Garncarstwo - Słowiańszczyzna zachodnia

Formy naczyń wg A. Buko:

1. Formy powszechne (A)

1. Grupa A.I - struktury morfologiczne 4-elementowe Wśród form tej grupy wyróżniono wyłącznie okazy należące do zamkniętych. Grupę tę można uznać za podstawową i najbardziej liczną na terenie Polski. Struktury 4-elementowe tworzą wiele odmian, a miernikiem wielkości różnic są m.in. kryteria

1. podział ze względu na profil naczynia:

• naczynia o ostrym załomie pomiędzy jego poszczególnymi elementami - charakterystyczne dla obszarów Słowiańszczyzny pn. i pn.-zach. (m.in. Wielkopolska i Pomorze)

• wyroby o profilach łagodnych, czyli formy esowate - możemy je znaleźć na większości stanowisk wczesnopolskich, ale najliczniej występują na terenie Polski pd.

• Szeroka gama form pośrednich (łączy elementy obydwu grup)

2. Podział ze względu na wielkości i wzajemne proporcje pomiędzy poszczególnymi częściami naczyń:

• naczynia, w których największą wydętość brzuśca znajduje się w mniej więcej połowie ich wysokości (nadaje to wyrobom cech baniastości)

• formy smukłe, w których największa wydętość brzuśca przypada najczęściej na 2/3 wysokości naczynia lub wyżej.

3. Podział ze względu na ukształtowanie wylewu:

4. Podział ze względu na wielkości:

• formy bardzo wysokie

• formy wysokie (kategoria dominująca)

• formy średnie (najmniej liczne) - są to z reguły naczynia szerokootworowe, przypominające formy 2-elementowe, czyli głębokie misy (grupa A.VII).

Omówione rodzaje form nazywane są ogólnie garnkami z wychylonym na zewnątrz wylewem, występujące z różnym nasileniem w ciągu całego okresu wczesnopiastowskiego.

2. Grupa A.II : struktury morfologiczne 3-elementowe (odmiana bez górnej części brzuśca)
   Identyczne kryteria co w grupie A.I, poza kryterium położenia maksymalnej wydętości brzuśca, gdyż we wszystkich przypadkach maksymalna średnica naczynia w grupie A.II znajduje się na granicy łączenia brzuśca z szyjką, zatem położona jest wysoko. Do innych kryteriów należą cechy kształtu i wysokości szyjki (zawsze wyraźnie wyodrębnionej) oraz kąta wychylenia ścianki brzuśca naczynia, który jest podstawą wydzielania form wąsko- i szerokodenych. 
   Występowanie naczyń tej grupy odnotowano na Pomorzu Gdańskim, Szczecińskim, w Wielkopolsce, na Kujawach, Mazowszu, Podlasiu, Małopolsce, niewiele znaleziono na Śląsku.

• formy bardzo wysokie

• formy wysokie (podgrupa najbardziej liczna)

• formy średnie (najmniej liczne)

Formy te określa się mianem garnków z wygiętym na zewnątrz wylewem lub naczyń wazowatych (chodzi o formy otwarte).

1. Grupa A.III: struktury morfologiczne 3-elementowe (odmiana bez szyjki) Formy zarówno otwarte jak i zamknięte. Grupa ta tworzy wiele odmian regionalnych:

1. na terenie Pomorza Zachodniego występują formy w 2 odmianach:

• naczynia, których profil oparty jest na kombinacji linii prostej i wypukłej oraz łączeniach krzywą-ciągłą pomiędzy elementami wyrobu, widoczne jest to m.in. na przykładzie form typu Świelubie

• naczynia o profilach ścianek stanowiących kombinację linii prostej i wklęsłej (bądź tylko jednej z nich) i połączeniach kątowych pomiędzy elementami wyrobu

2. Pomorze Gdańskie:

• dominują okazy o profilu stanowiącym kombinację linii prosto-wypukłych, z połączeniami krzywą-ciągłą (szczególnie widoczne dla naczyń baniastych, szerokootworowych występujących od poł. X do pocz. XII w).

• Małopolska i Śląsk - grupa ta jest jedną z najliczniej występujących Te struktury morfologiczne określane są mianem form o esowatym profilu, a biorąc pod uwagę ich proporcje - formy wazowate czy baniaste, pozbawione szyjki.

