Psychologia wychowania - zagadnienia
Psychologia wychowania dla nauczycieli - uzasadnij potrzebę kształcenia w tym obszarze.
Psychologia wychowania - przedmiotem zainteresowania psychologii wychowania jest wychowanie, rozumiane jako proces wychowawczy rozpatrywany od strony psychologicznej (A. Brzezińska).
Wychowanie - to złożony system działań podejmowanych przez osobę o przypisanej społecznie roli wychowawcy względem drugiej osoby - wychowanka, lub jej otoczenia z intencją wywołania zmiany zgodnej z założonym programem.
Wychowanie to całokształt wpływów i oddziaływań środowiska społecznego oraz przyrodniczego na człowieka, kształtujących jego rozwój i osobowość. Współczesna pedagogika - świadome, zamierzone i specyficzne działania osób , których celem jest osiągnięcie względnie stałych zmian w osobowości jednostki. Zmiany te obejmują sfery: poznawczą, aksjologiczną ( kształtującą stosunek do świata i ludzi, jego przekonania, system wartości itp.)
Używa się pojęcia wychowanie w trzech znaczeniach:
- jako proces mający na celu wywołanie zmian,
-jako stan - ogół zjawisk określających przebieg, cele, metody, środki, i warunki wychowania,
- jako wynik - suma następstw wyrażających się w zmianie osobowości człowieka i stopień przystosowania się do życia społecznego.
Wychowanie jest społecznym mechanizmem regulacji zachowania.
Cele wychowania - zaszczepić cenione wartości i przekonania w społeczeństwie - transgeneracyjny przekaz.
W dzisiejszych czasach chcemy wychować jednostkę autonomiczną, niezależną, kreatywną, prospołeczną, czyli ma wysoki poziom empatii. Chcemy, że człowiek był wewnątrzsterowny, sam decyduje o sobie, jego wartości i normy są uwewnętrznione.
2 główne nurty:
-stosowana psychologia, stosowanie prawidłowości w wychowaniu. To wiedza praktyczna.
-naukowa - proces wychowawczy w aspekcie psychologicznym. To wiedza teoretyczna.
Zakres badań
a/ wąski - oddziaływanie na rozwój emocjonalny, społeczny, system wartości oraz na osobowość ( nauczanie, opieka - zaspokajanie potrzeb),
b/ szeroki - oddziaływanie wychowawców i środowiska wychowawczego na jednostkę lub grupę,
Zadania psychologii wychowania
-budowanie wiedzy teoretycznej ( rozwiązywanie ogólnych podstawowych problemów )
-diagnostyczna - ocena faktycznego stanu rzeczy w dziedzinie wychowania i nauczania za względu na potrzeby psychiczne jednostki lub grupy,
-profilaktyka i terapia ( dotycząca procesów wychowania).
Modele wychowania w świetle wiedzy psychologicznej, z opisanych wybierz ten, który w twojej opinii jest najwłaściwszy.
- pozostawianie zupełnej swobody ( Rousseau, Gesell, Maslow)
Rola dorosłych - tworzenie atmosfery permisywnej, rozwój zgodnie z naturą.
- model lepienia z gliny - zewnątrzsterowny, rola wzorów - teoria uczenia społecznego. Dziecko rodzi się nieukształtowane, wychowawcy nadają mu kształt(modelowanie zachowania, wykształcanie nawyków itd.)
-model konfliktowy ( psychoanaliza, koncepcje psychodynamiczne)
Konflikt - tłumione emocje - mechanizmy obronne ( nieuświadomione konflikty), dzieci są bierne, ale od urodzenia aktywne; elementy sytuacji socjalizującej:
1) egocentrycznie nastawione i stawiające opór dziecko,
2) mający władzę opiekunowie
3) dążenie opiekuna do rozwiązania konfliktu przez uzyskanie konformizmu dziecka(poddania się);
występuje tu pewnego rodzaju ambiwalencja- opiekun daje dziecku swobodę działania w niektórych sytuacjach a cofa to przyzwolenie w innych(podwójny konflikt: wewn. dążeń i zewn. wymagań oraz różnych wymagań w zależności od sytuacji)
-model interakcyjny ( dziecko - rodzic i odwrotnie), dziecko aktywnym uczestnikiem interakcji, wzajemna adaptacja a nie konflikt, każda osoba wnosi coś nowego, nowe konfiguracje.
Niezbędny warunek - dopasowywanie się wzorów zachowań. Wzajemność warunkiem rozwoju.
Wybieram model interakcyjny, ponieważ jest on najbardziej optymalny i dla dziecka i dla rodziców. Pozwala wyrażać siebie, a tym samym wszyscy członkowie rodziny czują się swobodnie. W tym modelu mamy możliwość większego rozwoju. W mojej opinii jest ona najwłaściwszy, gdyż rozwój wymaga wkładu wysiłków opiekuna i dziecka. Poza tym dziecko staje się aktywnym uczestnikiem interakcji-początkowo z matką, potem z innymi opiekunami. Bardzo podoba mi się to, że oddziaływania są dwustronne, a dodatkowo każda ze stron wnosi odmienny wkład do interakcji.
Modele wychowania koncentrują się na:
-zmiana systemu zachowań,
-zmiana struktur poznawczych,
-zmiana tożsamości ( tworzenie warunków dla samorealizacji i autonomii),
- zmianie relacji między osoba a otoczeniem ( współpraca z innymi).
Mechanizmy psychologiczne odpowiedzialne za konstruowanie wiedzy.
Nauczanie
wiadomo, że konstruowanie wiedzy przez jednostkę jest procesem bardziej aktywnym niż biernym. Uczenie zachodzi w oparciu o takie procesy jak: warunkowanie, (asocjacja), naśladownictwo i myślenie, czyli indywidualne, wewnętrzne przetwarzanie informacji.
Warunkowanie - mechanizm powstawania odruchów warunkowych przez stosowanie bodźca warunkowego w połączeniu z bodźcem bezwarunkowym, zarówno w warunkach doświadczalnych, jak i w naturalnych sytuacjach życiowych.
klasyczne, polegające na wytworzeniu reakcji specyficznej, która powstaje wskutek działania bodźca obojętnego biologicznie dzięki wielokrotnemu łączeniu go z bodźcem nieobojętnym biologicznie, zwanym bodźcem bezwarunkowym.
instrumentalne, polegające na wzmacnianiu bodźcem biologicznie nieobojętnym tej reakcji, którą pragnie się utrwalić. Najpierw wywołuje się reakcję, a następnie wzmacnia ją przez nagradzanie.
Naśladownictwo - jest to jeden z procesów uczenia się zachowań i działań, w wyniku którego jednostka naśladująca internalizuje wzory kulturowe, przyswaja zachowania. Proces ten występuje zarówno u ludzi, jak i innych zwierząt, np. u ptaków. W przypadku ludzi jest to typowe zjawisko zachodzące podczas socjalizacji pierwotnej, gdy dzieci naśladują gesty, słowa czy ton głosu znaczących innych.
Myślenie - ciągły proces poznawczy polegający na skojarzeniach i wnioskowaniu, operujący elementami pamięci jak symbole, pojęcia, frazy, obrazy i dźwięki.
