Modyfikacje
Pełniąca funkcję asymilacyjną, oskrzydlona łodyga groszku pachnącego
Rozłogi jastrzębca kosmaczka
* Łodyga spichrzowa - gromadzi materiał zapasowy umożliwiając przetrwanie rośliny w trudnych warunkach, a po ich poprawie umożliwia ponowny rozwój rośliny. W budowie wewnętrznej charakterystyczna jest obecność miękiszu spichrzowego. Przykładem roślin wykształcających łodygi spichrzowe są kaktusowate.
* Cebula - są silnie skróconymi pędami podziemnymi, składającymi się z krótkiej łodyżki, zwanej piętką, i gęsto na niej osadzonych liści zmodyfikowanych do postaci łuski magazynującej zapasy. Z piętki wyrastają korzenie przybyszowe, a na jej wierzchołku znajduje się pączek szczytowy, który w następnym roku rozwija się w pęd kwiatonośny. Cebule występują głównie u roślin jednoliściennych (np. cebula zwyczajna, czosnek pospolity).
* Gałęziak - zastępuje liście w pełnieniu funkcji asymilacyjnej. Jest to spłaszczona łodyga z miękiszem asymilacyjnym, z licznymi chloroplastami. Gałęziaki wystepują np. u opuncji i szparagów.
* Rozłogi - wydłużone pędy roślin płożące się tuż nad powierzchnią ziemi. Zakorzeniając się w węzłach i wyrastając, tworzą nowe rośliny. Po obumarciu rośliny macierzystej lub oderwaniu się od niej, stają się samodzielnymi roślinami. Przykładem roślin wytwarzających rozłogi są poziomki.
* Ciernie - wyrostki o szydłowatym kształcie, ostro zakończone, chroniące rośliny przed zjedzeniem przez zwierzęta roślinożerne, będące przekształconymi liśćmi lub pędami (np. u tarniny i robinii). Ciernie są charakterystyczne dla kserofitów (roślin zasiedlających typowo suche biotopy, jak pustynie, busz i stepy), ale są spotykane i w naszej strefie klimatycznej. Ciernie są wzmocnione tkanką mechaniczną, co utrudnia ich złamanie i mają własną wiązkę przewodzącą,
* Wąsy - podobnie jak ciernie mogą być pochodzenia pędowego lub liściowego. Są to organy czepne, nierozgałęzione lub rozgałęzione, cienkie, wrażliwe na dotyk i pod wpływem bodźca mechanicznego owijające się dookoła podpory. Wąsy pędowe są przekształconymi łodygami, na których mogą występować szczątkowe liście oraz kwiaty. U męczennicy wąsy są przekształconymi pędami bocznymi wyrastającymi z pachwiny liści, u winorośli zaś wąsy stanowią zakończenia osi rozgałęzionego pędu.
* Źdźbło - zielna łodyga roślin z rodziny wiechlinowatych (traw). Cechuje się dużą wytrzymałością mechaniczną, pomimo delikatnej i lekkiej budowy. Składa się z pustych międzywęźli oraz pełnych węzłów (kolanek).
Zewnętrzną okrywę łodyg stanowi skórka (epiderma) zaopatrzona w aparaty szparkowe. Graniczy z nią kilkuwarstwowa kora pierwotna, będąca tkanką miękiszową. Mogą się w niej znajdować także pasma i grupy komórek tkanki wzmacniającej - kolenchymy i sklerenchymy, komórki wydzielnicze itp. Często zewnętrzne komórki kory zawierają chloroplasty, mają więc zdolność do fotosyntezy.
Niekiedy, u roślin dwuliściennych, ostatnia, najbardziej wewnętrzna warstwa kory może być wykształcona w postaci endodermy. W najmłodszych częściach łodygi pełni ona funkcje tkanki spichrzowej, magazynując skrobię. Często jednak warstwa ta w ogóle nie występuje. Głównym elementem wewnętrznej części łodygi (tzw. walca osiowego) jest tkanka przewodząca, budująca wiązki przewodzące.
Budowa pierwotna łodygi dwuliścennych roślin dwuliściennych łyko i drewno przedzielone są pasmem miazgi (kambium) wiązkowej - są to więc otwarte wiązki przewodzące. Na przekroju łodygi są one ułożone pierścieniowo.
Miazga wiązkowa ma charakter pierwotnej tkanki twórczej. Środek łodygi rośliny zajmuje rdzeń zbudowany z tkanki miękiszowej, w której występują duże przestrzenie międzykomórkowe. Pasma miękiszu odgraniczające poszczególne wiązki przewodzące zwane są promieniami rdzeniowymi. U wielu roślin nie ma wyraźnej granicy pomiędzy miękiszową tkanką korową, rdzeniową i promieniami rdzeniowymi. Główną rolą parenchymy łodygi jest magazynowanie substancji odżywczych.
