Polska w latach 1794-1914. XIX w, Polska pod zaborami Austrii, Prus i Rosji. Powstawanie innych państw (Czarnogóra, Albania, Serbia i inne). Polska znika z map całkowicie po powstaniu Kościuszkowskim w 1794 i w konsekwencji po III rozbiorze w 1795. Formują się legiony powstańcze na obczyźnie (Legiony Dąbrowskiego we Francji) Polacy widzą nadzieje w Napoleonie, przyłączają się do niego, gdy Napoleon przegrywa na Polskę spadają jeszcze większe represje ze strony zaborców. 1814-1815 Kongres Wiedeński, Car Aleksander koronuje się na władcę Polski, nadaje konstytucję, Królestwo Polskie staje się państwem konstytucyjnym. Rosjanie często łamiąc konstytucje przyczyniają się od niechęci wśród Polaków, zawiązują się organizacje spiskowe, 1830 listopada wybucha powst list. W konsekwencji ziemie królestwa polskiego zostają włączone do Rosji. 1848 -1849 w Europie tworzy się szereg powstań zwany Wiosną Ludów. 22 stycznia 1863r. w Polsce wybucha powst styczniowe, kończy się klęską. W podziemiach tworzy się Rząd Narodowy. Nie udało się zdobyć większych miast, w powst wzięło udział 200 tys ludzi, wygnania w głąb Rosji, osadzenia w wiezieniu Cytadela. Walczyły oddziały partyzanckie (20-25 tys). Poległo ok. 25 tys ludzi, resztę wysiedlono na Syberię, konfiskowano majątki ziemskie. Zaczęła się rusyfikacja, kontrybucje i walka z Kościołem. Do roku 1905 Rosja jako monarchia absolutna. Lata 70 i 80 XIX w, na zachodzie Europy powstaje demokracja, eksplozja demograficzna, urbanizacja, industrializm, kapitalizm, rozwój dużych miast, metropolie państwa Zach Europy w Afryce. Koniec XIX w, królestwo Polskie zostaje nazwane Krajem Przywiślańskim, powstają cerkwie, znika język Polski w urzędach i szkołach, rusyfikacja. Rozwój Zagłębia Dąbrowskiego, następuje nacjonalizm (wynarodowienie mniejszości narodowych). Prusy- król Pruski zostaje cesarzem, powstaje Rzesza Niemiecka. Okres Bismarcka, tępienie polaków pod zaborem pruskim. Kulturkampf (walka kultur), germanizacja. 1886 r. wykup ziem, kolonizatorzy niemieccy. Rozwój Poznańskiego. Austria- monarchia austriacka zamienia się w państwo dwuczłonowe Austro - Węgry (kraj anarchiczny). Galicja cechuje się zacofaniem gospodarczo społecznym, stolica Galicji Lwów, spolszczenie uniwersytetów. Koniec XIX w, okres nowoczesności, powstaje termin partia polityczna. Krystalizacja ruchów politycznych (Narodowa Demokracja).
Ruch robotniczy przed II Wojną Światową: w 1889 r. powstaje Związek Robotników Polskich z inicjatywy Marcina Krzaka? z Poznania. Cele: zabezpieczenia socjalne, wzajemna pomoc, kierowanie strajkami, hasła wyzwolenia narodowego. 1892 r, Paryż, zjazd rozmaitych grup socjalistycznych z inicjatywy Stanisława Mendelsona. Powstaje Związek Socjalistów Polskich, przewodnictwo Bolesława Limanowskiego. PPS nie przyjmuje zasad marksistowskich, staje się głównym nurtem niepodległościowym. Z czasem w PPS wykształcają się dwa skrzydła: rewolucyjny (socjalny) i niepodległościowy. Po rewolucji w 1905 dochodzi do zadrażnień, rozpad PPS na Frakcje Rewolucyjną Józefa Piłsudskiego (akcje bojowe) i PPS Lewica. 1893 w zaborze rosyjskim powstaje Socjaldemokracja królestwa Polskiego. 