Uczenie się - jest procesem adaptacji ( asymilacji i akomodacji). Piaget sądził, że różnice między dziećmi wynikają z ich doświadczenia i dlatego ich schematy poznawcze są różne, także w rozwoju (proces dojrzewania).
Asymilacja - przyswajanie nowych informacji.
Akomodacja - transformacja schematu.
Schemat- plan dochodzenia do wiedzy.
Rozumowanie moralne i jak ten proces wspomagać.
Pojęcia:
Anomia- stan osłabienia lub wzajemnej sprzeczności norm społecznych.
Heteronomia - zachowanie polegające na poddawaniu się, przyjęciu norm ustalonych przez innych ludzi.
Socjonomia -
Autonomia - możliwość stanowienia norm samemu sobie, samodzielność prawna.
Piaget
1/ pre - moral - anomia moralna 0-4,
2/ moralny realizm - 4-7, zależność od oceny innych ,
8-11 rozwijają koncepcję: sprawiedliwości, role, zasady, normy (gry),
3/ autonomia moralna, moralny relatywizm 11+ sprawiedliwość ( rozumieją, że jest relatywna), motywy działania.
Kohlberg
I poziom przedkonwencjonalny 6-13, unikają kary i poszukują nagrody
1/kara i posłuszeństwo,
2/indywidualne instrumentalne cele i wymiana społeczna ( co ja z tego będę miał?/,
II poziom konwencjonalny 13- 16, dostosowywanie się do wspólnych, interpersonalnych oczekiwań, ważne relacje z innymi, komfort typu bycia dobrym chłopcem/ dziewczynką,
3/dzieci sądzą, że dobre zachowanie sprzyja dobrym relacjom, świadomość według motywów.
4/społeczny system - prawo i porządek (uznają system jako właściwy lub zły),
III Postkonwencjonalny 16-20 + , wartości uwewnętrznione i regulują zachowanie,
5/społeczna umowa uwewnętrzniona - reguły, normy, wartości,
6/uniwersalne etyczne zasady - nie są kierowani przez przyjęte społecznie zasady czy wartości, tworzą nowe lub walczą o zmianę, najczęściej pozostają w konflikcie z innymi, którzy ich nie rozumieją ( Spartakus, Ghandi, Prometeusz, itp.).
5) System rodzinny- wywodzi się z biologii (Ludwig von Bertalanffy) - zespół elementów w interakcji
System stanowi względnie izolowaną, wyodrębniającą się z otoczenia całość, która jest skoordynowanym wewnętrznie i mającym w miarę trwałą strukturę układem elementów oddziaływujących na siebie nawzajem, a także na system jako całość.
System to zbiór wzajemnie powiązanych części składowych stale na siebie oddziałujących dla zachowania równowagi wew. i zew. Każdy element systemu zależy od funkcjonowania pozostałych elementów, z którymi jest w związku. Rodzina jest systemem naturalnym składającym się ze wzajemnie powiązanych elementów (członków rodziny) zorganizowanych wokół rozmaitych funkcji i wymagających wzajemnych interakcji. Do tych funkcji należy m.in. przekazywanie sobie miłości, wychowywanie dzieci i podział pracy. Rodzina wypracowuje stałe wzorce zachowań służące utrzymaniu równowagi. Przejawem są zach. rodziny, jej przyzwyczajenia, oczekiwania i sposoby porozumiewania się.
System wyposażony jest w :
mechanizm samoregulacji (samosterowność),
jednostki dążą do realizacji własnych celów.
Wg J. Bradshow`a
- system rodzinny to całość funkcjonalna w ramach interakcji między poszczególnymi elementami,
-każdy system składa się z powiązanych ze sobą relacji.
Dla zbadania systemu - trzeba dostrzec powiązania między poszczególnymi osobami, jak na siebie oddziałują.
W ramach systemu tworzą się podsystemy wg różnych zasad: wieku, płci, zainteresowań, zadań
3 główne podsystemy:
-Małżeński, diada małżeńska tworzy fundament systemu,
-dotyczący relacji rodzice -dzieci ( np. ojciec - córka, matka - córka …)
-dotyczący relacji miedzy rodzeństwem
6) Role w rodzinie
role wynikają z potrzeb rodziny jako systemu
Rola społeczna - społecznie określony, wew. spójny zespół przypisów i oczekiwań dotyczących pożądanego zachowania jednostki.
Role powinny być elastyczne i otwarte , w zdrowym systemie wypełnianie roli w zgodzie z sobą i innymi. Role sztywne, zamrożone, gdy jednostka odrzuca własne potrzeby a służy rodzinie - to system dysfunkcjonalny.
Wg J. Bradshow`a
Reguły systemu przejawiają się w:
1-postawach
(np. oszczędzać energię elektryczną- element kognitywny),
zachowaniach (światło jest gaszone), wzorach komunikacji - emocje ( wyrażanie niezadowolenia gdy członkowie nie gaszą światła).
Każda rodzina ma
wł. ustrój - (styl wychowania, strukturę, organizację, mechanizmy regulacji)
zależny od paradygmatu ( wzorca rodziny; światopogląd, model, standardy - wyznacza cele i ideały - czym rodzina jest i czym może stać się),
proces odnosi się do obserwowalnych zachowań, sposobów działań, interakcji, funkcjonowania jako całość.
a/Paradygmat rodziny (wyznacza cele i ideały),
-wyobrażenie idealnej rodziny, światopogląd,
b/ustrój
organizacja, struktura, mechanizmy regulacyjne,
c/proces - zachowania, interakcje, wspólne działania.
Komunikowanie się wewnątrz systemu - ważny aspekt diagnostyczny
(przekazywanie i odbieranie sygnałów), werbalna i niewerbalna.
Kanał niewerbalny: gestykulacja, mimika, dotyk i kontakt fiz., wygląd fiz., ubiór, dźwięki para lingwistyczne, spojrzenia i ich wymiana, dystans, pozycja ciała, urządzenie mieszkania itp.
Kanał werbalny: intonacja, akcentowanie, barwa głosu, szybkość mówienia, wysokość głosu.
Komunikowanie się jest podstawą interakcji,
Wymiana informacji ma charakter sprzężenia zwrotnego,
Komunikowanie się jest procesem, trwa w określonym czasie i ma określoną ciągłość.
Analiza wg Erika Berne - analiza transakcyjna
Rola kontaktu emocjonalnego (głaski - początkowo dotyk , później poprzez język), transakcja wymiana głasków,
Trzy stany ego:
dziecka ( dziecko przystosowane - posłuszne, zbuntowane, naturalne), niewerbalne formy stanu dziecka
rodzica (opiekuńczy, krytyczny), wskaźniki niewerbalne ( krytyczny - marszczy brwi, kiwa palcem itp.) werbalne : zawsze, nigdy
dorosłego ( obiektywizm, empatia, bank informacji)
typy transakcji: komplementarne, skrzyżowane, ukryte
Transakcje:
Komplementarne ( zgodne, prawidłowe),
Skrzyżowane ( niezgodność w komunikacji),
gry transakcyjne -pozornie bez zarzutu o ukrytej motywacji ( ukryta jakość, wypłata).
Dzieci uczą się komunikacji i stosowania gier w rodzinie.