Grupa A.IV: struktury morfologiczne 3-elementowe (odmiana bez wylewu) Wyróżniono tu tylko formy zamknięte. Funkcję nieobecnego w tej grupie wylewu spełnia pionowa szyjka z różnie ukształtowaną krawędzią.
Z punktu widzenia proporcji ogólnych wyróżnia się:

1. formy bardzo wysokie

2. formy wysokie

3. formy niskie, choć sporadycznie występujące

Formy tej grupy znane są pod nazwą naczyń (garnków) z cylindryczną szyjką (wylewem).

2. Grupa A.V: struktury morfologiczne 2-elementowe (odmiana bez górnej części brzuśca i wylewu)
   Wyróżniono tu tylko formy zamknięte. Dominują w niej egzemplarze zaliczane do wysokich, ale znajdowane są też okazy bardzo wysokie.

3. Grupa A.VI: struktury morfologiczne 2-elementowe (odmiana bez szyjki i wylewu).
   Wydzielono tu tylko formy zamknięte, gdyż we wszystkich przypadkach średnica wylewu jest mniejsza od maksymalnej średnicy naczynia. Dominują tu formy wysokie, rzadko odnotowuje się formy średnie. Grupa ta stanowi nieliczną grupę znalezisk na całym obszarze Polski. W literaturze spotyka się nazywanie tej grupy naczyń mianem beczułkowatych, cylindrycznych, dwustożkowych czy baniastych. W Małopolsce odnotowane są one dopiero w XII wieku a w Polsce północnej w XI wieku.

4. Grupa A.VII: struktury morfologiczne 2-elementowe (odmiana bez brzuśca i szyjki).
   Występują tu formy zarówno otwarte jak i zamknięte.

1. formy średnie

2. formy niskie

Naczynia te są zawsze szersze niż wyższe Nie mają one jednolitej nazwy, a określane są mianem mis, naczyń miskowatych czy też waz szerokootworowych. Ich chronologia obejmuje całe wczesne średniowiecze

5. Grupa A.VIII: struktury morfologiczne 1-elementowe Wydzielono tu tylko formy otwarte. Wyróżniamy tu:

1. formy bardzo niskie - talerze, rzadko występujące na obszarze Polski

2. formy niskie - płytkie misy

3. formy średnie - doniczkowate (charakterystyczne dla wczesnośredniowiecznego Gdańska, występują też na Kujawach, w Wielkopolsce (w Kruszwicy określane mianem „pucharowatych kubków”)
   Formy średnie można podzielić na:

• wąskodenne

• szerokodenne - przypominają głębokie misy, czasem są to wyroby miniaturowych rozmiarów

• formy wysokie - kubki

• formy bardzo wysokie - puchary

Formy szczególne (B)

1. Grupa B.I : formy naczyń o odmiennej jakościowo strukturze elementów morfologicznych względem grupy A.
   Grupę tę tworzą formy 4-elementowe otwarte.. Na wszystkich egzemplarzach obecna jest nóżka, która daje się wydzielić jako odrębny element. Określane są jako pucharki na pełnej lub pustej nóżce.

2. Grupa B.II: wyroby o formach powstałych wskutek oddziaływań zewnętrznych.
   Formy tej grupy wyróżnia charakterystyczne występowanie przewężenia szyjki. Centrum ich masowego występowania poza granicami Polski znajdowało się na terenie Czech i Moraw, skąd przedostawały się na zachód do Łużyc i na północ do Polski. Nazwano je flaszowatymi

3. Grupa B.III: naśladownictwa w glinie naczyń wykonywanych powszechniej z innych surowców 
   Do grupy tej włączono naczynia mające stanowić naśladownictwa drewnianych wiader. Ścianki są prawie zawsze proste, pionowe względem osi naczynia, co nadaje formom kształt zbliżony do cylindra. Dodatkowo wyróżnia się dekoracja przybierająca często postać poziomych, plastycznych żeberek, które mają naśladować żelazne obręcze wiader. Formy tych naczyń nie mają jednolitej, choć najczęściej spotykane jest określenie naczynie wiaderkowate. Spotyka się też nazwy naczynie cylindryczne z cylindryczną szyjką, anczynie z cylindrycznym brzegiem, naczynie cylindryczne.

