Integracja - od łacińskiego integratio, czyli odnowienie, scalenie, uzupełnienie; proces tworzenia całości, nowego bytu złożonego z części składowych (państw), dotyczący różnych dziedzin ich funkcjonowania.
Integracja ma do spełnienia kilka funkcji - obronnych, ekspansjonistycznych, politycznych i gospodarczych.
Teorie integracji:
-klasyczne
-współczesne
z innych można wymienić:
-polityczne
-ekonomiczne
-teorie o charakterze naukowym
-praktycznie realizowane zamysły
Teorie klasyczne - federalizm, konfederalizm, funkcjonalizm, neofunkcjonalizm.
Teorie współczesne - teoria komunikacyjna Karla Deutscha, intergovernmentalizm (od angielskiego government - rząd, całość można przetłumaczyć jako „międzyrządowość”), liberalny intergovernmentalizm, teoria wielopoziomowego zarządzania, sieciowa, teoria fuzji administracji Georga Wesselsa.
Klasyczne:
Federalizm - zaznaczył się wyraźnie po II wojnie światowej, dwa odłamy - federaliści radykalni i umiarkowani, radykałowie postulowali tworzenie „Stanów Zjednoczonych Europy”, umiarkowani - zwolennicy małych kroków, głównymi propagatorami byli Niemcy (Konrad Adenauer, Walter Hallstein) i Francuzi (Robert Schumann, Jean Monnet), państwa miałyby przekazać swoją suwerenność na rzecz instytucji ponadnarodowych, federaliści wspierają współpracę transatlantycką.
Zasady federalizmu:
1. bezpośrednia skuteczność prawa
2. prymat prawa europejskiego nad krajowym
Konfederalizm - państwa narodowe podmiotem integracji („Europa ojczyzn”), inicjatorami byli Francuzi (m.in. Charles de Gaulle, oraz kanclerz Niemiec Franz Josef Strauss).
Funkcjonalizm - przeciwstawny do federalizmu, teoretyk - David Mitrany, punktem wyjścia dla integracji jest umacnianie współpracy międzyrządowej a nie tworzenie instytucji ponadnarodowych, funkcjonalizm stara się budować integracje od sfery ekonomicznej, koncepcja spill over - kluczowa kategoria integracji, postęp technologiczny główna siłą.
Neofunkcjonalizm - (Ernst Hass, Leon Lindberg) integracja musi być zasilana impulsami politycznymi, zauważają pluralizm społeczeństw od których również pochodzą impulsy do integracji, docenili instytucje ponadnarodowe.
Współczesne:
Teoria komunikacyjna Karla Deutscha - waga wymiany informacji i szybkiego dostępu do niej.
Intergovernmentalizm - o integracji decydują rządy, kontakty między nimi są najistotniejsze, prace Andrew Moravcsik'a - twierdził, że integracja wzmacnia rządy, które w procesie integracji wymieniają cząstki swej siły, najwięcej na integracji zyskują państwa małe i średnie (odbierają większym część ich wagi i potęgi), Moravcsik'a skrytykowano za nieuwzględnianie roli podmiotów pozarządowych.
Liberalny intergovernmentalizm - (połowa lat 90.) proces integracji dwu fazowej: pierwsza ma charakter neofunkcjonalny (biorą w niej udział różne podmioty, grupy interesu..., które zgłaszają rządom potrzebę integracji), w drugiej fazie rządy uzgadniają między sobą kształt polityki integracyjnej.
Wielopoziomowe zarządzanie - Unia Europejska jest traktowana jako struktura o wielu poziomach, które uczestniczą w zarządzaniu.
Koncepcja Wolfganga Wesselsa - koncepcja o fuzji administracji, bada integrację na poziomie administracji i urzędników, wyjaśnia na poziomie średnim.
Teorie sieciowe - zwracają uwagę na to, że w integracji rozwijają się różne powiązania, które tworzą sieć wymiany interesów. Sieci tworzą euroregiony, miasta partnerskie, instytucje formalne i nieformalne...
Teorie ekonomiczne - np. koncepcja Beli Balassy'a - integracja ekonomiczna przechodzi przez pewne etapy:
1 faza - budowanie strefy wolnego handlu
2 faza - unia celna
3 faza - wspólny rynek
4 faza - unia ekonomiczna, gospodarcza i walutowa
5 faza - unia polityczna
Modele integracji międzynarodowej:
Europejski - filozofia postępującej integracji (w sensie podmiotowym i przedmiotowym), silnie rozbudowana struktura organizacyjna, rozwinięty system prawny, wyeliminowanie samodzielności państw w pewnych dziedzinach, państwa starają się prowadzić swoją aktywność poprzez działania kolektywne.
Amerykański (tzw. model wolnego handlu) - model ten ma charakter statyczny, państwa nie wychodzą poza etap sfery wolnego handlu, państwa działają tylko w sferze wymiany towarów, struktura wewnętrzna jest spłaszczona i ograniczona do minimum, system prawny słabo rozwinięty, samodzielność państw nie jest ograniczona.