Dziecko uczy się tego w rodzinie. System rodzinny - kształtuje zdrową tożsamość lub fałszywe „ja” odpowiadające zewnętrznym wymaganiom, nieprzystającym do wew. „ja”. System podłożem na którym rozwija się jednostka; tożsamość, wartości, cele, motywacja i umiejętność życia wśród innych i dla innych.
Zdrowy system :
a/pozytywna tożsamość i autonomia,
b/ otwarte i skuteczne komunikowanie się,
c/ wzajemność,
d/ połączenie ze światem społecznym - relacje z innymi
Kluczowym mechanizmem zaburzeń w rodzinach dysfunkcjonalnych jest zaprzeczanie i tłumienie uczuć. Członkowie nie potrafią dzielić się przeżyciami, nie mają kontaktu z własnymi wewnętrznymi doświadczeniem. Objaw -dystans i chłód emocjonalany.
Rola rodziny w rozwoju dziecka
Prawidłowa zaspokaja potrzeby dziecka czyli zapewnia: akceptację ( wygląd zew. , uzdolnienia, osiągnięcia), okazuje uczucia, szanuje prawa dziecka, stawia rozsądne adekwatne do możliwości dziecka wymagania, współdziała, daje rozsądną swobodę.
Dziecko kochane wierzy, że jest wartościowe, godne miłości, wierzy w siebie i w swoje zdolności.
Rodzina stanowi pewną całość mającą określoną strukturę, normy postępowania, (funkcjonowania), własne sposoby regulacji wewnętrznej spójności.
Każdy system ma granice, które wyznaczają sposób przepływu uczuć i informacji ( stanowi o atmosferze w rodzinie).
Granice te mogą być prawidłowe
- odpowiednio elastyczne,
-nieprawidłowe; zbyt otwarte (rozmyte), gdy nadmierna ingerencja innych (np. teściów, przyjaciół itp…)
lub zamknięte (przywiązanie, miłość )
Otwartość systemu zależna od sił dośrodkowych i odśrodkowych (siły wew. miłość, przywiązanie) odśrodkowe (utrzymywanie zewnętrznych relacji ; przyjaźń, związki z innymi).
Podsystemy o elastycznych granicach mają charakter przymierza - realizacja zadań, sztywne podsystemy - postać koalicji ( przeciwko komuś).
Kryteria rodzajów systemów:
relacje jednostka - grupa czyli rodzina,
cel - do czego rodzina dąży,
spostrzeganie otoczenia,
rozwiązywanie problemów,
informacja i komunikowanie się ( dziecko partnerem w interakcji), jasne komunikaty, ciało i umysł wyrażają to samo - zgodność),
wychowywanie dzieci,
określanie prawdy.
W systemie otwartym - wzajemna akceptacja, integracja dążeń jednostek i celów rodziny, współpraca, negocjacje, podejmowanie wspólne decyzji…
Elastyczność - dostosowywanie się do wymogów otoczenia jako wyzwanie.
System zamknięty: posłuszeństwo wobec autorytetu, poszanowanie tradycji, lojalność,
Styl zjednujący - stara się zadowolić innych, przeprasza, potrzebuje aprobaty,
Styl oskarżycielski - wykrywa błędy, dyktator, wcale nie czuje się wartościowy, zmuszając innych do posłuszeństwa - uzyskuje znaczenie,
Styl superracjonalny - opanowanie, chłód emocjonalny, izolacja,
Styl chaotyczny - brak zsynchronizowania komunikatów werbalnych i niewerbalnych, rozproszenie, brak skupienia uwagi,
System otwarty: zachowania zgodne z przekonaniami, otwartość na świat, komunikacja jasna, wyraźna oparta o zwrotne informacje.
Prawidłowy system rodzinny - cechy: otwartość, elastyczność, niepowtarzalność,
Rodzina
-struktura,
- przepływ uczuć- atmosfera, relacje,
-sposób oddziaływania:
reguły zasady, normy funkcjonowania,
własne zasady regulacji wewnętrznej spójności.
Systemy rodzinne wg Dawida Fielda
Rodzina chaotyczna, władzy, prawidłowa, nadopiekuńcza i uwikłana.
7) Style wychowania w rodzinie
Styl wychowania - dobór i zastosowanie środków wychowawczych -M. Ziemska,
Wypadkowa sposobów i metod oddziaływania na dziecko w rodzinie - Kuczkowski
Styl demokratyczny cechuje
Poszanowanie praw i uczuć każdego członka w rodzinie,
Wzajemne zaufanie, sympatia , życzliwość,
Troska o rozwój wszystkich członków,
Wspólne planowanie działań i rozwiązywanie problemów,
Luźne sposoby kontroli,
Nienarzucanie zadań,
Niestosowanie surowej presji, posługiwanie się perswazją, argumentacją.
Styl autokratyczny
Dziecko zna swoje prawa i obowiązki, które są konsekwentnie wymagane,
Rodzice sądzą, że okazywanie uczuć dzieciom psuje je,
Dobrze wypełniane obowiązki ważniejsze niż troska o zaspokajanie potrzeb czy dbanie o relacje,
Sukcesy dziecka są oczywistością, chwalenie osiągnięć szkodzi,
Dominują kary, nagany, krytyka
Kontrolują pozarodzinne relacje dziecka,
Styl autorytarny
Styl liberalny
Pozostawianie dziecku całkowitej swobody,
niehamowanie aktywności i spontanicznego rozwoju,
brak stawiania wymagań czy odwoływania się do autorytetu,
zainteresowanie sprawami dziecka gdy tego żąda.
Styl liberalny kochający
Dzieci otoczone miłością i czułością,
Silne więzi,
Swoboda wyboru postaw czy działań,
Styl liberalny niekochający
Obojętność,
Chłód emocjonalny,
Brak zainteresowania.
Postawy rodzicielskie - stosunek pozytywny lub negatywny i komponenty postaw.
wg Ziemskiej: odrzucająca, unikająca, nadmiernie chroniąca, nadmiernie wymagająca, pozytywna: akceptacja, współdziałanie, rozumna swoboda, uznanie praw dziecka.
Postawa odrzucająca
Odtrącanie dziecka czyli nieokazywanie mu uczuć pozytywnych przy jednoczesnym demonstrowaniu negatywnych
Dezaprobata i krytyka dziecka,
Podejście dyktatorskie
Surowe kary, brutalność, zastraszanie
Unikająca
Ubogie kontakty emocjonalne, bierność,
Beztroska wobec dziecka,
ignorowanie ,
unikanie.
Nadmiernie wymagająca
Wygórowane oczekiwania i wymagania,
Ograniczanie swobody i aktywności dziecka,
Sztywne reguły postępowania,
Narzucanie wymagań, kontrola
Nadmiernie chroniąca
Przesadna opiekuńczość,
Nadmierna pobłażliwość,
Niedocenianie możliwości dziecka,
Rozwiązywanie za dziecko problemów,
Ograniczanie samodzielności,
Izolowanie od rówieśników.
8.Postawy rodzicielskie oparte o 3 wymiary i rola w kształtowaniu się osobowości dziecka.
Postawy rodzicielskie - stosunek pozytywny lub negatywny i komponenty postaw.
wg Ziemskiej: odrzucająca, unikająca, nadmiernie chroniąca, nadmiernie wymagająca, pozytywna: akceptacja, współdziałanie, rozumna swoboda, uznanie praw dziecka.
