Formy stadialne i postacie zjawiskowe przestępstw.

Formami popełnienia przestępstwa w prawie karnym nazywamy formy w jakich może dojść do popełnienie czynu zabronionego, z którymi ustawa wiąże odpowiedzialność karną.

Formy popełnienia przestępstwa

formy stadialne formy zjawiskowe

usiłowanie przygotowanie dokonanie sprawstwo podżeganie pomocnictwo

Formami stadialnymi przestępstwa nazywamy zachowanie się sprawcy na tzw. „drodze przestępstwa”. Począwszy od powzięcia zamiaru jego popełnienia do pełnej realizacji.

1. Przygotowanie ma miejsce wtedy gdy sprawca w celu popełnienia czynu zabronionego podejmuje czynności zmierzające do jego osiągnięcia. Przygotowanie składa się z dwóch elementów:

1. przygotowanie w sensie ścisłym jest to między innymi zbieranie informacji, uzyskanie lub przysposobienie środków, sporządzenie planu działania,

2. wejście w porozumienie dwóch lub więcej osób w celu popełnienia konkretnego przestępstwa.

Przygotowanie do popełnienia przestępstwa nie jest karane, chyba że ustawa stanowi inaczej. Karane jest przygotowanie do niektórych przestępstw przeciwko pokojowi, i przeciwko ludzkości (wojna napastnicza ludobójstwo) oraz przeciwko państwu.

2. Usiłowanie charakteryzuje występowanie trzech elementów:

1. zamiar popełnienia czynu zabronionego

2. zachowanie zmierzające do jego popełnienia

3. brak jego dokonania

Usiłowanie przestępstwa jest karalne w taki sam sposób jak przestępstwo dokonane. Kary wymierzane za usiłowanie przestępstwa w praktyce są niższe od kar wymierzanych za dokonanie przestępstwa. W literaturze wyróżnia się kilka rodzajów usiłowania:

4. usiłowanie ukończone- sprawca zrobił wszystko co zamierzał ale nie dokonał czynu;

5. usiłowanie nie ukończone- sprawca nie wykonał wszystkiego co zamierzał;

6. usiłowanie kwalifikowane- sprawca chcąc dokonać czynu zaplanowanego dokonał w trakcie jego realizacji innego;

7. usiłowanie zwykłe- w chwili rozpoczęcia sprawca ma szanse na dokonanie przestępstwa;

8. usiłowanie nieudolne- usiłujący dokonania nie czynu nie jest świadomy, że od początku dokonanie nie jest możliwe. W przypadku tego usiłowania sąd może zastosować nadzwyczajne środki złagodzenia kary lub tez odstąpić od wymierzenia.

Sprawca usiłowania nie podlega karze jeśli dobrowolnie zrezygnował z dokonania przestępstwa albo jeśli zapobiegł sutką stanowiącym znamię czynu zabronionego- czynny żal.

3. Dokonanie następuje wtedy gdy sprawca zrealizuje wszystkie ustawowe znamiona czynu zabronionego.

Formy zjawiskowe przestępstw inaczej formy współdziałania przestępczego) dotyczą czynów popełnionych przez więcej niż jedną osobę lub w których popełnienie były one zaangażowane.

1. Sprawstwo- odpowiada za nie ten kto dokonuje czynu zabronionego sam albo wspólnie w porozumieniu z inną osobą, a także ten, kto kieruje wykonaniem przez inną osobę czynu zabronionego lub poleca jej wykonanie takiego czynu. Wyróżniamy cztery rodzaje sprawstwa:

1. sprawstwo pojedyncze- sprawca pojedynczym jest ten kto sam dokonuje czynu zabronionego;

2. współsprawstwo- odpowiadają za nie osoby, które wspólnie realizują czyn zabroniony, a ich zachowanie objęte jest porozumieniem. Każdy współsprawca odpowiada w granicach własnego zamiaru lub nieumyślności;

3. sprawstwo kierownicze polega na kierowaniu wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę lub osoby. Ponosi odpowiedzialność karną ten, kto kieruje wykonaniem czynu zabronionego przez inna osobę.