Budowa pierwotna łodygi jednoliściennych U roślin jednoliściennych floem i ksylem budujące wiązkę stykają się ze sobą (nie ma między nimi tkanki twórczej). Są to zamknięte wiązki przewodzące. Na przekroju poprzecznym łodygi wiązki przewodzące nie tworzą regularnego kręgu, lecz są rozrzucone na całej powierzchni. Tkanka miękiszową, która je otacza, nazywana tkanką podstawową lub parenchymą podstawową, jest całkowicie jednolita. Bardzo często (np. u traw) wewnętrzna część łodygi zanika - wiązki przewodzące skupiają się w zewnętrznej części miękiszu.
# Organy roślin zielnych (tzn. nie mających możliwości wtórnego przyrostu na grubość) i roślin drzewiastych, które jeszcze nie rozpoczęły wzrostu na grubość, charakteryzują się pierwotną budową anatomiczną. Znaczy to, że ich wszystkie tkanki są pochodzenia zarodkowego i rozrosty się wyłącznie w wyniku działalności merystemów pierwotnych.
# Budowa pierwotna łodygi różni się od budowy korzenia-przede wszystkim układem tkanek przewodzących. Ksylem i floem w korzeniu są ułożone na przemian, w łodydze leżą naprzeciw siebie, tworząc wiązki przewodzące.
# Ułożone centralnie tkanki przewodzące korzenia otacza okolnica - pierścień komórek zdolnych do odróżnicowania się. Powstaje z nich merystem wtórny, warunkujący wzrost korzenia na grubość i tworzenie się korzeni bocznych. W łodydze okolnica nie występuje - wiązki przewodzące otacza warstwa komórek miękiszowych, zwana korą pierwotną.
# Wiązki przewodzące łodygi mogą mieć różną budowę i ułożenie:
- (u roślin dwuliściennych pomiędzy łykiem a drewnem występuje pasmo pierwotnej tkanki twórczej - miazgi (kambium) wiązkowej. Są to wiązki otwarte - mogą one rozrastać się, dzięki działalności miazgi. Poszczególne wiązki są poprzedzielane pasmami miękiszu - promieniami rdzeniowymi. Okrążają pierścieniem miękiszowy środek łodygi (rdzeń);
- (u roślin jednoliściennych pomiędzy ksylemem a floemem nie ma tkanki twórczej - obie tkanki przewodzące stykają się ze sobą. Nie mogą one rozrastać się (brak kambium wiązkowego) - są to wiązki zamknięte. Są one rozrzucone w miękiszowym walcu łodygi.
# Pierwotną tkanką okrywającą korzeń i łodygę jest skórka.
Przyrost łodygi na grubość rozpoczyna się od odróżnicowania się w miękiszu promieni rdzeniowych komórek leżących na przedłużeniu pasm kambium (miazgi) wiązkowego (rys. VI.18. A.). W ten sposób powstaje merystem wtórny - kambium międzywiązkowe. Łączy się on merystemem pierwotnym - kambium wiązkowym, tworząc nieprzerwany pierścień tkanki twórczej. Podczas jej podziałów do wewnątrz pierścienia odkładane jest drewno wtórne, na zewnątrz zaś tyko (rys. VI.18. B.).
W czasie wzrostu na grubość zanika wiązkowy układ tkanki przewodzącej. Zostaje on zastąpiony ciągłym, grubym cylindrem drewna i znacznie węższym łyka (rys. VI.18. C.).
Niektóre komórki, powstałe wskutek podziałów kambium, różnicują się w komórki miękiszowe, tworzące wąskie pasma tkanek miękiszowych - miękisz łykowy i drzewny (tzw. promienie drzewne i łykowe) (rys. VI.18. C.). Stanowi on system żywych komórek, łączący drewno i łyko wtórne oraz elementy przewodzące łodygi z tkankami innych organów. Jest on niezbędny dla sprawnego przewodzenia wody i substancji odżywczych, a także hormonów roślinnych.
U niektórych roślin jednoliściennych występuje specjalny typ przyrostu wtórnego. U dracen, aloesów, jukk i niektórych palm komórki okolnicy łodygi odróżnicowują się i uzyskują zdolność do podziałów. Powstała w ten sposób miazga wtórna odkłada do wewnątrz łodygi miękisz oraz drewno i łyko budujące nowe wiązki przewodzące.
Stale pogrubiające się warstwy drewna i łyka rozrywają korę pierwotną i skórkę. Funkcje okrywające przejmuje peryderma, tworzona przez pierścień felogenu. Powstaje on przez odróżnicowanie się komórek miękiszu bądź kolenchymy, leżących w obszarze kory pierwotnej. Rośliny rosnące w klimacie, gdzie sezon wegetacyjny nie trwa przez cały rok, muszą przerywać wzrost na okres zimy. Jesienią kambium zawiesza swą działalność i wznawia wiosną. Wytwarzane wczesną wiosną drewno (tzw. drewno wczesne) składa się z komórek o dużych średnicach i stosunkowo cienkich ścianach, zawiera też niewiele włókien drzewnych. Drewno tworzone późnym latem (tzw. drewno późne) składa się z wąskich komórek o grubych ścianach, jest w nim też wiele włókien drzewnych. Na przekroju łodygi warstwy drewna tworzą pierścienie (słoje) przyrostów rocznych. Pierścień drewna powstały w czasie jednego roku składa się z jasnego pasma drewna wczesnego i ciemniejszego - drewna późnego (rys. VI. 19.).