Postawa odrzucająca
Odtrącanie dziecka czyli nieokazywanie mu uczuć pozytywnych przy jednoczesnym demonstrowaniu negatywnych
Dezaprobata i krytyka dziecka,
Podejście dyktatorskie
Surowe kary, brutalność, zastraszanie
Unikająca
Ubogie kontakty emocjonalne, bierność,
Beztroska wobec dziecka,
ignorowanie ,
unikanie.
Nadmiernie wymagająca
Wygórowane oczekiwania i wymagania,
Ograniczanie swobody i aktywności dziecka,
Sztywne reguły postępowania,
Narzucanie wymagań, kontrola
Nadmiernie chroniąca
Przesadna opiekuńczość,
Nadmierna pobłażliwość,
Niedocenianie możliwości dziecka,
Rozwiązywanie za dziecko problemów,
Ograniczanie samodzielności,
Izolowanie od rówieśników.
Postawy rodzicielskie oparte o 3 wymiary
opisujące przebieg interakcji miedzy rodzicami a dzieckiem
-przyzwolenie (niski poziom kontroli, nieliczne zakazy i nakazy, zwracanie niewielkiej uwagi na kontrolę popędów, dobre maniery czy posłuszeństwo
- brak przyzwolenia ( wysoki poziom kontroli; liczne zasady i surowe ich egzekwowanie, nacisk na dobre maniery czy posłuszeństwo),
- wrogość (brak wsparcia) dużo dezaprobaty i kar, brak zrozumienia, akceptacji, czułości, pochwał,
Ciepło (duże wsparcie) - zrozumienie, aprobata, dużo pochwał, miłość, koncentracja na dziecku,
lękowe zaangażowanie emocjonalne - wysoki poziom leku, bardzo emocjonalny stosunek do dziecka, nadopiekuńczość, nadmierna troska,
- spokojny dystans - logiczny i opanowany sposób postępowania z dzieckiem, wolno dziecku popełniać błędy i ponosić konsekwencje, dziecko nigdy nie jest karane pod wpływem złości.
Postawy i ich konsekwencje
1. Postawa zorganizowana i skuteczna (brak przyzwolenia, ciepło, spokojny dystans
Konsekwencje - dziecko skuteczny konformista, uspołecznione, wzorowe, wysoki poziom zależności, odpowiedzialności, normy uwew.
2.postawa demokratyczna (przyzwolenie, ciepło, spokojny dystans)
Skuteczny, towarzyski artysta, aktywny, towarzyski, życzliwy, niezależny, wcześnie podejmują role,
3.postawa sztywna kontrolująca ( brak przyzwolenia, wrogość, spokojny dystans) - młodociani przestępcy i uciekinierzy ( boją się autorytetów i odrzucają je, wypracowują repertuar zachowań umożliwiających wyrazić agresję,
4. Postawa zaniedbywania ( przyzwolenie, wrogość, spokojny dystans) dzieci zaniedbane, słabo przygotowane do pełnienia ról, zachowania autodestrukcyjne, izolacja,
5. postawa nadopiekuńcza ( brak przyzwolenia, ciepło, duże zaangażowanie nacechowane lękiem) dzieci konformistyczne i zależne - zamknięte, uległe, nieśmiałe, trudno im się usamodzielnić.
6. Postawa rozpieszczająca (przyzwolenie, ciepło, duże zaangażowanie nacechowane lękiem ) Zepsute dzieci - nieposłuszne, roszczeniowe, bezczelne, antyspołeczne, agresywne, narcystyczne, unikające odpowiedzialności,
7. Postawa autorytarna ( brak przyzwolenia, wrogość, duże zaangażowanie nacechowane lękiem) dzieci wykorzystywane, agresywne, zachowania przestępcze, rozładowywanie napięć poprzez agresję,
8. Neurotyczny lęk - postawa ( przyzwolenie, wrogość, duże zaangażowanie nacechowane lękiem) dzieci zab. emocjonalnie - znerwicowane, kłótliwe, słabe więzi z innymi, nieśmiałe, maja niską samoocenę.
9) Cykl życia rodziny ( 8 etapów wg McWhirter)
1/ etap dorosłości poprzedzający założenie rodziny
(praca, bliskie kontakty z grupą rówieśniczą, budowanie własnej odrębności i rozluźnienie więzi z rodziną pierwotną)
2/ Etap stabilizacji (od momentu zawarcia małżeństwa do narodzin pierwszego dziecka), rozluźnienie więzi z rodziną pochodzenia, ustanowienie reguł współżycia rodzinnego, zdefiniowanie ról, wypracowanie nowych form kontaktów z rodziną i przyjaciółmi.
3/etap wczesno rodzicielski ( od chwili narodzin do 3 roku życia pierworodnego dziecka),
4/etap przedszkolny (3 do 6 najstarszego dziecka), wypracowanie umiejętności pedagogicznych by nauczyć dzieci nawiązywania i utrzymywania pozytywnych kontaktów z innymi.
5/etap szkolny ( 6-12 lat pierworodne dziecko), rodzina angażuje się w życie szkolne i społeczne, wypracowuje role, percepcja kolegów dziecka w rodzinie.
6/etap dorastania (13-20)
Rodzice problemy osobiste, zawodowe, małżeńskie, opieka nad rodzicami, dorastające dzieci i problemy w postaci kształtowania się ich tożsamości, autonomii
7/ Etap opuszczania gniazda
Rodzice i dzieci rozstają się emocjonalnie i fizycznie,
Zadanie - pozwolić dzieciom odejść, wypracować na nowo role małżeńskie, nowe relacje z dziećmi i ich rodzinami, śmierć dziadków,
8/etap wieku średniego
gdy dzieci opuściły gniazdo i przejście do etapu starzenia się, nowe role i zadania
Kryzysy przy przechodzeniu z jednego etapu na drugi.
10) Fazy przystosowania się do życia w rodzinie z problemem alkoholowym.
Dysfunkcjonalność rodziny nie pojawia się nagle, możemy zaobserwować następujące etapy:
Zaprzeczenie istnienia problemu, zarówno przez alkoholika, jak i przez resztę rodziny,
Próba pozbycia się problemu. Wtedy rodzina ogranicza kontakty ze środowiskiem, izoluje się, chroni swój zewnętrzny obraz,
Narastają problemy oraz nieskuteczność radzenia sobie z nimi. Unika się rozmów. Bierne poddawanie się biegowi wydarzeń.
Osoba pijąca staje się coraz bardziej agresywna. Rodzina nie godzi się z dotychczasową sytuacją. Osoba pijąca jest omijana. Reszta członków rodziny stara się żyć własnym życiem.
Ucieczka od problemu, nieuzależniony rodzic podejmuje próbę separacji czy rozwodu.
Całkowita reorganizacja rodziny. Podejmuje ona próbę nowego życia, ale bez osoby pijącej.
Jeśli jednak alkoholik podejmie próbę leczenia, następuje etap powrotu do zdrowia i wtedy leczy się osobę współ uzależnioną oraz alkoholika.
11) Cechy rodziny zdrowej i tej z problemem alkoholowym.
