Wykładowca: prof. dr hab. n. med. A. Rydzewski

Wykład z ćwiczeń z dni 22-23.01.2011 (sobota - niedziela)

Informacje dot. nerek na podst. podręcznika Fizjologia Człowieka - Krótkie wykłady - D. McLaugfin, J. Stanford, D. White i notatki z ostatnich wykładów, w związku z tym, że Grupa I w przeciwieństwie do Grupy II wykładu o nerkach nie miała.

Nerki

Nerki pełnią ważną rolę w regulacji równowagi wodnej i elektrolitowej oraz w wydalaniu zbędnych substancji z organizmu. Dociera do nich około ¼ krwi przepompowywanej przez serce w ciągu minuty, a w warunkach prawidłowych do 20% osocza przepływającego przez nerki podlega filtracji. W ciągu doby filtrowane jest 1701 płynu, a tylko około 1% tej objętości jest wydalany w postaci moczu. Znaczna cześć płynu i elektrolitów jest przez nerki odzyskiwana z przesączu. Poza tym nerki wydzielają wiele hormonów, np. aktywną formę witaminy D, erytropoetynę i trombopoetynę.

Moczowody i pęcherz moczowy

Z nerek mocz spływa moczowodami do pęcherza moczowego. Pęcherz działa jak zbiornik, w którym mocz jest gromadzony, zanim możliwe będzie jego opróżnienie (mikcja) w momencie odpowiednim ze względów społecznych. Rozciąganie aktywuje mięśnie gładkie
pęcherza, ale znaczny wpływ na stopień kurczliwości mięśni pęcherza i mięśnia zwieracza wewnętrznego cewki moczowej mają obie części autonomicznego układu nerwowego. Zwieracz zewnętrzny cewki moczowej kontrolują wyższe ośrodki mózgowe zależne od naszej woli.

Cewka moczowa

Z pęcherza moczowego mocz jest odprowadzany cewką moczową do środowiska zewnętrznego. Cewka moczowa jest znacznie dłuższa u mężczyzn niż u kobiet. Męska cewka moczowa przebiega przez gruczoł krokowy, więc jego choroby mogą oddziaływać na odpływ moczu.

Prawidłowa ilość wydalanego moczu

Tylko niewielka część osocza przefiltrowanego przez nerki, wynosząca w przybliżeniu 1,5 I na dobę, jest tracona w postaci moczu. Skład moczu (np. stężenie substancji w nim rozpuszczonych) może być przez nerki modyfikowany zależnie od potrzeb organizmu.

Budowa nefronu

Każda nerka zawiera około miliona krętych kanalików zbudowanych z tkanki nabłonkowej, zwanych nefronami. Każdy nefron składa się z ciałka nerkowego, w którym odbywa się filtracja osocza, oraz z kanalika nerkowego, w którym substancje są zwrotnie wchłaniane z lub wydzielane do przesączu. Różne odcinki nefronu noszą specyficzne nazwy. Ciałko nerkowe utworzone jest z naczyń włosowatych kłębuszka i torebki kłębuszka (d. Bowmana), natomiast w skład kanalika nerkowego wchodzą kanalik bliższy (proksymalny), pętla nefronu (d. Henlego), kanalik dalszy (dystalny), kanalik zbiorczy i cewka zbiorcza.

Filtr kłębuszkowy

Osocze jest filtrowane w kłębuszku, a w warunkach prawidłowych około 20% nerkowego przepływu osocza ulega przesączeniu do światła torebki (d. przestrzeni Bowmana), ilość ta wynosi 170 l na dobę. Błona filtracyjna kłębuszka zbudowana jest z komórek śródbłonka pochodzących z kapilar kłębuszkowych (które mają fenestracje - okienka); (komórki okienkowe, przyy. red.) i komórek nabłonkowych torebki kłębuszka (mających wyrostki stopowate i stąd nazywanych podocytami), a między tymi dwiema warstwami znajdują się połączone ze sobą błony podstawne komórek śródbłonka i komórek nabłonkowych torebki. Błona filtracyjna kłębuszka jest wybiórcza dla filtrowanych substancji ze względu na wielkość i ładunek ich cząsteczek. Mniejsze cząsteczki o ładunku dodatnim podlegają filtracji, natomiast większe cząsteczki obdarzone
ładunkiem ujemnym (np. białka) pozostają w osoczu. Ciśnienie filtracyjne netto w kłębuszku zależy od sił Starlinga - tych samych, które decydują o wymianie płynów między naczyniami włosowatymi i płynem śródmiąższowym (tkankowym) w innych tkankach.