Historia rozwoju integracji europejskiej (okresy):
według prof. Cezarego Miki:
1945-1951 - okres rodzenia się konkretnej idei integracji i dążenia do jej realizacji
1951-1957 - okres samodzielnego istnienia Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, czas ustalania stosunku idei integracyjnej do realnych możliwości integracji
1957-1986 - okres umacniania podstaw integracji i zacieśniania więzi gospodarczych między państwami członkowskimi
1986-1992 - okres oddziaływania Jednolitego Aktu Europejskiego i przygotowań do utworzenia Unii Europejskiej (budowanie rynku wewnętrznego)
1992-1999 - okres budowania Unii Europejskiej, wypełnianie jej treścią oraz rozszerzanie jej na inne dziedziny polityki Unii (II i III filar polityki UE), budowanie unii walutowej
po roku 1999 - wejście w życie Traktatu Amsterdamskiego, reforma instytucji unijnych w kontekście rozszerzenia o nowych członków
podział etapów według Elżbiety Kaweckiej-Wyrzykowskiej:
1951-1958 - okres istnienia Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali i sprawdzania rozwiązań ponadnarodowych
1958-1973 - szybki rozwój gospodarczy i pogłębianie integracji
1973-1983 - okres europesymizmu, słabość struktur integracyjnych
1983-1992 - okres ponownego ożywienia, aktywność Parlamentu Europejskiego, Jednolity Akt Europejski
1993-1998 - okres realizacji Traktatu z Maastricht
po 1 I 1999 - okres realizacji unii gospodarczej i walutowej, prace nad Konstytucją Europejską (konstytucjonalizacja)
Poparcie społeczne dla integracji ewoluowało od consensusu dozwalającego (akceptacja działań własnych rządów) do stanowiska bardziej wstrzemięźliwego obecnie.
Czynniki integracji:
-historyczne (doświadczenia II wojny światowej)
-ekonomiczne
Kalendarium integracji:
14 maja 1947 - unia celna państw Beneluksu
1948 - Traktat Europejski w sprawie Gospodarczej, Społecznej i Kulturalnej Współpracy oraz Zbiorowej Samoobrony
16 kwietnia 1948 - 16 państw utworzyło Europejską Organizacje Współpracy Gospodarczej dla realizacji Planu Marshalla
8-10 maja 1948 - Kongres Europejski w Hadze zorganizowany przez Międzynarodowy Komitet Ruchów Jedności Europejskiej
4 kwietnia 1949 - w Waszyngtonie sporządzono Traktat Północnoatlantycki tworzący NATO
5 maja 1949 - w Londynie podpisano Statut Rady Europy
9 maja 1950 - przedłożenie przez Roberta Schumanna (ministra spraw zagranicznych Francji) projektu ponadnarodowego ugrupowania gospodarczego węgla i stali w Europie
24 października 1950 - plan Plevain'a postulujący utworzenie Europejskiej Wspólnoty Obronnej
18 kwietnia 1951 - podpisano (wszedł w życie 25 lipca 1952 r.) Traktat Paryski ustanawiający Europejską Wspólnotę Węgla i Stali (EWWiS), ustanowiono Wysoką Władzę (poprzedniczkę Komisji Europejskiej)
27 maja 1952 - w Paryżu podpisano Traktat Europejskiej Wspólnoty Obronnej, ale Zgromadzenie Europejskie 30 sierpnia 1954 r. odrzuciło ten traktat. Równolegle pracowano nad utworzeniem Europejskiej Wspólnoty Politycznej.
1-2 czerwca 1955 - spotkanie w Messynie powołujące grupę ekspercką pod kierunkiem Paula Henri Spaacha, projektującą nową organizację europejską
25 marca 1957 - Traktat Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (6 państw)
Cele EWG:
-zbudowanie unii celnej
-ustanowienie wspólnej taryfy celnej i polityki handlowej
-jednolity rynek wewnętrzny
-wspólna polityka rolna, transportowa i konkurencji
-procedury koordynacji polityk gospodarczych
-równowaga w bilansach płatniczych
-zbliżanie ustawodawstw
-Europejski Fundusz Społeczny
-Europejski Bank Inwestycyjny
-stowarzyszenie krajów i terytoriów zamorskich
Równolegle z traktatem o EWG negocjowano traktat o Europejskiej Wspólnocie Energii Atomowej (EURATOM).
Powstał Komitet Ekonomiczny i Społeczny (dla EWG i EURATOM) oraz Komitet Konsultacyjny dla EWWiS.
Traktat o Fuzji Instytucji (podpisany 8 kwietnia 1965, wszedł w życie 1 lipca 1967):
-celem była weryfikacja systemu instytucjonalnego EWWiS, EWG i EURATOM; obejmował jedną Radę, Komisję, Zgromadzenie i Trybunał; odrębny pozostał Komitet Konsultacyjny EWWiS i Komitet Ekonomiczny i Społeczny
-scalenie administracji Wspólnot
-dostosowanie postanowień finansowych
-przyjęto Protokół o Przywilejach i Immunitetach Wspólnot, oraz decyzję dotyczącą siedzib instytucji wspólnotowych
Wybory do Parlamentu Europejskiego z czerwca 1979 były pierwszymi bezpośrednimi wyborami we Wspólnotach Europejskich.
Uroczysta Deklaracja o Unii Europejskiej (czerwiec 1983) - pierwszy dokument, w którym pojawia się jako cel stworzenie Unii Europejskiej.
Tworzenie jednolitego rynku europejskiego - efektem była Biała Księga Komisji na temat rynku wewnętrznego.
Jednolity Akt Europejski:
-podpisany 17 lutego 1986 w Luksemburgu (9 państw) i 28 lutego 1986 w Hadze (pozostałe 3 państwa). Wszedł w życie 1 lipca 1987. Zmienia traktaty założycielskie po 30 latach funkcjonowania Wspólnot.
