Wykłady z Geologii Regionalnej

W Polsce występują wszystkie jednostki strukturalne Europy.

Piętro strukturalne- jest to zespół skał sfałdowanych w tym samym czasie i w tym samym stylu oddzielany od innych (niższych lub wyższych lub starszych i młodszych pięter strukturalnych niezgodnościami.

Piętro strukturalne(od starszych do młodszych):

• Prekambryjskie piętro strukturalne (obejmuje prekambr)

• Kaledońskie piętro strukturalne (kambr, ordowik, sylur)

• Waryscyjskie/ Hercyńskie (dewon, karbon)

• Permo-mezozoiczne piętro strukturalne (perm, trias, jura kreda) / Alpejskie (trias, jura, kreda, paleogen)

• Kenozoiczne piętro strukturalne (neogen, czwartorzęd)

Prekambryjskie piętro strukturalne w północno wschodniej Polsce cokół krystaliczny platformy

(rys)

STRATYGRAFIA:

Kompleksy i serie skalne

• Kompleks Podlaski - metamorficzny kompleks suprakrustanly (górny archaik)

1. Metamorficzna seria białowieska

2. Metamorficzna seria Wojnowska

3. Metamorficzna seria Krynkowska

4. Metamorficzna seria Czarnej Hańczy

5. Metamorficzna seria Łukowska

Główną role w budowie tych skał odgrywają skały metamorficzne- gnejs i granit.

• Mazowiecki metamorficzny kompleks suprakrustalny (dolny proterozoik)

1. Metamorficzna seria Jadowska

2. Seria granitoidów Białki

3. Seria granitoidów Wisznickich

4. Seria granitoidów Centralnych

• Formacja intruzywna (najniższa część górnego proterozoiku)

1. Intruzja gabrowa jeziora Śniardwy

2. Intruzja Sjenitowa Ełku

3. Suwalska intruzja anortytowi- norytowa

• Mazurski metamorficzny kompleks suprakrustalny

1. Seria granitoidów północnych (górny proterozoik)

• Kompleks Jonicki: lekko zmetamorfizowane kwarcyty i piaskowce kwarcytowe- osady rzeczne lub molasy (osady powstałe z niszczenia gór) barwy czerwonej (1200 mln lat)

TEKTONIKA:

Możemy wyróżnić trzy główne elementy tektoniczne:

• Centralne masywy granitowe - elementy skonsolidowane przed 1,7 mld lat i stanowiły tzw. Masywy wewnętrzne dla orogenez proterozoicznych.

Są to masyw:

PRESVEKOFENNOKARELSKIE:

• Pomorski

• Dobrzyński

• Mazowiecki

• SVEKOFENNOKARELSKIE Struktury fałdowe- fragmenty orogenów bardzo silnie sfałdowane i bardzo silnie zmetamorfizowane- charakteryzujące się południkowym układem struktur.

• Masyw Kaszubski

• Masyw Ciechanowski

• Masyw Podlaski

• Gotydyjskie Struktury Fałdowe: fragmenty orogenów słabiej sfałdowane i słabiej zmetamorfizowane od poprzednich cechujące się równoleżnikowym układem struktur.

Po orogenezie Gotydyjskiej obszar został wypiętrzony i pocięty uskokami powstały zręby i rowy tektoniczne na nierównej powierzchni osadziły się piaskowce Jotnickie.

EOKAMBR: Seria osadów lądowych (osady lądowe to osady nie tworzące się w morzu) a górnej części morskie, są to piaskowce i mułowce oraz wapienne, osady są bez fauny, w obrębie tych osadów występują dwa poziomy TYLLITÓW (osad morenowy który przeszedł proces lityfikacji). W obrębie osadów EOKAMBRU wyróżniamy serie:

• Poleską

• Słabatycką

• Siemiatycką

• Lubelską

KALEDOŃSKIE PIĘTROSTRUKTURALNE:

• KAMBR- jest tylko dolny i środkowy (piaskowiec i łupki z liczną fauną trylobitów)

• ORDOWIK nie ma najniższego Ordowiku a najstarszą skała są glaukonitowe piaskowce z graptolitami i są to warstwy białowieskie, środkowy ordowik- detrytyczne wapienie z graptolitami- warstwy pomorskie, górzny ordowik- to piaszczyste wapienie z graptolitami- warstwy mazurskie (bentos osiadły w formie drzewek od środkowego ordowiku graptolity przechodzą w plankton pływający i szybko się rozprzestrzeniły).

• SYLUR w sylurze wszędzie tworzą się także szare osady- czarne łupki z grabtolitami (łupki graptolitowe).

(rys 2)

TEKTONIKA

Biorąc pod uwagę głębokość zalegania stropu cokołu krystalicznego, oraz wykształcenie skał pokrywających mamy 5 wielkich jednostek:

1. Wyniesienie Łeby jest to jednostka podniesiona, strop cokołu na głębokości od 1000 m, strop obniża się na SE, wyniesienie jest przykryte bardzo słabo rozwiniętym piętrem Kaledońskim i słabo rozwiniętym Permomozozoiczne.

2. Obniżenie Perybałtyckie: strop cokołu na głębokości do 5000m, obniżenie wypełnione jest grubym piętrem kaledońskim (szczególnie sylurem) i grubym Permomezozoikiem, obniżenie ma oś TRZEW-KALININGRAD - ma skrzydła- północne słabo rozpoznane i południowe- fałszywa monoklina- MONOKLINA KĘTRZYŃSKA.

3. Wyniesienie Mazursko- Suwalskie strop cokołu na głębokości od 250 do 2000m, obniża się na W, wyniesienie jest pokryte piętrem kaledońskim, w części brzeżnej bardzo fragmentarycznym piętrem Permomezozoicznym, najstarsza formacją kryjącą jest Jura, wyniesienie jest ograniczone dwoma fałszywymi monoklinami od N monoklina kętrzyńska, na S monoklina Białowieska

4. Obniżenie Podlaskie - strop prekambru 4500m, jest wypełnione grubym piętrem Kaledońskim - Gruby sylur i Gruby Permomezozoik.

5. Zrębowe Wyniesienie podlasko- lubelskie- strop cokołu od głębokości od 500m przykryte dopiero Permem, piętro kaledońskie i mezozoiczne zredukowane, wyniesienie jest pocięte systemem uskoków na rowy i zręby tektoniczne.

(rys 3)

Od południowego zachodu platforma jest odcięta wielką strefa uskokową która jest nazywana Linią TT.

Rów Lubelski- jest to struktura wgłębna niewidoczna na powierzchni i przykryta mezozoikiem.

Struktura Koszalin- Chojnice:

• Kaledońskie Piętro strukturalne i Kambr (?)

• Ordowik (szare łupki z graptolitami)

• Sylur (czarne łupki Graptolitowe)

Na granicy Syluru i Dewonu miały miejsce fałdowania Areńskie- osady te zostały bardzo silnie sfałdowane, a nastepnie zerodowane, także piętro Waryscyjskie leży z niezgodnością kątową i erozyjna.

• Waryscyjskie piętro strukturalne - Dolny Dewon (ALL RED)

• Dewon Środkowy: margle i dolomity, piaskowce i iłowce (eifel)

• Rafowe Wapienie z bardzo bogatą fauną (Żywet)

• Dewon Górny nasza część Dewonu górnego jak żywet- Fran, pelagiczne wapinie- Famen

• Karbon dolny - wapienie i margle- Turnej

- piaskowce i mułowce- Wizen

• Karbon górny - piaskowce z bardzo licznymi szczątkami roślin - dolnej części fauna morska a w górnej słodkowodna (Namur i Westfal). Po Westfalu obszar został pocięty uskokami o przebiegu NW - SE i podzielony na rowy i zręby.

• W najwyższym Karbonie nastąpiła erozja i Perm leży z niezgodnością erozyjną.

Permomezozoiczne piętro strukturalne.