Filtracja kłębuszkowa

Podawana zwykle wielkość filtracji klębuszkowej (GFR) u mężczyzny o masie ciała 70 kg wynosi 120 ml-min^-1. Klirens substancji definiowany jest jako teoretyczna objętość osocza oczyszczanego z substancji w określonym czasie. GFR można ocenić, mierząc klirens substancji swobodnie filtrowanych w kłębuszku, które nie są ani reabsorbowane (wchłaniane zwrotnie), ani wydzielane do kanalika nerkowego, ani też metabolizowane przez nerki. Dwiema takimi substancjami są kreatynina i inulina, choć w przypadku kreatyniny klirens pozwala tylko w przybliżeniu, aczkolwiek stosunkowo dokładnie, określić GFR.

Pomiar nerkowego przepływu osocza

Około 20% nerkowego przepływu krwi podlega przefiltrowaniu i tworzy mocz pierwotny. Pozostałe 80% przepływa wokół kanalików nerkowych w naczyniach włosowatych okołokanalikowych. Jeśli cząsteczka jest swobodnie filtrowana w kłębuszku i wydzielana, ale nie reabsorbowana (wchłaniana zwrotnie) w kanaliku nerkowym, a jej stężenie w osoczu jest wystarczająco małe, by procesy transportu niezbędne do jej sekrecji do moczu usuwały całą pozostałą jej ilość tak, że masa substancji wydalanej w jednostce czasu jest równa masie substancji docierającej do nerek wraz z dopływającym do nich
osoczem, klirens tej substancji będzie względnie dokładnym przybliżeniem nerkowego przepływu osocza (RPF). Taką substancją jest kwas paraaminohipurowy (PAH). Klirens PAH wynosi w przybliżeniu 600 ml/min, co wskazuje, że frakcja filtracyjna (GFR/RPF) wynosi prawidłowo 0,2. Nerkowy przepływ krwi jest proporcjonalnie większy niż RPF, ponieważ tylko około 55% objętości krwi stanowi osocze (pozostała część to krwinki).

Wykład z ćwiczeń (Sobota)

Homeostzaza ustroju w odniesieniu do gospodarki elektrolitowej

• Izowolemia - mechanizmy mające na celu zapewnienie stałych objętości przestrzeni płynowych

• Izotonia - utrzymywanie stałego ciśnienia osmotycznego w organizmie.

• Izohydria

• Izojonia - ustrój dąży do utrzymania stałego stężenia jonów, w tym jonów wodorowych

Całkowita woda organizmu

TBW - 60%

Płyn pozakomórkowy Płyn wewnątrzkomórkowy

ECF 20% ICF 40%

Objętość krwi i osocza Płyn śródmiąższowy Płyn trans komórkowy

25% ECF 15% ECF 1%

8% masy ciała 2-3% masy 1,5% masy ciała

ciała

Dwa główne elektrolity to sód i potas.

Zaburzenia objętości płynów i stężenia elektrolitowego płynów ustrojowych:

• Odwodnienie, przewodnienie

• Osmoralność

• Osmolalność

• Toniczność

• Osmotyczność

• Osmoza

Odwodnienie - stan, w którym zawartość wody w organizmie spada poniżej wartości niezbędnej do jego prawidłowego funkcjonowania. Stan odwodnienia zagraża życiu pacjenta, jest szczególnie niebezpieczny dla niemowląt, małych dzieci oraz ludzi starszych.

Bez wody człowiek może przeżyć od 4 do maksymalnie 7 dni. Długotrwałe odwodnienie prowadzi do utraty siły, osłabienia odporności organizmu, utraty świadomości, uszkodzenia organów wewnętrznych, a następnie śmierci.

Do najczęściej spotykanych przyczyn odwodnienia organizmu należą: biegunka, wymioty, przyjmowanie niedostatecznej ilości płynów podczas choroby przebiegającej z podwyższoną temperaturą ciała, niewyrównanie strat wody poniesionych w czasie intensywnego uprawiania sportu oraz picie zbyt małej ilości wody przez pacjentów zażywających leki diuretyczne.