-zakładał stworzenie jednolitego rynku wewnętrznego (swobodny przepływ towarów, usług, kapitałów i płatności) do końca 1992 roku
-wpisanie celu budowy unii gospodarczej i walutowej
-tworzy podstawy prawno-międzynarodowe dla Rady Europejskiej i Europejskiej Współpracy Politycznej
-tworzy nowe procedury legislacyjne: procedurę współpracy i procedurę zgody Parlamentu
-zwiększono kompetencje Komisji
-przewidziano utworzenie Sądu I instancji
Traktat o Unii Europejskiej:
-podpisano 7 lutego 1992 roku w Maastricht
-wszedł w życie 1 grudnia 1993
-tworzy Unię Europejską składającą się z 3 filarów:
pierwszy filar (wspólnotowy) obejmuje trzy wspólnoty: EWWiS, EWG i EURATOM, ma charakter ekonomiczny
drugi filar to wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa, ma charakter międzyrządowy, polityczny
trzeci filar to współpraca w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych
-zawiera plan drugiego i trzeciego etapu budowy unii gospodarczej i walutowej
-nowa procedura współdecydowania stawia Parlament na równi z Radą w legislacji
-zwiększono liczbę przypadków stosowania procedury zgody
-przyznano Parlamentowi prawo zatwierdzania członków Komisji i jej przewodniczącego
-zwiększono liczbę spraw głosowanych kwalifikowaną większością głosów w Radzie
-określił status Trybunału Obrachunkowego
-stworzył podstawy prawne Sądu I instancji
-przewidziano utworzenie nowych organów (Komitetu Regionów, Komitetu Ekonomicznego, Komitetu Finansowego, Europejskiego Banku Centralnego, Komitetu Koncyliacyjnego, Komitetu Śledczego i Rzecznika Praw Obywatelskich)
-poszerzono obszar działania Wspólnoty Europejskiej (infrastruktura transeuropejska, kultura, ochrona zdrowia, ochrona konsumenta, edukacja, szkolnictwo zawodowe)
-przewidziano nową konferencję międzyrządową w 1996 roku, przygotowującą Unię Europejską do nowego rozszerzenia i zwiększenia efektywności zewnętrznych działań Unii Europejskiej
Traktat Amsterdamski:
-podpisany 2 października 1997
-wszedł w życie 1 maja 1999
-dostosowania instytucjonalne do nowego rozszerzenia
Traktat Nicejski:
-podpisany 26 lutego 2001
-wszedł w życie 1 lutego 2003
-składają się na niego cztery protokoły:
pierwszy w sprawie poszerzenia Unii
statut Trybunału Sprawiedliwości
trzeci o skutkach finansowych wygaśnięcia Traktatu EWWiS i o Funduszu Badawczym Węgla i Stali
czwarty dotyczący artykułu 64
-Sąd I instancji stał się samodzielną instytucją
-przewidziano nową konferencję rządową dla rozstrzygnięcia spraw: Karty Praw Podstawowych, roli parlamentów narodowych, relacjami między kompetencjami państw i Wspólnot
-na szczycie w Laecken (grudzień 2001) postanowiono zwołać Konwent Europejski celem przygotowania Konstytucji dla Europy; projekt był gotowy w lipcu 2003; Traktat Ustanawiający Konstytucję dla Europy uchwalono 29 października 2004 na Kapitolu w Rzymie
Struktura prawa europejskiego
-prawo pierwotne organizacji - ustanawiające organizację i postanowienia ją zmieniające
-prawo wtórne/pochodne - prawo stanowione przez organizację
-decyzje wiążące dotyczące wewnętrznego funkcjonowania organizacji
-decyzje wiążące odnoszące się do państw członkowskich organizacji - prawo pochodne organizacji
Organizacja ponadnarodowa - szczególny rodzaj organizacji, która tworzy samodzielny, autonomiczny porządek prawny, różny od prawa międzynarodowego i prawa krajowego państw członkowskich. Wyróżnia je stanowienie prawa pochodnego szczególnego rodzaju - stosowanego bezpośrednio w sferze wewnętrznej państw członkowskich, charakteryzującego się pierwszeństwem stosowania i bezpośrednim skutkiem.
Ustanowienie Unii Europejskiej:
-art. 1 Traktatu z Maastricht
-polityki i formy współpracy (II i III filar UE)
Elementy UE:
1. Postanowienia wspólne Traktatu UE.
2. Filar I UE (Wspólnota Europejska i EURATOM).
3. Filar II UE (Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa, art. 11-28 Traktatu UE).
4. Filar III UE (współpraca sądów i policji w sprawach karnych, art. 29-42).
5. Ściślejsza współpraca (art. 43-45).
6. Postanowienia końcowe, formalne (art. 46-53).
Ad. 1.
-cele Unii (precyzuje je art. 2):
wzrost gospodarczy
postęp społeczny
zrównoważony rozwój
spójność ekonomiczno-społeczna
jedna waluta
potwierdzenie tożsamości Unii przez Wspólną Politykę Zagraniczną i Bezpieczeństwa
wspólna polityka obronna
umacnianie i ochrona praw i interesów obywateli
utrzymanie i rozwój Unii jako przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i stabilności
zachowania dorobku prawnego UE
-ramy instytucjonalne (art. 3-5):
Unia „wypożycza” instytucje od Wspólnot Europejskich
Jedynym organem Unii jest Rada Europejska
-sfera aksjologiczna, wartości UE (art. 6):
wolność
demokracja
poszanowanie praw człowieka i podstawowych wolności
państwo prawa
Unia respektuje prawa podstawowe określone przez Europejską Konwencję Praw Człowieka
prawa podstawowe wynikające z tradycji konstytucyjnej wspólnej dla państw członkowskich
Unia szanuje tożsamość narodową państw członkowskich
Karta Praw Podstawowych (dołączona do Traktatu Europejskiego, wprowadzono ją też do Traktatu Konstytucyjnego)
-art. 7 przewiduje zastosowanie sankcji przy naruszeniu przez członków zasad art. 7
Ad. 2.