• Perm (w Polsce dzielimy inaczej niż w tabeli) - czerwony spągowiec - czerwone piaskowce i mułowce- lądowe, Stropowa część tych osadów jest odbarwiona i ma barwę szarą- nazywa się Szary spągowiec, stropowa część tych osadów jest odbarwiona na biało i nazywa się biały spągowiec, osady czerwonego spągowca występuje prawie na całym obszarze północnej Polski za wyjątkiem wyniesień w brzeżnych części wyniesienia mazurskiego, występują zlepieńce i nazywają się Zlepieniec Cechsztyński.

• Cechsztyn (Górny Perm)formacja ewaporatowa: wyróżniamy 5 wielkich cykli sedymentacyjnych (cyklotem) w Polsce są 4 niższe (nie ma najwyższego)

Pierwszy Cyklotem:

-Werra (Z-1) ciemne łupki ilaste, z bogatą fauną (z zachowanymi rybami) skały te są bardzo mocno okruszcowane miedzią. Skała ta nazywa się: Łupek Miedzionośny.

-Silnie porowate białe wapienie- Wapienie Cechsztyńskie

-Formacja Salinarna: Anhydryt dolny

Najstarsza sól kamienna

Najstarsza sól potasowa

Anhydryt górny

Cyklotem drugi: STRASSFURT (Z-2)

- Ciemne łupki- Łupki Cuchnące

-Silnie porowate i bardzo zróżnicowane dolomity- Dolomit Główny (największy w Europie zbiór ropy naftowej)

-Formacja Salinarna: Anhydryt podstawowy

Starsza sól kamienna

Starsza sól potasowa

Anhydryt kryjący

Cyklotem trzeci: LEINE (Z-3)

-Czerwone iły z kryształami soli - czerowny ił solny

-Uławicone dolomity porowate- Dolomity Płytowy

-Formacja Salinarna: Anhydryt główny

Młodsza sól kamienna

Młodsza sól potasowa

Cyklotem czwarty: ALLER (Z-4)

-Szary ił solny (dolny)

-Anhydryt pegmatytowy dolny

-Najmłodsza sól kamienna dolna

-Anhydryt pegmatytowy górny

-Najmłodsza sól kamienna górna

-Ił solny górny

-Najmłodsza sól kamienna stropowa

-Anhydryt graniczny

Miąższość Cechsztyn jest miejscami bardzo duża, w obrębie osadów Cechsztynu wyróżniamy 4 facje zależne od wykształcenia osadów:

-Przedsudecki (wszystkie cyklotemy, ale nie ma soli)

-Kujawsko Pomorski (pełne wykształcenie)

-Nadbałtycki (kompletny Z-1, Z-2 i brak soli z Z-3, Z-4)

-Podlaski (brak osadów chemicznych, nie ma soli, anhydrytów, dolomitów i wapieni są iły).

(rys. 4)

• TRIAS:

• Trias dolny: Formacje lądowe- czerwone piaskowce i mułowce- pstry piaskowiec, w najwyższej części pojawiają się morskie wapienie- Ret

• Trias środkowy: Wapień muszlowy, wapienie z bardzo bogatą fauną- płytkowodne- a w środkowej części są ewaporaty

• Trias górny: Kajper - ciemne mułowce i piaskowce ze szczątkami roślin i pokładami węgla- Kajper Węglowy

- Iły z kryształkami gipsów i soli oraz charakterystyczne warstwą piaskowca z odciskami roślin- (piaskowiec trzcinowy) Kajper Gipsowy

• JURA: nie wydziela się granicy między Retykiem a Jurą dolną

• Retykotrias: wykształcony jest jako seria osadów lądowych, piaskowce i mułowce bez fauny i flory, w najniższej części pojawiają się brekcje sedymentacyjne- brekcja lisowska- zaliczana do Retyku.

• Jura środkowa- Dogger: ciemne iły z syderytami; Aalen, Bajos, Baton. Powyżej są piaskowce wapniste, wapienie piaszczyste z bardzo bogatą fauną, facja transgresyjna- Kelowej, najstarsza formacja pokrywająca wyniesienie mazurskie. Na Lubelszczyźnie występują ciemne iły z roślinami- Kelowej Bagienny.

• Jura górna- Malm: w najniższym Malmie wyróżniamy 3 facje:

- Na N ciemne iły- pomorska facja dolnego Malmu

-W centralnej Polsce Margle- Facja Marglista

-Iłowce ze szczątkami roślin- bagienna facja dolnego Malmu- wiek dolny Oksford.

-Białe organogeniczne wapienie wiek górny Oksford i Kimeryd

-Ciemne mułowce z wapieniami - Tyton

• KREDA: dwudzielna:

• Kreda Dolna: -ciemne mułowce z syderytami- Berias i Walanżyn

-Białe piaski kwarcowe- piaski z białej Góry- Hoteryw i Barrem

-Jasne piaski z fosforytami- Apt

-Luka sedymentacyjna- Alb

• Kreda górna: -białe margle-Cenoman

-wapienie, opoki (w E Polsce kredy piszące) Turon

-Zróżnicowanie facjalne:

W E Polsce- kredy piszące

W centralnej Polsce w najgłębszej części są margle a w W Polsce- gezy i opoki: koniak, santon, kampan, mastrycht- senon.

Osady permomezozoiku były lekko sfałdowane na granicy kredy paleogenu, lokalnie sedymentacja kredy kontynuowała się. Dla geologii N Polski najważniejszymi wydzieleniami Permomezozoiku są: cechsztyn, górna kreda.

STRUKTURY TEKTONICZNE PÓŁNOCNOZACHODNIEJ POLSKI:

Synklinorium (niecka) brzeżne:

• Synklinorium Pomorskie

• Synklinorium Warszawskie

• Synklinorium Łódzkie

Antyklinorium Środkowopolskie:

• Antyklinorium Pomorskie

• Depresja Inowrocławia Wał Kujawsko- Pomorski

• Antyklinorium Kujawskie

• Góry Świętokszyskie

• Antyklinorium Dolnego Sanu

SYNKLINORIUM SZCZECIŃSKO- ŁÓDZKO- MIECHOWSKIE

• Synklinorium Szczecińskie

• Rygiel Szamotuły- Oborniki

• Synklinorium Łódzkie

• Rygiel Radomska

• Niecka Miechowska

MONOKLINA PRZEDSUDECKA

• Niecka brzeżna jest obniżoną strukturą lekko niesymetryczną, skrzydło południowozachodnie jest stromsze, skrzydło północnowschodnie płynnie przechodzi w pokrywę platformy, niecka jest wypełniona utworami górnej kredy, niesfałdowana, pocięta uskokami o przebiegu równoległym osią, niecka częściowo leży w marginalnej strefie platformy a pod nią przebiega linia TT. Granice pomiędzy poszczególnymi częściami są umowne.

• Antyklinorium Środkowopolskie:

Wał Kujawsko-Pomorskie

Antyklinorium Pomorskie w N części Antyklinorium wyróżniamy 3 antykliny:

• Antyklina Kamienia Pomorskiego

• Antyklina Kołobrzegu

• Antyklina Koszalina

Antyklina Kamienia Pomorskiego i Kołobrzegu są rozdzielone synkliną Trzebiatowa. A w antyklinie występuje Jura dolna, synklina Trzebiatowa jest wypełniona Kredą górna. Osie Antykliny Kamienia Pomorskiego i Kołobrzegu są zbieżne, na przecięciu osi znajduje się najwyższa elewacja antyklinorium w której odsłania się Kajper. W kierunku S osie antyklin się rozbiegają i tworzą 2 nowe antykliny:

• Antyklina Piły

• Antyklina Nakła

Rozdzielone płytką synkliną- synklina Skórki. W antyklinie Piły jest Jura górna, w antyklinie Nakła Jura dolna, a w synklinie Skórki Jura górna. Antyklina Nakła jest zgodna z osią Antyklinorium, a antyklina Piły nie. Synklinorium Szczecińskie jest formą symetryczną, depresja Inowrocławia: jest to płytkie obniżenie wypełnione dolną Kredą, antyklina Kujawska jest formą wybitnie nie symetryczna, skrzydło NE jest łagodne a skrzydło SW jest bardzo strome, pionowe lub obalone. Najistotniejszą rolę w tektonice antykliny Kujawskiej odgrywa tektonika solna. Najważniejszą elewacją antykliny kujawskiej jest antyklina Kłodawy- Iglicy, w podłożu której znajduje się wsad diapirowy Kłodawy. Odsłania się tam Jura dolna. Wał Kujawsko-Pomorski jest osią struktur NW Polski:

Synklinorium Szczecińsko- Łódzko- Miechowskie:

Synklinorium Szczecińskie to symetryczna, niesfałdowana struktura wypełniona górną Kredą o miąższości do 1400m.