Przewodnienie - zaburzenie gospodarki wodnej, w którym dochodzi do nadmiaru wody w ustroju, przebiegające z zmniejszoną molalnością sodu, czyli z hiponatremią. Ten stan nazywany jest także zatruciem wodnym.

Osmolalność - jedna z miar stężenia roztworu stosowana w biochemii, uwzględnia fakt że część substancji może ulec dysocjacji w roztworze.

Hiper - zmniejszenie; Hipo - zwiększenie

Ustrój broni stałej os molalności płynów ustrojowych. Wzrost ciśnienia osmotycznego osocza powoduje odwodnienie komórek. Błony komórkowe są przepuszczalne dla wody.

Regulacja wolem ii

• Mechanizm autoregulacji nerek

• Mechanizm aldosteronowy

• Mechanizm ADH

• Mechanizm bezpośredniej lub pośredniej regulacji czynności nerek przez układ nerwowy

ADH - hormon antydiuretyczny. Wytwarzany jest przez podwzgórze w postaci preprowazopresynoneurofizyny i wydzielany w ostatecznej postaci przez tylny płat przysadki mózgowej. Powoduje zagęszczanie moczu poprzez resorpcję wody i jonów sodu w kanalikach nerkowych poprzez pobudzanie receptorów V2. Na akwaporyny działa w dwojaki sposób: krótkoterminowa regulacja kieruje AQP2 do błony (odpowiedź w ciągu kilku minut), natomiast długoterminowa (efekty widoczne na przestrzeni kilku dni) powoduje ekspresję genów kodujących kanał AQP2 (w przeciwieństwie do AQP1 stale obecnego w błonie) dla wody, następnie translację tegoż mRNA oraz wbudowanie tego produktu w błonę bieguna apikalnego komórek sześciennych budujących kanaliki nerkowe.

Angiotensyna - hormon peptydowy wchodzący w skład układu hormonalnego RAA, którego zadaniem jest kontrola stężenia jonów sodowych i potasowych w organizmie. Angiotensyny stymulują wydzielanie mineralokortykosteroidu aldosteronu.

Bilans wodny

Pobór	Utrata
Woda spożywana	Z moczem 1500 ml
Płyny 1500 ml	Perspiratio insensibilis
Woda z pokarmów stałych 700 ml	- Utrata przez płuca 300 ml
Woda oksydacyjna 300 ml	- Utrata przez skórę 600 ml
	Z kałem - 100 ml
Razem 2500 ml	Razem 2500 ml

Woda oksydacyjna

• Objętość dobowa (w ml) wydalin i wydzielin ustrojowych

- ślina - 1000-2000 (~1500)
- sok żołądkowy - ~2500
- żółć - ~500
- sok trzustkowy - ~700
- sok jelitowy - ~3000
- kał - ~100

• Płyn trans komórkowy

• Trzecia przestrzeń
  - w niektórych stanach patologicznych (np. płyn w świetle przewodu pokarmowego, wysięki opłucnowe, wodobrzusze)
  - powiększona przestrzeń zajmowana przez płyn trans komórkowy, który nie ulega łatwej wymianie z resztą ECF

Trzecia przestrzeń - klasyczne pojęcie z dziedziny fizjologii, które ma największe znaczenie w patologii i w patologii odnosi się do zachowania wody w pewnych stanach patologicznych, często bardzo różnych od siebie, których wspólną cechą jest niedostępność dla organizmu części obecnej w nim wody. Stąd funkcjonalne rozumienie „przestrzeni”. W stanie fizjologii płyn transeculalarny stanowi niewielką część (2-3%) przestrzeni zewnątrzkomórkowej, na którą składają się: płyny przewodu pokarmowego, dróg oddechowych, moczowych, surowiczych jam ciała (otrzewnej, opłucnej i osierdzia), płyn mózgowo-rdzeniowy, płyn w jamie stawowej, gałkach ocznych.

Przestrzenie płynowe zwierząt wielokomórkowych dzieli się na przestrzeń zewnątrzkomórkową (płyn zewnątrzkomórkowy) i wewnątrzkomórkową (cytoplazma komórek), które pozostają ze sobą w stałej równowadze dynamicznej.