-obie wspólnoty mają podmiotowość prawno-międzynarodową i podmiotowość prawną w rozumieniu prawa krajowego państw członkowskich (art. 282)
-wspólnoty spełniają specyficzne kryteria jako organizacje ponadnarodowe - utworzyły autonomiczny porządek prawny i mogą stanowić prawo, które obowiązuje w sferze wewnętrznej państw członkowskich mając pierwszeństwo stosowania wobec prawa krajowego)
-orzeczenie w sprawie Costa przeciwko NL - państwa członkowskie ustanawiając wspólnoty utworzyły samodzielną europejską i porządek prawny, a prawo to nie może być podważane przez krajowe przepisy prawne
-zadaniem głównym jest stworzenie wspólnego rynku i prowadzenie wspólnych polityk
-EURATOM - kontrola i koordynacja cywilnego wykorzystania energii atomowej
Ad. 3.
-umacnianie tożsamości w stosunkach międzynarodowych (szczególnie w dziedzinie bezpieczeństwa)
Ad. 4.
-rozwijanie współpracy w tych dziedzinach
Ad. 5.
-określana też jako wzmocniona współpraca (inchased cooperation)
-państwa UE starają się działać razem, to jednak mogą podejmować pewne działania w mniejszej grupie
-wprowadzono ją po doświadczeniach procesu z Schengen (zniesienia kontroli granicznych miedzy członkami UE - 1985, umowa ta znalazła się poza Traktatem) i Unii Gospodarczej i Walutowej (nie wszystkie państwa w niej uczestniczą)
-warunki jej zaistnienia (art. 43-45):
musi być skierowana na wspieranie celów i realizacji interesów Unii
szanuje zasady określone w Traktatach i jednolite ramy instytucjonalne Unii
jest podejmowana jedynie wówczas, kiedy cele określone w Traktatach nie mogą być osiągnięte przy wykorzystaniu zawartych w nich procedur
obejmuje większość państw członkowskich
nie narusza wspólnotowego dorobku prawnego
nie narusza kompetencji, praw i obowiązków oraz interesów państw członkowskich nie biorących w niej udziału
jest otwarta dla wszystkich państw członkowskich, które mogą się do niej włączyć
Ad. 6.
-zmiana Traktatów ustanawiających UE i Wspólnoty (art. 48):
wniosek o zmianę Traktatu złożony do Rady Europejskiej przez członka lub Komisję Europejską
Rada zwołuje Konferencję Międzyrządową (ang. IGC)
w jej ramach przygotowuje się projekt zmiany przyjmowany przez Radę
ostateczna wersje jest podpisywana przez państwa członkowskie i poddana weryfikacji
-modyfikacja Traktatów - zmiana ich postanowień na mocy decyzji instytucji Wspólnot upoważnionych do tego przez same Traktaty
-uzyskanie członkostwa (art. 49):
formalny wniosek państwa o przyjęcie do Unii jako całości
a vis z pytaniami do kandydata
screaning - przegląd prawa w jakim stopniu kandydat jest dostosowany do prawa Unii
negocjacje właściwe (w 3 obszarach ze względu na stopień trudności i wielu obszarach tematycznych, np. Polska negocjowała 31 obszarów tematycznych)
podpisanie, ratyfikacja, wejście w życie
-Traktat jest zawierany z państwami członkowskimi Unii a nie samą Unią jako organizacją międzynarodową
-ramy czasowe istnienia Unii:
w kwestiach gospodarczych i politycznych Wspólnoty osiągnęły point of no return, punkt z którego nie można się wycofać
w kwestiach prawnych - EWWiS zawarto na 50 lat, w lipcu 2002 wygasł, traktaty EWG i EURATOM na czas nieokreślony)
-kwestia wystąpienia z UE:
obecnie Traktaty tego nie przewidują (dopiero Traktat Konstytucyjny wprowadza taki zapis)
może być zastosowane jednostronne wystąpienie z powołaniem się na klauzulę zasadniczej zmiany okoliczności
wystąpienie na ogólnych zasadach wypowiedzenia umowy lub faktycznego wystąpienia z organizacji międzynarodowej
Brytyjczycy próbowali wystąpić w 1975 r., Grenlandia, jako terytorium duńskie opuściła Wspólnotę w 1984 r.
-kwestia wykluczenia z UE:
obecnie Traktaty nie zawierają takich postanowień
w skrajnym przypadku można powołać się na traktaty międzynarodowe (art. 60 wiedeńskiej konferencji w sprawie umów międzynarodowych) w przypadku ciężkiego naruszenia postanowień
-problem terytorialnego zakresu obowiązywania Unii:
umowa jest stosowana na całym terytorium, chyba że jej postanowienia stanowią inaczej
ograniczenia dotyczą:
szczególnego stosowania Traktatu w stosunku do Azorów, Madery, Wysp Kanaryjskich i departamentów zamorskich Francji
wyłączenie Traktatu w stosunku do bazy wojsk brytyjskich na Cyprze
ograniczenie stosowania taryf celnych na wyspie Man i wyspach na kanale La Manche
Wyspy Owcze i Alandzkie - wyłączenie stosowania Traktatu, Grenlandia - specjalny status stowarzyszenia
-podmiotami prawa UE są nie tylko państwa, ale i osoby fizyczne i prawne podlegające prawu państw członkowskich (w obszarze I filaru UE) - precedens orzeczenia Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości w sprawie van Gent kontra Loos, 15 luty 1963 r.