4. sprawstwo polecające- polega na wykorzystaniu przez sprawce polecającego uzależnienia innej osoby od siebie, poleca jej wykonanie czynu zabronionego.

2. Podżeganie polega na nakłanianiu innej osoby do popełnienia czynu zabronionego. Nakłanianie może przybrać różne formy oddziaływania na sferę psychiki określonej osoby. Wyrażone może zostać w jakiejkolwiek formie, pozwalającej odczytać intencje nakłaniającego. Karę za podżeganie wymierza się w granicach przewidzianych dla sprawstwa.

3. Pomocnictwo polega na ułatwieniu innej sobie popełnienia czynu zabronionego przez dostarczenie jej narzędzi, środka przewozu (pomocnictwo fizyczne) albo też udzielenia rady lub informacji (pomocnictwo psychiczne). Karę za pomocnictwo wymierza się w granicach przewidzianych dla sprawstwa.

Bibliografia:

1. Prawo karne. Pod red. Alicji Grześkowiak. Wyd. C. H. Beck. Warszawa 2007

2. Warylewski Jarosław: Prawo karne część ogólna. Wyd. Prawnicze LexisNexis. Warszawa 2005

3. Lech Gardocki: Prawo karne. Wyd. C. H. Beck. Warszawa 2006

Okoliczności wyłączające bezprawność czynu oraz okoliczności wyłączające winę.

Wyłączenie odpowiedzialności karnej ma miejsce wtedy gdy, odpowiedzialność karna nie następuje, mimo że mamy do czynienia z czynem naruszającym prawo karne. Kodeks karny zawiera szereg uregulowań na mocy, których nie następuje ukaranie sprawcy, mimo że popełnił on przestępstwo. Okolicznościami wyłączającymi przestępność czynu są:

I. Czyn bezprawny- nazywamy działanie sprzeczne z prawem lub niedopełnienie obowiązku wynikającego z normy prawnej. Okoliczności wyłączające bezprawność czynu w prawie karnym nazywa się kontratypami. Zaistnienie kontratypu powoduje, że zachowanie wypełniające znamiona czynu zabronionego nie jest przestępstwem, tzn. działanie które w normalnych warunkach jest bezprawne, staje się prawnie dozwolone ze względu na zaistnienie określonych przesłanek. Do kontratypów zaliczamy:

1. Obronę konieczną- polega ona na odpieraniu bezpośredniego, bezprawnego zamachu na jakiekolwiek dobro chronione prawem, przy użyciu środków koniecznych do odparcia tego zamachu i w sposób współmierny do niebezpieczeństwa zamachu. Do stwierdzenia czy działanie było w obronie koniecznej muszą być spełnione warunki:

• obrona jest reakcją na bezpośredni zamach;

• zamach jest bezprawny;

• sposób obrony jest współmierny do niebezpieczeństwa zamachu.

2. Stan wyższej konieczności polega na poświęceniu jednego dobra w celu ratowania drugiego dobra w momencie bezpośredniego niebezpieczeństwa, a dobro ratowane przedstawia wartość wyższą niż dobro poświęcone.

3. Działanie w ramach uprawnień lub obowiązków

4. Zgoda pokrzywdzonego- nie ma przestępstwa jeśli naruszenie lub zagrożenie doba prawnego nastąpiło za zgodą dysponent dobrem. Zgoda taka jest prawnie skuteczna, jeżeli spełnia określone warunki:

• dotyczy dobra, którym osoba udzielająca zgody może swobodnie dysponować;

• zgoda jest dobrowolna;

• zgoda istnieje w chwili czynu.

5. Czynności lecznicze które często łączą się z ryzykiem spowodowania niezamierzonych negatywnych skutków w postaci pogorszenia zdrowia, uszkodzenia ciała lub śmierci pacjenta. Spowodowanie takich skutków nie ma jednak charakteru przestępczego, jeżeli spełnione są pewne warunki:

• działanie podjęte było w celu leczniczym

• leczący dział zgodnie z zasadami sztuki leczniczej.

6. Karcenie małoletnich- wyłączenie przestępczości czynu dotyczy również pewnych czynności wychowawczych. Karcenie musi spełniać pewne warunki:

• musi mieć cel wychowawczy;

• wykowane jest przez rodziców lub prawnych opiekunów dziecka;

• nie przekracza pewnego stopnia intensywności.

