Wykład V (13-14)

Cykl koniunkturalny

1. Pojęcie cyklu koniunkturalnego, fazy cyklu

Klasyczną dzisiaj definicję cyklu koniunkturalnego zaproponowali A. Burns i W. Mitchel. Zgodnie z ich koncepcją cykle koniunkturalne są rodzajem wahań występujących w agregatach przedstawiających działalność gospodarczą narodów, cykle te składają się z okresów ekspansji występujących w tym samym czasie w wielu działaniach gospodarczych, następujących po nich równie generalnych kryzysach, zastojach oraz ożywieniach, które łączą się z fazą ekspansji cyklu następnego.

G. Haberler: „cykl koniunkturalny jest to ruch typu falowego, obejmujący system gospodarczy jako całość, przejawiający się przede wszystkim w wahaniach produkcji i zatrudnienia”.

Fazy cyklu koniunkturalnego

• Faza kryzysu - nadprodukcja, spadek wielkości gospodarczych

• Faza depresji - względna stabilizacja gospodarki na obniżonym poziomie, dolny punkt zwrotny

• Faza ożywienia - wzrost aktywności gospodarczej,

• Faza rozkwitu - następuje po osiągnięciu przez gospodarkę stosunkowo wysokie wartości wskaźników, w porównaniu do poprzedniego okresu, zwolnione tempo wzrostu.

Amplituda wahań - rozpiętość pomiędzy górnym i dolnym punktem zwrotnym.

Cykl współczesny - zmniejszanie się amplitudy wahań - interwencjonizm państwowy, łagodniejsze spadki, ale i wzrosty koniunktury.

Zamiast czterech wymienionych faz (odnoszonych głównie do kapitalizmu wolnokonkurencyjnego) spotyka się w literaturze coraz częściej jedynie dwie fazy:

• Faza spadkowa (określana też fazą recesji), która łączy fazę kryzysu i depresji.

• Faza wzrostowa (faza ekspansji), łączącą ożywienie i rozkwit.

Nowy podział wiąże się z tym, że zmienił się sam przebieg cyklu. Faza spadkowa nie musi charakteryzować się absolutnym spadkiem poszczególnych wskaźników działalności gospodarczej. Jej objawami może być brak wzrostu czy nawet zwolnienie tempa wzrostu. To zmniejszenie amplitudy wahań, złagodzenie przebiegu cyklu, jest wynikiem przemian gospodarki rynkowej, głównie jej monopolizacji oraz rozwoju interwencjonizmu państwowego.

Współczesny cykl koniunkturalny w krajach rozwiniętych charakteryzuje się podobną długością, pomimo zmian w strukturze i mechanizmach gospodarczych. Trwa on przeciętnie 3-5 lat. Nie występuje już natomiast podział na cykle mniejsze i większe. W krajach rozwiniętych gospodarczo główna zmiana w przebiegu cykli dotyczy nie skrócenia jego ogólnej długości, ale skrócenia i spłycenia fazy spadkowej, tj. złagodzenia recesji. W dynamicznie rozwijających się gospodarkach ujawnia się raczej w postaci pewnego przyhamowania tempa wzrostu gospodarczego niż w postaci absolutnego zmniejszenia produkcji.

Złagodzenie zjawiska cykliczności w rozwoju gospodarek krajów wysoko rozwiniętych przypisuje się głównie skutecznemu, wieloletniemu oddziaływaniu polityki stabilizacyjnej państwa, a także dynamicznej ekspansji sektora usług. Stanowią one największy udział w tworzeniu PKB we współczesnych gospodarkach rynkowych. Usługi wykazują największą odporność na okresowe spadki koniunktury.

Należy jednak podkreślić rolę innych ważnych czynników, jak stabilizujące oddziaływanie handlu zagranicznego i międzynarodowej współpracy gospodarczej, istnienie pełniejszej i bardziej wiarygodnej informacji gospodarczej i jej perspektywach. Ważną rolę w stabilizacji koniunktury gospodarczej odgrywa system bankowy i finansowy.