Rodzina z problemem alkoholowym ma szczególny rodzaj problemu, lecz ważne jest to, by podkreślić, że nie jest on ani lepszy, ani gorszy niż problemy innych rodzin, a nawet nie można powiedzieć, że jest on większy czy mniejszy niż inne.
CECHY RODZINY Z PROBLEMEM ALKOHOLOWYM:
-Niszczenie życia uczuciowego
-Zamiast poczucia bezpieczeństwa, zaufania i miłości, rodzina przeżywa lęk i zagrożenie, gniew i wstyd, poczucie krzywdy i poczucie winy.
-Brak źródeł oparcia i wzajemnej pomocy
-Życie rodzinne zamiast dostarczać oparcia staje się największym obciążeniem i źródłem problemów.
-Utrata kontaktu i zrozumienia
-Zamiast otwartości i prawdy, pojawia się coraz więcej kłamstw, manipulacji i udawania.
-Izolacja od świata zewnętrznego.
-Bardzo często nadmierne picie staje się źródłem trudności finansowych i ograniczenia perspektyw bytowych całej rodziny. Członkowie rodziny próbują przystosować się do zagrażających sytuacji, tworzonych przez osobę pijącą. Takie przystosowanie pozwala na przetrwanie w trudnych i bolesnych okolicznościach. Staje się jednak pułapką, w której zostają zamknięte pragnienia normalnego i bezpiecznego życia rodzinnego. Małżonkowie i dzieci osoby uzależnionej albo rozpaczliwie próbują powstrzymać jej picie , albo rezygnują z nadziei na lepsze życie. Oznacza to często głębokie uwikłanie w chorobę alkoholową małżonka lub rodzica, które lekarze i psycholodzy nazywają współuzależnieniem.
CECHY ZDROWEJ RODZINY:
Pozytywna tożsamość - oznacza w skrócie akceptację siebie samego i generalne poczucie "jestem w porządku", nawet jeśli niektóre czyny zasługują na krytykę. Jestem w porządku, ponieważ mam prawo dopuszczać się błędów poszukując lepszych sposobów życia. Mam swoje ograniczenia i słabości Niektóre z nich akceptuję, inne stanowią dla mnie wyzwanie do zmiany. Ostatecznie akceptuję siebie wraz z moimi ograniczeniami, i dobrymi, silnymi stronami. Jestem tak samo ważna, jak inni ludzie, a moje potrzeby i pragnienia nie są gorsze ani mniej ważne niż pragnienia i potrzeby innych. Akceptuję siebie jako kobietę (mężczyznę) i pozwalam sobie czerpać siłę i radość z faktu, że jestem istotą płciową. Lubię siebie i zasługuję na miłość. Mam prawo zaopiekować się sobą, gdy cierpię i poświęcać sobie więcej uwagi, gdy tego potrzebuję. Nie ma powodu, bym traktowała siebie gorzej niż swoich najbliższych. Ostatecznie to z sobą samą będę obcować do końca swoich dni i z tego punktu widzenia jestem dla siebie osobą najważniejszą. Pozytywna tożsamość oznacza poczucie, iż zasługuję na uwagę i szacunek innych ludzi, oraz że mam prawo zarówno dawać, jak i brać. To wszystko nie zwalnia mnie od uwagi, jaką poświęcam odpowiedzi na pytanie: Jak żyć? i od odpowiedzialności za realizację poznanej odpowiedzi.
Odwrotnością tej postawy jest egomania z jednej strony, albo niepewność i nieakceptacja siebie z drugiej strony. Te dwa bieguny stanowiące odwrotność harmonii pomiędzy "ja i inni" paradoksalnie łączą się ze sobą i przez to właśnie są też odwrotnością pozytywnej tożsamości. Niepewność i lęk każą wywyższać się nad innych, zaś nieuszanowanie siebie pozwala na nieszanowanie innych ludzi. Niechęć i karanie siebie łączy się z urazą i agresją do innych. Głęboka życzliwość dla innych ludzi jest nie do osiągnięcia bez życzliwości dla siebie samego. Dobre relacje z drugim człowiekiem - także w małżeństwie i rodzinie, można budować dopiero wtedy, gdy człowiek wie, kim jest. Skąd mam wiedzieć, jak poradzić sobie z tobą, gdy nie wiem jak radzić sobie z samym sobą?
W rodzinie z problemem alkoholowym, trudno o akceptację siebie i pozytywną tożsamość. Już raczej wszyscy mają pretensje do siebie samych i do siebie nawzajem. Zarówno alkoholicy, jak ich rodzina czy współmałżonkowie, a nawet dorastające dzieci, związane są węzłami krzywdy i winy, urazy, agresji oraz poczucia, że nikt nie jest w porządku.
Wraz z oskarżeniami, poczuciem winy i nieadekwatności (nie jest dobrym mężem, ale to przeze mnie, ja nie umiem być dobrą żoną) pojawiają się inne trudne, przykre uczucia. Emocjonalna atmosfera rodziny alkoholowej ogniskuje się wokół wstydu, żalu, złości, lęku, poczucia winy i krzywdy. Inni ludzie i inne rodziny także przeżywają te wszystkie stany, jednak rzadko kiedy w tak nasilonym połączeniu i chaosie jak ma to miejsce w rodzinie z problemem alkoholowym. Złość zamienia się w żal, żal w poczucie winy, wina w lęk, a lęk w poczucie krzywdy. Taka lub podobna kombinacja destrukcyjnych połączeń emocjonalnych mało sprzyja akceptowaniu siebie i realistycznemu widzeniu swoich problemów.
Autonomia
Autonomia jest obok akceptacji siebie drugą ważną cechą osób, które z powodzeniem budują swoją wspólnotę. Autonomia stanowi w pewnym sensie przeciwieństwo wpólnoty, lecz godzenie sprzeczności jest wielką sztuką życia. Autonomia oznacza prawo jednostki do niepowtarzalnego kształtu własnej osoby i prawo do budowania osobistej wersji swojego życia. Dojrzała wspólnota to wspólnota autonomicznych osób, a więc wspólnota oparta na wyborze, a nie na niewolnictwie.
Jeżeli moje związki z ludźmi opierają się na poczuciu, iż coś "muszę" jestem bliska niewoli. Jeśli opierają się na poczuciu "decyduję się" i "wybieram", jestem bliska autonomii. Aby jednak trafnie i klarownie odczytywać tego typu stany, potrzeba w miarę jasnej orientacji co do granic swojego ja i tego co mną jest, a co nie jest. Trzeba rozeznania co jest moim lękiem, a co cudzym lękiem. Co jest moim zadaniem, a co nie jest moim zadaniem. Co podlega mojemu wpływowi a co nie
W rodzinie z problemem alkoholowym obszary psychologiczne poszczególnych osób przenikają się, zaś granice są chaotyczne i niejasne. W miejsce odpowiedzialności jest albo jej odrzucenie albo nadmierna odpowiedzialność, co oznacza traktowanie innego, dorosłego człowieka jak dziecka lub osoby ubezwłasnowolnionej. Ludzie wchodzą wzajemnie w swoje psychologiczne terytoria wiecznie robiąc coś "za kogoś", odpowiadając "za kogoś" lub myśląc "za kogoś". Pozwalają też, by ktoś inny za nich myślał, planował i wykonywał. By ktoś inny wiedział, czego chcą lub co jest dla nich dobre. Przeżywają intensywnie czyjeś życie zamiast swojego, chcąc za kogoś i martwiąc się za kogoś. Mogą też oddawać swoje pole psychologiczne we władanie innych osób pytając: Powiedz mi, co mam robić? Przecież znasz mnie lepiej niż ja sam. Najlepiej załatw to za mnie. Zamęt i niejasność granic nie sprzyjają budowaniu dojrzałych związków. O spotkaniu się dwóch osób można mówić tylko wtedy, gdy są one wystarczająco odrębne.