1900 powstanie Socjaldemokracji Królestwa i Litwy SDKiL. Róża Luksemburg, Feliks Dzierżyński, Julian Marchlewski, socjalizm internacjonalistyczny. Zabór Pruski: socjalizm bardzo słaby. Powstaje Narodowy Związek Robotniczy. Zabór Austriacki: socjalizm w Galicji bardziej się rozbudował, w 1892 powstaje Polska Partia Socjaldemokratyczna Galicji i Śląska Cieszyńskiego która ma podobny program do PPS, walczyła z konserwatystami na czele partii stał Ignacy Daszyński. SDKiL łączy się z PPSem Lewicą i powstaje Komunistyczna Partia robotnicza Polski, później zmienia nazwę na Komunistyczna Partia Polski. PPS frakcja rewolucyjna łączy się z Galicją. Przed wojną 1939 r Ruch Narodowy miał ok. 200 tys członków, PPS 30 tys, a KPP 1-2 tys. Ruch ludowy powstał późno, początki miał W Galicji, w 1848 r zniesiono pańszczyznę w Galicji, w zaborze Pruskim w 1811, a rosyjskim w 1864. Duży ucisk Polaków spowodował uaktywnienie działalności chłopskiej, nastąpiło to najpierw w Galicji. Ks Stanisław Stojanowski był działaczem ludowym, głosił idee katolicko społeczne. W 1895 jednoczą się związki ludowe. W Rzeszowie powstaje Stronnictwo Ludowe SL prezesem Karol Lewakowski. Jest to stronnictwo umiarkowane (rozszerzenie autonomii, amina systemu podatkowego). Królestwo Polskie: ucisk carski, Narodowa Demokracja stara się uaktywnic chłopów, powstają czasopisma i gazety dla nich. 1905 powstaje Polski Związek Ludowy PZL, na czele Stefan Brzeziński. Związek zamiera po 1905 i odradza się w 1918. Polskie Stronnictwo Ludowe powstaje w Galicji. Ok. 1907 r na czele staje Wincenty Witos. W 1913 powstaje PSL - Piast i PSL - Lewica z inicjatywy prawicowej grupy działaczy. Zwalcza własność kapitalistyczną. Chadecja „Chrześcijańska Demokracja” - zalążek od Stowarzyszenia Robotników Chrześcijańskich, początki XX w. Narodowa Partia Robotnicza łączy się z Chadecją w 1937.
Kultura Polski w XIX i XX w: Dobry rozwój kultury elitarnej, cele- podporządkowanie ideom narodowym. Matejko, A. Roger, Kosakowski- malarstwo, Wyspiański, Sienkiewicz, Żeromski- literatura. Poezja romantyczna najlepiej rozwinięta w autonomicznej Galicji. Rewolucja 1905-1907: Załamanie monarchii absolutnej w Rosji, 22.01.1905 manifestacja w Petersburgu zmasakrowana przez kozaków (Krwawa Niedziela), oburzenie, agresja w stronę absolutyzmu. W 1905 strajkowało 500 tys ludzi, zawarcie pokoju z Japonią i ułatwiło Rosji politykę na zachodzie. Strajki w Królestwie Polskim, 12 listopad 1905 strajkuje PPS i SDL, pojawia się duma (wolne wybory0, liberalizacja (języki w szkołach), PPS- Frakcja Rewolucyjna organizuje walki. Józef Piłsudski zdobywa szlify bojowe.
Znaczenie katolicyzmu w Polsce: koniec XIX w. Stopienie wartości narodowych z katolickimi. Pojęcie Polaka katolika. Zmiana układu sił pod koniec XIX w. Niemcy potęgą, Austria przybudówką Niemiec, Wielka Brytania, Francja w bloku z Rosją (trójprzymierze), Państwa centralne: Niemcy, Włochy, Austria, Turcja, Bułgaria.
Kierunki walki o niepodległość wśród polaków: niepodległościowy w oparciu o Austro-Węgry, 1908 Związek Walki Czynnej, Polski Związek Wojskowy, Organizacja Strzelecka, 1910 PPS- frakcja rewolucyjna + PPSD. 1912 wojna bałkańska, powstaje Tymczasowa Komisja Skonfederowanych Stronnictw Narodowych (TKSSN).