Formy szczególne (C): 
Tym mianem określa się formy antropomorficzne, zoomorficzne itp. 
Elementy dodatkowe:

1. Ucha W ich analizie uwzględnia się następujące cechy:

• liczba

• miejsce mocowania

• kształt

• wielkość

• wystrój powierzchni

• asocjacje z formami wyrobów, na których elementy te występują

• Pokrywy
  Z punktu widzenia sposobu mocowania wydzielono obejmujące i wpuszczane

Małopolska

Typologia ceramiki małopolskiej wg E. Dąbrowskiej

1. Gr. I - wyłącznie ręcznie lepione (wyłącznie występują w fazie A - datowanej na V/VI w, A/B - pocz. VII w)

2. Gr. II - zwana też archaiczną, obtaczane w górnych partiach, ornamentyka niezbyt bogata - tylko w górnej części naczyń - ogólnie występują w VII - 1 poł VIII w

3. Gr. III - niejednolita (faza C) - poł VIII - IX/X w

1. IIIA - ceramika biała (bo domieszka schudzająca w postaci węglanu wapnia) - silnie obtaczane w górnych partiach, bogato zdobiona powierzchnia, pojawiają się w VII w, najliczniej IX w, ale trwają do pocz. XI w

2. IIIB - naczynia silnie obtaczane w górnych partiach, domieszka schudzająca - drobnoziarnisty piasek i tłuczeń, uboższa ornamentyka niż w IIIA, charakterystyczna forma jest zbliżona do dwustożkowatej

4. Gr. IV - pojawia się od IX/X w - całkowicie silnie obtaczane, domieszka schudzająca - drobnoziarnisty piasek i tłuczeń, formy najczęściej zbliżone do baniastej, na dnach niekiedy znaki garncarskie, ornamentyka dość ujednolicona, brzegi silnie profilowane. Wypiera ona stopniowo w ciągu wieku X naczynia grupy III. Datowana ogólnie na pocz. X - poł X w (faza przejściowa C/D) i od 2 poł X w - faza D

Meklemburgia i Łużyce

Typologia wg E. Schuldta:

1. okres starosłowiański - koniec VI - IX w

1. gr. Sukow - przeważają naczynia nieornamentowane, głównie wysokie, nieornamentowane garnki, rzadko misy. Nie były robione na kole garncarskim, mocno wypalane, na zdobieniach są min z przedstawieniami obrazkowymi: ryty w formie konia, konia z jeźdźcem, łuczników, krytego wozu i słońca

2. gr. Feldberg - wysokie naczynia, mocno wypalane, cienkościenne. Na górnej części naczynia przeważa bogata ornamentyka (falista kreska wykonana grzebykiem) Linie faliste i zdobienia grzebieniem o 6-8 zębach, rzadko spotykamy proste, geometryczne wzory. Ceramika ta jest wysokiej jakości, robiona ręcznie na wolnoobrotowym kole, spotykana jako importy min w Skandynawii - np. w Birce, Haithabu i Helgo, datowana na koniec 6 stulecia, 7-8 stulecie

2. okres średniosłowiański - IX-X w

1. gr. Menkendorf - garnki o formie często dwustożkowatej, ale też bez wyraźnego wyodrębnienia poszczególnych elementów składowych; mają w górnej części zdobienie. Typowe są wzory rombów, karby i linie faliste, bardzo często spotyka się też zdobienia z grupy Feldberg. Naczynia są zdobione za pomocą grzebienia o 3-4 zębach. Uważa się ją za ceramikę ręcznej roboty, obtaczaną na kole. Występuje w 9/10 stuleciu, ale też spotykana jest późnym VIII i pocz. XI w.

2. gr. Fresondorf - charakterystyczny jest brzeg o grubości od 1 do 2 cm, profilowany. Uważa się ją za robioną ręcznie, obtaczaną na wolnoobrotowym kole, datowanie sięga 9/10 stulecia

3. gr. Woldegk - typowe dla niej są zawsze głęboko profilowane górne części brzuśca ze zdobieniem plastycznym. Spotyka się te elementy, które pochodzą z późnej, mocno profilowanej grupy ceramiki Feldberg. Obok linii falistych wykonanych grzebieniem są także nakłucia za pomocą grzebienia, pojedyncze nawet na wywiniętych brzegach. Są też jeszcze zdobienia stempelkowe. Są to ogólnie naczynia ręcznie lepione, obtaczane jak wcześniejsze, na wolnoobrotowym kole garncarskim, datowane od połowy IX-X w