Rygiel Szamotuły- Obornik struktura podniesiona i składająca się z kilku synklin i antyklin, antykliny są utworzone z Jury górnej, jest to przedłużenie antykliny Piły.

Niecka Łódzka- forma niesymetryczna, jest wypełniona Kredą górną o miąższości do 800m, posiada odnogę o niezgodnej z nią osi, jest to Niecka Tomaszowska (wypełniona dolną Kredą). Niecka Tomaszowska rozdziela 2 antykliny, od N jest to Antyklina Gielniowa, a od S Antyklina Radoszyc, antykliny te wchodzą w skład mezozoicznego obrzeża Gór Świętokrzystkich.

Regiel Radomska- struktura podniesiona, którą tworzą 2 antykliny obcięte uskokami, wypełnione Jurą górną - przedłużenie Antyklin Radoszyc.

Niecka Miechowska- (patrz monoklina Śląsko- Krakowska)

Monoklina Przedsudecka- NE granice wyznacza Jura, granice SW wyznacza wielki uskok, który nazywa się Dyslokacją Dolnej Odry. W kierunku SE Monoklina Przedsudecka płynnie przechodzi w monokline Śląsko- Krakowską.

Wszystkie struktury NW mają kierunek NW-SE, struktury powstały na granicy Kredy i Trzeciorzędu.

KENOZOICZNE PIĘTRO STRUKTURALNE W N POLSCE

Paleogen- dominuje sedymentacja lądowa (typowe wydzielenie -pstre iły ze szczątkami roślin- Iły Toruńskie, W najniższym Paleogenie lokalnie zaznacza się kontynuacja sedymentacja Kredy tworzą się margle i gezy.

Neogen- piaski i iły z bardzo grubymi pokładami węgla brunatnego- Mioceńska Formacja Produktywna, powyżej leżą pstre iły- Iły Poznańskie.

Powyżej leżą glacjalne osady Plejstocenu.

GÓRY ŚWIĘTOKRZYSKIE I ANTYKLINORIUM DOLNEGO SANU

Góry świętokrzyskie- stratygrafia i Prekambr, na obszarze gór świętokrzyskich skały prekambru odsłaniają się w 1 miejscu są to:

• Cieńko ławicowe piaskowce kwarcytowe bez fauny i krzemionkowe łupki- Łupki Kotuszowskie, najwyższy Prekambr. Osady Prekambru bardziej rozprzestrzenione na Antyklinie Dolnego Sanu, tam skały Prekambru są przykryte Miocenem Zapadliska Przedkarpackiego.

KALEDOŃSKIE PIĘTRO STRUKTURALNE- w górach świętokrzyskich zaznacza się zróżnicowanie na 2 typy facjalne:

1. Strefa N- są osady głębokiego morza o pełnym profilu, jednostka nosi nazwę: Jednostka Łysogórska.

2. Strefa S- osady płytkiego morza z dużą ilością luk stratygraficznych - Jednostka Kielecka.

Kambr dolny- Jednostka Łysogórska- brak

Kambr środkowy i górny- są to cienko ławicowe i średnio ławicowe piaskowce kwarcytowe z nielicznymi trylobitami i krzemionkowe łupki.

STREFA KIELECKA:

Kambr dolny- cienko ławicowe piaskowce kwarcytowe z locznymi trylobitami (HOLMIA)

Kambr środkowy cienko ławicowy piaskowiec ławicowy z liczną fauną a w szczególności charakterystyczny jest Trylobit PARADOXIDES, lokalnie występują płytkowodne piaskowce z ripplemarkami, ze śladami działalności życiowej trylobitów- Piaskowce z Wiśniówki

Kambr Górny- ruchy fazy Sandomierskiej- nie ma sedymentacji.

Ordowik:

Strefa łysogórska, Ordowik jest nierozdzielony i jest reprezentowany przez ciemnoszare łupki z graptolitami, w najwyższej części Ordowiku, pojawiają się Bentonity (skała powstająca z wietrzenia podmorskiego tufów wulkanicznych).

Jednostka Kielecka- Ordowik leży niezgodnie na Kambrze nie ma najniższego Ordowiku, Najstarszym osadem Ordowiku są piaskowce z Ramienionogami (ORTHIS)- Warstwy z Bukówki- Piaskowce Ortidowe (Arenig). Jasne Detrytyczne wapienie z licznymi Trochitami liliowców- Wapień z Mujczy (Landeil i Lanwirn - środkowy Ordowik).

Powyżej leżą ciemne łupki pelagiczne z Graptolitami i poziomami Bentoników- Karadok i Aszgil.

Sylur:

Część dolna w obu jednostkach jest identyczna

-Czarne łupki graptolitowe- wiek Landower, Wenlok i dolny Ludlow. Powyżej łupków z niezgodnością leżą:

• Strefa Kielecka: szarogłazowe piaskowce- Szarogłazy Niewacpylowskie.

• Jednostka Łysogórska- Szarogłazowe Piaskowce- Piaskowce Wydrzyszowskie, powyżej: cienko ławicowe, płytkowodne wapienie z bardzo bogatą fauną- Warstwy Bostowskie (najwyższy Sylur, najniższy Dewon)

Po dolnym Ludlowie w obu jednostkach doszło do fałdowania: fałdowania były silniejsze w Jednostce Kieleckiej, jest to faza Ardeńska Orogenezy Kaledońskiej. W Jednostce Kieleckiej po orogenezie następuje przerwa w sedymentacji trwająca aż do Emsu. W Strefie Łysogórskiej fałdowania były słabe, jest ciągłość sedymentacyjna, a Dewon leży prawie zgodnie, szarogłazy są syn orogeniczne lub wczesno postorogeniczne.

Dewon (dolny);

Jednostka lysogórska: w obrębie tej facji występują 2 poziomy piaskowców z bardzo licznymi szczątkami ryb pancernych.

Jednostka Kielecka- tylko osady Emsu- Old Red.

Dewon Środkowy: w obu jednostkach występują takie same osady, są to: Piaskowce z Tentaculites (mięczak), powyżej występują mułowce z ramienionogami- Warstwy Grzegorzewskie- wiek obu to Eifel, powyżej masywne wapienie rafowe- Rafy Stromatoporowoamfiporowe, w nieco głębszych częściach zbiornika tworzyły się zielone łupki z Tentaculites- Warstwy Nieczulickie, Wapienie z Tentaculites, Wapienie z Rogowcami- Warstwy Kostomłockie, Wapienie z amonitami- Wapień z Manticoceras, wszystkie te wyliczenia zaliczamy do piętra Żywet.

Dewon górny: Fran- występują wapienie rafowe z koralowcami- Warstwy Kadzieńskie, Famen- pelagiczne cienko ławicowe wapienie z amonitami na granicy, Franu i Famenu miało miejsce 3 co do wielkości wielkie wymieranie i wymarły wszystkie organizmy rafowe.

Karbon- nie ma podziału na strefę Kielecką i Łysogórską, tylko na strefę Kielecką którą dzielimy na 2 strefy facjalne: Struktura Wschodnia- Kielecko- Łagowska- piaskowce i łupki z amonitami (głębokomorskie „Facja Kulm”), Region Zachodni- Gałęzicki- płytkowodne wapienie z bogatą fauna - Wapień Węglowy. Osady obu w strefach reprezentując tylko Karbon dolny, po tym czasie miały miejsce ruchy orogenezy waryscyjskiej, które doprowadziły do silnego sfałdowania gór Świętokrzyskich i uformowania głównych jednostek tektonicznych.