Sytuacja Polski po I wojnie: konstytucja marcowa ustala ustrój państwa. 14.02.1919 komisja konstytucyjna, przewodniczy Marian Segda. Przewaga Endeków, Ankieta konstytucyjna - komisja, na której czele stanął Michał Dobrzyński. Czasowe przerwanie dyskusji parlamentarnej na temat konstytucji. Kwestia własności prywatnej, lewica jest za jednoosobowym parlamentem. 17.03,1921, uchwalenie konstytucji marcowej- sejm i senat, prezydent ma ograniczona rolę, duża rola kościoła, sejm na 5 lat w wyborach pięcioprzymiotnikowych, wybory do sejmu od 25 lat, 111 senatorów, posłowie i senatorowie są przedstawicielami narodu, mogą być stawiani przed sąd, duże kompetencje parlamentu, prezydent wybierany przez zgromadzenie narodowe na 7 lat. Sąd mianowany przez prezydenta, był niezawisły i nietykalny. Gwarancja praw dla mniejszości narodowych, państwo Polskie stało się republiką. Życie polityczne II RP: Polska była krajem wielonarodowościowym, wieloreligijnym, zróżnicowanym społecznie, trudno o porozumienie. Partie Chłopskie uchwalały dużo reform, prawica nie chciała się na nie zgadzać. 1922 nowe wybory, prawica i centrum dostaja 1/3 głosów, prezydent Narutowicz, po jego zabójstwie Stanisław Wojciechowski. 1922 - 1926 (1926 zamach majowy) fatalna, niestabilna sytuacja w Polsce, zmiana rządu (Sikorski) po śmierci Narutowicza, na czele staje Witos. 1923 pakt lanckoroński. 1925 dymisja rządu, nowy rząd, na czele staje Aleksander Skrzyński. Na arenie międzynarodowej xle, 1922 Rosja i Niemcy podpisują układ w Rapallo dot współpracy wojskowej, 1925 układ w Locarno dot przestrzegania granic Zach Niemiec.
Wojna Polsko- Bolszewicka: zwana również wojną polsko-rosyjską 1919-1921, to określenie wojny pomiędzy nowo powstałą II Rzeczpospolitą a znajdującą się w środku wojny domowej bolszewicką Rosją, przekształcającą się w ZSRR. bezpośrednią przyczyną wybuchu walk była ewakuacja niemieckiej armii Ober-Ost zajmującej obszar dwóch i pół tysiąca kilometrów od Zatoki Botnickiej po Morze Azowskie, która pozostawała na terenach kresów po podpisaniu przez Rosję sowiecką osobnego pokoju z Niemcami i Austrią (traktat brzeski). Próżnia powstała po ewakuacji wojsk niemieckich musiała być przez kogoś zagospodarowana. Bolszewicy ruszyli jako pierwsi na Ober-Ost, tworząc 16 listopada 1918 Armię Zachodnią, która następnie zajęła Mińsk i Wilno, zanim wojska polskie rozpoczęły jakiekolwiek działania. 12 stycznia 1919 sowieckie Naczelne Dowództwo nakazało wykonanie "rozpoznania w głąb" do rzek Niemna i Szczary, a następnie 12 lutego aż po Bug, w ten sposób rozpoczynając operację "Cel Wisła". Kwiecień 1919 - zdobycie Wilna przez Polaków, sierpień 1919 - zdobycie Mińska przez Polaków, styczeń 1920 - Armia Czerwona formuje 700 tysięczne siły nad Berezyną, sierpień 1920 - obrona Lwowa, pięć armii rosyjskich zbliża się do okolic Warszawy, brak bolszewickiej zgody na linię graniczną zaproponowaną przez Brytyjczyków (tzw. Linia Curzona), Wielka Brytania odmawia pomocy Polsce, Francja ogranicza się do niewielkich kontyngentów wojskowych, niemieccy dokerzy w Gdańsku i czescy kolejarze w Brnie opóźniają dostawy dla Polski, 10 sierpnia Wisłę przekraczają Kozacy Gaj Chana, 13 sierpnia armia rosyjska pod wodzą Michaiła Tuchaczewskiego uderza na Warszawę, odparcie pierwszego ataku na przyczółek mostu na Wiśle, zatrzymanie wojsk rosyjskich nad Wkrą przez Piątą Armię pod dowództwem Władysława Sikorskiego, 16 sierpnia polska ofensywa przedziera się przez tyły armii Tuchaczewskiego, 17 sierpnia - bitwa pod Zadwórzem na przedpolach Lwowa, 18 sierpnia - otoczenie armii Tuchaczewskiego (bitwa warszawska, tzw. Cud nad Wisłą), 31 sierpnia - okrążenie armii Budionnego (pod Komarowem) koniec miesiaca - stabilizacja frontu nad Niemnem, 22 września - początek ofensywy polskiej nad Niemnem, 25 września - zdobycie Grodna, 28 września - opanowanie Lidy, 12 października - zdobycie Mołodeczna, 12 października - zdobycie Mińska, 12 października - podpisanie rozejmu, 18 października - wejście w życie rozejmu, 18 marca 1921 - podpisanie traktatu pokojowego w Rydze.