Otwarta komunikacja
Otwarte i skuteczne komunikowanie się to sytuacja, w której członkowie rodziny są w stanie rozmawiać w sposób nie zagrażający o wszystkich istotnych sprawach swego życia. Oznacza to, że potrafią o nich zarówno mówić jak też, że potrafią tego słuchać.
Jest wiele powodów, dla których ludzie nie mówią wzajemnie sobie o różnych sprawach i nie słuchają się nawajem. Może dziać się tak ze strachu przed odrzuceniem i agresją (nie wolno mu tego powiedzieć, bo on na mnie nakrzyczy); z lęku, by nie urazić drugiej osoby (nie można jej tego mówić, bo będzie jej przykro); z lęku by nie odsłonić jakichś postaw czy myśli, których się w sobie nie akceptuje (no jak to powiem? Okaże się wtedy, że go podejrzewam...); z poczucia beznadziejności (to nic nie da), wreszcie z obawy, by nie nazwać trudnych rzeczy po imieniu, ufając, że dopóki się ich nie nazwie, to nie istnieją. Najtrudniejsze bywa komunikowanie uczuć. Mówienie o głębszych obawach, słabościach i pragnieniach. Wielu z nas boi się odsłonić swoje słabe strony, by nie zostać zranionym. Boi się poprosić, by nie doznać odmowy, pokazać, że coś jest ważne, by nie zostało odebrane. Są też rodziny, w których nie wolno okazywać złości i siły, bowiem jest to zbyt zagrażające dla innych. Usunięte z rodzinnej przestrzeni uczucia i sprawy powodują, że powstaje obszar "tabu", martwa strefa, której się nie dotyka. W zależności od tego, jak jest ona duża, jak wiele obejmuje spraw, zaburza w większym lub mniejszym stopniu porozumiewanie się w rodzinie.
W rodzinie z problemem alkoholowym obszarem martwym są uczucia i przeżycia związane z alkoholem, a nawet sam fakt picia czy upijania się. Zawsze raczej "tata źle się czuje" i "mama jest zmęczona", niż ktoś się po prostu upił. Wstyd i lęk każą kłamać nawet przed sobą, obawa zaś przed tym, by nie zepsuć relacji pijącego rodzica z dziećmi zamyka w tym przedmiocie usta dorosłym. Znam ojca, który w dobrym związku i z miłością spędzał wiele czasu ze swoim aktualnie 16-letnim synem. Wyjeżdżali na wakacje, biwakowali w wyprawach na ryby. Nigdy, ani razu nie padło między nimi stwierdzenie, że matka pije. Chłopiec, gdy miał 6 - 8 lat, pytał tylko co rano: Jak mama się dzisiaj czuje, czy znów jest chora ? Potem przestał pytać.
Martwym polem są nie tylko fakty dotyczące nadużywania alkoholu, ale też uczucia związane z tą sprawą. Domownicy obawiają się tego, co będzie, gdy alkoholik przyjdzie pijany, lecz nie rozmawiają o tym. Irytują się i zaprzeczają, jeśli ich o to spytać. Wstyd nie pozwala mówić o tym, co zdarzyło się wczoraj i kto jak czuł się z tym wszystkim. Owszem, są awantury. Lecz desperacja, awantura, epitety i pełne pretensji zarzuty, chociaż pozwalają upuścić wiele z wewnętrznego napięcia, nie są rozmową. Atak rodzi kontratak. Natomiast wszyscy żyjący blisko z osobą uzależnioną wiedzą, że otwarta i życzliwa rozmowa z alkoholikiem jest niemożliwa. Jego system iluzji i zaprzeczania, rodzaj wewnętrznego zakłamania, w którym żyje, nie dają przystępu do wewnątrz ani faktom, ani ludzkim słowom. Atmosfera w rodzinie z problemem alkoholowym przypomina burzę albo ciszę przed burzą. Napięcie i rozładowanie, od których można uciec wychodząc z domu albo izolując się słuchawkami na uszach, lekturą, którą się bardziej "ćpa" niż czyta, światem własnych marzeń lub nerwowym zajmowaniem się czymś, co wcale nie wymaga tyle energii i wysiłku - sprzątaniem, czyszczeniem, układaniem w szafie, dzierganiem - pozwala jednak znaleźć ukojenie. W tej atmosferze trudno odważyć się, a jeśli zbierze się na odwagę, trudno się przebić do mamy z kłopotami szkolnymi. Wiadomo, że są większe sprawy i mama ma większe zmartwienia. Trudno podejść do syna i spytać co u niego, bo może napomknąć coś o przykrych wydarzeniach wczorajszego dnia. Matce nie można powiedzieć, że nie ma się już siły, bo przecież przestrzegała, by nie wychodzić za niego za mąż. Wstyd koleżance powiedzieć, że nie ma się już ani grosza, przecież ona wie, że mąż nieźle zarabia. I tak dalej. Martwe pole komunikacji związanej z piciem i jego skutkami paraliżuje otwartą i szczerą wymianę myśli z innymi ludźmi. Sprawia, że ludzie są bardzo samotni, przez co ciężar życia zwiększa się wielokrotnie.
Wzajemność
Wzajemność oznacza, że ludzie na przemian jedno drugiemu są w stanie dawać oparcie, uwagę, podtrzymanie i energię. Role w rodzinie charakteryzują się pewną stałością. Matka przez wiele lat jest matką, a dziecko dzieckiem, toteż kierunek wsparcia między nimi jest stały, dopóki dziecko nie stanie się dorosłe. Lecz wszyscy wiemy, że jest wiele chwil i sytuacji, w których dorosłej i silnej osobie trzeba wsparcia i pomocy i dobrze jest, gdy inni, nawet mniejsi, mogą jej to dać. Wiemy też, że jest to możliwe. Gdy ktoś wskutek okoliczności lub utraty sił wypada ze swojej roli,lub nie wypełnia swojego zadania, jego aktywność przejmują inni. W zdrowej psychologicznie rodzinie takie "świadczenia" dzieją się naprzemiennie i są wzajemne. Dzisiaj ja oprę się na tobie, jutro zaś dam oparcie tobie. Dzisiaj ja ciebie pocieszę, jutro ty mnie. Obdarzę cię maksymalnią uwagą i wyrozumiałością w twoich humorach, bo wielokrotnie doświadczyłam twojej mądrej wyrozumiałości w moich chandrach.