2. Rodzaje wahań cyklicznych

Cykle Kitchina - krótkie 3-4 lata

Cykle Juglara - średnie 8-10 lat

Cykle Kondratiewa - długie - 50-60 lat

Rysunek 1

Klasyczny czterofazowy podział cyklu

Źródło: Lubiński M., Analiza koniunktury i badanie rynków, Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa 2004, s. 71.

Szybki rozwój teorii cyklu koniunkturalnego nastąpił w drugiej połowie XIX w. Badania empiryczne autorstwa Juglara pokazały, że koncepcje cyklu jako ściśle periodycznych wahań wynikających z przyczyn zewnętrznych były błędne. Stało się to przyczynkiem do powstania wielu sprzecznych koncepcji teoretycznych.

Szczególnie istotne znaczenie we współczesnej literaturze ma rozróżnienie wahań koniunkturalnych wywołanych przez zakłócenia popytu i podaży. Podział ten został zaproponowany m.in. przez R. Lipsey'a. Stwierdza on, że cykliczne fluktuacje PNB są skutkiem przesunięć krzywych agregatowego popytu i podaży. Efektem tego są przejściowe odchylenia rzeczywistej wielkości PKB od jego wielkości potencjalnej.

Rysunek 2

Mechanizm wpływu szoku popytowego na poziom dochodu narodowego

Równowagę dochodu narodowego wyznacza punkt przecięcia długookresowej funkcji podaży i krótkookresowych funkcji popytu i podaży. Przesunięcie agregatowej funkcji popytu w prawo powoduje wzrost produkcji i cen, zgodnie z krótkookresową funkcją podaży, powyżej poziomu równowagi oraz prowadzi do powstania luki inflacyjnej. Powstanie luki inflacyjnej oznacza wzrost płac i cen innych czynników produkcji. W rezultacie krzywa podaży przesunie się w lewo, co oznacza wzrost cen wyrobów gotowych i zmniejszenie dochodu. Zatem, po przejściowym wzroście dochód powraca do poziomu wyjściowego, jednak przy wyższym poziomie cen. Odwrotne skutki wywołuje przesuniecie funkcji popytu w lewo (w kierunku początku układu współrzędnych). Jeżeli płace będą elastyczne, powstanie luki deflacyjnej spowoduje ich obniżkę, podobnie jak i cen czynników produkcji oraz przesunięcie krzywej podaży w dół. Zatem spadek popytu, po wcześniejszym obniżeniu dochodu w dalszej kolejności, przez stymulowanie spadku cen, wpłynie na pobudzenie produkcji. Szoki popytowe implikują zatem jednokierunkowe zmiany dochodu narodowego i cen. Zakłócenia popytu mogą pochodzić od każdego jego składnika.

Negatywny szok podażowy, wyraża przesuniecie agregatowej funkcji podaży w lewo, co oznacza, że przy danym poziome cen wytworzony dochód narodowy będzie mniejszy. Spadek podaży bez odpowiedniego ograniczenia popytu doprowadzi do wzrostu cen, co z kolei musi doprowadzić do obniżenia popytu w nowym punkcie równowagi. Zatem w wahaniach koniunkturalnych generowanych przez szoki podażowe produkcja i ceny zmieniają się różnokierunkowo, co doprowadza do tzw. stagflacji. Źródłem szoków podażowych mogą być zmiany cen czynników produkcji lub efektywności ich wykorzystania.

Rysunek 3

Model mechanizmu wpływu szoku podażowego na poziom dochodu narodowego

3. Cykl a wzrost gospodarczy

Wartość dochodu narodowego po każdym cyklu znajduje się na wyższym poziomie niż poprzednio. Wahania odbywają się wokół linii wznoszącej, nazywanej trendem. Są to wahania aktywności gospodarczej wokół linii trendu.

Na trend wzrostowy gospodarki składają się zwiększanie czynników produkcji, tzn.:

• Procesy akumulacji kapitału

• Wzrost zasobów czynnika pracy (przyrost naturalny, dodatnie saldo migracyjne)

• Postęp techniczny i związane z nim wzrost wydajności czynnika pracy (przesuwanie się krzywej możliwości produkcyjnych).