7. Ryzyko sportowe- działanie ma miejsce w ramach ryzyka sportowego jeżeli zostały spełnione określone warunki:

• uprawnia dyscypliny sportu jest dozwolone;

• działanie było podjęte w celu sportowym;

• nie zostały naruszone reguły danej dyscypliny sportowej.

8. Uzasadnione ryzyko- przyjmuje się, że podejmowanie ryzyka nie pociąga za sobą odpowiedzialności karnej jeżeli spełnione są pewne warunki:

• celem działającego jest przeprowadzenie eksperymentu poznawczego, medycznego, technicznego lub ekonomicznego;

• spodziewana korzyść ma istotne znaczenie poznawcze, medyczne lub gospodarcze;

• w świetle aktualnego stanu wiedzy oczekiwanie jej osiągnięcia jest zasadne;

• w świetle aktualnego stanu wiedzy zasadna jest celowość i sposób przeprowadzenia eksperymentu.

9. Ostateczna potrzeba- w celu przestrzegania dyscypliny w wojsku , prawo karne przewiduje możliwość stosowania przez przełożonych w stosunku do podwładnych środków, które, gdyby niezawarte w przepisach upoważnienie, miałyby charakter przestępny.

10. Zwyczaj- przestępność czynu może być wyłączona przez fakt, że mieści się on w ramach pewnej, społecznie akceptowanego zwyczaju.

II. Okoliczności wyłączające winę:

1. Niepoczytalność- osoba w chwili dokonania czynu zabronionego przez ustawę pod groźbą kary, nie mogła rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swoim postępowaniem z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub innego zakłócenia czynności psychicznych.

2. Błąd co do faktu, czyli sytuacja gdy zachodzi rozbieżność między jakimś fragmentem rzeczywistości, a wyobrażeniem o nim sprawcy.

3. Nieświadomość bezprawności czynu dotyczy nie jednego ze znamion przestępstwa, lecz całości prawnej oceny czynu.

4. Rozkaz przełożonego

Bibliografia

4. Prawo karne. Pod red. Alicji Grześkowiak. Wyd. C. H. Beck. Warszawa 2007

5. Warylewski Jarosław: Prawo karne część ogólna. Wyd. Prawnicze LexisNexis. Warszawa 2005

6. Lech Gardocki: Prawo karne. Wyd. C. H. Beck. Warszawa 2006

Struktura przestępstwa

Przestępstwo jako pojęcie ogólne i jako określony typ przestępstwa może być analizowane z punktu widzenia jego struktury; do jego najważniejszych elementów należą: podmiot przestępstwa, strona przedmiotowa, strona podmiotowa i przedmiot przestępstwa.

Podmiot przestępstwa

1. Wiek sprawcy

Według polskiego prawa karnego podmiotem przestępstwa może być tylko osoba

fizyczna która ukończyła w chwili popełnienia czynu 17 lat (art. 10 § 1 KK). Czynów

popełnionych przez osoby nieletnie, czyli osoby poniżej lat 17, nie nazywa się

przestępstwami. Nieletni nie podlegają odpowiedzialności karnej, lecz stosuje się

wobec nich środki przewidziane w ustawie z 1982r. o postępowaniu w sprawach

nieletnich (NielU).

Od zasady, że granicą wieku odpowiedzialności karnej jest lat 17 przewidziano w KK dwa

dwa wyjątki:

* W pewnych wypadkach odpowiedzialność karną może ponieść nieletni, który ukończył

15 lat. Jest to możliwe przy spełnieniu warunków odnoszących się do rodzaju

popełnionego czynu oraz do właściwości sprawcy i okoliczności sprawy. Zawiera

to art. 10 § 2 KK są to: zamach na życie Prezydenta RP (art. 134 KK), zabójstwo

umyślne zwykłe lub morderstwo (art. 148 § 1,2 lub KK), umyślne spowodowanie

ciężkiego uszczerbku na zdrowiu typu podstawowego i kwalifikowanego (art. 156 §

1 i 3 KK), umyślne spowodowanie niebezpieczeństwa powszechnego (art. 163 § 1 lub

3 KK), porwanie samolotu lub statku typu podstawowego i typu kwalifikowanego (art.

166 KK), umyślne spowodowanie katastrofy w komunikacji typu podstawowego

i kwalifikowanego (art. 173 § 1 lub 3 KK), zgwałcenie zbiorowe lub ze szczególnym

okrucieństwem (art. 197 § 3KK), wzięcie zakładników typu podstawowego

i kwalifikowanego (art. 252 § 1 lub 2 KK), rozbój (art. 280 KK).