W rodzinie z problemem alkoholowym brak jest wzajemności. Poprzez fakt, że alkoholik permanentnie nie wypełnia swojej roli: współmałżonka, rodzica i partnera życiowego, poprzez fakt, że umowy z nią czy z nim są nie spełniane a terminy nie dotrzymywane, wsparcie, energia i uwaga przepływają w jedną stronę. To alkoholikowi trzeba dawać wsparcie, łatać jego niedociągnięcia, uważać na jego posunięcia, zabezpieczać jego zamierzenia. Ze strony osoby uzależnionej nie można liczyć na to samo albo można liczyć w niewielkim tylko wymiarze. Jeśli brak wzajemności trwa całe lata i dotyczy wielu istotnych dziedzin życia, w rodzinie powstaje atmosfera urazy. To uraza sprawia, że pytanie: "która godzina?" może wywołać awanturę z ciężkim pobiciem.
Otwartość
Otwartość to połączenie ze światem. Połączenie ze światem zewnętrznym oznacza, że rodzina nie jest zamknięta. Jest raczej jak żywa komórka z półprzpuszczalną błoną. Istnieje wymiana. Przychodzą ludzie i wychodzi się do ludzi. Wnikają idee, poglądy, informacje, które w rodzinie się przetwarza, jedne pozostawia, inne usuwa jako nieprzydatne lub niechciane. Wychodzi się ze swoimi trudnymi sprawami do innych ludzi, by łatwiej znaleźć właściwy dystans do tego, co nadmiernie emocjonuje. Rodzina jest raczej okiem w sieci społecznych powiązań niż izolowanym fragmentem układanki.
W rodzinie z problemem alkoholowym ludzie zamykają się przed innymi. Nie wywleka się brudów, a nie ma się czym specjalnie pochwalić. Ponieważ przestaje się zapraszać ludzi do siebie przez wstyd, co mogą zastać w domu, przestaje się też ich odwiedzać, by nie prowokować zaproszeń i dopytywania się. Lub odwrotnie: przestaje się odwiedzać innych w celach towarzyskich ze względu na niebezpieczeństwo upicia się osoby uzależnionej, toteż nie ma okazji do rewanżu. Dzieci nie zapraszają kolegów, a że w tej sprawie także obowiązuje pewna wymiana, wychodzą najdalej na ulicę. Rodzina izoluje się. Zostają samotni, nie kontaktujący się ze sobą ludzie w izolowanej rodzinie. Bardzo trudno wyjść z tego zaklętego kręgu, by sięgnąć po oparcie czy po prostu zwrócić się o pomoc. To zaś sprzyja zarówno chorobie alkoholowej, jak i dysfunkcji całego systemu rodzinnego.
12) Dziecko w rodzinie z problemem alkoholowym.
Dzieci żyją w poczuciu niepewności, zagrożenia, izolacji. To ono jako pierwsze odczuwa braki emocjonalne i materialne, gdy w rodzinie pojawia się problem picia. Świat wydaje mu się obcy oraz zły. Często biorą na siebie odpowiedzialność za picie ojca czy matki, żyją w poczuciu winy. Próbują na wszelkie sposoby poradzić sobie z warunkami w jakich przyszło im żyć. Dzieci z rodzin dysfunkcyjnych bardzo często przeżywają wstyd za rodzica, poczucie
winy, strach przed rodzicem, osamotnienie, złość lub wręcz nienawiść do rodzica.
Dziecko w rodzinie dysfunkcyjnej uczy się trzech zasad:
- "nie odczuwaj",
- "nie ufaj",
- "nie mów".
Nie odczuwaj - bo to, co czujesz za bardzo boli lub jest zbyt przerażające.
Nie ufaj - bo wielokrotnie składane obietnice były łamane. Nie ma więc nic pewnego,
nic na czym mógłbyś się oprzeć. Nie mów więc innym o problemie który wprowadza
chaos w rodzinie, ani o tym co czujesz i co myślisz na ten temat.
Nie mów o tym, co dzieje się w domu i o konsekwencjach wynikających z picia lub
innego problemu rodziny. W ten sposób zanika komunikacja nie tylko wewnątrz
rodziny, ale i w relacjach "ze światem zewnętrznym". Tworzy się swoistego rodzaju
"tabu", rodzinna tajemnica, której dzieci usilnie strzegą w poczuciu wstydu, lęku
i nadziei, że może w końcu będzie lepiej. Wszystko to sprawia, iż dziecko zaczyna
przyjmować postawę obronną i zamkniętą wobec otaczającej rzeczywistości. Wyrabia się 5 strategii przetrwania:
a) BOHATER - osoba pełna wyrzeczeń i poświęceń. To zazwyczaj najstarsze dziecko, które nie sprawia kłopotów. Rezygnuje ze swoich celów życiowych, dba o matkę oraz opiekuje się rodzeństwem. Nadodpowiedzialność sprawia, że bohater rodziny żyje w ciągłym napięciu, nie jest zdolny do zabawy, ani zadowolenia z siebie. Najczęściej ucieka w świat nauki.
b) WSPOMAGACZ - osoba, która przyjmuje postawę opiekuńczą wobec alkoholika, chroniąc go przed przykrymi skutkami picia. To on przynosi alkohol, aby pijący nie wyszedł dopić. W życiu dorosłym zostaje małżonkiem alkoholika.
c) MASKOTKA - inaczej błazen. Rozładowuje napięcie emocjonalne żartem bądź psotą. Nikt nie traktuje go poważnie. Jednak za takim zachowaniem kryje się niepokój i napięcie.
d) KOZIOŁ OFIARNY - osoba sprawiająca problemy, często wchodzi w konflikty z dorosłymi i rówieśnikami. Źle się uczy, jest impulsywny i agresywny. Jego wołanie o pomoc to buntowanie się. Jeśli nie uzyska pomocy to w życiu dorosłym może wejść w konflikt z prawem, popaść w alkoholizm czy narkomanię.
e) NIEWIDZIALNE DZIECKO - nieśmiałe i nie zwracające na siebie niczyjej uwagi. Ma skłonności do myślenia magicznego, ucieka w świat marzeń. Smutne i samotne. W życiu dorosłym często zostaje wycofane oraz niezdolne do nawiązania bliższych relacji z ludźmi.
13) Fazy radzenia sobie rodziców z posiadaniem dziecka z upośledzeniem umysłowym.
Niepełnosprawność dziecka powoduje zmiany w życiu rodziny. Konieczna jest tu pomoc, by zmiany te przebiegały korzystnie.
Przeżycia rodziców i ich reakcja na niepełnosprawność:
SZOK - rozpacz, żal, poczucie krzywdy, bezradność
KRYZYS EMOCJONALNY - konflikt między małżonkami, poczucie lęku w relacjach z dzieckiem, poczucie winy, zagubienie, ucieczka w alkohol, pracę często rozwód.
POZORNE PRZYSTOSOWANIE - życiowe myślenie o dziecku, ciągłe gdybanie i rozpatrywanie przyszłości. Uruchomienie się mechanizmów obrony psychicznej. Niszczenie relacji interpersonalnych.
KONSTRUKTYWNE PRZYSTOSOWANIE SIĘ - racjonalne spojrzenie na niepełnosprawność, akceptacja dziecka oraz zgoda na bycie jego rodzicem. Wyjście poza własne emocje, zauważenie postępów, jakie czyni dziecko. Motywacja rodziców do działania.