3. okres wczesnosłowiański - koniec X- poł XIII w

1. gr. Vipperow - główna część ceramiki wczesnosłowiańskiej. Należą tu naczynia o profilu esowatym i z podobnie ukształtowanym żeberkiem, który w starszym wykonaniu może być łączony z karbowaniem i prostymi liniami falistymi. Ta ceramika była robiona przy wykorzystaniu szybkoobrotowego koła. Dzięki mocnemu wypaleniu gliny powierzchnia ma kolor czerwono-brązowy, naczynie posiada facetowaną krawędź wylewu i linie faliste dokładnie pod przedłużeniem brzegu, datowana na koniec X- poł XIII w

2. gr. Teterow - znamiennym przykładem jest naczynie z wyodrębnioną szyjką, głównie prostopadłą, w pojedynczych przypadkach - ukośną, na której stoi najczęściej krótkie żeberko. Zdobienie - z reguły jak w grupie Vipperow. Na poszczególnych wcześniejszych formach zdobienie plastyczne podobnie jak w grupie Woldegk. Garnki posiadają przeważnie cylindrycznie ukształtowaną szyjkę, która posiada pojedyncze żeberkowanie i ornament. Znane są też naczynia o stromych krawędziach ze zdobieniem poniżej połowy wylewu. Wykonane na szybkoobrotowym kole, datowane na XI-XII w.

3. gr. Weisdin - uderzająco duże naczynia, których ścianki są wzmocnione pasmami. Mają one często silniejszą ściankę i często relatywnie mały brzusiec, zdobione pasmami, liniami falistymi, grzebieniem i pasmami rombów, najbardziej powszechne w XI i XII w.

4. gr. Bobzin - garnki jajowate, które pod ciągłym brzegiem mają zdobienie znajdujące się w odległości 1-2 cm, składające się z rombów, linii falistych i karbowania, należa tu naczynia kuliste z motywem sznura; wykonane przy użyciu szybkoobrotowego koła, datowane na 11/12 stulecie.

5. Gr. Garz - naczynia misowate z okresu wczesnosłowiańskiego, są wykonane przeważnie na szybkoobrotowym kole a w licznych przypadkach posiadają poza zdobieniem powierzchni zewnętrznej także ornament wewnątrz naczynia. Do elementów zdobniczych należą tu romby, karbowanie, plastyczne fale. Na wewnętrznej stronie powtarzane są przedstawienia krzyża. Najpowszechniej występują dopiero w XII w

Wielkopolska i Kujawy

Ceramika kruszwicka - formy naczyń wg W. Dzieduszyckiego:

1. szerokootworowe okazy o słabo wykształconej profilacji brzuśca i wysoko położonym załomie, w większości były obtaczane do załomu brzuśca; brązowy kolor powierzchni, grubość ścianek - 0,6cm; chronologia: II poł. XI w - XIII w.

2. naczynia szerokootworowe o wyraźnie zaznaczonym, dwustożkowatym brzuścu, obtaczane do załomu brzuśca, o kolorze popielatym i dwubarwnym przełamie.

3. naczynia o łagodnie profilowanym brzuścu i rozchylonym brzegu, załom umieszczony w 1 wysokości naczynia, cechuje je grubościenność i dwubarwny przełam, chronologia: 2 poł. X w i w 1 poł. XI w.

4. naczynia o esowatym profilu i łagodnie wyodrębnionym brzuścu, barwa powierzchni głównie brunatna oraz dwu- i trójbarwny przełom, chronologia: 1 poł. XI w - poł. XII w.

5. naczynia esowate wydzielone w 5 podgrupach:

1. Va - smukłe garnki o esowatym profilu z wydętym brzuścem o wysoko umieszczonym załomie (w 3 wysokości naczynia)

2. Vb - garnki o zawężonym wylocie, esowatym profilu, ukośnie ustawionym brzegu i baniastym, wydętym brzuścu

3. Vc - garnki o łagodnym profilu i nieznacznie wydętym brzuścu

4. Vd - małe, kubkowate naczynia o łagodnym, esowatym profilu i nieznacznie wydętym brzuścu

5. Ve - esowate garnki o silnie profilowanej szyjce, wydętym brzuścu i mocno zwężającej się części przydennej

6. VI

1. VIa - okazy zasobowe, o wysoko umieszczonym załomie brzuśca; przełom wielobarwny, kolor powierzchni popielaty. Jest to niezbyt liczna grupa; chronologia: II poł. XI w.

2. VIb - garnki o zawężonym wylocie, baniastym brzuścu, wysoko umieszczonym załomie i lejkowatym brzegu; chronologia: 1 poł. XI w - poł. XIV w.