Tektonika trzonu paleozoicznego Gór Świętokrzyskich- wymienione wcześniej strefy facjalne tworzą również odrębne jednostki tektoniczne.

Budowa tektoniczna Strefy Łysogórskiej

• Synklina Bodzeńtyńska- niesymetryczna forma o bardzo stromym skrzydle N, a skrzydło S o budowie monoklinalnej, łagodniejsze. Synklina jest wewnętrznie sfałdowana i wypełniona Dewonem, w N skrzydle znajduje się bardzo stroma antyklina- Antyklina Wydrzyszowa (w jej jądrze jest Sylur)

• Łuska (fałd) Łysogór- forma niesymetryczna skrzydło N monoklinalne z Ordowikiem i Sylurem, skrzydło S jest odcięte dyslokacją łysogórską. Główna masa łuski Łysogór utworzona jest z silnie sfałdowanego Kambru środkowego.

Budowa tektoniczna Jednostki Kieleckiej

• Synklinorium Kielecko- Łagowieckie- bardzo niesymetryczna forma, skrzydło N- dyslokacja łysogórska, skrzydło S jest monoklinalne, synklinorium jest bardzo mocno sfałdowane, wewnętrznie wypełnione Dewonem a w najgłębszej

• Antyklinorium Klimontowskie- jest podniesionym blokiem utworzonym ze sfałdowanego Kambru, we wschodniej części znajduje się bardzo stroma antyklina z wychodnią Prekambru, w części zachodniej znajdują się 2 antykliny. Na N antyklina Orłowska, na S Antyklina Cisowej, obie utworzone z Kambru, są one rozdzielone niecką wypełnioną Dewonem, którą nazywamy Niecką Daleszysko- Barciańską, na przedłużeniu Antykliny Cisowej znajdują się 2 nowe Antykliny: Na N Antyklina Dymińska a na S Antyklina Hencińska. Antykliny zbudowane są z Kambru i rozdzielone Niecka Gałęzicko- Bolechowicka wypełniona Permem.

• Antyklinorium Dolnego Sanu- jest wysoko podniesionym elementem zbudowanym głównie z Prekambru i Kambru, jest lekko sfałdowane i przykryte Miocenem zapadliska przedkarpackiego, antyklinorium jest tektonicznym przedłużeniem strefy Łysogórskiej jest Rów Lubelski.

MEZOZOICZNE OBRZEŻENIE GÓR ŚWIĘTOKRZYSTKICH

Perm:

Czerwony spągowiec: bardzo grubo ziarniste zlepieńce utworzone z materiału lokalnego- głównie Dewonu- osad pustynny lub rzek okresowych- jest to Zlepieniec Zygmuntowski.

Cechsztyn: nie można wydzielić cyklotemów, czarne wapienie z bardzo bogatą fauną, czerwone iły z kryształkami gipsów- 2 poziom Zlepieńców Zygmuntowskich

Trias: Jest różnie wykształcony w części N i S, północna część mezozoicznego obrzeżenia gór Świętokrzystkich.

Trias Dolny: pstry spągowiec- czerwone piaskowce laminowane, występują tu typowe struktury dla piasków wydmowych, są to osady pustynne a nazywają się: Piaskowce z Tumlina, dolny Trias jest lądowy a w wyższej części pojawiają się wkładki osadów morskich- najwyższy pstry piaskowiec- Ret, Wapień Muszlowy- osady płytkomorskie- wapienie z bardzo licznymi szczątkami- głównie małż- Wapień z GarVilea.

Trias Górny: lądowy, występują szare Iły z kryształkami gipsów- Kajper

STREFA POŁUDNIOWA: lokalnie występują czerwone piaskowce wydmowe- dolny- środkowy Pstry Piaskowiec, powyżej jasnoszare wapienie i komórkowe dolomity. Skały zawierają liczne mięczaki (ślimaki)- Ret (jest początkiem transgresji). Wapień Muszlowy- dolna i górna część Wapienia Muszlowego to płytkomorskie wapienie z fauną, w części stropowej występują dolomity- komórkowe (próżnie dolomitów są związane z usuwaniem kryształków gipsu). Powyżej leżą Pstre Iły- Kajper.

Jura Dolna: wykształcona jako grubo ławicowe piaskowce silnie wapniste oraz zlepieńce bez fauny, są to osady lądowe. Wśród nich występują charakterystyczne, ale lokalne wkładki:

- Białe piaskowce kwarcowe- Piaskowiec Szydłowiecki

-Glinki ogniotrwałe- Ćmielów.

Jura Środkowa: charakterystycznym osadem są czarne iły z syderytami- iły rudonośne- Aalen, Bajos, Baton. Od Keloweju zaczyna się transgresja na terenie całej Polski, piaskowce wapniste- wapienie piaszczyste, wapienie oolitowe- z bardzo bogata fauną- głównie amonitów.

Jura Górna- białe wapienie z amonitami - Oxford, powstają wapienie oolitowe i onkolitowe z bardzo liczną fauną (BAHAMID) - Kimeryd, powyżej leżą ciemne iły margliste tylko w północnej części- Tyton.

Kreda: utwory kredy nie są wliczane do mezozoicznego obrzeżenia i należą do pasa niecek.

(rys 5)

TEKTONIKA; w górach świętokrzyskich w obrzeżeniu mezozoicznym wyróżniamy 3 obszary tektoniczne:

• Obszar NW jest to część antyklinorium Środkowo- Polskiego, wyróżniamy tutaj 2 formy antyklinarne

• Antyklina Cielniowa- leży ona w osi antyklinorium, jest utworzona z jury dolnej i niewielkiej wychodni Triasu- forma symetryczna o nachyleniu warst do kilkudziesięciu stopni.

• Antyklina Radoszyc: jej oś jest zgodna z osią trzonu pakeozoicznego i niezgodna z osia antyklinorium- utworzona jest z Triasu i jest pocięta uskokami i jest symetryczna.

Przedłużeniem Antykliny Radoszyc jest Rygiel Radomska.

Antykliny te są rozdzielone Niecką Tomaszowa która jest wypełniona Dolną Kredą- jest to odnoga niecki Łódzkiej.

• Obszar Południowy jest lekko sfałdowany można wyróżnić szereg synklin i antyklin, w synklinach jest górna Jura a w antyklinach jest Trias. Jedynym wyjątkiem jest Antyklina Zbrzy w której jądrze odsłania się Dewon. Synkliny i antykliny mają przebieg wschód- zachód. Utwory mezozoiczne są lekko sfałdowane, ale lokalnie występują zaburzenia.

• Obszar Północny- ma budowę monoklinalną, na granicy Jury i Kredy zaznacza się duża fleksura. Oś trzonu paleozoicznego jest skośna w stosunku do osi antyklinorium Środkowo- Polskiego, natomiast oś obrzeżenia mezozoicznego jest zgodna z osią antyklinorium.

SUDETY I BLOK PRZEDSUDECKI

Sudety jest to element Prekambryjsko- Paloezoiczny odsłonięty na powierzchni.

Blok przedsudecki- jest to element Prekambryjsko- Paleozoiczny przykryty trzeciorzędem i czwartorzędem, ale stanowi on całość z Sudetami.

Sudety są N obrzeżeniem bloku Czeskiego (Masyw Moldanowski)- Masyw Prekambrysjki.

Podział Sudetów na linii N-S.

• Północna granica - strefa dyslokacyjna Odry która oddziela blok Przedsudecki od Monokliny Przedsudeckiej.

• Południowa granica- stanowi nasunięcie Łóżyckie i stresa uskokowa - Porki- Hunor.

Blok przedsudecki i sudecki są rozdzielone sudeckim uskokiem brzeżnym.

Podział Sudetów na linii W-E:

Sudety właściwe dzielą się na:

• Sudety zachodnie i środkowe oraz Sudety wschodnie- granicą jest nasunięcie Ramzowskie.

PREKAMBRYJSKIE piętro strukturalne w Sudetach”

Archaik: Najstarszym elementem Sudetów jest kra gnejsowa gór sowich utworzona z gnejsów oczkowych- Gnejsy Sowiogórskie- są to paragnejsy (metamorfoza skał osadowych). Wiek tych gnejsów został określony na około 2 miliardy lat- najstarsze skały w Polsce (na powierzchni). Gnejsy te powstały w wyniku metamorfozy po fałdowaniu orogenezy Moldanubskiej.