Nieletni, który po ukończeniu 15 lat popełnił jedno z wymienionych przestępstw,

odpowiadać może wg przepisów KK, jeżeli przemawiają za tym okoliczności sprawy

oraz właściwości i warunki osobiste sprawcy, a zwłaszcza, jeżeli poprzednio stosowane

środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne.

Jako zasadę przyjmuje się, że pełną zdolność do zawinienia popełnianych czynów

Zabronionych osiąga się z ukończeniem lat 17. Jest jednak rzeczą oczywistą, że

Ustawowa granica wieku ma charakter w pewnym stopniu umowny. Świadczy o tym

zróżnicowanie istniejące w tym względzie w ustawodawstwach różnych państw.

Nie ulega tez wątpliwości, że nieletni w tym samym wieku kalendarzowym są na

różnym stopniu rozwoju indywidualnego. Artykuł 10 § 2 uwzględnia ten fakt, powołując

się na stopień rozwoju oraz właściwości i warunki osobiste nieletniego. Wymierzając

karę nieletniemu, sąd kieruje się przede wszystkim tym, aby sprawcę wychować (art. 54

§ 1 KK). Kara ta nie może przekroczyć 2/3 ustawowego górnego zagrożenia za dane

przestępstwo (art. 10 § 3 KK). Sąd może tez zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.

* Wyjątek drugi polega na potraktowaniu dorosłego sprawcy w wieku od 17 do 18 lat jako

nieletniego (art. 10 § 4 KK). Odnosi się to tylko do sprawcy występku, wobec którego

można zastosować zamiast kary środki poprawcze lub wychowawcze, jeżeli przemawiają

za tym okoliczności sprawy, a także stopień rozwoju oraz właściwości i warunki osobiste

sprawcy.

Pewne wyjątki od zasady, że nieletni nie podlegają odpowiedzialności karnej, przewiduje

też NielU z 1982r. Dotyczy to przypadków, gdy sprawca czynu zabronionego

o znamionach przestępstwa popełnił go przed ukończeniem 17 roku życia (a więc jako

nieletni), ale w chwili orzekania ukończył już 18 lat. Ponieważ decydujący jest wiek

sprawcy w chwili czynu, powinien on w zasadzie być potraktowany jako nieletni. Jeżeli

jednak sąd uzna w te go rodzaju sprawie, że orzeczenie umieszczenia w zakładzie

poprawczym nie jest celowe (chociaż prawnie dopuszczalne) - może orzec karę

z obligatoryjnym jej nadzwyczajnym złagodzeniem (art. 13 NielU). Podobna możliwość

przewidziana jest dla sytuacji, gdy orzeczonego środka poprawczego nie zaczęto

wykonywać przed osiągnięciem przez sprawcę 18 lat (art. 94 NielU).

2. Nieletni

Postępowanie z nieletnimi uregulowane w NielU nie ma charakteru karnego i popełnienie

czynu o znamionach przestępstwa lub wykroczenia nie jest jedyną podstawa tego

postępowania. Ustawa reguluje bowiem również postępowanie z nieletnimi, u których

stwierdzono objawy demoralizacji.

NielU używa pojęcia `nieletni' w 3 znaczeniach:

* osoby do lat 18, wobec których stosuje się środki wychowawcze w związku z ich

demoralizacją

* osoby między 13 a 17 rokiem życia, wobec których toczy się postępowanie o czyny

karalne wypełniające znamiona przestępstw lub niektórych wykroczeń

* osoby wobec których wykonuje się orzeczone środki wychowawcze lub poprawcze,

określane są przez ustawę jako nieletni do czasu ukończenia przez nie 21 lat

Wg NielU (art. 3 § 1) w sprawach nieletnich należy się kierować przede wszystkim ich

dobrem, dążąc do osiągnięcia korzystnych zmian w ich osobowości i zachowaniu. Zasada

jest stosowanie wobec nieletnich środków wychowawczych i wychowawczo-leczniczych.