Gdyby zawsze wszystkie czynniki produkcji były w pełni wykorzystane długookresowy wzrost gospodarczy przebiegałby zgodnie z linią trendu. Wahania wokół linii trendu oznaczają różny stopień wykorzystania czynników produkcji.

4. Teorie wahań cyklicznych

Teorie neoklasyczne

Zakładają one, iż czynniki zakłócające równowagę mają charakter egzogeniczny, w stosunku do mechanizmów gospodarczych. Zachwianie równowagi powoduje uruchomienie mechanizmów endogenicznych. Czynniki zewnętrzne to np.: wojny, rewolucje, odkrycia geograficzne, innowacje, zmiany demograficzne. Wskazuje to na neutralność zjawiska cyklu.

Teoria plam na słońcu - Jevonsa, jedna z pierwszych teorii cyklu. Pojawianie się większej liczby plam na słońcu powoduje okresy nieurodzaju w produkcji rolnej. Efektem tego są periodyczne zmiany w produkcji przemysłowej.

Teoria innowacji - Schumpetera. Przyczyny występowania cykli wynikają z pojawiających się innowacji techniczno - organizacyjnych. Rozprzestrzenienie się innowacji w gospodarce sprawia, że zyski, początkowo znaczne, maleją, rosną inwestycje i produkcja. Nie towarzyszy temu jednak odpowiednio duży wzrost popytu. Efektem jest wejście gospodarki w fazę kryzysu.

Wprowadzenie i rozpowszechnienie innowacji warunkuje rozwój gospodarczy i jego cykliczny przebieg. W cyklach długich występowały innowacje epokowe, jak:

• Maszyna parowa - rewolucja przemysłowa (1787 - 1842)

• Kolej żelazna - 1843 - 1897

• Elektryczność i wynalazki z chemii - 1898 - 1945

• Rozwój motoryzacji i budownictwa - 1945-1973

Teoria cyklu politycznego - cykliczny rozwój gospodarki wynika ze zmian priorytetów ekonomicznych władzy w okresach poprzedzających wybory, w celu reelekcji, np. ekspansywna polityka fiskalna w okresie przedwyborczym, potem dopiero ujawnią się jej skutki.

Teorie keynesistowskie

Według tej grupy teorii cykliczny rozwój gospodarki wynika z uwarunkowań związanych z systemem gospodarczym. Czynniki zewnętrzne mogą jedynie zakłócać te procesy, ale nie są one nadrzędne.

Keynes: celem działalności gospodarczej jest maksymalizacja zysku. Celem inwestowania jest dążenie do pomnażania zysku. A zatem zmiany rozmiarów inwestycji są określone przez zmiany stopy zysku.

Faza kryzysu. Podaż przewyższa popyt - nadprodukcja, spadek cen, spadek konsumpcji. Tempo spadku produkcji jest większe od tempa spadku popytu - maleją zapasy. Niskie ceny - konieczność wprowadzenia nowych technik wytwarzania, wzrost ekonomicznego zużywania się aparatu produkcyjnego, ubytek kapitału trwałego. Powoduje to tzw. twórcze zniszczenie, które oznacza zmniejszenie luki pomiędzy popytem i podażą. Likwidacja zapasów sprzyjają wzrostowi produkcji.

Zasada mnożnika inwestycyjnego - wzrost popytu powoduje dodatnie efekty mnożnikowe. Prowadzi to do wzrostu dochodu narodowego. Wzrost dochodu narodowego pociąga za sobą wzrost popytu konsumpcyjnego. Aby sprostać rosnącemu popytowi konsumpcyjnemu musi nastąpić wzrost popytu inwestycyjnego - dodatnich inwestycji netto. Inwestycje te - wywołane zmianami dochodu nazywamy inwestycjami indukowanymi.

Zasada akceleracji - mówi, iż zmiana dochodu narodowego powoduje z pewnym opóźnieniem zwielokrotnione zmiany inwestycji indukowanych.

I_in.t = a(Y_t - Y_t-1) = aΔY_t-1 a-parametr równania (akcelerator)

Wartość zwielokrotnienia zależy od trwałości urządzeń produkcyjnych oraz wielkości zmian popytu konsumpcyjnego spowodowanych zmianami dochodu.