Proterozoik: Okres Proterozoiku wiąże się z powstaniem kilku masywów Krystalicznych leżących zarówno w Sudetach i jak i w bloku przedsudeckim.

Proterozoiczne masywy w Sudetach właściwych:

1. Blok Izerski (Metamorfik Gór Izerskich)

2. Metamorfik Karkonoszy wschodnich- Metamorfik Rudaw Janowickich

3. Metamorfik Gór Bystrzyckich i Orlickich

4. Metamorfik Kłodzki

5. Metamorfik Lądka i Śnieżnika Kłodzkiego

6. Metamorfik Gór Kaczawskich

Ad 1. Składa się z 4 głównych typów skał:

1. Gnejsy oczkowe i laminowane ( (paragnejsy) nazwano je Gnejsami Izerskimi) w obrębie tych gnejsów występują słabiej zmetamorfizowane skały- łupki krystaliczne tworzące równoleżnikowe pasy:

Najbardziej na S- Pas Szklarskiej Poręby

Pas Starej Kamienicy (największy)

Pas Złotnik Lubańskich

2. Granity- powstał w wyniku granityzacji gnejsów Izerskich- Granit Ramburski

3. Granity Czerwonawe- powstałe w wyniku granityzacji gnejsów Izerskich i granitów Ramburskich- Granity Zawiadowskie

4. Leukogranity- tworzące żyły we wcześniej wymienionych typów

Ad 2. Jest to element o przebiegu struktur N-S dzielący się na 2 strefy:

1. Zachodnia- składa się głównie z łupków i gnejsów, występuja tu: Gnejsy Oczkowe- odmiana dominująca- Gnejsy Kowarskie, Gnejsy Laminowane- Gnejsy z Miedzianki, Gnejsy ołówkowe- Gnejsy z Małej Upy.

2. Wschodnia- charakteryzuje się dominacja Amfibolitów.

Ad 3. Zbudowane z gnejsów oczkowych przechodzących w migmatyty- Gnejsy bystrzyckie

Ad 4. Występują bardzo różnorodne skały metamorficzne najważniejszą ich odmianą są gnejsy laminowane- Gnejsy ze Ścinawki..

Ad 5. Występuje kilka generacji skał:

1. Paragnejsy laminowane mające odmiany zbliżone do granitów- Gnejsy Gierałtowskie

2. Oczkowe gnejsy powstałe z metamorfozy Gnejsów Gierałtowskich (Śnieżnickie)

3. Łupki krystaliczne tworzące 4 pasy zbiegające się w północnej części Masywu -Seria Strońska.

Ad 6. Występują tutaj słabo zmetamorfizowane łupki i fyllity najwyższego proterozoiku- Łupki Radzihowickie.

W tym miejscu przepraszam was bardzo brakuje mi jednego wykładu jest to wykład z 19 listopada!

TEKTONIKA SUDETÓW:

Sudety mają budowę blokową, poszczególne bloki przeszły inna historię tektoniczną, bloki są oddzielone od siebie uskokami, najważniejszymi uskokami w Sudetach są:

1. Sudecki uskok brzeżny (SUB)

2. Sudecki uskok wewnętrzny (SUW)

Obydwa te uskoki są wieku Mioceńskiego.

Kra Gnejsowa Gór Sowich- jest to najważniejszy i najstarszy element Sudetów, była ona bardzo mocno nafałdowana i zmetamorfizowana od S odcina ją SUW a od E strefa dyslokacyjna Niemczy. Kra jest przecięta przez SUB.

Depresja Świebodzic- przylega do NW jest to zapadlisko tektoniczne wypełnione Dewonem od N ogranicza ją SUB a od S SUW.

Góry Bardzkie- przylegają do Kry od SE. Jest to orogen Waryscyjski bardzo silnie sfałdowany w górnym Karbonie. Od N ogranicza go SUB a od S SUW.

Trzy wymienione wyżej jednostki tworzą zrąb tektoniczny.

Niecka Śródsudecka- jest to lekko wewnętrznie sfałdowane zapadlisko tektoniczne wypełnione osadami wieku Waryscyjskiego i Permomezozoicznego (niecka ma regularną budowę). W S części niecki znajduje się rów tektoniczny, nazywany Rowem Górnej Nysy i ma on przebieg N-S, od W i E ograniczony jest wielkimi uskokami, rów jest wypełniony osadami górnej Kredy, wzdłuż stref uskokowych Kreda kontaktuje się bezpośrednio z osadami Prekambru.

Masyw Karkonosze- jest to intruzja granitowa o formie Harpolitu, wokół intruzji rozwinięte są strefy kontaktowe. Intruzja Karkonoska dzieli 2 Prekambryjskie masywy metamorficzne sfałdowane i zmetamorfizowane w prekambrze. Na W jest to metamorfik Gór Izerskich o równoleżnikowym układzie struktur, na E jest to Metamorfik Rudaw Janowickich o południkowym układzie struktur.

Góry Kaczawskie: orogen Kaledoński bardzo silnie sfałdowany, najwyższą elewacją jest antyklina Starej Góry, w której jest niewielka wychodnia Prekambru, a same góry są utworzone z piętra kaledońskiego, od N odcięte przez SUB w obrębie gór kaczawskich, znajduje się wielkie zapadlisko tektoniczne nazywane Niecką Północnosudecką. Niecka ta jest wypełniona Kredą, w jej obrębie wyróżniamy 3 formy antyklinarne są to: Antyklina Lwówka, Antyklina Leszczyn i Bolesławca oraz Wielki Rów tektoniczny wypełniony Permem - Rów Lwenia.

TEKTONIKA BLOKU PRZEDSUDECKIEGO: blok dzielimy na 2 części:

• Część W Grupa Moldanówka- jest ona utworzona ze sfałdowanych, zmetamorfizowanych (lub nie) skał Prekambru i piętra Kaledońskiego, które są przebite intruzją Strzegom- Sobótka.

• Grupa Śląsko- Morawska, główną jej część stanowi bardzo silnie sfałdowany orogen Waryscyjski (niezmetamorfizowany), główną jego część stanowią osady dolnego Karbonu, facji KULM, utwory te są przebite intruzja Strzelin - Żulowa.

Granice pomiędzy tymi grupami stanowi kra gnejsowa Gór Sowich albo Strefa Dyslokacyjna Niemczy.

GÓRNO ŚLĄSKIE ZAGŁĘBIE WĘGLOWE I MONOKLINA ŚLĄSKO- KRAKOWSKA:

GZW jest najbardziej wschodnim elementem Sudetów a MŚK jest przedłużeniem monokliny Przedsudeckiej.

Podłoże GZW:

We E części na bardzo znacznej głębokości (nawet 10km) leżą krystaliczne skały Prekambryjskie, głównie gnejsy- Masyw Górnośląski (skały znane tylko z wierceń), Kaledońskie Piętro Strukturalne rozpoznano tylko z wierceń w N i E obrzeżeniu GZW (tak zwana strefa Kraków- Myszków).

Kambr Górny: Łupki i piaskowce z otoczakami Gnejsów, osady te zostały sfałdowane na granicy Kambr- Ordowik

Ordowik: płytko morskie osady, głównie wapieni

Sylur: skały podobne do Ordowickich

Utwory O i S zostały sfałdowane w dolnym Dewonie- Waryscyjskie piętro Strukturalne.

Dewon Dolny: występuje tylko Ems- facja Old Red (znana tylko z wierceń)

Dewon Środkowy: margle z fauną - Eifel (tylko z wierceń), powyżej leżą krystaliczne dolomity ze szczątkami fauny- Dolomity ze Zbrzy, powyżej leżą organogeniczne wapienie stromatoporowo- amfiporowe, czarne wapienie Marmury Dębnickie, oraz wapienie z ramienionogami - Górny Żywet.