Do środków wychowawczych należą m.in.:

* upomnienie,

* zobowiązanie do określonego postępowania (np. do podjęcia nauki),

* nadzór odpowiedzialny rodziców lub opiekuna,

* nadzór kuratora,

* umieszczenie w placówce resocjalizacyjnej

Środkiem leczniczo-wychowawczym jest umieszczenie nieletniego w szpitalu

psychiatrycznym lub innym odpowiednim zakładzie leczniczym. Stosuje się go w razie

stwierdzenia u nieletniego, który popełnił czyn karalny, niedorozwoju umysłowego,

choroby psychicznej lub innego zakłócenia czynności psychicznych bądź nałogowego

używania alkoholu albo innych środków w celu sprawienia się w stan odurzenia.

Umieszczenie w zakładzie poprawczym zastosować można jedynie w razie popełnienia

przez nieletniego między 13 a 17 rokiem życia czynu wypełniającego znamiona

przestępstwa, jeżeli jednocześnie zachodzi wysoki stopień jego demoralizacji oraz

przemawiają za tym okoliczności i charakter czynu oraz nieskuteczność lub przewidywana

nieskuteczność innych środków.

3. Młodociany

Sprawca młodociany to taki, który nie ukończył 21 lat w chwili czynu, ani 24 lat w chwili

orzekania w I instancji (art. 115 § 10 KK). Jest to szczególna kategoria sprawcy dorosłego,

który w związku ze swoim wiekiem traktowany jest przez KK w szeregu sytuacji

odmiennie niż inni sprawcy. W szczególności KK odmiennie określa zasady wymierzania

kary młodocianemu, kładąc nacisk na jej cele wychowawcze (art. 54 § 1 KK). Szersze są

też w stosunku do młodocianych możliwości nadzwyczajnego złagodzenia kary (art. 60 § 1

KK).

4. Przestępstwa dzielimy na przestępstwa indywidualne i powszechne

Przestępstwa powszechne to takie, których podmiotem może być każda osoba

odpowiadająca ogólnym cechom podmiotu przestępstwa, tzn. osoba fizyczna, która

osiągnęła określony wiek.

Przestępstwa indywidualne to takie, w których opisie ustawowym znamię podmiotu

określone jest przez użycie pewnej dodatkowej cechy (żołnierz, funkcjonariusz publiczny,

matka itd.). Powoduje to, że sprawcami takich przestępstw mogą być tylko osoby mające

taką cechę.

Przestępstwa indywidualne dzielą się na właściwe i niewłaściwe.

Przestępstwa indywidualne właściwe to takie, przy których szczególna cecha podmiotu

decyduje o bycie przestępstwa. Brak tej cechy powoduje więc brak przestępstwa. Takim

przestępstwem jest np. odmowa wykonania rozkazu (art. 343 KK), łapownictwo bierne

(art. 228 KK), bo nawet jeżeli ktoś zachowuje się w sposób opisany w tych przepisach, ale

nie ma wymaganej cechy, tj. nie jest w pierwszym przypadku żołnierzem, a w drugim

`osobą pełniącą funkcję publiczną' - nie popełnia przestępstwa.

Przy przestępstwach indywidualnych niewłaściwych szczególna cecha podmiotu nie

decyduje o bycie przestępstwa, lecz o stworzeniu jego typu kwalifikowanego lub

uprzywilejowanego. Brak tej cechy nie powoduje więc wyłączenia przestępności czynu,

lecz tylko jego wyższą lub niższą karalność. Przykładem może tu być przestępstwo

dzieciobójstwa (art. 149 KK), którego może się dopuścić tylko matka. Jeżeli jednak czynu

opisanego w art. 149 KK dopuści się, jako współsprawca, inna osoba, to poniesie ona

odpowiedzialność na podstawie surowszego art. 148 KK. Przykładem na sytuację odwrotną

może być art. 160 KK. W § 1 tego przepisu opisane jest przestępstwo powszechne

narażenie człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia. W § 2 przewidziano

natomiast zagrożone surowszą karą narażenie na niebezpieczeństwo przez osobę

zobowiązaną do opieki na osobą narażoną. W tym wypadku brak określonej w przepisie

cechy podmiotu powoduje więc łagodniejsze zagrożenie karą.