Józef Piłsudski: (ur. 5 grudnia 1867 w Zułowie pod Wilnem, zm. 12 maja 1935 w Warszawie), W wyniku nieudanych inwestycji ojca, a w końcu pożaru, rodzina zmuszona była opuścić dom rodzinny i przenieść się do Wilna. Piłsudski uczęszczał tam do gimnazjum, potem rozpoczął studia medyczne na Uniwersytecie Charkowskim. Po zamieszkach studenckich został relegowany z uczelni. W wieku 19 lat za udział w spisku, którego celem było zabicie cara, został aresztowany i zesłany na Syberię. Jako przypadkowo zamieszany w sprzysiężenie dostał karę 5 lat katorgi. W 1892 r., po powrocie z zesłania, Piłsudski wstąpił do organizującej się właśnie Polskiej Partii Socjalistycznej. W ramach PPS uczestniczył w pracach tzw. Litewskiej Sekcji PPS, skupiającej prócz niego jeszcze innych działaczy z Wilna. W tym okresie utrzymywał kontakty z członkami ZZSP (Zagranicznego Związku Socjalistów Polskich). W 1894 został wybrany na przedstawiciela Sekcji Litewskiej w nowopowstałym Centralnym Komitecie Robotniczym PPS i został redaktorem naczelnym Robotnika. W 1899 r. ożenił się z Marią Juszkiewiczową i przeprowadził do Wilna, a następnie do Łodzi, gdzie znajdowała się tajna drukarnia tego czasopisma. W 1900, po zdekonspirowaniu wydawnictwa, został ponownie aresztowany. Uciekł z petersburskiego więzienia pozorując chorobę umysłową. Ucieczka zyskała mu uznanie towarzyszy z PPS. W 1902 r. został wybrany do rozszerzonego składu CKR. W 1904 r., pod wpływem rozwoju sytuacji na Dalekim Wschodzie, zaczął myśleć o zorganizowaniu konspiracyjnych oddziałów bojowych. W czasie wojny rosyjsko-japońskiej, w latach 1904-1905, przebywał na Dalekim Wschodzie, gdzie starał się pozyskać Japończyków dla idei zorganizowania legionów z wziętych do niewoli polskich żołnierzy carskiego wojska. Planów tych nie udało się zrealizować, częściowo ze względu na sabotaż ze strony Romana Dmowskiego, który przebywając tam z inną misją przekonywał tamtejsze władze o szkodliwości powstania w zaborze rosyjskim. Japończycy jednak byli żywo zainteresowani współpracą wywiadowczą i przekazali na nią 20 tysięcy funtów. Po powrocie do kraju (1904) Piłsudski organizował przeróżne bojówki. W 1908 r. z inicjatywy Piłsudskiego powstał konspiracyjny Związek Walki Czynnej pod kierownictwem Kazimierza Sosnkowskiego. ZWC powiązany był z PPS - Frakcją Rewolucyjną. Z czasem ZWC wiązał swą działalność z organizacjami jawnymi takimi jak Związek Strzelecki i Polskie Drużyny Strzeleckie. Działalności te finansowane były m.in. przez środki pochodzące z napadów na banki i pociągi przewożące pieniądze (słynny napad na stacji w Bezdanach pod Wilnem). W 1912 r. Piłsudski został wybrany na Komendanta Głównego Związku Strzeleckiego i przyjął pseudonim Mieczysław. W 1919 r. wybuchła wojna z Rosją bolszewicką. Świadom, że ani "biali" ani "czerwoni" nie zechcą dopuścić do odrodzenia Polski, Piłsudski podjął ryzykowną "wyprawę wileńską". Podczas pierwszej fazy udało mu się wyprzeć Armię Czerwoną z Wileńszczyzny. Po pertraktacjach z atamanem Petlurą (wiosna 1920), gwarantujących pomoc w utworzeniu państwa ukraińskiego ze strony Polski i pomoc militarną w walce z bolszewikami ze strony ukraińskiej, Piłsudski rozpoczął ofensywę na Kijów i 7 maja wkroczył do miasta. 