Jednak w wielu stanach patologicznych dochodzi do sytuacji, gdy duże ilości płynu zostają uwięzione w pewnych rejonach organizmu, przy jego, często krytycznym, braku w innych. Taka sytuacja braku efektywnego przepływu płynu wewnątrz organizmu nazywa się "uwięźnięciem płynu w trzeciej przestrzeni" (czyli poza funkcjonującą przestrzenią wewnątrz- i zewnątrz- komórkową), czyli w miejscu, z którego nie może, z różnych przyczyn, być zmobilizowany tam, gdzie jest potrzebny.

Zwiększona utrata wody drogą parowania występuje u gorączkujących i oparzonych. Dochodzi do tego przez wstrząs hiperwolemiczny.

Prowadzenie płynoterapii w okresie pooperacyjnym zależy od:

• Zapotrzebowania podstawowego

• Utraty śródoperacyjnej

• Wydzielania ADH (należy przetaczać płyny zawierające Na)

W przypadku gorączki powyżej 37^oC należy zwiększyć podaż płynów o 500 ml na 1^oC. Chorym z niedrożnością należy uzupełnić utratę wynikającą z przechodzenia wody do „trzeciej przestrzeni”, uwzględniając skład jonowy traconych płynów.

Zaburzenia gospodarki wodnej

Wymioty	Biegunka
- zasadowica	- kwasica
- hipochloremia	- hipokaliemia
- hipokaliemia	- hiperchloremia
- hiponatremia	- hipernatremia

Niedrożność

• Jelito czcze - utrata soku żołądkowego, żółci, soku trzustkowego, zawartości jelita

• Jelito kręte - j. w.

Hipowolemia - utrata do trzeciej przestrzeni Na, Cl, K, HCO₃

Przetoki - w medycynie połączenie dwóch lub (rzadziej) więcej narządów powstające na skutek procesów patologicznych (również urazów), powikłań jatrogennych lub wykonane celowo za pomocą technik chirurgicznych.

Przetoki powstające (lub wykonane) pomiędzy narządami nazywamy przetokami wewnętrznymi, natomiast połączenia narządów wewnętrznych ze skórą nazywany przetokami zewnętrznymi (narządowo-skórnymi). Najczęściej przetoki wewnętrzne są skutkiem przejścia procesu chorobowego poza obręb narządu i zajęcia przezeń narządu sąsiedniego (np. nowotwór odbytnicy nacieka pęcherz moczowy doprowadzając do patologicznego połączenia w postaci przetoki odbytniczo-pęcherzowej).

Procesy nienowotworowe mogą także doprowadzić do powstania przetok, jak przykładowo w chorobie Leśniowskiego-Crohna (przetoki międzyjelitowe). Przetoki są również następstwem powikłań chirurgicznych pod postacią rozejść zespoleń pomiędzy łączonymi częściami przewodu pokarmowego, moczowego czy oddechowego. W tych przypadkach najczęściej dochodzi do wytworzenia przetok zewnętrznych poprzedzonych nierzadko powstaniem ropnia lub zbiornika treści jelitowej, żółciowej itp.

Objawy przetok są zależne od ich lokalizacji oraz rodzaju narządów, które łączą (powietrze w pęcherzu moczowym, wyciek żółci z rany operacyjnej, zespół krótkiego jelita itp.). Przetoki mogą powstawać również pomiędzy naczyniami krwionośnymi jak np. w zespole Parkesa-Webera, doprowadzając do miejscowych i ogólnych powikłań krążeniowych.

Zaburzenia elektrolitowe

• Hipernatremia
  - hiperwolemiczna
  - hipowolemiczna

• Hipernatremia z odwodnieniem - sytuacja najczęstsza

• Hipernatremia z przewodnieniem - sytuacja najrzadsza

Wykład z ćwiczeń (Niedziela)

Krew

• Tkanka łączna, wypełniająca naczynia układu krwionośnego

• Skład:
  - osocze (plazma) - 55% (90% woda, 8% białka, 1% sole mineralne, 1% pozostałe związki)
  - komórki (elementy morfotyczne) ok. 45%

Funkcje

- transport tlenu i substancji odżywczych

- obronna

- utrzymanie równowagi wodnej i elektrolitowej

- regulację wartości pH oraz temperatury ciała

Elementy morfotyczne

• Erytrocyty (krwinki czerwone)

• Leukocyty (krwinki białe)