Strona przedmiotowa przestępstwa

Do strony przedmiotowej przestępstwa zaliczamy:

* czyn (zachowanie się) podmiotu,

* skutek czynu,

* czas i miejsce czynu,

* sytuację, w jakiej czyn popełniono,

* sposób popełnienia i przedmiot wykonawczy czynu

Najważniejszym elementem jest niewątpliwie zachowanie się sprawcy, które jest niezbędnym elementem każdego przestępstwa, skoro każde przestępstwo musi być czynem. Pozostałe elementy strony przedmiotowej występują nie we wszystkich opisach ustawowych poszczególnych typów przestępstw.

Zachowanie się sprawcy określonego typu przestępstwa opisywane jest w ustawie przy pomocy tzw. Znamienia czasownikowego (zabija, ujawnia, podrabia itp.). Znamię skutku występuje tylko przy przestępstwach materialnych. Przy niektórych typach przestępstw określa się miejsce czynu na terytorium RP (art. 136 KK), czas popełnienia, np. `po wyznaczeniu do służby' (art. 356 § 1 KK). Jednak w przeważającej większości typów przestępstw czas i miejsce popełnienia nie należą do ich znamion, a więc są to okoliczności dla bytu przestępstwa obojętne.

Stosunkowo często do znamion przestępstwa należy sposób jego popełnienia, np. `przemocą, groźbą bezprawną lub podstępem' (art. 197 KK), `przez tworzenie fałszywych dowodów' (art. 235 KK).

Rzadziej ustawa zalicza do znamion określoną sytuację, np. `będąc pozbawionym wolności/ (art. 235 § 1 KK).

Przez przedmiot wykonawczy (przedmiot czynności wykonawczej) rozumie się przedmiot materialny, na którym dokonuje się danego przestępstwa, np. przedmiotem wykonawczym naruszenia tajemnicy korespondencji (art. 267 KK) jest `zamknięte pismo' , które sprawca otwiera, przedmiotem wykonawczym przestępstwa z art. 277 KK są `znaki graniczne' , które sprawca niszczy, usuwa, przesuwa lub fałszywie wystawia. Szereg przestępstw dokonywanych jest jednak bez oddziaływania na konkretne przedmioty materialne albo też nie są one określone w ich znamionach. Przedmiot wykonawczy nie należy więc do znamion takich przestępstw jak ujawnienie tajemnicy państwowej (art. 265 KK) lub zniesławienie (art. 212 KK).

Fakt, że pewne elementy strony przedmiotowej nie należą do znamion jakiegoś typu przestępstwa oznacza tylko, że nie muszą być one udowadniane, by sprawcy popełnienie takiego przestępstwa przypisać. Nie znaczy to jednak, że nie mają one żadnego znaczenia. Np. do znamion wymuszenia rozbójniczego (art. 282 KK) nie należy okrutny sposób jego popełniania. Tym niemniej, ustalenie w procesie, że konkretne wymuszenie zostało popełnione w sposób okrutny, będzie miało wpływ na wymiar kary w danej sprawie.

Formy czynu

1. Przestępstwa trwałe

Przestępstwo może być ujęte jako utrzymywanie pewnego stanu rzeczy, np. pozbawienie człowieka wolności (art. 189 KK), nielegalne posiadanie broni palnej (art. 263 § 2 KK), dezercja (art. 339 KK). Czas popełnienia takich przestępstw, nazywanych przestępstwami trwałymi, rozciąga się wówczas na okres od zapoczątkowania takiego stanu do jego zakończenia, np. w przypadku nielegalnego posiadania broni palnej będzie to okres od wejścia w posiadanie broni do momentu pozbycia się jej, utraty lub uzyskania zezwolenia. To, że tego rodzaju przestępstwa nie kończą się przez jednorazowe zachowanie się sprawcy, lecz trwają przez pewien czas, ma znaczenie dla przedawnienia ścigania i wyrokowania (których termin zaczyna biec od zakończenia przestępstwa), a także w sytuacji zmiany ustawy karnej oraz przy stosowaniu ustaw amnestycyjnych i abolicyjnych, które maja zastosowanie do czynów popełnionych przez pewną datą.