Dewon Górny: wapienie stroma toporowo - amfiporowe- Fran, margle wapniste bez organizmów rafowych - Famen

Karbon: leży niezgodnie na Dewonie.

Karbon Dolny: w W części GZW- facja KULM- Kulm Morawski, we E części GZW leżą płytkowodne wapienie tak zwana facja wapieni węglowych reprezentowana przez- szara bitumiczne wapienie- wiek Turnej, białe eliptyczne wapienie- Wapień Czaptowski wiek dolny Wizen, powyżej leżą czerwone bulaste wapienie z ramienionogami, powyżej leża jasne uławicone wapienie z glonami (Calcisphera), najmłodsze osady to brekcje i zlepieńce śródformacyjne- Wielka Brakcja - górny Wizen.

Karbon Górny: formacja produktywna węgla Kamiennego GZW. Osady górnego Karbonu są podzielone na 3 grupy:

• Najstarsze- Grupa brzeżna

• Siodłowe

• Łękowe

Grupa brzeżna występuje w W części GZW i tam zawiera węgiel, w E części jest silnie zredukowana i bez węgla, najstarsze są piaskowce i łupki z fauna morską i kilkoma pokładami węgla- Warstwy Pietrzkowickie, powyżej: ciemnoszare Łupki z wkładkami piaskowców z fauną morską i nielicznymi pokładami węgli- Warstwy Gruszowskie, nastepnie ciemne łupki i piaskowce z nieliczną fauną morską i prawie bez węgla- Warstwy Jaklowickie, łupki z wkładkami piaskowców z fauna morską i licznymi pokładami węgla- warstwy Porębskie, wszystkie te wydzielenia występują tylko w N części GZW, w części E odpowiadają im Warstwy Zalaskie, Florkowskie i Grodzieckie i są to iły i łupki z nieliczną fauna morską- bez węgla. Grupa brzeżna ma miąższość około 3 km i zawiera faunę morską- jest to zagłębie para liczne (morskie) pokłady węgla są zawsze cienkie (nie grubsze niż metr)- wiek Namur (A).

Grupa Siodłowa: reprezentowana przez zlepieńce i piaskowce z detrytusem roślinnym i bardzo grubymi pokładami węgli, w warstwach tych nie ma fauny- nazywają się one warstwy Siodłowe- mają miąższość około 200 m, wiek- Namur (B).

Grupa Łemkowska: piaskowce z wkładkami łupków i grubymi pokładami węgla oraz z fauna słodkowodną- Warstwy Rudzkie. Warstwy Rudzkie i warstwy Siodłowe to jest tzw Górnośląska Seria Piaskowa, powyżej leżą ciemne łupki z bardzo liczną florą i bardzo nielicznymi pokładami węgla i fauna słodkowodną- Warstwy Orzeszkie (seria Mułowcowa), powyżej arkozowe piaski z licznymi i grubymi pokładami węgla (3-4 m) z słodkowodną fauna- Warstwy Łaziskie, nad nimi arkozowe piaski z nielicznymi pokładami węgla - Warstwy Libiąskie. Warstwy Libiąskie i Łaziskie tworza tzw Krakowska serię Piaskowcową.

Grupa Łękowa miąższość od 1-3 km zawiera faune słodkowodną, posiada liczne i grube pokłady węgli- Namur (C) i Westfal. Na zerodowanej powierzchni warstw Libiąskich leżą piaski arkozowe zawierające skamieniałe pnie drzew- Arkoza Kwaczawska wieku Stefan.

Tektonika Piętra Waryscyjskiego we E Obrzeżach GZW:

Występuje kilka waryscyjskich form antyklinarnych, najwyższe z nich są podniesione przez Permskie intruzje Porfirowe. Najbardziej znaną formą antyklinarną jest Antyklina Dębnika, w tym obszarze są także rozwinięte wielki rowy tektoniczne, obecnie wypełnione głównie permem, a przebieg uskoków odwzorowują permskie skały wulkaniczne.

Tektonika Samego zagłębia:

Tektonicznie GZW dzieli się na 2 części:

• Część W ma typową budowę fałdową, a w jej podłożu leżą sfałdowane skały dolnego Karbonu

• Część E ma charakter bardzo łagodny tektonicznie a w jej podłożu leży sztywny Prekambryjski masyw Górnośląski,

Tektonika Zachodniej Części GZW

Zachodnia część GZW ma tektonikę fałdową, występują tutaj strome fałdy (są strome ponieważ w podłożu znajduje się nieustabilizowana struktura Śląsko Morawska- orogen Waryscyjski, Struktury mają osie N-S, wyróżniamy tu dwa fałdy: Zachodni- Michałowicki, wschodni- Orłowski, oba są strome, niesymetryczne, utworzone z młodszych ogniw grupy brzeżnej (Warstwy Pieczkowickie), występują tu także 2 niecki. Zachodnia - Jejkowicka, Wschodnia- Chwałowicka, niecka Chwałowicka leży między fałdami. Niecka Jejkowicka jest stosunkowo płytka i płaska i wypełniona warstwami Porębskimi, Niecka Chwałowicka jest głębsza i bardziej stroma, wypełniona warstwami Siodłowymi i Ruckimi.

Tektonika Wschodniej Części GZW

Część ta charakteryzuje się obecnością bardzo łagodnych fałdów poprzecinanych licznymi uskokami, w jej podłożu znajduje się sztywny Prekambryjski Masyw Górnośląski, struktury maja przebieg wschód- zachód, centralną strukturą jest Siodło Główne, jest to element podniesiony, bardzo łagodny ciągnący się od Zabrza aż po Mysłowice, jego oś jest falista, na elewacjach są Warstwy Siodła a w depresjach Warstwy Rudzkie. Od N przylega do niego rozległe obniżenie- Niecka Bytom- Dąbrowa, jest to obniżona, szeroko promienna struktura wypełniona warstwami Łazińskimi, od NE jest ona ograniczona wysoko podniesionym elementem który nazywa się Grzbiet Dębnicko- Siewierski z wychodnia Dewonu. Najbardziej znanym jego elementem jest antyklina Dębnika. Grzbiet Dębnicko- Siewierski jest pocięty licznymi uskokami, tworzy rowy i zręby tektoniczne, największą taka strukturą jest Rów Sławkowa,. Siodło główne od S ograniczone jest przez bardzo rozległą i płaską nieckę głównie wypełnioną warstwami Łazińskimi i Libiaskimi, najbardziej na S tektonicznym elementem GZW jest Siodło Mszana- Jastrzębie utworzone Warstw Siodłowych.

Permomezozoiczne Piętro Strukturalne

Perm: najstarszy osad to białe, masywne, słodkowodne wapienie z liczną fauną, utwór ten nazywamy Martwicą Karniowicką (dolny Perm), powyżej leżą gruboziarniste zlepieńce utworzone z otoczaków wapieni Dewonu i Karbonu, osad pustynny- zlepieniec Myślachowicki (dolny Perm). Dodatkowo z dolnym permem związane są skały wulkaniczne i sa to:

1. Melafiry tworzące pokrywy lawowe

2. Porfiry kwarcowe i bezkwarcowe tworzące płytkie intruzje, najbardziej znaną strukturą jest lakkolit Zalaski, porfiry tworzą także niezgodne żyły tu i uwdzie (dajki)

3. Diabazy- sill

4. Biotytowe tuffy Filipowickie

Trias Germański:

Trias Dolny: występuje lokalnie tworzy wypełnienia pale okrasy rozwiniętych głównie w osadach Karbonu- są to czerwone iły lub piaski - Warstwy ze Świerklańca- dolny i środkowy Pstry Piaskowiec, silnie porowate wapienie- Wapień „...” i dolomity z małżami - Dolomit z Myophoria, wiek ret.