-status języków państw członkowskich jest trojakiego rodzaju:
są językami autentycznymi Traktatów (są one spisane 21 językami na 25 państw członkowskich)
języki urzędowe (obecnie 20) - art. 290 Wspólnoty mówi o ustalaniu języków urzędowych przez Radę Europejską
języki robocze (używane w pracy urzędniczej Unii) - angielski, francuski, dawniej też niemiecki; w Europejskim Trybunale Sprawiedliwości roboczy jest francuski
Symbole Unii Europejskiej:
-flaga granatowa z 12 złotymi gwiazdami (przyjęta w 1986 r. jako symbol Rady Europy)
-hymn - aranżacja Herberta von Karajana 4 części 9 symfonii Ludwiga van Beethovena
-9 maja - Dzień Europejski
Metody rozwoju UE:
-metoda wspólnotowa (właściwa dla I filaru UE) - inicjatywa legislacyjna Komisji, decyzje Rady większością kwalifikowaną, aktywna rola Parlamentu w procesie legislacyjnym, procedura współdecydowania, jednolite stosowanie prawa i kontrola Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości
-metoda międzyrządowa (II i III filar UE) - podejmowanie decyzji w Radzie i jednomyślność, doradcza rola Parlamentu, ograniczona inicjatywa legislacyjna Komisji, ograniczona rola Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości
Charakter prawny Unii:
-nie nadano jej expressis verbis podmiotowości prawnej
-nie została wyposażona we własne kompetencje
-nie dysponuje własnymi organami
-mechanizm konstruktywnej kooperacji
Ogólne zasady integracji (gospodarczej i ekonomicznej):
1. Zasady określone traktatowo.
2. Zasady wykształcone w praktyce (określone orzeczeniami Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości).
Ad. 1.
-zasada niedyskryminacji (dyskryminacja - niejednakowe traktowanie obiektywnych sytuacji) ze względu na obywatelstwo (art. 12)
-zasada subsydiarności (przeniesienie podejmowania decyzji na możliwie niski szczebel administracji) i proporcjonalności (art. 5)
-zasada lojalności, solidarności (art. 10)
Ad. 2.
-zasady równowagi instytucjonalnej:
instytucje wspólnotowe mogą działać tylko i wyłącznie w ramach przyznanych im kompetencji
żadna instytucja nie może zastępować innych
instytucje muszą bezwzględnie przestrzegać procedur określonych przez Traktat
instytucje mają obowiązek współdziałania w celu realizacji zadań wyznaczonych przez prawo wspólnotowe
-zasady demokratycznego państwa prawnego
Źródła prawa europejskiego
1. Prawo pierwotne.
2. Umowy międzynarodowe zawierane przez UE.
3. Prawo wtórne stanowione przez UE.
Ad. 1.
-normy prawa pisanego (konwencyjne):
traktaty założycielskie
inne porozumienia między państwami członkowskimi (Układ o Fuzji Organów, Jednolity Akt Europejski, Traktat z Maastricht, Traktat Amsterdamski, Traktat Nicejski)
umowy akcesyjne
dwa akty formalnie pierwotne, ale ze względu na treść są konstytucyjne - decyzja o wyborach bezpośrednich do Parlamentu Europejskiego i decyzja o utworzeniu Sądu I instancji
-normy niepisane:
prawo zwyczajowe
ogólne zasady prawa
Ad. 2.
-umowy na podstawie art. 300 (o charakterze handlowym) i art. 310 (umowy o stowarzyszeniu)
Ad. 3.
-mogą być wydawane przez różne instytucje, ale zasadniczo wydaje je się na podstawie Traktatów
-instytucja musi określić artykuł Traktatu, na podstawie którego wydaje dany akt
Dzielą się na akty:
-oznaczone (dyrektywy, decyzje, opinie, rozporządzenia)
dyrektywy - adresowane do wszystkich, wiążą państwa co do celu, są bezpośrednio obowiązujące i bezpośrednio skuteczne w momencie upłynięcia czasu jaki ma państwo na ich wprowadzenie i jeżeli spełniają warunek jasności, precyzji, bezwarunkowości i kompletności
decyzje - akty wiążące, konkretne i indywidualne, adresatami mogą być państwa członkowskie (wszystkie lub tylko wybrane) lub podmioty indywidualne, podlegają kontroli Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości
Zasady prawa wspólnotowego:
-zasada solidarności
-ściślejszej współpracy
-bezpośredniego obowiązywania
-skutku bezpośredniego
-prymatu prawa unijnego nad krajowym
-subsydiarności
Zapytania prejudycjalne - kierowane są do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, dotyczą stosowania prawa wspólnotowego na terenie UE, art. 234 opisuje kompetencje ETS w sprawie tej procedury.