Przykład: Ustawa abolicyjna przewiduje darowanie i puszczenie w niepamięć nielegalnego posiadania broni popełnionego przed 1 marca określonego roku. Jeżeli ktoś posiadał nielegalnie broń w okresie od 5.1. do 7.5., to ustawa abolicyjna nie będzie miała w tej sprawie zastosowania, bo jego czyn, będący przestępstwem trwałym nie został jako całość popełniony przed 1 marca.

Fakt, że mamy do czynienia z przestępstwem trwałym, może mieć też znaczenie dla stosowania przepisów o pomocnictwie do przestępstwa. Dopóki bowiem trwa określone przestępstwo, dopóty możliwe jest ułatwianie jego popełnienia przez inną osobę.

Prawomocny wyrok przerywa przestępstwo trwałe. Np. jeżeli ktoś uchyla się od służby wojskowej i po skazaniu za to przestępstwo kontynuuje uchylanie się, to ten nie objęty wyrokiem dalszy ciąg uchylania się stanowi już nowe przestępstwo trwałe.

Przestępstwa z zaniechania

Przestępstwo z zaniechani polega na niepodjęciu przez sprawcę działania, do którego był on zobowiązany (formalne przestępstwo z zaniechania) lub na spowodowaniu określonego skutku przez niepodjęcie takiego działania (materialne przestępstwo z zaniechania ). Jest to szczególna grupa przestępstw indywidualnych, ponieważ mogą być one popełnione tylko przez pewien krąg osób, a przynależność do tego kręgu opiera się na kryterium szczególnej cechy podmiotu (bycie zobowiązanym do określonego działania).

Podstawowym problemem przy przestępstwach z zaniechania jest:

- określenie kiedy taki obowiązek działania zachodzi

- jakie są źródła tego obowiązku

Ten sam przepis karny, który przewiduje karę za zaniechanie określonego działania jest jednocześnie źródłem obowiązku takiego działania. Np. (art. 162 KK) mówi o obowiązku udzielenia pomocy człowiekowi znajdującemu się w niebezpieczeństwie, przewiduje on przestępstwo nieudzielania pomocy.

Przestępstwo materialne z zaniechania

(Art.2) „Odpowiedzialności karnej za przestępstwo skutkowe popełnione przez zaniechanie podlega ten tylko, na kim ciąży prawny, szczególny obowiązek zapobiegnięcia skutkowi”. Z przepisu tego wynika że źródłem obowiązku działania może być:

- ustawa, która może bezpośrednio zobowiązywać obywateli do określonych działań, np. Kodeks rodzinny i opiekuńczy zobowiązuje rodziców do opieki nad dziećmi. Jeżeli rodzice przez zaniechanie wywołają jakieś skutki np. zostawia dziecko samo a w tym czasie ulegnie ono wypadkowi prowadzącemu do śmierci to rodzice mogą być skazani za nieumyślne spowodowanie śmierci.(art.155 KK).

-umowa lub przyjęcie określonej funkcji. Jeśli mówimy o umowie to mamy na myśli wszelkie rodzaje umów, sformalizowane, niesformalizowane czyli zarówno pisemne jak i ustne.

ZAWSZE GDY OBOWIĄZEK WYNIKA Z USTAWY LUB UMOWY MA ON CHARAKTER OBOWIĄZKU PRAWNEGO.

Obowiązek prawny który czyni zobowiązanego gwarantem nie nastąpienia pewnego skutku. Np. pielęgniarka wynajęta do opieki nad ciężko chorym pacjentem zapomni podać leku na czas co spowoduje śmierć może odpowiadać za przestępstwo z zaniechania. W czasie obowiązywania KK z 1969 r, który nie zawierał specjalnego przepisu o podstawach odpowiedzialności za zaniechanie ,jakiem obecnie jest art.2 KK, uważano ,że przestępstwem z zaniechania dopuszcza się również osoba, która wywołała pewna niebezpieczną lub bezprawną sytuację, jeśli tej sytuacji nie likwiduje i doprowadza w ten sposób do przestępnego skutku.