Przykład:

W okresie wyjściowym t₀ popyt konsumpcyjny wynosi 1 000 000 zł. Do produkcji dóbr używamy maszyn i urządzeń o wartości 500 000 zł. Okres eksploatacji maszyn wynosi 10 lat, więc popyt restytucyjny wynosi 50 000 zł rocznie. W okresie t₁ popyt konsumpcyjny rośnie o 10%, czyli wynosi 1 100 000 zł. Zakładając, że technologia produkcji nie uległa zmianie, prowadzi to do wzrostu wartości aparatu wytwórczego. Popyt inwestycyjny w okresie t₁ będzie wynosił 50 000 zł (odtworzeniowy) plus 50 000 zł (zwiększenie potencjału produkcyjnego, niezbędnego do pokrycia wzrostu popytu konsumpcyjnego). Łączna wartość inwestycji to 100 000 zł. Wzrost popytu konsumpcyjnego o 10% spowodował w naszym przykładzie wzrost popytu inwestycyjnego o 100%. Podobna prawidłowość występuje przy spadku dochodu powodującego spadek popytu konsumpcyjnego.

Połączenie zasady mnożnika i akceleratora

Nakładanie się efektów mnożnikowych oraz zasady akceleracji wyjaśnia wejście gospodarki w fazę ożywienia. Wzrost popytu inwestycyjnego powoduje wzrost dochodu narodowego, wzrost popytu konsumpcyjnego, co powoduje zwielokrotnienie popytu inwestycyjnego. Ten wzajemnie pobudzający się popyt musi zostać zaspokojony przez wzrost stopnia wykorzystania aparatu produkcyjnego. Proces ten powoduje wzrost kosztów wytwarzania i zahamowanie tempa wzrostu stopy zysku. Odwrócenie dynamiki stopy zysku prowadzi do ograniczania przez firmy inwestycji. Wywołuje to ujemne efekty mnożnikowe i dalszy spadek popytu inwestycyjnego i konsumpcyjnego.

Inwestycje pełnią w gospodarce podwójną rolę. Pierwsza to efekt popytowy (mnożnikowy). Druga to efekt podażowy - zwiększanie mocy produkcyjnych gospodarce. Efekt popytowy występuje wcześniej, a efekt podażowy dopiero po zakończeniu inwestycji. Jest to dualistyczne oddziaływanie inwestycji. Między tymi efektami występuje luka czasowa - efekt popytowy występuje już w trakcie realizacji inwestycji, efekt podażowy dopiero po jej zakończeniu.

Efekt podażowy uzyskuje się tak długo, jak inwestycje są dodatnie (są takie same, rosną lub maleją). Do uzyskania efektu popytowego konieczny jest absolutny przyrost inwestycji. Stabilizacja inwestycji zapewnia wzrost mocy produkcyjnych, ale jest niewystarczająca do uruchomienia mechanizmu mnożnika.

Zbieżność w czasie osłabienia popytu i efektu podażowego inwestycji sprawia, iż narasta dysproporcja pomiędzy dynamiką przyrostu potencjału produkcyjnego (wzrost) a wzrostem efektywnego popytu (spadek). Efektem tego jest kryzys nadprodukcji.

Okresy zmian inwestycji to zarazem okresy zmian dochodu narodowego i konsumpcji. Kluczową sprawą dla wyjaśnienie górnego i dolnego punktu zwrotnego jest zróżnicowanie stóp wzrostu poszczególnych wielkości agregatowych. Faza ekspansji się kończy, ponieważ konsumpcja nie rośnie tak szybko, jak dochód narodowy. Faza spadku osiąga kres, ponieważ konsumpcja nie spada tak szybko, jak dochód narodowy.