Interpretacja prawa:
-generalnie nie odbywa się ona tak samo jak interpretacje prawa międzynarodowego, prawo jest stanowione w innych mechanizmach
Wykładnie prawa:
-dosłowna (językowa) - wyjaśnienie znaczenia słów użytych w normie
-systematyczna - znaczenie normy prawnej jest interpretowane w kontekście całości systemu prawnego Wspólnot
-teleologiczna - związana z celem, istotą jest wyznaczenie celu i sensu tej regulacji, celem tej interpretacji jest maksymalizacja praktycznego oddziaływania prawa
Stanowienie prawa w UE
Może być stanowione przez instytucje UE lub przez zawieranie umów międzynarodowych.
Zasada ograniczonej kompetencji szczegółowej - wspólnoty nie posiadają kompetencji do określania swoich uprawnień. Rada, Parlament i Komisja mogą stanowić prawo na podstawie Traktatu. Norma nadająca kompetencje ustala też rodzaj aktu prawnego.
Akt prawny może być wydany na podstawie uprawnienia generalnego. Jeżeli Wspólnota nie jest uprawniona w danej dziedzinie to kompetencje przysługują państwom członkowskim.
-kompetencje konkurencyjne - dopóki nie działa Wspólnota właściwe są państwa, ale jeżeli Wspólnota uregulowała jakąś dziedzinę państwa nie działają
-kompetencje równoległe - Wspólnoty i państwa członkowskie mogą uchwalać regulacje
Tryby stanowienia prawa:
1. Procedury bez udziału Parlamentu.
2. Procedury konsultacyjne.
3. Procedury współpracy.
4. Procedury współdecydowania.
5. Procedury zgody (assent)
6. Procedura budżetowa.
Ad. 1.
-zamknięte w grupie Rada-Komisja
-zastrzeżone dla spraw, w których Parlament sobie nie radzi
Ad. 2.
-Parlament uczestniczy obligatoryjnie lub fakultatywnie
-ta procedura spycha Parlament na margines
Ad. 3.
-wprowadzone Jednolitym Aktem Europejskim
-udział Parlamentu w tworzeniu jednolitego rynku wewnętrznego
-przewiduje dwa czytania projektu w Parlamencie
-szczegółowy opis w art. 252
Ad. 4.
-wprowadza je Traktat o Unii Europejskiej
-wzmocnione przez Traktat Amsterdamski i Nicejski
-opisane w art. 251
-podnoszą rangę Parlamentu do roli współlegislatora
-przewidują nawet trzy czytania projektu w Parlamencie
-możliwość tworzenia komitetu koncyliacyjnego między Radą a Parlamentem kiedy nie zgadzają się co do projektu (skład: 25 przedstawicieli Rady, 25 Parlamentu i jeden przedstawiciel Komisji bez prawa głosu)
Ad. 5.
-zapewniają udział Parlamentu przy zawieraniu przez Radę umów międzynarodowych
Przypadki stosowania:
przy umowach stowarzyszeniowych
przy tworzeniu wspólnych systemów instytucjonalnych z innymi państwami
kiedy umowa jest kosztowna dla budżetu ogólnego
Ad. 6.
-opis w art. 272
-przewiduje dwa czytania projektu w Parlamencie
-wydatki budżetu ogólnego dzielą się na obligatoryjne (za te odpowiada Rada) i nieobligatoryjne (odpowiedzialność Parlamentu)
-rola Komisji kończy się na przedstawieniu „wstępnego projektu budżetu”, potem trafia on do Rady, które formułuje projekt właściwy, przekazywany Parlamentowi do uchwalenia
Zasady rynku wewnętrznego
Reguły w Traktacie o Unii Europejskiej:
-definicja w art. 14, ustęp 2 - państwa członkowskie tworzą rynek wewnętrzny, jego integralnym elementem jest swoboda przepływu towarów, osób, kapitału i płatności, zakładania przedsiębiorstw, świadczenia usług
1 I 1970 r. - unia celna, wspólna taryfa celna na towary z państw trzecich
1 I 1993 r. - jedno terytorium bez granic wewnętrznych, wolny przepływ towarów
1994 r. - wspólnotowy kodeks celny
Pochodzenie towarów:
-uprzywilejowane - na podstawie umów Unii Europejskiej z innymi państwami
-nieuprzywilejowane
Rozporządzenie śrubokrętowe - nie nadają pochodzenie towarom proste czynności (skręcanie, składanie, przykręcanie tabliczek), towar zostaje wytworzony w tym obszarze celnym, w którym nastąpiło ostatnie uzasadnione technologicznie przetworzenie w wyspecjalizowanym zakładzie produkcyjnym.
Formuła Dassonville - wszelkie zasady handlu, które bezpośrednio lub pośrednio, w sposób rzeczywisty lub potencjalny mogą wpływać na handel między państwami członkowskimi.
Swobodny przepływ usług
-wyłączone z niego są usługi transportowe, ubezpieczeniowe i bankowe
-art. 50 definiuje usługi - świadczenia wykonywane odpłatnie, jeśli nie są one regulowane przez postanowienia dotyczące swobodnego przepływu towarów, kapitału i osób
-obejmują w szczególności działania:
o charakterze przemysłowym
o charakterze handlowym
o charakterze rzemieślniczym
wolne zawody
Swoboda przepływu osób
-zakaz dyskryminacji ze względu na obywatelstwo
W zakresie samodzielnych subwencji państw członkowskich Unia Europejska dopuszcza:
-pomoc socjalną na rzecz poszczególnych konsumentów
-pomoc w celu likwidacji szkód wyrządzonych przez katastrofy naturalne
-pomoc dla gospodarki „nowych landów” RFN dotkniętych z powodu podziału Niemiec, o ile pomoc ta jest wymagana dla wyrównania szkód wynikających z podziału
-pomoc po uzyskaniu zgody Komisji Europejskiej:
dla regionów słabszych ekonomicznie
na rzecz projektów prowadzonych we wspólnym interesie Europy
dla rozwijania pewnych dziedzin gospodarki lub pewnych obszarów gospodarczych oraz regionalne dotacje na rzecz rozwijania zaawansowanych technologii
wspieranie kultury i ochrony dziedzictwa kulturalnego, o ile nie narusza to zasad konkurencji w Unii
SOLVIT - system efektywnego rozwiązywania problemów jednolitego rynku.
