; ograniczoną, bo w zakresie przekazanym przez państwo.

Atrybuty podmiotowości organizacji międzynarodowych

Organizacje międzynarodowe mają prawo do:

• zawierania umów międzynarodowych

• utrzymywania stosunków dyplomatycznych

• występowania z roszczeniami międzynarodowymi oraz obowiązek ponoszenia odpowiedzialności międzynarodowej

Członkowie organizacji międzynarodowych

1. Założyciele (członkowie pierwotni) - brali udział w zakładaniu organizacji

2. Członkowie wtórni - dołączyli po założeniu, w trakcie działania organizacji

lub

1. Zwyczajni - mają jednakowe prawa i obowiązki

2. Uprzywilejowani - mają zwiększone uprawnienia (np.: podwójny głos, stały przedstawiciel w zarządzie)

lub

1. Pełni (zwyczajni) - typowy katalog praw i obowiązków, działają we wszystkich organach

2. Niepełni (częściowi) - ograniczone możliwości funkcjonowania w organizacjach, np.: nie mają prawa do głosowania, nie mogą zasiadać we władzy (przykład - stowarzyszeni - mają niepełne prawa, nie mogą głosować)

Inicjatorzy założenia organizacji - nie koniecznie członkowie pierwotni (zainicjowali, ale ostatecznie nie przystąpili; dopiero potem przystąpili, czyli są inicjatorem, nie członkiem pierwotnym).

Funkcje organizacji międzynarodowych

Funkcja jest synonimem zadań i celów, jakie twórcy organizacji stawiają przed nią.

Podział funkcji ze względu na typy zachodzących procesów i metod działania:

• Regulacyjne

• Kontrolne - kontrolowanie członków organizacji oraz władz i zarządu (sprawdzanie, czy właściwie są wykorzystywane środki, czy zbyt duża część środków nie jest przeznaczona na administrację, itp.)

• Operacyjne - związane z realizacją zadań wyznaczonych przez organizację

lub

• Kredytowe

• Regulacyjno-stabilizacyjne

• Integracyjne - współdziałanie w określonych celach: scalanie, łączenie się w jakąś całość

Podział funkcji ze względu na cele stawiane przez członków

• Strategiczne = polityczne - aby wywierać wpływ, mieć większą siłę przebicia

• Adaptacyjne = ekonomiczne - wspólne działania w określonych kwestiach ekonomicznych

• Symboliczne = estetyzujące - poprawa jakości życia, ochrona środowiska, itp.

Sfery funkcjonowania organizacji

• Wewnętrzna - dotyczy sprawnego działania samej organizacji, ustalenia wewnętrzne członków

• Zewnętrzna - zależy od siły finansowej członków i możliwości finansowania jej celów (to, co wpływa na działanie organizacji z zewnątrz)

Wykład III - 04.11.2012

Struktura organizacji międzynarodowych

Organizacja międzynarodowa

1. Organy plenarne - działają np. raz do roku (na sesji zwyczajnej spotykają się głowy państw), ewentualnie więcej niż raz do roku na sesjach nadzwyczajnych (gdy jest taka potrzeba).

2. Organy zarządzające - dyrektor i jego zastępcy. Wybierane na okres kilku lat (3-5 lat). Są to stanowiska kadencyjne, raczej eksperci w swoich dziedzinach (np. Komisja Europejska, Rada Bezpieczeństwa ONZ). Skład organów ograniczony, wybór na zasadzie „sprawiedliwej reprezentacji geograficznej”.

3. Organy administracyjne - działają na co dzień, np. sekretariat. Mogą być rozbudowane na różne departamenty (departamenty→komitety→ciała doradcze), np. Sekretarz Generalny ONZ.

4. Organy sądowe - rozstrzyganie sporów między członkami w skali międzynarodowej (np. Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości, Europejski Trybunał Sprawiedliwości).

5. Organy parlamentarne - Parlament Europejski (eurodeputowani wybierani są z państw członkowskich).

Osoby fizyczne nie mogą być członkami organizacji międzynarodowych. Mogą w niej jedynie występować w dwóch postaciach, jako:

• Delegaci poszczególnych państw, którzy reprezentują swoje państwo

• Obserwatorzy - pochodzą z państw, które nie są członkami organizacji, a jedynie przyglądają się pracy tej organizacji.

Występuje też pojęcie/forma (odrębna struktura): funkcjonariusz międzynarodowy - osoba mianowana lub wybrana ze względu na swoje cechy: kwalifikacje zawodowe bądź cechy osobowe przez organ organizacji międzynarodowej. Jest na stałe zatrudniona i pobiera wynagrodzenie. Jest to osoba, która działa na rzecz, dla dobra i w imieniu organizacji (nie na rzecz swojego państwa). Inne państwa nie mogą wpływać na tę osobę, jest ona niezależna od państwa członkowskiego, np.: Członkowie Komisji Europejskiej, Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości.