18 maja powrócił do Warszawy. Wkrótce jednak ruszyła bolszewicka kontrofensywa pod dowództwem Tuchaczewskiego. Polacy zostali zmuszeni do wycofania z Kijowa i odwrotu. To jednak nie było głównym celem Armii Czerwonej i w zaistniałej sytuacji bolszewicy chcieli wejść do Warszawy. Pogarszająca się sytuacja polityczna kraju, kolejne upadające rządy, lęk przed ponownym sprawowaniem władzy skompromitowanego rządu Chjeno-Piasta sprawiły, że pod koniec 1925 r. Piłsudski zdecydował się wrócić do czynnego uprawiania polityki. Według historyka A. Garlickiego, już od 1922 r. myślał o przejęciu władzy w drodze zamachu stanu. Wykorzystując zbieg sprzyjających okoliczności, m.in. fakt, że lokacją oddziałów zarządzał protegowany przez Piłsudskiego w 1925 r. na ministra wojskowości Lucjan Żeligowski, proszony przez wojskowych (często swoich wcześniejszych podwładnych), w maju 1926 zebrał w okolicach Rembertowa kilka pułków pod pozorem manewrów. 12 maja 1926 siły Piłsudskiego ruszyły na Warszawę. Po krótkich, ale krwawych walkach (379 osób zabitych), przy znacznym poparciu społecznym, lecz wbrew prawu, Piłsudski dokonał zamachu stanu znanego jako przewrót majowy. Piłsudski formalnie objął Ministerstwo Spraw Wojskowych i urząd Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych, a faktycznie stał się ośrodkiem decyzyjnym władzy w państwie. 31 maja został wybrany na prezydenta Rzeczypospolitej, jednak godności nie przyjął, argumentując to zbyt małymi prerogatywami prezydenta w konstytucji marcowej. W drugim głosowaniu Zgromadzenie Narodowe wybrało na prezydenta protegowanego przez niego Ignacego Mościckiego. Był to kolejny triumf Piłsudskiego, bowiem ukonstytuowanie się nowej władzy zalegalizowało przewrót majowy. Piłsudski wprowadził system autorytarny oparty na armii i swych zwolennikach - zwany sanacją (łac. uzdrowienie). Wprawdzie nie zmienił początkowo konstytucji, ale ograniczył znacznie rolę parlamentu. Opozycja polityczna uległa w tym czasie prześladowaniom. W 1930 r., przed wyborami parlamentarnymi, bezprawnie zostali uwięzieni w twierdzy brzeskiej posłowie opozycyjnych partii. Utworzony w 1934 r. obóz internowania w Berezie Kartuskiej był przeznaczony przede wszystkim dla przeciwników politycznych. Wielu z nich zmuszonych było emigrować. Równocześnie Piłsudski umacniał swoją władzę, m.in. tworząc wielką, prosanacyjną partię polityczną, Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem (BBWR). W 1935 r. parlament uchwalił nową konstytucję kwietniową, dającą bardzo duże możliwości głowie państwa. Nie została ona już jednak wykorzystana, gdyż w chwili wejścia jej w życie Piłsudski był już bardzo chory. Natomiast ciągle urzędujący prezydent, Ignacy Mościcki, miał zbyt słabą pozycję, by utrzymać w swoich rękach tak znaczną władzę. W polityce zagranicznej udało się Piłsudskiemu doprowadzić do normalizacji stosunków ze Związkiem Radzieckim (pakt o nieagresji z 1932) i Niemcami (pakt o nieagresji 1934). Były to skutki prowadzonej przez niego polityki równowagi między Niemcami a Związkiem Radzieckim. Współpracował z aliantami zachodnimi - Francją i Wielką Brytanią oraz zaprzyjaźnionymi sąsiadami - Łotwą, Rumunią i Węgrami.