7. VII

1. VIIa - szerokootworowe naczynia zasobowe o załomie zaznaczonym listwą plastyczną; chronologia: 2 poł. X w - 2 poł. XI w.

2. VIIb - smukłe, dwustożkowe garnki o wyraźnie zaznaczonym, wysoko umieszczonym załomie i zawężonym wylocie

3. VIIc - dwustożkowe garnki o ostro zaznaczonym, wysoko umieszczonym załomie, bez wyodrębnionej szyjki; chronologia: poł. XI w - poł. XIII w.

8. VIII

1. VIIIa - szerokootworowe naczynia zasobowe, powierzchnia koloru brunatnego

2. VIIIb - garnki z wyodrębnioną cylindryczną szyjką i odgiętym na zewnątrz brzegiem i baniastym brzuścem; chronologia: 1 poł. XI w.

3. VIIIc - małe naczynia z wyodrębnioną cylindryczną szyjką i odgiętym brzegiem (max. Wysokość naczynia - 11,8 cm); chronologia: poł XI w - poł. XIII w.

9. IX

1. IXa - naczynia z cylindryczną szyjką i wydętym brzuścem

2. IXb - naczynia szerokootworowe z cylindryczną szyjką

3. IXc - przysadziste naczynia z cylindryczną szyjką, brzusiec mniej wydęty

10. X - szerokootworowe, przysadziste naczynia z rozchylonym brzegiem i wąskim dnem; chronologia: licznie występują w końcu XI w.

11. XI - szerokootworowe naczynia wiaderkowate o średnicy den dochodzącej do 21,1 cm; chronologia: występowały licznie w 4 ćwierci XI w

12. XII - wydzielono 2 podgrupy pucharków

1. XIIa - pucharki na pełnej nóżce; chronologia: koniec XI w

2. XIIb - pucharki na pustej nóżce, wykonane z gliny; chronologia: poł. XI w - pocz. XIII w

13. XIII - wydzielono 3 podgrupy

1. XIIIa - przysadziste kubki o esowatym profilu i baniastym brzuścu; chronologia: 1 poł. XI w - XIII w.

2. XIIIb - szerokootworowe kubki pucharkowate o wysokich ścianach i wąskim dnie; chronologia: koniec XI w - poł. XII w.

3. XIIIc - kubki o rozchylonym wylewie i łagodnie profilowanym brzuścu; chronologia: poł. XII w - pocz. XIV w.

14. XIV - wydzielono 3 podgrupy naczyń

1. XIVa - szerokootworowe misy o szerokim dnie; chronologia: koniec XI w - poł. XII w

2. XIVb - wąskodenne, szerokootworowe misy; chronologia: 1 poł. XII w

3. XIVc - czarki o zawężonym wylewie i wysoko umieszczonym załomie brzuśca; chronologia: poł. XI w - poł. XII w

15. XV - wydzielono 2 podgrupy naczyń

1. XVa - pokrywy dzwonowate, bez występu na wrąb, o przekroju do 12,2 cm, zróżnicowane technologicznie; chronologia: poł. XI - XIII w

2. XVb - o formie stożkowatej, z występem na wrąb, o średnicy do 12,5 cm; chronologia: 1 poł. XIII w.

Dla Wielkopolski pd. - zach.

typologię ceramiki stworzyła Z. Hilczerówna, podstawą wydzielenia było kryterium techniki:

1. Grupa A - naczynia wyłącznie ręcznie lepione, nie zdobione, z niewielką różnorodnością form

2. Grupa B - naczynia przeważnie ręcznie lepione ze śladami obtaczania górnej części, rzadko ornamentowane, przejściowe miedzy grupą A i C

3. Grupa C - naczynia obtaczane przy krawędzi lub w górnej części, pewna część zdobiona ornamentem rytym lub plastycznym, większa różnorodność typów

4. Grupa D - naczynia obtaczane całkowicie, bogata ornamentyka, bardziej rozwinięte profile

1. Grupa A

1. typ I - zasobowe naczynia workowate

2. typ II - naczynia jajowate w dwóch odmianach (a i b), gdzie b - klasyczny typ praski, czyli naczynia średniej wielkości, o maksymalnej wydętości w górnej części, o zawężonym wylocie i krótkim, cylindrycznym lub zwężającym się ku górze brzegu i niewielkim, płaskim dnie.