5. Metody oddziaływania państwa na przebieg cyklu koniunkturalnego

Interwencjonizm antykryzysowy oraz antycykliczny

Polityka fiskalna i monetarna

Cykle współczesne a klasyczne cykle koniunkturalne

Z uwagi na złożoność procesów gospodarczych w dotychczasowych analizach empirycznych nie udało się wyodrębnić dwóch identycznych lub wysoce podobnych cykli koniunkturalnych. Występowanie różnic w zakresie cech morfologicznych poszczególnych cykli spowodowane jest działaniem wielu czynników, z których najważniejsze są następujące:

• Długookresowe przeobrażenia strukturalne, a w szczególności zmiany w strukturze gałęziowej, przemiany własnościowe i organizacyjno-instytucjonalne podmiotów gospodarczych (wzrost stopnia monopolizacji) działających we współczesnych gospodarkach rynkowych;

• Wzrost zakresu, znaczenia oraz efektywności polityki antycyklicznej prowadzonej przez rządy poszczególnych państw oraz organizacje międzynarodowe;

• Internacjonalizacja stosunków gospodarczych między wysoko rozwiniętymi systemami działającymi na bazie mechanizmu rynkowego, a w szczególności wzrost ich znaczenia w handlu światowym, umiędzynarodowienie się rynku kapitałowego, nasilające się przede wszystkim w krajach UE.

Modelowe ujęcie przebiegu wahań koniunkturalnych

1. Ruch składników popytu finalnego

a). konsumpcja - składnik niejednorodny - dobra trwałego użytku, nietrwałe, usługi.

Dobra trwałe - najsilniejsze wahania, cykliczne zmiany popytu na te dobra na ogół wyprzedzają punkty zwrotne cyklu odniesienia. Cechują się dużymi efektami mnożnikowymi. Specyfika tego popytu polega na tym, że dobra te mają quasi inwestycyjny charakter. Na ich łączny popyt składa się zarówno popyt nowy, jak i restytucyjny.

Ważnymi dla stabilności popytu na dobra trwałego użytku jest niepodzielność zakupu oraz względnie wysoka cena jednostkowa. Mimo różnego systemu zakupów ratalnych oraz rynku dóbr używanych, ten rodzaj wydatków wymaga uprzednio zgromadzenia tzw. funduszu konsumpcji swobodnej w ramach dochodu rozporządzalnego. Ponadto specyficzne cechy dóbr trwałej konsumpcji oraz charakter czynników określających popyt (koszty eksploatacji, obciążenia podatkowe, koszty kredytu) sprawiają, że dobra te mogą odgrywać aktywną rolę w mechanizmie cyklu koniunkturalnego.

W konsumpcji występuje przewaga popytu restytucyjnego oraz wzrost w strukturze popytu dóbr powiększających zasób - popyt na dobra konsumpcyjne cechuje się małą dynamiką i silnymi wahaniami krótkookresowymi. Wynikają one z cyklicznych zmian dochodów pierwotnych ludności, transferów rządowych netto, dochodów rozporządzalnych, warunków sprzedaży. Ponadto działają tutaj takie elementy, jak: przewidywania przyszłości, stan niepewności.

W początku ożywienia - popyt duży - wzrost dochodów realnych, względna stabilność cen, korzystne warunki zakupu, popyt odłożony z okresu recesji. W miarę narastania ożywienia popyt zostaje zahamowany - spadek przyrostów dochodu, presja inflacyjna.

Popytu na dobra trwałego użytku następuje pod koniec zwyżkowego ruchu koniunktury i narasta od początku recesji. Długość tego spadku zależy od czasu trwania tej fazy. Jeżeli faza ta jest przewlekle długa, wzrost popytu na dobra trwałe może nastąpić już w końcowych kwartałach fazy spadku, w wyniku pojawienia się presji restytucyjnej.

Zakupy dóbr nietrwałych stanowią podstawową część popytu konsumpcyjnego. Rosną one wolniej niż wydatki całkowite i cechują się mniejszą elastycznością dochodową popytu. W okresie recesji wzrasta udział wydatków na żywność, w okresie ożywienia maleją ponad wartość przeciętną.

Wydatki na usługi wzrastają nieprzerwanie i dlatego uznaje się je za jeden z najważniejszych czynników dynamizujących gospodarkę i łagodzących fluktuację koniunktury. Ich udział w okresie recesji wzrasta ze względu na fakt korzystania z usług substytucyjnych, w stosunku do dóbr trwałej konsumpcji (komunikacja zbiorowa, pralnie publiczne). Wielkość sprzedaży sieci handlowych jest pochodną zmian dochodów osobistych ludności. Przejawem napięć koniunkturalnych są także zmiany w terminach dostaw. Podobnie wygląda sytuacja z niezrealizowanymi zamówieniami na dobra trwałe.