- granulocyty
- monocyty
- limfocyty

• Płytki krwi (trombocyty) - wypustki oderwane od innych komórek

Białkowe składniki osocza

• Albuminy (54%) - utrzymują ciśnienie osmotyczne krwi, transportują kwasy tłuszczowe, bilirubinę, niektóre hormony i leki

• Globuliny (frakcje) (38%)
  - alfa 1 i 2 - nośniki innych substancji
  - beta
  - gamma (przeciwciała, immunoglobuliny)

• Fibrynogen (7%)

• Reakcja ostrej fazy (alfa)

• Przewlekły stan zapalny (gamma)

Brak produkcji albumików - uszkodzenie wątroby, brak składników odżywczych na skutek uszkodzenia błony w kłębuszku nerkowym dochodzi do przeciekania białek i wydalania ich z moczem.

Elektroforeza - technika analityczna, rzadziej preparatywna, stosowana w chemii i biologii molekularnej, zwłaszcza w genetyce. Jej istotą jest rozdzielenie mieszaniny związków chemicznych na możliwie jednorodne frakcje przez wymuszanie wędrówki ich cząsteczek w polu elektrycznym.

Cząsteczki różnych substancji różnią się zwykle ruchliwością elektroforetyczną. Parametr ten jest w przybliżeniu wprost proporcjonalny do ładunku elektrycznego cząsteczki i odwrotnie proporcjonalny do jej wielkości. Zależy także od kształtu cząsteczki.

Istnieje wiele wariantów tej techniki. W zależności od ośrodka, w którym następuje rozdział, wyróżnić można elektroforezę bibułową (dziś już przestarzałą i praktycznie nie używaną), żelową i kapilarną.

Morfologia krwi - podstawowe badanie diagnostyczne, polegające na ilościowej i jakościowej ocenie elementów morfotycznych krwi. Badanie ilościowe poszczególnych elementów układu białokrwinkowego (granulocyty, limfocyty, monocyty) wykonywane jest zazwyczaj ręcznie pod mikroskopem (tzw. "rozmaz") lub za pomocą automatu. Wartość MID, pojawiająca się często na wydrukach badań morfologii krwi, oznacza ilość komórek, których automat nie potrafił prawidłowo zidentyfikować. Niektóre specjalistyczne kliniki (np. kliniki hematologiczne) posiadają automaty umożliwiające prawidłowe oznaczenie większości hemocytów. Badanie ilościowe limfocytów CD4+, CD8+, NK jest badaniem specjalistycznym, wykonywanym np. u chorych na AIDS. Do morfologii krwi nie zalicza się badania poziomu hemoglobiny, jednak ze względu na automatyzację procesu, parametr ten jest oznaczany równolegle.

Retikulocyty - młode postacie erytrocytów

Erytrocyty

• Struktury pozbawione organelli

• Powstają w szpiku kostnym

• Ilość w 1 mm³ to 4,8 mln u kobiet i 5,4 mln u mężczyzn

• Żyją średnio 120 dni

• Przenoszą tlen i CO₂

Hemoglobina

• Czerwony barwnik krwi, zawarta w erytrocytach

• Przenosi tlen i CO₂

Leukocyty

• Ilość w 1 mm³ od 4 do 10 tysięcy

• Pełnią funkcję obronną

• Ich właściwości to:
  - zdolność do ruchu
  - przenikanie przez ściany naczyń (diapedeza)
  - chemotaksja - zdolność ruchu w określonym kierunku
  - fagocytoza - pożeranie substancji obcych

• Gdy mamy mniej niż 4 tysiące, a tym bardziej niż 1 tysiąc, leukocytów występuje uszkodzenie szpiku lub inne groźne zakażenie, np. SEPSA.

Podział leukocytów

• Granulocyty
  - obojętnochłonne - jest ich najwięcej, stanowią główną linię obrony
  - kwasochłonne - ilość zwiększa się przy alergii, astmie, ataku pasożytów
  - zasadochłonne (bazofile)

• Agranulocyty
  - monocyty
  - limfocyty

Neutrofile, granulocyty obojętnochłonne - komórki układu odpornościowego należące do granulocytów. Pełnią zasadniczą rolę w odpowiedzi odpornościowej przeciwko bakteriom, ale nie pozostają obojętne również względem innych patogenów. Ich znaczenie wynika głównie z faktu szybkiego reagowania na obce organizmowi substancje. Jest ono możliwe dzięki obecności odpowiednich receptorów na powierzchni komórki z jednej strony, z drugiej zaś dzięki możliwości wytwarzania wolnych rodników oraz użycia całej gamy białek o właściwościach bakteriobójczych i bakteriostatycznych.