Elementy mające wpływ na wyjście z kryzysu i osiągnięcie pełnej dojrzałości w wypełnianiu roli rodzicielskiej to:
- stopień upośledzenia dziecka
- sposób zachowania się dziecka
- zrównoważenie emocjonalne rodziców, stosunek do roli rodzicielskiej, zgodność współżycia małżeńskiego.
14.Mechanizm oddziaływania literatury.
Książka:
,książka z obrazkami, często plastikowa, kojarzy się dziecku nie z narysowanymi wzorami i ich rozpoznawaniem ale wynika ze skojarzeń związanych z pozytywnymi relacjami z dorosłymi, którzy z pomocą książeczki bawią się z dzieckiem edukując je.
Dziewięciomiesięczne dziecko oglądając realistyczną, kolorową ilustrację próbuje ich dotknąć, uchwycić, dlatego pociera, czy drapie obrazki
Judy Deloache pisze, że dziecko postrzega różnice pomiędzy obiektem na obrazku a realnym przedmiotem, ponieważ w sytuacji wyboru preferuje realny obiekt. Jednak nie do końca rozumie różnicę między zdjęciem a realną rzeczą.
Około siódmego roku życia dzieci odrzucają zbyt infantylne rysunki, nie interesują się nimi. Najlepsze książki rysunkowe to te, które są zrozumiałe dla dziecka, a jednocześnie artysta stymuluje jego wyobraźnię zgodnie w własnym konceptem. Twórca jest jak dziecko musi cechować go: świeżość, prostota, szybkość wyzwalania imaginacji i umiejętność dobrania symboli, a to przekłada się na kolor, linię, kontrasty.
Co zatem dają książki rysunkowe dzieciom?
Stymulują ich rozwój w zakresie symbolicznej reprezentacji,
umożliwiają rozpoznawanie postaci
wprowadzają w świat emocji zapisanych w sposób skryptowy (uśmiech - usta wygięte do góry, smutek, złość), pozwalają na nazywanie ich.
wprowadzenie dziecka w konwencję artystyczną,
stymulowanie potrzeb estetycznych.
Dziecko poprzez ilustracje rozwija poznawanie i rozumienie świata, także społecznego; poznaje różne wydarzenia, reakcje, również emocjonalne innych, rozwija wyobraźnię , kształtuje potrzeby estetyczne. Ilustracje oswajają je się z rzeczywistością, dzięki temu rozpoznaje co zagraża a co jest miłe, czy piękne. Wspólna zabawa - oglądanie książeczki z rodzicami zaspokaja jego potrzeby bliskości, umacnia więzi emocjonalne i przygotowuje do czytelnictwa.
Uczenie dziecka treningu czystości to trudna sztuka, ale i w tym może pomóc książka. Książka interaktywna, czytasz (6 miesięcy) zanim dziecko jest gotowe do sygnalizowania potrzeby. Książka pokazuje małym dzieciom wybór zachowania, wyjaśnia dlaczego i oferuje wyjaśnienie jak używać nocniczka, czy korzystać z toalety.
Rymowanki:
są tradycyjnym sposobem w jaki matki czy opiekunki zabawiały najmłodszych.
Rymowanki są najlepszym materiałem stymulującym przyswajanie języka u dzieci
Rymowanki idealnie przystają do rozwoju mowy zaprogramowanej w filogenezie
rymowanki odgrywają kluczową rolę w przygotowaniu dzieci do nauki czytania i pisania
Rymowanki pomagają również w zapamiętaniu i odtwarzaniu wypowiadanych słów, co ułatwia uczenie się, przez analogię nowych słów, których brzmienie jest podobne
Rymowanki są potrzebne w terapii - rytm narzuca artykulację sylab w czasie i stabilizuje kolejność ich odtwarzania, co jest ważne w redukowaniu takich zaburzeń, jak jąkanie czy przestawianie sylab w wyrazach(np. lokomotywa, kordła )
Wierszyki w zabawach ważne w relacjach z innymi, niemowlęctwo, poznawanie środowiska, ciała, popularne obiekty, emocje odzwierciedla, . Dz zapamiętuje frazy i rytuały., aktywność, przyjemność, , przewiduje - oswaja rzeczywistość, co się wydarzy, rozwija ufność w relacjach.
Rozwój mowy - łamie szyfr mowy dorosłych, sens, nowy kontekst - trudności. Dziecko potrzebuje połączenia między wydarzeniem a rezultatem, potrzeby wyzwalają uczucia i myśli .Wszystkie wyżej wymienione zalety rymowanek wskazują na potrzebę ich stosowania przede wszystkim w działaniach profilaktycznych podejmowanych w domu czy w przedszkolu, także w szkole.
15.Rola baśni w życiu dziecka
Jerome Bruner, który kontynuuje prace wspomnianych wyżej poprzedników. Koncentruje się na formach myślenia i wyodrębnia:
fazę enaktywną ( 0-1 ), którą charakteryzuje myślenie w działaniu,
ikoniczną (1-7 ), w której dominują wizualne formy myślenia, uwewnętrznienie zewnętrznego obiektu, tak, że mogą sobie wyobrażać niezwykłe baśniowe światy,
symboliczną (7 +), w której myślenie dramatycznie się zmienia, wzrasta rola języka, dzięki czemu bez wykonywania czynności czerpie doświadczenie zawarte w narracji, na tym etapie myślenie opiera się na języku.
HJ. Bruner uważa, że narracja (język) jest kluczem do przejścia z fazy ikonicznej do symbolicznej. Jednocześnie w przeciwieństwie do Piageta, który twierdził, że wcześniejsze formy myślenia zastępowane są późniejszymi, Jerome Bruner mówi, że wszystkie formy myślenia występują u dorosłych.
Baśnie czy bajki od dawna nazywano literaturą pocieszenia, ponieważ dzięki nim można pokrzepić serce oraz uczynić świat bardziej zrozumiałym.
To tu świat realny jest połączony ze światem fikcyjnym, przedstawione są ideały ducha i sprawiedliwości, dobro zwycięża zło, zachowany jest porządek moralny, wzorzec kulturowy, można zidentyfikować się z bohaterem i podobnie jak on przechodząc kolejne szczeble drabiny przezwyciężyć lęk, problem czy podobną sytuację.
To właśnie w bajkach dziecko odnajduje swoje marzenia będące antidotum na trudną dla siebie sytuację, smutną rzeczywistość, doznaje pocieszenia budując nadzieję na lepsze jutro i wierzy w to, że jak za dotknięciem czarodziejskiej różdżki odmieni się jego zły los, zwycięży sprawiedliwość, a krzywdy zostaną wyrównywane z nawiązką.
Słuchając baśni czy bajek dziecko budzi wiarę w siebie i swoją przyszłość, uczy się sposobów wyjścia z opresji, rozwija zasoby języka, poznaje metafory, wzbogaca swoje życie wewnętrzne i wnosi w nie atmosferę cudowności, zaczyna rozumieć, że pomyślne życie jest dostępne każdemu mimo wielu przeszkód, ale tylko wtedy, gdy nie ucieka się od życiowych zmagań, ale stawia im czoło. Rzeczywistość kreowana w bajkach związana jest z myśleniem dziecka i dlatego łatwiej jest mu zrozumieć reguły, jakie rządzą światem.