BADANIE PLWOCINY

Badanie nazywane jest również: PLUJKI

TEORETYCZNE I TECHNICZNE PODSTAWY BADANIA

Badanie polega na pobraniu wydzieliny drzewa oskrzelowego (nie śliny!) najczęściej poprzez jej odkrztuszanie i odpluwanie, czyli tzw. plwociny. Rzadziej wydzielina drzewa oskrzelowego pobierana jest na drodze odsysania tej wydzieliny lub jej popłuczyn podczas lub po bronchoskopii (oglądaniu oskrzeli przy pomocy specjalnego wziernika) oraz odsysania wewnątrztchawicznego za pomocą cewnika. Istnieje również możliwość uzyskania materiału do badania za pomocą zgłębnikowania żołądka i odsysania połkniętej wydzieliny oskrzelowej.
Pobraną plwocinę można poddać analizie cytologicznej (ocena jakościowa i ilościowa komórek), bakteriologicznej (mikrobiologicznej) i biochemicznej.

CZEMU SŁUŻY BADANIE?

Badanie wykonuje się celem oceny rodzaju komórek (badanie cytologiczne) i ewentualnie bakterii (badanie mikrobiologiczne) obecnych w wydzielinie drzewa oskrzelowego. Plwocina jest podstawowym materiałem służącym do wykrywania komórek nowotworowych (raka płuca), prątków kwasoopornych gruźlicy i innych bakterii. Badanie bakteriologiczne służy identyfikacji czynników, które spowodowały zakażenie. Ponadto, poprzez określenie tzw. lekooporności, czyli wrażliwości hodowli bakterii na poszczególne leki, pozwala na właściwy dobór leku.
Badanie mikrobiologiczne plwociny wykonuje się nie tylko w celu wykrycia choroby płuc, ale i dla śledzenia postępów leczenia.

WSKAZANIA DO WYKONANIA BADANIA

• Ustalenie rozpoznania mikroskopowego (cytologicznego) zmian w płucach.

• Wczesne rozpoznanie i wykrycie raka płuca.

• Infekcje dróg oddechowych i płuc.

• Podejrzenie gruźlicy płuc.

Badanie jest wykonywane na zlecenie lekarza

SPOSÓB PRZYGOTOWANIA DO BADANIA

Nie ma bezwzględnej konieczności wykonywania wcześniej innych badań. Bezpośrednio przed badaniem (odksztuszaniem plwociny) należy umyć zęby,, ewentualnie usunąć protezę zębową i wypłukać starannie jamę ustną przegotowaną wodą. Może mieć to istotne znaczenie przy badaniach mikrobiologicznych plwociny.