Trias Środkowy: wapień muszlowy- dolomity i wapienie z małżami i liliowcami, warstwy z Pecten i Datogrinus, powyżej uławicone wapienie z liczną fauną ze zlepieńcami śródformacyjnymi oraz 3 poziomy wapieni falistych- Warstwy Gogolińskie, wiek- Dolny Wapień muszlowy, płytowe i krystaliczne wapienie- Warstwy Górażdżańskie - Dolny Wapień Muszlowy, powyżej leżą faliste wapienie z ramienionogami- Warstwy Terebratulowe, powyżej żółte wapienie- Warstwy Warchowickie, powyżej żółty dolomit z bardzo licznymi glonami- Dipcoloporowe, kolejne są płytowe dolomity z kryształami anhydrytu_ warstwy Tarnowickieśrodkowy wapień muszlowy, szare margle z wkładkami dolomitów i piaskowców- Warstwy Boruszowickie- górny wapień Muszlowy. Cały kompleks Wapienia Muszlowego uległ lokalnej dolomityzacji i został okruszcowany cynkiem i ołowiem- Dolomit Kruszconosny - wapień Muszlowy.

Kajper: występujące lokalnie iły z gipsem- Kajper Gipsowy.

Retyku praktycznie brak.

Jura Dolna: występuje wyłącznie w N części monokliny, reprezentowana przez lądowe osady- piaskowce i iłowce czasem z florą.

Jura Środkowa: w jurze środkowej zaznacza się wyraźny podział na dwa obszary sedymentacyjne:

• Obszar N- Częstochowski- ma pełny profil jury środkowej- piaski z fauną morską- Warstwy Kościeliskie - Aalen- Dolny Berias, pstre iły z syderytami- Iły Rudonośne- Górny Bajos, Baton, piaskowce wapniste, wapienie piaszczyste z bardzo licznymi amonitami - dolny Kelowej, wapienie bulaste z poziomami twardych den.

Obszar S- Krakowski- Zlepieniec Niegowicki- górny bajos, glinki ogniotrwałe- Glinki Grojeckie, w ich obrębie występują czerwone oolitowe wapienie z bardzo licznymi amonitami- Oolit Baliński, powyżej: wapień piaszczysty, piaskowiec wapnisty z bardzo licznymi amonitami- dolny Kelowej, cienka warstwa stromatolitu, bulaste wapienie z amonitami- Górny Kelowej.

Jura dolna: zielono popielate margle z amonitami- Margle Kardatowe, powyżej białe płytkowodne wapienie wykształcone w 3 odmianach facjalnych:

• Wapienie Gąbkowe, masywne są to Biochermy- wapień skalisty

• Gruboławicowy wapień z krzemieniami- krzemienie pochodzące z gąbek- wapienie uławicone

• Cienkolawicowy wapień

Te 3 odmiany wapienia zazębiają się wzajemnie i są z górnego i środkowego Oxfordu.

Powyżej leżą margle z wkładkami wapieni - Kimeryd,

Tektonika Monokliny Śląsko- Krakowska - jest to monoklina tektoniczna, jest to płyta nachylona na NE pod niewielkim kątem, utworzona na granicy Kredy i Trzeciorzędu, w jej S części znajdują się liczne uskoki o przebiegu W-E tworzące system rowów i zrębów tektonicznych, największa strukturą jest Rów Krzeszowicki wypełniony Miocenem.

Niecka Miechowska- wchodzi w skład Niecki Szczecińsko - Łódzko- Miechowskiej, wypełniona Górna Kredą. Najstarszym osadem są piaski glaukonitowe - Cenoman, powyżej wapienie z otoczakami kwarcu i zębami ryb- utwory te leżą zwykle na ściętej powierzchni wapieni Oxfordu- na platformie abrazyjnej, powyżej leżą zielone i białe margle z czertami oraz licznymi jeżowcami- margle te często spoczywają na platformie abrazyjnej utworzonej na wapieniu Jury albo na wapieniu Turonu - margli Cenomanu.

KARPATY: górotwór alpejski odsłonięty na powierzchni

Karpaty dzielą się na:

• Karpaty Centralne- w Polsce nie występują

• Karpaty Wewnętrzne i w Polsce są to:

• Masyw Tatrzański i Niecka Podhalańska

• Karpaty Zewnętrzne (fliszowe)

Granica między Karpatami wewnętrznymi a zewnętrznymi wyznacza PPS (pieniński pas skałkowy)

• Zapadlisko Przedkarpackie - rów przedgórski wypełnia niesfałdowanym jeszcze miocenem.

Masyw Tatrzański dzielimy na 3 części:

• Tatry Zachodnie

• Tatry Wysokie

• Tatry Bielskie

Tatry składa się z dwóch elementów:

1. Trzon Krystaliczny

2. Osłona Osadowa

Ad 1. Składa się z 2 elementów:

Intruzja Granitowa i osłona Metamorficzna

Intruzja Granitowa: batolit wieku górny Karbon - Westfal - utworzony z granodiorytów, granity tatrzańskie budują tatry Wysokie.

Osłona Metamorficzna zbudowana głównie z gnejsów i łupków krystalicznych, skały te powstały w wyniku metamorfozy skał osadowych- wiek Ordowik (?), Sylur, Dewon, Dolny Karbon (?), w obrębie tego występowały także ciała granitowe, elementami krystalicznymi Tatr są także czapki krystaliczne są one utworzone głównie z gnejsów i migmatytów- porwaki tektoniczne.

• Czapka Goryczkowej (Kasprowy)

• Czapka twardego Upłazu (ciemniak)

• Czapka Małołączniaka

Ad 2. Osłona osadowa obejmuje skały wieku: Perm, Trias, Jura, Dolna Kreda.

Perm- utwory Permu występują w jednym (w dwóch) miejscach (jedno pewne, drugie nie) zlepieńce czerwone utworzone z materiału lokalnego, czerwone piaskowce i łupki- osad lądowy- Zlepieniec Kopelszadzki, odpowiednik- VEPRUCANO facja alpejska.

Od Triasu: zaznacza się podział na 4 (5) stref facjalnych. Wszystkie skały osadowe tatr tworzyły się na S od trzonu krystalicznego lub na nim a w wyniku fałdowania zostały sfałdowane i przerzucone na N.

(rysunek 6 i 7)

Jednostka Strażowska- osady stosunkowo głębokiego morza, tworzyły się najbardziej na S, ma ona krótki profil obejmujący tylko środkowy Trias, występują w najbardziej Zachodniej części Tatr, w Polsce w dolnej części doliny Chochołowskiej, są to czerwone, płytowe, cukrowate (świecące) dolomity- Dolomity z Ramsau- dolny Anizyk, powyżej czerwone wapienie bulaste- Wapień z Reifling- górny Anizyk, powyżej białe margle z bardzo liczną fauna- Margle z Partnach- górny Ladyk.

Jednostka Werchowska - występowanie tej jednostki w Polsce jest dyskusyjne, być może można do niej zaliczyć występujące na zachodzie zboczy doliny Chochołowskiej i sa to żółte dolomity diploporowe - Anizyk.

Jednostka Choczańska- złożyła się na wyniesieniu, występuje w zachodniej części Tatr w Polsce w dolinie Chochołowskiej i Kościeliskiej, profil jest krótki- obejmuje Trias górny i dolną Jurę.

Trias: najstarsze są białe i żółte masywne dolomity ze szczątkami fauny- odpowiednik alpejskiej facji- Dolomit Górny- w tatrach Dolomit Choczański - wiek Karnik i Noryk (Kajper), powyżej ciemne wapienie z ramienionogami - Warstwy z Kessen wykształcone w utworach facji Kesseńskiej - Retyk.

Jura: gruby kompleks wapieni krynoidowych (głównie czerwonych rzadziej białych) czasem z rogowcami.

Jednostka Kryżniańska - pełny profil stratygraficzny bez luk, jest szeroko rozprzestrzeniona, jest to największa jednostka osadowa Tatr.