Finansowanie Unii Europejskiej
Elementy:
-budżet ogólny (dochody i wydatki EWWiS i EURATOM; niewielkie rozmiary)
-Europejski Fundusz Rozwoju (wsparcie dla państw rozwijających się spoza Unii Europejskiej)
-budżety satelitarne
Poza budżetem znajduje się Europejski Bank Inwestycyjny. Nie przewiduje się włączenia do budżetu wydatków związanych z I i II filarem Unii Europejskiej.
do 1969 r. - Wspólnoty finansowane były tylko ze składek państw członkowskich
od 1970 r. - szczyt w Luksemburgu wprowadził od 1971 r. system środków własnych (tradycyjne: cła, opłaty rolne i cukrownicze; oraz dochody z VAT)
1984 r. - szczyt w Fontainebleu, pobieranie jednolitej stawki od PKB państw członkowskich
1999 r. - Rada Europy w Berlinie przeprowadziła reformę budżetu w ramach Agendy 2000 (perspektywa do roku 2006), porozumienie międzyinstytucjonalne dotyczące dyscypliny budżetowej
Zasady tworzenia budżetu:
-zasada jednolitości
-zasada uniwersalności
-zasada jednoroczności
-zasada równowagi
-zasada specyfikacji wydatków
-zasada wyrażania dochodów i wydatków w euro
Procedura budżetowa (art. 272):
-wstępny projekt budżetu (przygotowywany przez Komisję Europejską)
-przedstawiony musi być Radzie nie później jak do 15 czerwca
-Rada przygotowuje projekt budżetu i przeprowadza jego pierwsze czytanie
-Rada oddaje projekt do Parlamentu do 15 września
-projekt przyjmuje się na grudniowej sesji Parlamentu
Dochody budżetu ogólnego, kategorie:
-tradycyjne środki własne (cła, opłaty rolne i cukrowe)
-środki z VAT-u
-wpłaty państw członkowskich (tzw. czwarte źródło), stawka proporcjonalna do dochodów państw (nie może być więcej jak 1,27% PKB państw członkowskich)
Dochody budżetu na rok 2005:
-opłaty rolne - 819 mln euro (0,77% dochodów Unii)
-opłaty cukrowe - 793 mln euro (0,74%)
-cła - 10 mld 75 mln euro (10,11%)
-VAT - 15 mld 313 mln euro (14,4%)
-wpłaty z PKB - 77 mld 583 mln euro (72,98%)
-inne - 1 mld 40 mln euro (0,97%)
Razem: 106 mld 300 mln euro
Wydatki 2005:
Razem: 116 mld 500 mln euro po stronie zobowiązań i 106 mld 300 mln euro po stronie płatności - jest to 1,004% dochodu PKB wszystkich państw członkowskich (tegoroczny budżet jest o 4,4% większy niż zeszłoroczny).
Struktura wydatków:
-rolnictwo - 49 mld 110 mln euro (46,19% wydatków)
-działania strukturalne - 32 mld 390 mln euro (30,47%)
-polityki wewnętrzne - 7 mld 920 mln euro (7,45%)
-działania zewnętrzne - 5 mld 470 mln euro (5,14%)
-administracja - 6 mld 350 mln euro (5,97%)
-pomoc przedakcesyjna - 3 mld 280 mln euro (3,03%)
-rekompensaty dla nowych członków - 1 mld 300 mln euro (1,22%)
Płatnicy netto:
-Niemcy - powyżej 5 mld euro rocznie
-Włochy i Wielka Brytania - 2 mld 900 mln euro
-Francja i Holandia - 2 mld 200 mln euro
-Szwecja - 750 mln euro
-Belgia i Austria - 300 mln euro
-Luksemburg - 50 mln euro
Beneficjenci:
-Hiszpania - 8 mld 900 mln euro
-Grecja - 3 mld 400 mln euro
-Portugalia - 2 mld 100 mln euro
-Irlandia - 1 mld 600 mln euro
Polska wpłata do budżetu wyniosła w 2004 r. 1 mld 24 mln euro, w tym roku przewiduje się 2 mld 340 mln euro.
Zasadą jest, że jeżeli w danym roku zostaje w budżecie nadwyżka, to staje się ona dochodem następnego roku (z 2004 r. zostało ponad 2 mld euro).
Wspólna polityka handlowa
Zasady (art.133):
-Wspólna Polityka Handlowa opiera się na jednolitych zasadach w odniesieniu do:
zmian stawek celnych
zawierania umów celnych i handlowych
ujednolicenia środków liberalizujących
jednolite zasady w polityki eksportowej
jednolite środki podejmowane w przypadku dumpingu i subsydiów
-umowy dotyczące handlu usługami kulturalnymi, audiowizualnymi, edukacyjnymi, zdrowotnymi i społecznymi należą do kompetencji dzielonych między Unię i państwa członkowskie
-ochrona rynku Unii (środki protekcji defensywnej: postępowania antydumpingowe, antysubwencyjne, ochronne przed nadmiernym importem)
-przeciwdziałanie barierom w handlu
Unia jednostronnie przyznaje ułatwienia państwom słabiej rozwiniętym w ramach systemu Jednostronnych Preferencji Celnych.