OPIS BADANIA

Zwykle materiał do badania uzyskuje się poprzez samoistne odkrztuszania. Do badania należy odkrztuszać, a następnie odpluwać wydzielinę produkowaną przez drzewo oskrzelowe, starając się wykrztusić wydzielinę z głębokich odcinków płuc, z użyciem przepony i tłoczni brzusznej. Plwociny nie należy mylić ze śliną tj. wydzieliną gruczołów jamy ustnej, którą wypluwa się bez odkrztuszania. Warunkiem powodzenia badania jest zebranie wydzieliny oskrzelowej, a nie śliny.
Plwocinę najlepiej pobierać rano - w jedną do dwóch godzin po przebudzeniu, ponieważ wtedy odkrztusza się wydzielinę zalegającą w drzewie oskrzelowym w nocy (rano jest jej zwykle więcej niż w innych porach dnia). Badanie wymaga zwykle plwociny zebranej rano z trzech kolejnych dni. Niekiedy, w przypadku badania cytologicznego plwocinę należy zbierać z całej doby (decyduje o tym lekarz kierujący na badanie). Często wykonanie badania plwociny jest zalecane przez lekarza po bronchoskopii, gdy chory odkrztusza zwykle więcej wydzieliny. Plwocinę odpluwa się do specjalnych przezroczystych i jałowych (uprzednio wygotowanych i szczelnie zamkniętych) pojemników (spluwaczek) - plastykowych lub szklanych. Pojemniki na ogół pobiera się z laboratorium, w którym wykonywane jest badanie lub w miejscu, w którym otrzymuje się skierowanie na badanie. Do badania cytologicznego lub bakteriologicznego potrzebne jest 2-10 ml plwociny. Pojemnik z plwociną w okresie jej zbierania należy przechowywać zamknięty, w temperaturze pokojowej. Jeśli w przypadku choroby infekcyjnej badana osoba kaszle, istnieje duża możliwość zakażenia innej osoby. Dlatego plwocinę należy zbierać z dala od innych osób.
Jeśli wykrztuszenie plwociny, mimo podjętych prób, nie może nastąpić, można zastosować inhalacje ogrzanym (do temperatury 50 oC) 10% roztworem chlorku sodowego (soli kuchennej) w aerozolu. W celu wytworzenia aerozolu można stosować nebulizator (urządzenie do rozpylania leków wziewnych) do inhalacji preparatami upłynniającymi wydzielinę oskrzelową, takimi jak: bromoheksyna (Flegamin), acetylocysteina i inne. Niezależnie od podawania leków drogą wziewną, można przez kilka dni stosować doustne leki (środki wykrztuśne) upłynniające wydzielinę oskrzeli, np. roztwór jodku potasu, zioła i olejki eteryczne wykrztuśne.
U osób, które nie mogą samodzielnie wykrztusić potrzebnej ilości plwociny, można uzyskać wydzielinę oskrzelową przez sprowokowanie odruchu odkrztuszania. Wówczas lekarz znieczula badanemu gardło przez rozpylanie miejscowego środka znieczulającego (lingnokainy), a następnie wlewa strzykawką laryngologiczną przez szparę głosową do tchawicy 5 ml 0.9% roztworu chlorku sodu, w celu wywołania odruchu kaszlowego. Przy odruchu kaszlowym wykrztuszana jest wydzielina oskrzelowa.
Materiał do badania, jeśli jest zbierany w domu, należy jak najszybciej przesłać do laboratorium (w miejsce wyznaczone przez osobę wydającą skierowanie) w zamkniętym pojemniku z dołączoną kartką zawierającą dane osoby badanej (imię i nazwisko, datę urodzenia). Bezzwłoczne dostarczenie materiału do badania jest szczególnie ważne w badaniu bakteriologicznym plwociny, a w przypadku badania cytologicznego - dostarczenie plwociny nie utrwalonej środkami chemicznymi. W nie utrwalonym materiale zachodzi bowiem z biegiem czasu rozkład (autoliza) komórek. Dlatego do badania cytologicznego (nie dopuszczalne jest to w badaniu bakteriologicznym) materiał może być dostarczony do laboratorium w zamkniętym pojemniku zawierającym 50-60% alkohol etylowy (albo mieszaninę równych części 95% alkoholu etylowego i eteru) w ilości co najmniej równej pobranej wydzielinie.
Przesłana do laboratorium wydzielina z drzewa oskrzelowego jest odpowiednio przygotowywana: w badaniu cytologicznym - w pracowni histopatologicznej, w badaniu bakteriologicznym - w pracowni mikrobiologicznej. Zależnie od rodzaju badania materiał (wydzielina) jest oglądany gołym okiem przez histopatologa bądź bakteriologa, następnie po nałożeniu na szkiełko podstawowe wybarwiany odpowiednimi technikami. Tak sporządzone preparaty są oceniane pod mikroskopem. W badaniu bakteriologicznym, jeśli to możliwe, wykonuje się także tzw. posiewy, czyli hodowle bakteryjne uzyskane z badanej próbki wydzieliny na specjalnych podłożach (pożywkach). Wówczas, po kilku dniach, a niekiedy kilku tygodniach, ocenia się wygląd wyrośniętych kolonii bakteryjnych oraz sporządza ewentualne preparaty mikroskopowe. Posiewy pozwalają także uzyskać tzw. antybiogramy, dzięki którym można określić stopień wrażliwości szczepów bakteryjnych na działanie poszczególnych leków.
Nie każdy materiał dostarczony do badania nadaje się do oceny. Jeśli zamiast plwociny materiał zawiera ślinę, to zamiast wyniku można otrzymać adnotację: "materiał nie nadaje się do oceny, ślina".
Wynik badania przekazywany jest w formie opisu.
Badanie trwa zwykle do 3 dni, ale nie ogranicza w zasadniczy sposób możliwości wykonywania codziennych czynności

INFORMACJE, KTÓRE NALEŻY ZGŁOSIĆ WYKONUJĄCEMU BADANIE

Przed badaniem

• Aktualnie przyjmowane leki (np. antybiotyki).