3. Do tej grupy należą też naczynia dwustożkowate (typ IV i V) z załomem umieszczonym na różnej wysokości, z brzegiem wychylonym lub nie

. Wszystkie typy naczyń stanowią kontynuację późnorzymskiej ceramiki kuchennej; datowana jest na V/VI - początek VII w

• Grupa A1 Z. Kurnatowska wydzieliła tę grupę nawiązującą pod względem formy do ceramiki późnorzymskiej z ośrodków garncarskich, ale o większym stopniu zaawansowania technologicznego niż grupa A.
  Należą do niej naczynia lepione ręcznie lub przykrawędnie obtaczane oraz naczynia dość regularnie obtaczane w górnej części. Występują typy analogiczne do typów grupy A Chronologia: V/VI - koniec VII w.

• Grupa B Należą tu naczynia wykonywane przy użyciu koła, choć zdarzają się okazy ręcznie lepione. Wykorzystanie rotacji koła ogranicza się do obtaczania przykrawędnego.

1. I - naczynia workowate

2. II - naczynia jajowate z rozchylonym lub zawężonym wylewem

3. III - jajowate lub baniaste z lejkowatą szyjką

4. IV - o profilu esowatym

5. V - dwustożkowate z ostrym lub łagodnym załomem umieszczonym w 2/3 wysokości (lub 1 - typ VI)

6. X - naczynia kielichowate

7. IX -ręcznie lepione miski lub czarki na ogół niewielkich rozmiarów Chronologia tejże grupy jest trudna do ustalenia z uwagi na brak w zespołach niezależnych datowników; datowanie przyjmuje się na VII - poł. VIII w.

• Grupa C Należą tu naczynia wykonane przy użyciu koła, obtaczane przykrawędnie lub w górnej części. Jakość obtoczenia wykazuje ścisłą zależność od formy i wielkości naczynia. Najsłabiej obtoczone była naczynia słabo profilowane.

• typy I-III nawiązują do grupy A (I - workowate, II - jajowate, III - baniaste)

• typ IV - naczynia o esowatym profilu, różnej wielkości, bardzo często ornamentowane w górnej części brzuśca rytymi pasmami falistymi lub zygzakowatymi, wałkami plastycznymi, rzadziej odciskiem stempelka. Niektóre z tych naczyń mają wyraźnie uformowane wcięcie na pokrywy. Oprócz Wielkopolski licznie występują w Małopolsce i na Śląsku, także w Czechach i na Słowacji.

• Typ V-VII - to naczynia dwustożkowate, tworzące dość złożoną grupę, którą łączy ogólnie potraktowany kształt brzuśca

Ornamentyka: głównie 1-3 wałki plastyczne, umieszczone na szyjce lub w górnej części brzuśca, niekiedy występuje on w połączeniu z ornamentem rytym (pasmami linii falistych, zygzakowatych lub prostych umieszczonych pod wałkami, odciskiem stempelka lub zygzaka); spotykane są też pasma faliste pojedyncze lub podwójne w obramowaniu linii prostych, występują też motywy krótkich pionowych pasm falistych i ukośnych krzyży; chronologia: poł. VIII - poł. IX w.

2. Grupa D Jest ona niejednolita pod względem techniki wykonania, spotykane są zarówno naczynia obtaczane górą i naczynia całkowicie obtaczane o nowych formach i ornamentyce. Naczynia miały grube ścianki, podobnie jak dna, zazwyczaj nieco wklęsłe, czasami występowały na nich wypukłe znaki w kształcie krzyża lub swastyki. Większa część naczynia była zdobiona ornamentem strefowym. W tej grupie wydzielono 5 typów będących rozwinięciem typów istniejących w grupach poprzednich.. Najbardziej interesujący jest typ V odmiana a - naczynia dość wysoką cylindryczną szyjką i niewyodrębnionym brzegiem. Nie mają one analogii a większość z nich znaleziono w Bruszczewie. Mają one profilowaną szyjkę zdobioną jedynym lub dwoma karbowanymi żeberkami, brzusiec jajowaty lub beczułkowaty, ornament na znacznej części naczynia w postaci rzędów ukośnych nakłuć, ostro łamanych pasm falistych, poziomych pasm linii prostych. Chronologia: poł. X- poł. XI w

Typologia wg Brzostowicza:

1. GT A - naczynia ręcznie lepione

2. GT B - częściowo obtaczane w partii przykrawędnej

3. GT C - częściowo obtaczane do załomu brzuśca

4. GT DE - całkowicie obtaczane

Wydzielił on też kompleks grup technicznych ABC i osobny zespół DE.