Umowy mieszane:
-stowarzyszeniowe
-o handlu i współpracy
Piramida preferencji handlowych:
-unia celna między Wspólnotami a partnerem trzecim (obecnie z Turcją, Andorą i San Marino)
-quasi rynek wewnętrzny (z Norwegią, Islandią i Lichtensteinem)
-strefy wolnego handlu (z Bułgarią, Rumunią i państwami MERCOSUR)
-jednostronne preferencje handlowe (np. z państwami Afryki)
-jednostronne preferencje celne (z państwami WNP, Afryki - razem prawie 170 państw)
-brak preferencji, stosunki handlowe na zasadach systemu GATT i WTO (z USA, Japonią, Australią, Kanadą)
Wspólna polityka rolna
Geneza:
-założenia opracowano jeszcze przed Traktatem o EWG
-w 1958 r. w miejscowości Spressa we Włoszech odbyła się konferencja rolna EWG
Fazy:
-lata 60 - ograniczenie deficytów produkcji
-lata 70 - osiąganie samowystarczalności i przejście do eksportu
-lata 80 - walka z nadwyżkami w produkcji rolnej
-lata 90 - okres reformy i wyhamowania produkcji
-obecnie - kontynuacja reform, zapewnienie równowagi z innymi politykami Unii Europejskiej
Cele polityki rolnej (art. 33):
-wzrost produktywności
-zapewnienie odpowiedniego poziomu życia ludności utrzymującej się z rolnictwa
-stabilizacja rynków
-zapewnienie odpowiedniej podaży
-zapewnienie żywności po cenach odpowiednio niskich
Zasady Wspólnej Polityki Rolnej:
-zasada wspólnego rynku
-zasada preferencji Wspólnoty (pierwszeństwo zbytu produktów wytwarzanych na jej obszarze)
-zasada solidarności finansowej (solidarne uczestnictwo w kosztach funkcjonowania Wspólnej Polityki Rolnej)
-jednolite stosowanie mechanizmów interwencji rolnej
Organizacja rynków Unii Europejskiej:
-wspólne reguły konkurencji (likwidacja elementów polityk poszczególnych państw członkowskich zakłócających wolną konkurencję)
-wiążąca koordynacja narodowych organizacji rynków
-europejska organizacja rynków
Filary Wspólnej Polityki Rolnej:
-wspólna organizacja rynków (zwana I filarem Wspólnej Polityki Rolnej)
-instrumenty rozwoju obszarów wiejskich (II filar Wspólnej Polityki Rolnej)
1992 r. - wprowadzenie dopłat bezpośrednich w rolnictwie.
Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji w Rolnictwie dzieli się na Sekcję Gwarancji (finansowanie I filaru Wspólnej Polityki Rolnej - pochłania ok. 90% wydatków na politykę rolną) i Sekcję Orientacji (II filar Wspólnej Polityki Rolnej - jest to fundusz strukturalny).
Polityka spójności
-celem jest likwidacja dysproporcji w rozwoju regionalnym
Funkcje:
-redystrybucyjna
-alokacyjna
-stabilizacyjna
-pomocowa
-integracyjna
Instrumenty:
-fundusze strukturalne:
Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego
Fundusz Zatrudnienia i Zasobów Ludzkich
Sekcja Orientacji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji
Finansowy Instrument Wsparcia Rybołówstwa
-Fundusz Spójności (powstał w 1993 r.) - budżet 18 mld euro na lata 2000-2006
Zasady działania funduszy strukturalnych:
-zasada koncentracji
-zasada partnerstwa (wymiar wertykalny i horyzontalny)
-zasada programowania
-zasada kompatybilności (zgodności z innymi politykami Unii)
-zasada współfinansowania (do 75% dla regionów celu pierwszego i do 50% dla regionów celu drugiego i celu horyzontalnego)
-zasada subsydiarności
Cele polityki regionalnej:
-cel pierwszy - wsparcie regionów najbiedniejszych (o dochodzie na głowę mieszkańca regionu poniżej 75% PKB Unii) i słabo zaludnionych (poniżej 8 osób na kilometr kwadratowy); objęta jest nimi 1/5 ludności Unii i pochłania 2/3 funduszy strukturalnych
-cel drugi - wsparcie dla terenów silnie uzależnionych od upadających gałęzi gospodarki
-cel horyzontalny - pomoc w modernizacji rynku pracy
Pomoc przejściowa - od 1999 r., jest udzielana regionom w okresie od 3 do 5 lat, które przestały lub przestaną spełniać wymogi celu pierwszego lub drugiego.
Inicjatywy wspólnotowe:
-INTERREG 3 - wsparcie współpracy transgranicznej
-URBAN - wsparcie dla obszarów miejskich i graniczących z nimi, które przeżywają kryzys
-LEADER PLUS - wsparcie rozwoju obszarów wiejskich
-EQUAL - działania na rzecz zwalczania wszelkiej dyskryminacji i nierówności w dostępie do zatrudnienia
Działania innowacyjne - badania, prowadzenie projektów naukowych.
Fundusz Solidarności Unii Europejskiej (od 2002 r.) - szybka, efektywna pomoc dla regionów dotkniętych klęskami naturalnymi.
1