Inwestycje są najbardziej zmiennym elementem popytu globalnego. W zależności od przyjętego kryterium możemy wyróżnić inwestycje: produkcyjne i nieprodukcyjne, restytucyjne i poszerzające aparat wytwórczy, prywatne i publiczne, finansowane z funduszy własnych i zewnętrznych.

Obserwacje zmian inwestycji wskazują, iż najważniejszy jest przebieg zmian inwestycji rzeczowych w kapitale trwałym. Ich ruch wykazuje wyprzedzenie w stosunku do okresu szczytu ekspansji. Cechą charakterystyczną jest także występowanie dwóch załamań inwestycyjnych - poprzedzającego górny punkt zwrotny i wtórny - z niewielkim opóźnieniem względem produkcji. Inwestycje w kapitale trwałym wykazują więc asymetrię względem cyklu odniesienia - załamują się z reguły wcześniej a zaczynają rosnąć dopiero wraz z ożywieniem - idą za produkcją. Należy jednak pamiętać, iż dynamikę produkcji kształtują zamówienia inwestycyjne, na ogół znacznie wyprzedzające zmiany wydatków.

Aktywność inwestycyjna przedsiębiorstw jest wyrażana za pomocą czterech wskaźników: kontrakty i zamówienia na maszyny i urządzenia, produkcja dóbr inwestycyjnych, sprzedaż maszyn i urządzeń oraz nakłady inwestycyjne przedsiębiorstw. Wydatki na zakup dóbr produkcyjnych są zaliczane do inwestycji dopiero w momencie ich rzeczywistej dostawy, a nie zamówienia.

Inwestycje budowlane - szczególna rola czynników demograficznych, kredyt konsumpcyjny, polityka państwa. Może ono wykazywać tendencje przeciwstawne biegowi ogólnej koniunktury gospodarczej.

Inwestycje przemysłowe są bardzo wrażliwe na wahania koniunkturalne. Są one realizowane w okresach dobrej koniunktury. Wynika to z dużej zależności od ceny kredyt na rynku.

Inwestycje budowlane są uważane za obszar działalności gospodarczej szczególnie podatny na politykę stabilizacyjną państwa ze względu na możliwość bezpośrednio oddziaływania na popyt budowlany za pośrednictwem polityki budownictwa mieszkaniowego, podatkowej i kredytowej. Inwestycje budowlane charakteryzuje również wysoki mnożnik wpływu na inne sektory gospodarki. Dla budownictwa najważniejszymi wskaźnikami są: wydane zezwolenia budowlane, zawarte kontrakty, rozpoczęte inwestycje.

Odrębną pozycją inwestycji są przyrosty zapasów. Występują one w bilansie zarówno po stronie popytu, jak i podaży. Zapasy są traktowane jako inwestycje w kapitał produkcyjny. O utrzymywaniu zapasów decydują motywy ich utrzymywania - zapewnienie ciągłości wytwarzania, unikanie wahań produkcji, poziom stóp procentowych, koszty ubezpieczenia, składowania, itp.

Fakt związany z prawdopodobieństwem zmiany cen oraz stóp procentowych wykazuje zmiany o charakterze cyklicznym. Wzrost stopy procentowej zwiększa, a przewidywany wzrost cen zmniejsza koszt utrzymywania zapasów. W okresie ożywienia korzyść z utrzymywania zapasów jest większa od jej kosztu w postaci stopy procentowej - zapasy rosną. Zapasy mogą także wynikać z oszczędności polegających na zakupach w dużych ilościach, zmniejszenia kosztów transportu oraz obsługi mniejszej liczby zamówień.

Utrzymywanie zapasów umożliwia także uniknięcie przez producenta kosztów w postaci np. zwalniania i zatrudniania pracowników, godzin nadliczbowych itp.

Efektem optymalnej polityki zapasów jest ich wzrost w okresie ożywienia relatywnie większy od produkcji i sprzedaży. Efekty tego zależą także od wzrostu cen oraz trudności w zaopatrzeniu w surowce i materiały.