• Sposób zbierania plwociny.

JAK NALEŻY ZACHOWYWAĆ SIĘ PO BADANIU?

Nie ma specjalnych zaleceń. Lekarz często może zlecić powtórzenie badania.

MOŻLIWE POWIKŁANIA PO BADANIU

Brak powikłań. Badanie może być powtarzane wielokrotnie. Wykonywane jest u pacjentów w każdym wieku, a także u kobiet ciężarnych.

<<< Powrót

Opracowano na podstawie: prof. dr hab. med. Jan Skokowski Badanie plwociny

BADANIE ENDOSKOPOWE TCHAWICY I OSKRZELI

Badanie nazywane jest również: WZIERNIKOWANIE TCHAWICY I OSKRZELI, BRONCHOSKOPIA, BRONCHOFIBEROSKOPIA

TEORETYCZNE I TECHNICZNE PODSTAWY BADANIA

Badanie polega na bezpośrednim oglądaniu (wziernikowaniu) tchawicy i oskrzeli z użyciem urządzeń optycznych - sztywnego bronchoskopu (rury metalowej z soczewkami) lub giętkiego bronchofiberoskopu (bronchofibroskopu). Bronchofiberoskop z uwagi na swoją giętkość i rozmiar (średnicę) pozwala na głębsze jego wprowadzenie i obejrzenie drobniejszych oskrzeli. W obu typach wzierników (endoskopów) pole widzenia jest oświetlone za pomocą włókien szklanych (tzw. zimnego oświetlenia). W bronchofiberoskopie znajduje się dodatkowo wiązka światłowodów - odpowiednio uporządkowana, zwana obrazowodem - dzięki której obraz wnętrza oskrzeli jest przekazywany przez okular do oka badającego lekarza. Obiektyw wziernika bronchofiberoskopu znajduje się na końcu instrumentu (w oskrzelach) i jest skierowany wzdłuż jego długiej osi (tzw. optyka wprostna lub osiowa). W rękojeści bronchofiberoskopu mieszczą się pokrętła umożliwiające zdalne poruszanie przeciwległą końcówką instrumentu we wszystkich kierunkach. Istnieje możliwość zarówno przez bronchoskop, jak i bronchofiberoskop wprowadzenia dodatkowego oprzyrządowania (np. specjalnych szczypiec, cewnika) celem pobrania wycinka tkanki, bądź wydzieliny z drzewa oskrzelowego.

CZEMU SŁUŻY BADANIE?

Badanie służy wyjaśnieniu przyczyny pewnych objawów chorobowych (kaszel, krwioplucie, itp.) i stanowi cenne uzupełnienie badania radiologicznego klatki piersiowej. Bronchoskopia umożliwia lekarzowi obejrzenie strun głosowych, tchawicy, oskrzeli głównych i ich rozgałęzień wewnątrz płuc w celu rozpoznania zmian chorobowych oraz pobrania wycinków tkanki do badania histopatologicznego z miejsc podejrzanych o zmiany chorobowe, czy też wydzieliny do badania (bakteriologicznego i cytologicznego) na obecność bakterii (np. prątków gruźlicy), grzybów lub komórek nowotworowych. Badanie takie służy wczesnemu rozpoznaniu chorób układu oddechowego i ustaleniu sposobu leczenia.
Wziernikowanie drzewa oskrzelowego może służyć do wykonania niektórych zabiegów terapeutycznych np. miejscowego podania leku, usunięcia obcego ciała, odessania zalegającej wydzieliny oskrzelowej (czopów). Niejednokrotnie są to zabiegi ratujące życie.

WSKAZANIA DO WYKONANIA BADANIA

• Zmiany w płucach i w śródpiersiu.