1. Naczynia I Rodziny Typów (RT-I):

1. typ 1 - niezdobione garnki jajowate, krótkie, nieznacznie wychylone na zewnątrz brzegi

2. typ 2 - naczynia workowate, niezdobione, szerokootworowe o słabo wykształconym profilu (GTA lub GTB; chronologia: faza A, B, C)

3. typ 3- niezdobione naczynia o baniastym brzuścu, najczęściej GTA i GTB, rzadziej GTC, krótkie i odgięte na zewnątrz brzegi, mniej lub bardziej wydęte brzuśce, z reguły niewyodrębnione dno, bardzo powszechne

4. niezdobione naczynia z wklęsłą szyjką, krótkie, odgięte na zewnątrz brzegi, baniaste bądź słabo wydęte brzuśce, niewyodrębnione i płaskie dna, GTA i GTB, najliczniej występują w fazie B

5. typ 5 - niezdobione naczynia o jajowatym brzuścu, krótkie i odgięte na zewnątrz brzegi i płaskie, niewyodrębnione dna; GTA i GTB, w Bruszczewie występują w fazach B i B/C.

6. Typ 6 - niezdobione naczynia o silnie wydęty brzuścu i krótkim niekiedy pionowo ustawionym brzegu, GTA, faza B

7. typ 7 - naczynia wazowate o silnie wydętym, prawie dwustożkowatym brzuścu, występują w GTA i GTB, niezdobione, pojawiają się w fazie A,B i najliczniej w B/C-C.

8. Typ 8 - naczynia o dwustożkowatym brzuścu, GTA, faza A.

2. Naczynia II Rodziny Typów (RT-II), występują nielicznie, wyroby ubogie, baniaste z krótkimi, odgiętymi na zewnątrz brzegami, GT B-C, nawiązują do ceramiki występującej w strefie Feldberg-Kędrzyno.

1. typ 1 - naczynia szerokootworowe o słabo wydętym brzuścu i krótkim brzegu, odgiętym na zewnątrz, faza B/C

2. typ 2- formy wąskootworowe o silnie wydętym brzuścu, faza B/C

3. typ 3 - formy wazowate o silnie wydętym brzuścu (prawie dwustożkowatym), zdobione pasmami wielokrotnych linii falistych występujących w obramowaniu dookolnych linii poziomych, faza B/C

3. Naczynia III Rodziny Typów (RT-III): wyróżnia je dwustożkowata sylwetka, nadana im przez charakterystyczny, niekiedy ostry załom brzuśca, głównie GTC, część GTB

1. typ 1- naczynie zdobione w górnej partii wałkami plastycznymi

2. typ 2- naczynie o ostrym załomie brzuśca w ok. 2/3 lub w 1 wysokości, charakterystyczny jest krótki, odgięty na zewnątrz brzeg i zdobienie górnej partii brzuśca poziomymi, głęboko rytymi liniami

3. typ 3 - naczynia o stosunkowo ostrym załomie brzuśca i krótkim, odgiętym na zewnątrz brzegu

Są one odpowiednikami grupy Tornow (klasyczne - A, B) a typ 3 - Menkendorf- Szczecin; występują w fazie C i C/D ale ich pojawienie się jest nieokreślone.

4. Naczynia VI Rodziny Typów (RT-VI) - formy 3-segmentowe, budową zbliżone do grupy III.A wg A. Buko; dwustożkowaty brzusiec ale łagodna profilacja sylwetki, głównie GTC, trochę GTB

1. typ 1 - naczynie szerokootworowe o tulipanowato rozchylającym się wylewie, załom brzuśca wysoko, często 1 lub kilka wałków plastycznych na największym przewężeniu naczynia

2. typ 2 - naczynia o stosunkowo wyrównanym wskaźniku szerokościowo - wysokościowym z dość szeroko rozchylonym kołnierzem wylewu

1. odmiana a - smukłe, załom brzuśca wysoko, brzusiec słabo wydęty

2. odmiana b - załom brzuśca niżej, większa wydętość - sylwetka przysadzista, zdobienie ubogie

3. typ 3 - naczynia smukłe, słabo profilowane o załomie brzuśca w ok. 2/3 wysokości naczynia, na ogół niezdobione.