6. Rynek siły roboczej a cykl koniunkturalny

Odgrywa on istotną rolę w kształtowaniu się zysków i cen. Koszty płacowe są wypadkową zmian wydajności pracy i płac roboczych. W okresie recesji spada tempo wzrostu wydajności lub nawet obniża się jej pozom. W fazie ożywienia wydajność pracy wzrasta, przy czym mocniej na początku, a wolniej w końcowej części fazy ożywienia. Pod koniec fazy ożywienia czas pracy wzrasta, co powoduje wyhamowanie wzrostu wydajności. W okresie recesji czas pracy ulega skróceniu, co powoduje zmniejszenie spadku tego wskaźnika.

W okresie recesji produkcja ulega większemu ograniczaniu, niż zatrudnienie, co wpływa negatywnie na wydajność pracy. W okresie ożywienia produkcja wzrasta przy niewielkim przyroście zatrudnienia (jobless growth).

We współczesnej gospodarce istnieją instrumenty przeciwdziałające ograniczeniu zatrudnienia w okresach recesji. Ustawodawstwo socjalne - ograniczenia swobody zwalniania pracowników. Należy także wziąć pod uwagę koszty ponownego zatrudniania pracowników - szkolenia itp. Oznacza to przejściowo niską wydajność. Dotyczy to w największej mierze pracowników o najwyższych kwalifikacjach. Pracodawcy wolą stosować raczej inne metody ograniczania kosztów zatrudnienia - rezygnacja z godzin nadliczbowych, skracanie czasu pracy, zmniejszanie liczby dni roboczych. Okres recesji jest ponadto wykorzystywany do szkolenia pracowników.

Spadek tempa wydajności może być spowodowany także zmianą stopnia wykorzystania aparatu wytwórczego. Może nastąpić zakłócenie proporcji wykorzystania siły roboczej. Spadek wydajności przy wysokim poziomie popytu umożliwia utrzymywanie się a rynku przedsiębiorstw mniej efektywnych, o niższej wydajności pracy.

Zmiany wydajności pracy są także związane z przesunięciami w strukturze spożycia. W okresie recesji maleje konsumpcja dóbr trwałego użytku, a zapotrzebowane na dobra nietrwałe oraz usługi albo nie maleje albo maleje nieznacznie. Wydajność pracy - większa w dziedzinach wytwarzających dobra trwałe jest zmniejszana (bo zatrudnienie maleje wolniej). Działanie czynników o charakterze mikro- i makroekonomicznym powoduje wzrost wydajności w okresie ożywienia oraz spadek w okresie recesji.

Literatura

1. KOWALCZYK Z., Koniunktura Gospodarcza, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1982.

2. PIECH K., PANGSY-KANIA S., Diagnozowanie koniunktury gospodarczej w Polsce, Dom Wydawniczy ELIPSA, Warszawa 2003.

3. HÜBNER D. i in., Koniunktura gospodarcza, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1994.

4. KOWALEWSKI G., Zarys metod badania koniunktury gospodarczej, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, 2005.

5. LUBIŃSKI M., Analiza koniunktury i badanie rynków, Dom Wydawniczy ELIPSA, Warszawa 2004.

6. BARCZYK R., KOWALCZYK Z., Metody badania koniunktury gospodarczej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa-Poznań 1993.

Pytania

1. Pojęcie i fazy cyklu koniunkturalnego

2. Rodzaje wahań cyklicznych

3. Cykl koniunkturalny a wzrost gospodarczy

4. Teorie wahań cyklicznych

5. Polityka antycykliczna

Wykład opracował dr Rafał Warżała z Katedry Makroekonomii WNE UWM w Olsztynie.

5

S

D₁

D₂

Y₀

Y₁

Y^*

D, S

S₁

S₂

p₀

p₁

p₂

E

E₁

E₂

p₂

S₁

D

Y₀

Y₁

Y^*

D, S

S

E

E₁

E₂

p₁

p₀

D

Luka inflacyjna

Luka deflacyjna

S₂

trend

Rozkwit Kryzys Depresja Ożywienie Rozkwit Kryzys Depresja Ożywienie

PKB

---