Skutek czynu. Związek przyczynowy.

Do strony przedmiotowej przestępstw materialnych należy skutek. Wtedy, gdy jakieś przestępstwo występuje nie tylko w typie podstawowym , lecz również w typie kwalifikowanym przez następnie określonego skutku- skutek ten nazywany jest w przepisach KK następstwem czynu. Następstwo może być jedynym skutkiem występującym w typie kwalifikowanym. Jest tak gdy typ podstawowy jest przestępstwem formalnym(np. art.207 KK). Może też być skutkiem dalszym, jeżeli przestępstwo typu podstawowego ma charakter materialny. Np. art. 158&1 KK przewiduje typ podstawowy bójki lub pobicia, których skutkiem jest określone niebezpieczeństwo. Natomiast art. 158&2 KK przewiduje typ kwalifikowany przez dalszy skutek w postaci ciężkiego uszczerbku na zdrowiu .

Między zachowaniem się sprawcy a skutkiem tego zachowania się zachodzić musi związek przyczynowy. Kodeks karny nie używa zwrotu „związek przyczynowy” ale przez użycie takich określeń jak „ powoduje”, ”wyrządza ”, ”uszkadza” itp. wprowadza bezpośrednio warunek występowania związku przyczynowego.

Teorie związku przyczynowego:

1.Teoria ekwiwalencji( równowartości warunków) opiera się na założeniu, że przyczyna każdego skutku jest pewna suma warunków, koniecznych do jego nastąpienia. Wszystkie warunki są równej wartości, tzn każdy z nich może być potraktowany jako ten, który spowodował skutek. To czy warunek jest konieczny sprawdza się przy pomocy hipotetycznego usuwania tego warunku, inaczej mówiąc przez stawianie pytania, czy skutek nastąpiłby, gdyby warunek ten w rzeczywistości nie występował. Jeżeli stwierdzimy, że skutek i tak by nastąpił, to znaczy, że dany element rzeczywistości nie był koniecznym warunkiem jogo nastąpienia. Teoria ekwiwalencji ujmuje związek przyczynowy bardzo szeroko. Zwolennicy tej teorii podkreślają że ustalenie związku przyczynowego nie przesądza jeszcze kwestii odpowiedzialności sprawcy, którego czyn musi być przecież bezprawny i zawiniony.

2.Teoria adekwatnego związku przyczynowego nie wystarczy że czyjeś zachowanie się jest koniecznym warunkiem nastąpienia skutku. Dla uznania go za przyczynę wymaga się jeszcze, by określony w ustawie skutek był normalnym, typowym następstwem takiego zachowania się.

3.Teoria relewancji Według niej ,związek przyczynowy można wprawdzie ujmować szeroko, tak jak to czyni teoria ekwiwalencji, ale prawo karne przez odpowiednie sformułowanie przepisów dokonuje tutaj pewnej selekcji, a nie każde spowodowanie skutku , nie każdy związek przyczynowy jest istotny(relewantny) dla odpowiedzialności karnej.

4.Przyczynowosc zaniechania spornym problemem teoretycznym, który nie ma jednak większego znaczenia w praktyce funkcjonowania prawa karnego, jest problem przyczynowości zaniechania. Niektórzy przedstawiciele nauki prawa karnego kwestionują możliwość istnienie związku przyczynowego między zaniechaniem aa określonym w ustawie skutkiem. Twierdzą oni, że skutek może być wywołany tylko przez działanie człowieka. Zaniechanie natomiast nie może zapoczątkować łańcucha przyczynowego, co najwyżej możemy osobom zobowiązanym zarzucić, że nie przeszkodziły nastąpieniu skutku. Zarówno zwolennicy, jaki i przeciwnicy poglądu o przyczynowości zaniechania dochodzą jednak do takich samych konkluzji w kwestii odpowiedzialności karnej, tyle tylko, że według jednych powinna ona następować za spowodowanie skutku, a według drugich za nie przeszkodzenie skutkowi.

13

---