Źródła prawa międzynarodowego

Trzy źródła prawa międzynarodowego

• Traktaty

• Zwyczaje

• Uchwały

Znaczenie źródeł prawa międzynarodowego

	Umowa	Zwyczaj międzynarodowy	Uchwała organizacji międzynarodowej
Powstanie	Znaczenie wyłączne (obowiązujące, nadrzędne)	-	-
Funkcjonowanie	Znaczenie duże	Znaczenie znikome (regionalne)	Znaczenie bardzo duże

Umowa międzynarodowa = traktat = konwencja

Uchwała jest źródłem prawa, ale aby nim była w ramach organizacji międzynarodowej muszą być spełnione warunki:

• Musi być to uchwała organizacji międzynarodowej

• Musi być uchwałą wiążącą - musi być przyjęta, a członkowie zobowiązują się do jej przestrzegania

• Musi mieć charakter normatywny - tworzy normy prawne

Tryb podejmowania uchwał

Tryby podejmowania uchwał w organizacja międzynarodowych ( 3 sposoby):

1. Jednomyślne podejmowanie uchwał - wszystkie państwa muszą poprzeć uchwałę, aby została ona przyjęcia (wystarczy jeden sprzeciw, aby uchwała została odrzucona - każdy ma prawo weta)

2. Podejmowanie uchwał większością głosów

• Zwykła większość głosów - jeżeli więcej państw zagłosowało „za” niż „przeciwko”, uchwała jest uchwalona. Głosy wstrzymujące się nie mają przy tym praktycznego znaczenia (np. spośród 20 państw - 2 za uchwałą, 1 przeciw, pozostali wstrzymali się - uchwała zostaje przyjęta)

• Bezwzględna - zostaje przyjęta, jeżeli za uchwałą zagłosuje więcej niż 50% państw. Głosy wstrzymujące mają takie samo znaczenie jak głosy przeciwne (np. jest 15 państw - 8 „za”, 7„przeciw”, - uchwała przyjęta bo 8>15/2)

• Kwalifikowana większość - mamy określoną ułamkowo ilość osób, które mają być „za” (najczęściej 2/3 lub ¾ liczby państw członkowskich. Od statutu zależy czy musi być kworum, żeby w ogóle nie podjąć decyzję.

3. Podejmowanie uchwał w systemie contracting out - państwo może w określonym terminie złożyć sprzeciw wobec uchwały i tym samym wyłączyć się z jej zastosowania wobec niego (uchwała nie obowiązuje wówczas tylko tego państwa, które złożyło sprzeciw).

Sankcje znajdujące się w dyspozycji organizacji międzynarodowych

Źródła finansowania organizacji międzynarodowych

Zasoby własne: Zasoby pożyczone:

Składki członkowskie Pożyczki (na rynku międzynarodowym i

Udziały przekazywanie ich państwom

Odpłatne usługi członkowskim)

Dochody z lokat Kredyty

10

Organy zarządzające

Organy administracyjne

Organy parlamentarne

Organy sądowe

Organy plenarne

Organizacja międzynarodowa

Źródła prawa międzynarodowego

Źródła poznania prawa

Źródła informacji o prawie, których używa się w celu stwierdzenia treści przepisów prawa, czyli traktaty międzynarodowe, uchwały organizacji itp. np.: Dziennik Ustaw, dokumenty wydawane przez Polski Instytut Spraw Międzynarodowych

Źródła powstania (pochodzenia) prawa

Pro Foro Interno - regulują w ramach organizacji (wewnątrz)

Uchwały organizacji międzynarodowych

(2 rodzaje)

O znaczeniu formalnym - to zewnętrzny wyraz procesu, który doprowadził do ukształtowania się normy prawa międzynarodowego, np. zwyczaj międzynarodowy

O znaczeniu materialnym - to wszelkie przyczyny (wola państwa, nakazy rozumu, świadomość ludzka, emocje) o charakterze pozaprawnym, które doprowadziły do tego, że prawo ukształtowało się i nabrało mocy obowiązującej, np.: wola państwa, nakazy rozumu, więź społeczna, świadomość ludzka itp.

Pro Foro Externo - regulują poza organizacją (na zewnątrz)

Można domniemywać uprawnienia organizacji do tworzenia takich norm (przepisy budżetów, personelu)

Określają wewnętrzną strukturę

i funkcjonowanie samej organizacji

Uprawnienie organizacji do tworzenia takich norm musi być wyraźnie zawarte w statucie

Regulują działalność państw członkowski poza organizacją

Sankcje znajdujące się w dyspozycji organizacji międzynarodowych

Upomnienie

Nagana

Zawieszenie w prawach członkowskich

Ewentualne sankcje ekonomiczne (embargo - zakaz exportu i importu)

i zbrojne (wejście na terytorium kraju)

Wykluczenie

z organizacji

Zawieszenie we wszystkich prawach

Zawieszenie w niektórych prawach

---