• Guz płuca - różnokształtny i różnej wielkości cień w miąższu płuca.

• Przewlekłe stany zapalne oskrzeli.

• Częste zapalenie płuc.

• Kaszel utrzymujący się dłużej niż trzy tygodnie, nawet bez zmian w obrazie radiologicznym płuc.

• Krwioplucie.

• Niedodma płuca, płata lub segmentu.

• Płyn w jamie opłucnej.

• Ocena uszkodzenia dróg oddechowych.

• Ocena drożności dróg oddechowych.

• Przedoperacyjna ocena stopnia zaawansowania nowotworu.

• Uzyskanie materiału do badań mikrobiologicznych i histopatologicznych (cytologicznych).

• Wskazania lecznicze:

• odessanie krwi w czasie krwotoku;

• odessanie wydzieliny (czopów śluzowych) powodującej niedodmę płuca, której pacjent nie potrafi wyksztusić, np. po operacji;

• odessanie wydzieliny ropnej, przepłukanie oskrzeli i miejscowe podanie leku;

• odessanie treści żołądkowej po zachłyśnięciu się;

• usunięcie ciała obcego z oskrzela;

• pomoc przy trudnych technicznie intubacjach dotchawiczych.

Badanie jest wykonywane na zlecenie lekarza

BADANIA POPRZEDZAJĄCE

Podstawowe badania laboratoryjne krwi. Patrz dodatkowo "Badania poprzedzające znieczulenie" w "Metody anestezjologiczne w badaniach diagnostycznych" w rozdziale "Metody znieczulania".

SPOSÓB PRZYGOTOWANIA DO BADANIA

24 godziny przed badaniem nie należy palić (zaleca się w ogóle nie palić!). Należy być na czczo - co najmniej 6 godzin przed badaniem nie jeść i nie pić dla uniknięcia zachłyśnięcia i związanych z tym powikłań. W tym czasie leki przyjmować tylko po uzgodnieniu z lekarzem.
Patrz dodatkowo "Sposób przygotowania do znieczulenia" w "Metody anestezjologiczne w badaniach diagnostycznych" w rozdziale "Metody znieczulania". Badanie wykonuje się w znieczuleniu miejscowym. Wskazane jest również podanie środka uspokajającego. Przy badaniu może zaistnieć konieczność znieczulenia ogólnego

OPIS BADANIA

Wziernikowanie tchawicy i oskrzeli wykonuje się na ogół u pacjentów przytomnych, chociaż niektóre ośrodki medyczne wykonują badanie w znieczuleniu ogólnym rutynowo. Wybór sposobu znieczulenia należy do lekarza, który dostosowuje indywidualnie rodzaj znieczulenia do każdego chorego w zależności od jego stanu ogólnego.

Ryc. 5-4. Schemat wziernikowania tchawicy i oskrzeli przy pomocy bronchofiberskopu

Określony czas przed badaniem podaje się pacjentowi domięśniowo lub dożylnie środek uspokajający oraz lek, który hamuje nadmierne wydzielanie śluzu z drzewa oskrzelowego. Pacjent do badania z użyciem bronchoskopu, czyli sztywnego instrumentu, przyjmuje pozycję leżącą, wyjątkowo siedzącą, natomiast do badania z bronchofiberoskopem, czyli giętkim instrumentem - pozycję siedzącą lub leżącą.
Przed wziernikowaniem badający wykonuje pacjentowi znieczulenie miejscowe powierzchniowe, stosując inhalację lub rozpylanie środka znieczulającego. Lek jest rozpylany (zwykle 4% lignokaina) na nasadę języka, łuki podniebienne, języczek i tylną ścianę gardła, aż do zniesienia odruchów wymiotnych. Następnie pod kontrolą lusterka krtaniowego strzykawką laryngologiczną badający wstrzykuje kilka mililitrów leku (zwykle 2-4 ml 2% lignokaina) przez szparę między strunami głosowymi z jednoczesnym głębokim wdechem pacjenta w celu jak najgłębszej aspiracji wprowadzanego środka znieczulającego. Następnie, wprowadza bronchoskop - przez usta, bądź bronchofiberoskop - przez usta lub nos, do tchawicy i przesuwa do oskrzeli (ryc. 5-4). W razie wystąpienia odruchów kaszlowych, już po wprowadzeniu do tchawicy i oskrzeli endoskopu, badający może dodatkowo miejscowo znieczulić chorego, wprowadzając środek znieczulający przez cewnik wprowadzony do instrumentu. Za pomocą szczypczyków, szczoteczki lub ssaka również wprowadzanych przez endoskop badający pobiera wycinki tkanek, śluz oraz popłuczyny z drzewa oskrzelowego do badania mikroskopowego (cytologicznego, histopatologicznego) i bakteriologicznego (ryc. 5-5). Tak uzyskany materiał jest następnie przesyłany do laboratorium (pracowni histopatologicznej i mikrobiologicznej) i po odpowiednim jego przygotowaniu - trwającym od kilku dni do nawet kilku tygodni, poddawany jest ocenie przez histopatologa, czy też bakteriologa (patrz: "Badanie plwociny" i w rozdziale "Badania w onkologii" - "Badanie histopatologiczne" ).Patrz dodatkowo "Opis metod znieczulenia" w "Metody anestezjologiczne w badaniach diagnostycznych" w rozdziale "Metody znieczulania".
Wynik badania przekazywany jest w formie opisu.
Badanie trwa zwykle od 15 do 30 minut