Przy wniknięciu do organizmu obcych antygenów

• Wnikają do uszkodzonej tkanki

• Trawią sfagocytowane cząsteczki

• Przechodzą przez śródbłonek

Eozynofil, eozynocyt, granulocyt kwasochłonny, krwinka kwasochłonna, Eo - rodzaj krwinek białych, zawierające w cytoplazmie ziarnistości, które przy barwieniu eozyną barwią się na kolor ceglastoczerwony. Granulocyty kwasochłonne należą do komórek układu odpornościowego, które odgrywają zasadniczą rolę w zwalczaniu pasożytów oraz reakcjach alergicznych. Eozynofile powstają w szpiku kostnym z wielopotencjalnej komórki pnia CD34+ pod wpływem licznych cytokin i czynników wzrostowych. Później przemieszczają się do krwi i krążąc docierają do tkanek, gdzie się osiedlają.

Bazofile, granulocyty zasadochłonne - morfotyczne składniki krwi z grupy leukocytów (stanowią ok. 0,5% wszystkich krwinek białych), których cytoplazma zawiera ziarnistości. Bazofile są to komórki wielkości 8-10 mikrometrów. Cytoplazma jest lekko kwaśna, cała komórka wypełniona grubymi, okrągłymi zasadochłonnymi ziarenkami barwiącymi się na ciemnofioletowo. Ziarenka często przesłaniają jądro i często uwypuklają zarys komórki, która wygląda jak "nabita grochem". Wykazują zdolności do fagocytozy. Spełniają także ważną funkcję obronną. Magazynują histaminę, którą wydzielają, kiedy zostają pobudzone do reakcji (co ma znaczenie w reakcji alergicznej). Produkują również interleukinę 4 (IL-4), która pobudza limfocyty B oraz heparynę i serotoninę.

Monocyty - grupa leukocytów (5-8% wszystkich krwinek białych). Dojrzałe monocyty nazywa się makrofagami. Monocyty mają zdolność wydostawania się poza światło naczyń układu krążenia oraz szybkiego ruchu pełzakowatego. Są to komórki żerne, które oczyszczają krew ze skrawków obumarłych tkanek oraz bakterii (żyją około 4 dni). Produkują interferon, który hamuje namnażanie się wirusów. Powstają przeważnie w szpiku kostnym, czasem w układzie siateczkowo-śródbłonkowym (szczególnie w śledzionie). Są największe wśród białych krwinek - około 20 μm. W organizmie powinno się mieć min 3% max 8% monocytów u dzieci jak i dorosłych. Zbyt niski poziom monocytów we krwi to monocytopenia a zbyt wysoki to monocytoza.

Limfocyt - komórka układu odpornościowego, należąca do leukocytów, zdolna do swoistego rozpoznawania antygenów. Pierwotnie, zanim poznano funkcję tych komórek, mianem limfocytów oznaczano wszystkie okrągłe komórki, zawierające duże jądro i wąski rąbek cytoplazmy.

• Limfocyty B - tworzą plazmocyty, produkują przeciwciała, tworzą odpowiedź humoralną

• Limfocyty T - atakują i uszkadzają błony komórkowe bakterii i komórek nowotworowych, narządów przeszczepionych, stanowią odpowiedź typu komórkowego

Opadanie czerwonych krwinek

• Przyspieszone w stanach zapalnych

• Nowotwory

• Zespoły nerczycowe

• Zaburzenia białkowe

Przeciwciała

• Specyficzny rodzaj białek produkowany przez komórki plazmatyczne w przebiegu odpowiedzi immunologicznej typu humoralnego

• Mają swoistą zdolność do rozpoznawania antygenów

Funkcje przeciwciał

• Wiązanie antygenów

• Opsonizacja drobnoustrojów

• Aktywacja dopełniacza

• Neutralizacja toksyn

• Neutralizowanie wirusów

• Oddziaływanie bakteriostatyczne

• Blokowanie odleżyn bakteryjnych

• Cytotoksyczność zależna od przeciwciał

Hemostaza - proces zapewniający krzepnięcie krwi

Plazmina - enzym stanowiący skrzep

---