Drewno letnie i wiosenne W starych pniach zamierają wewnętrzne pasma promieni miękiszu drzewnego. Ta część drewna przestaje pełnić funkcje przewodzące i staje się tkanką mechaniczną, tzw. twardziela. Funkcje przewodzące pełni jedynie młodsza, leżąca bliżej obwodu łodygi warstwa ksylemu, tzw. biel.
Przyrost łodygi na grubość rozpoczyna się od odróżnicowania się w miękiszu promieni rdzeniowych komórek leżących na przedłużeniu pasm karbium (miazgi) wiązkowego. W ten sposób powstaje merystem wtórny - kambium międzywiązkowe. Łączy się on merystemem pierwotnym - kambium wiązkowym, tworząc nieprzerwany pierścień tkanki twórczej. Podczas jej podziałów do wewnątrz pierścienia odkładane jest drewno wtórne, na zewnątrz zaś łyko.
W czasie wzrostu na grubość zanika wiązkowy układ tkanki przewodzącej. Zostaje on zastąpiony ciągłym, grubym cylindrem drewna i znacznie węższym łyka.
Niektóre komórki, powstałe wskutek podziałów kambium, różnicują się w komórki miękiszowe, tworzące wąskie pasma tkanek miękiszowych - miękisz łykowy i drzewny (tzw. promienie drzewne i łykowe). Stanowi on system żywych komórek, łączący drewno i łyko wtórne oraz elementy przewodzące łodygi z tkankami innych organów. Jest on niezbędny dla sprawnego przewodzenia wody i substancji odżywczych, a także hormonów roślinnych.
U niektórych roślin jednoliściennych występuje specjalny typ przyrostu wtórnego. U dracen, aloesów, jukk i niektórych palm komórki okolnicy łodygi odróżnicowują się i uzyskują zdolność do podziałów. Powstała w ten sposób miazga wtórna odkłada do wewnątrz łodygi miękisz oraz drewno i łyko budujące nowe wiązki przewodzące.
Stale pogrubiające się warstwy drewna i łyka rozrywają korę pierwotną i skórkę. Funkcje okrywające przejmuje peryderma, tworzona przez pierścień felogenu. Powstaje on przez odróżnicowanie się komórek miękiszu bądź kolenchymy, leżących w obszarze kory pierwotnej.
Rośliny rosnące w klimacie, gdzie sezon wegetacyjny nie trwa przez cały rok, muszą przerywać wzrost na okres zimy. Jesienią kambium zawiesza swą działalność i wznawia wiosną. Wytwarzane wczesną wiosną drewno (tzw. drewno wczesne) składa się z komórek o dużych średnicach i stosunkowo cienkich ścianach, zawiera też niewiele włókien drzewnych. Drewno tworzone późnym latem (tzw. drewno późne) składa się z wąskich komórek o grubych ścianach, jest w nim też wiele włókien drzewnych. Na przekroju łodygi warstwy drewna tworzą pierścienie (słoje) przyrostów rocznych. Pierścień drewna powstały w czasie jednego roku składa się z jasnego pasma drewna wczesnego i ciemniejszego - drewna późnego.
W starych pniach zamierają wewnętrzne pasma promieni miękiszu drzewnego. Ta część drewna przestaje pełnić funkcje przewodzące i staje się tkanką mechaniczną, tzw. twardzielą. Funkcje przewodzące pełni jedynie młodsza, leżąca bliżej obwodu łodygi warstwa ksylemu, tzw. biel.
• W rosnących na grubość łodygach i korzeniach mamy do czynienia z wtórną budową anatomiczną. Znaczy to, że tkanki łodyg i korzeni powstają dzięki działalności merystemów, wtórnych.
• Przyrost na grubość korzeni i łodyg jest wynikiem działalności wtórnej tkanki twórczej (kambium międzywiązkowego powstałej przez odróżnicowanie się (powtórne uzyskanie możliwości podziałów) komórek okolnicy (w korzeniu) i promieni rdzeniowych (w łodydze). Łączy się ona z miazgą pierwotną w nieprzerwany pierścień.
• W wyniku działalności pierścienia tkanki twórczej do jego środka (zarówno w korzeniu, jak i w łodydze) odkładane jest drewno wtórne, a na zewnątrz łyko wtórne. Korzeń i łodyga uzyskują układ tkanek charakterystyczny dla wtórnej budowy anatomicznej i przestają się wewnętrznie różnić.
• Skórka zostaje zastąpiona wtórną tkanką okrywającą - korkiem, powstałym dzięki działalności felogenu (tkanki korko-twórczej). Felogen w korzeniu powstaje przez odróżnicowanie się komórek okolnicy, w łodydze - komórek miękiszu kory pierwotnej.