Ryc. 5-5. Sposób pobierania materiału do badań przy pomocy bronchofiberoskopu: (A) szczoteczkowanie oskrzela, (B) pobranie wycinka tkanki z guza

INFORMACJE, KTÓRE NALEŻY ZGŁOSIĆ WYKONUJĄCEMU BADANIE

Przed badaniem

• Skłonność do krwawień (skaza krwotoczna).

• Alergia: astma oskrzelowa, katar sienny oraz nadwrażliwość na leki (np. środki miejscowego znieczulenia).

• Zaburzenia rytmu serca, wady serca, dusznica bolesna (choroba wieńcowa), nad- lub niedociśnienie.

• Obecność protez w jamie ustnej.

• Przebyte choroby.

• Stan uzębienia.

JAK NALEŻY ZACHOWYWAĆ SIĘ PO BADANIU?

Z powodu zastosowanego znieczulenia gardła, należy przynajmniej przez 2 godz. po zakończeniu badania nie przyjmować płynów i pokarmów, aby uniknąć zachłyśnięcia (w czasie działania znieczulenia zniesiony jest odruch połykania). Przy niewielkim krwiopluciu wystarczy spokojnie leżeć przez kilka godzin w łóżku.
Patrz dodatkowo "Jak należy zachowywać się po znieczuleniu?" w "Metody anestezjologiczne w badaniach diagnostycznych" w rozdziale "Metody znieczulania".
Po badaniu lekarz może zalecić przez 2-3 dni zbieranie plwociny do badania cytologicznego w celu zwiększenia szansy rozpoznania choroby (patrz: "Badanie plwociny").

MOŻLIWE POWIKŁANIA PO BADANIU

Stosunkowo najczęściej (w ciągu 2 pierwszych dni) może pojawiać się krótkotrwała chrypka i ślady krwi w plwocinie. Bardzo rzadkim następstwem badania są trudne do opanowania lub wymagające interwencji chirurgicznej krwawienia. Wyjątkowym powikłaniem po badaniu mogą być: skaleczenia krtani, tchawicy i oskrzeli, wyłamanie zęba, dostanie się powietrza do jamy opłucnowej (odma opłucnowa), infekcja górnych dróg oddechowych (zapalenia oskrzeli lub płuc) - gorączka, zaburzenia rytmu serca, zaburzenia oddechowe, skurcz krtani i oskrzeli oraz reakcja alergiczna na miejscowe środki znieczulające.
Patrz dodatkowo "Możliwe powikłania po znieczuleniu" w "Metody anestezjologiczne w badaniach diagnostycznych" w rozdziale "Metody znieczulania".
Jeżeli jest taka potrzeba, badanie może być powtarzane wielokrotnie. Wykonywane jest u pacjentów w każdym wieku, a także u kobiet ciężarnych.

<<< Powrót

Opracowano na podstawie:

---