Profil: Dolny Trias: czerwone piaskowce kwarcytowe (najtwardsze skały w tatrach- dolny seis), powyżej piaskowce i pstre łupki- Warstwy z Werfen - górny Seis, powyżej żółte porowate dolomity- Dolomit Komórkowy- dolny kampil, ciemne dolomity i wapienie z małżami- Warstwy Myoforiowe - górny Kambr, Brekcja Anizyjska - Brekcja podstawowa- najniższy Anizyk, bardzo gruby kompleks dolomitów- około 1000m grubości- najważniejsze wydzielenie w tej jednostce- obrębie tych dolomitów występują wkładki różnych odmian wapieni- wiek Anizyk i Ladyn,

Trias górny: czerwone łupki ilaste z wkładkami piaskowców i dolomitów- Kajper Karpacki, powyżej występują 2 zazębiające się facje:

• Głębsza- ciemne wapienie z małżami- Warstwy z Essen, litofacja Szwabska, wiek to Retyk

• Płytsza- jasne wapienie z ramienionogami, Warstwy z Essen, litofacja Karpacka

Jura Dolna; bardzo wiele wydzieleń:

Wapienie (raczej płytkowodne)- najważniejszymi utworami są: cienko ławicowe piaskowce fliszowe- Warstwy z Gresten - Hetang

Czerwone wapienie krynoidowe- Toark

Jura Środkowa: czerwone i zielone radiolaryty- I faza pogłębiania basenu- Aalen, Bajos, Baton- jest ich mało, powyżej leżą czerwone wapienie bulaste `z amonitami” facja Ammonitico Rosso,

Jura Górna: czerwone i zielone radiolaryty - Oksford - II faza pogłębiania się basenu: Ammonitico Rosso - Kimeryd, Białe pelagiczne wapienie z Calciponella - facja Biancon - wiek Tyton, Berias, białe masywne wapienie z liczną fauna oraz wapienie rafowe-Murańskie, wiek Walanżyn, Apt, powyżej żółte margle i piaskowce Alb, Cenoman

Jednostka Wierchowa-jest ona szeroko rozprzestrzeniona, ma pełny profil- ma bardzo wiele luk stratygraficznych.

Dolny Trias: patrz jednostka Kryźniańska

Środkowy Trias: gruby kompleks wapieni z wkładkami dolomitów, najbardziej charakterystycznymi skałami są: czarne wapienie ze śladami działalności zwierząt- Wapienie Robaczkowe (giewon, czerwone wierchy)

Trias Górny: Kajper Karpacki- Kajper oraz, czarne łupki ze szczątkami roślin- Facja przybrzeżna- Warstwy Tomanowskie - Retyk, w głębszych częściach basenu w Retyku tworzyły się jasne wapienie z małżami.

Na granicy Triasu i Jury doszło do lokalnych wypiętrzeń.

Dolna Jura: bardzo silnie zróżnicowana- głównie wapienna. Na granicy jury dolnej i środkowej doszło do kolejnych ruchów orogenicznych. Najstarszymi skałami są szare piaskowce wapienne- wiek Aalen, czerwony wapień krynoidowy - Bajos, czerwony wapień z konkrecjami hematytowymi- Baton, Ammonitico Rosso - Kelowej.

Jura Górna: jasne, białe wapienie z bardzo liczną różnorodną fauną - Oxford, Beria, powyżej ciemne wapienie z jeżowcami i liliowcami - Walanzyn, Hoteryw, rafowe wapienie z bardzo liczną fauna- Facja Urgon - Barren, Apt, żółte margle z piaskowcami- Apt, Cenoman.

Tektonika Trzony krystalicznego:

Trzon krystaliczny jest niesfałdowany ale pocięty licznymi uskokami, a w strefach uskokowych występuja mylonity, w obrębie trzonu wyróżniamy 3 elewacje i 2 depresje:

• Na N jest elewacja Salatyńskiego Wierchu

• Elewacja Koszystej

• Elewacja Jagnięcego Szczytu

• Depresja (największa) Goryczkowej

• Depresja Szerokiej Jaworzyńskiej (mniejsza i głębsza)

Tektonika Osłony Osadowej:

Jednostka Srtrażowska i Choczańska występują w W części tatr- bardzo silnie sfałdowane- silnie zredukowane tektonicznie

Jednostka Kryżniańska- utworzyła wielką płaszczowiną, która po przerzuceniu jej nad trzonem, podzieliła się na kilka płaszczowin cząstkowych - są one ponasuwane na siebie- Silnie sfałdowane i zawężone znacznie odcinki profili.

Jednostka Wierchowa: 3 elementy tektoniczne:

• Element zewnętrzny- Fałd Giewontu - stromy fałd o pionowym czole - silnie zaburzony wewnętrznie a w części jądrowej ma element krystaliczny - czapka goryczkowa

• Fałd czerwonych wierchów- bardzo silnie sfałdowana struktura zawierająca w części jądrowej element krystaliczny - czapka twardego upłazu i czapka małołączniaka

• Jednostka Kominarskiego wierchu - element nie sfałdowany o budowie monoklinalnej- Autokton

Niecka Podhalańśka: obniżenie między tatrami a PPS wypełnione utworami Paleogenu, posiada 2 serie skalne:

• Starsza: węglowa, odsłania się tylko w południowej części niecki, zlepieńce utworzone z materiału tatrzańskiego- osad przybrzeżny- wiek górny Paleocen, dolne Eocen, powyżej szare uławicone wapienie z otwornicami, wapienie numulitowe- górny Eocen

• Seria fliszowa, składa się z fliszu (podhalańskiego) jest go około 25 km grubości- wiek Oligocen, najstarsze wypełnienie serii fliszowej to czarne łupki i cienkoławicowe piaskowce występujące w N części niecki- Warstw Szaflarskie, powyżej i zazębiając się z nimi leżą ciemne łupki i cienko ławicowe piaskowce z wkładkami z grubo ławicowych piaskowców i żółto wietrzejących Anherytów (węglan Ca, Mg i Fe) - Warstwy zakliczyńskie, średni ławicowe szare piaskowce wapienne i wapienne łupki- Warstwy Chochołowskie, grubo ławicowe piaskowce i zlepieńce bez łupków- Warstwy Ostryskie.

Tektonika: podhale tworzy płaska i słabo zaburzoną wewnętrznie synklinę, skrzydło S opiera się o tatry i leży „zgodnie”, skrzydło N jest odcięte wielkim uskokiem przesuwczym- południowa dyslokacja pienińska, utwory podhalańskie sfałdowały się w Miocenie w fazie sawskiej i styryjskiej.

Pieniński Pas Skałkowy:

Jest to wyjątek w skali światowej, struktura jedyna w swoim rodzaju, bardzo długa i bardzo cienka: od Rumunii po Wiedeń- maks szerokości to 10 km. W obrębie PPS wyróżnia się:

1. Serię skałkową: w Polsce są to osady Jury i Górnej Kredy

2. Starszą osłonę skałkową w Polsce -> Kreda środkowa

3. Młodszą osłonę skałkową w Polsce ->Paleogen

Ad 1. W obrębie PPS wyróżniamy 8 stref sedymentacyjnych:

• Jednostka Egzotykowa

• Jednostka Haligowiecka

• Jednostka Pienińska*

• Jednostka Braniska

• Jednoska Czertezicka

• Jednostka Czorsztyńska*

• Jednostka Magurska*

Jednostka Pienińska

• Plamiste wapienie- Pilensbach,

• luka stratygraficzna, czarne łupki z konkrecjami pirytowymi i amonitami - formacja łupków z Harcygruntu- środkowy Bajos,

• margliste wapienie z Aptyhami - formacja wapieni z Podzamcza - środkowy i górny Bajos

• Cieńkoławicowe wapienie krynoidowe z konkrecjami żelazistymi - formacja wapieni z Flaków - górny Bajos

• Zielone i czarne radiolaryty - formacja radiolarytów z Sokolicy - Baton, dolny Oksford

• Czerwone radiolaryty- formacja radiolarytów z Czajkowej górny Oksford

• Białe uławicone wapienie z rogowcami - najważniejsze skały Pienin - formacja wapieni pienińskich- kimerydy, Barrem

• Ciemne łupki z wkładkami wapieni rogowcowych - formacja łupków z Kapuśnicy- Apt, Alb

Ad 2.

• Czerwone, zielone i pstre margle- Margle Globotruńcanowe - formacja margli z Jaworek - Cenoman, koniak

• Silnie wapniste piaskowce i margliste łupki - jest to pre (syn) orogeniczny flisz- formacja Sromowiecka - Koinak, Santos.

---