4. Typ 4 - naczynia dwustożkowate o łagodnie zaokrąglonym załomie brzuśca, pod wylewem w największym przewężeniu wałek plastyczny

5. Typ 5 - naczynia o zawężonym wylocie, nieznacznie wychylonym brzegu, załom na 2/3 wysokości, zdobienie ubogie w górnej partii brzuśca

6. Typ 6 - naczynia o łagodnym, esowatym profilu i nisko zawieszonym brzuścu Najczęściej występują w fazie C, popularne w B w Wielkopolsce (nawet do X i XI wieku) - listwy podobne jak w Knickwandgefasse

5. Naczynia V Rodziny Typów (RT-V):

1. typ 1- o łukowato wysklepionym barku oraz krótkim brzegu i słabo wydętym brzuścu, najczęściej niezdobione

2. typ 2 - naczynia w formie misy, bark podobnie jak w typie 1, ale sylwetka przysadzista i silnie wydęty brzusiec

3. typ 3 - naczynia nawiązujące ukształtowaniem do form flaszowatych, silnie wydęty brzusiec i wychylony na zewnątrz kołnierz wylewu, na ogół niezdobione

4. typ 4 - wysoka, prawie cylindryczna szyjka, słabo wyodrębniony brzeg i silnie wydęty brzusiec

5. typ 5 - naczynia o cylindrycznej szyjce (odmiany: a, b, c ze względu na ukształtowanie szyjki)

6. typ 6 - cylindryczna szyjka którą profiluje jedno bądź dwa żeberka, wysoki poziom wykonania, bogate zdobnictwo

Wyroby charakterystyczne dla fazy C-D wczesnego średniowiecza, nazywane też ceramiką typu Bruszczewo.

6. Naczynia VI Rodziny Typów (RT-VI): obejmują formy szczególne - puchary (bardzo różne, nie ma typów).

7. Naczynia VII Rodziny Typów (RT-VII): misy o konstrukcji 1-segmentowej, różne, powstałe przy użyciu koła garncarskiego

8. Naczynia VIII Rodziny Typów (RT-VIII): talerze Zespół grup technologicznych DE

9. Naczynia IX Rodziny Typów (RT-IX): formy esowate o niewyodrębnionej szyjce

1. typ 1- o baniastych brzuścach, krótkich, wygiętych na zewnątrz brzegach i zaokrąglonych krawędziach

2. typ 2 - naczynia o łagodnym profilu, brzegi wygięte na zewnątrz, zdobione

3. typ 3 - naczynia o słabo wydętym brzuścu, wygiętym na zewnątrz brzegu, tworzącym charakterystyczny, łukowaty profil oraz wyraźnie wyodrębnione krawędzie, ukośnie ścięte zaopatrzone we wrębki na pokrywę, zdobienie faliste pod krawędzią i poziome ryte na brzuścach

4. typ 4 - naczynia o słabo wydętym brzuścu, silnie wygiętym na zewnątrz brzegu i dwustronnie ściętych krawędziach zaopatrzonych we wrębki na pokrywkę Chronologia: faza D a niekiedy nawet E.

10. Naczynia X Rodziny Typów (RT-X): wyodrębniona szyjka i silnie wygięty na zewnątrz brzeg; szyjka utworzona niejako przez łukowate podgięcie pod krawędzią i łączy się z górną partią brzuśca łagodną linią barku

1. typ 1 - naczynie o krótkich brzegach i pionowo ściętych krawędziach

2. typ 2 - naczynie o silnie wychylonych brzegach i profilowanych krawędziach, zdobienie w postaci poziomych linii rytych

3. typ 3 - silnie wydęty, dwustożkowaty brzusiec

Chronologia: w Wielkopolsce w fazie D-E, w Bruszczewie D/E-E.

11. Naczynia XI Rodziny Typów (RT-XI): formy z wklęsłą szyjką, połączone z brzuścem łagodną bądź ostrą linią barku

1. typ 1- naczynie o krótkich, wklęsłych szyjkach, silnie wygiętych brzegach i ścienionych, lekko zaokrąglonych krawędziach, zdobione poziomymi liniami

2. typ 2 - naczynia o prostokątny profilu szyjki, z wychylonym na zewnątrz brzegiem oraz pogrubiona do góry, pionowo ściętą lub profilowaną krawędzią, zdobione poziomymi liniami

3. typ 3 - o łukowatym kształcie szyjki, łagodnie przechodzącej w brzusiec, silnie wyodrębniony brzeg i obustronnie pogrubionych krawędziach, ściętych pionowo bądź profilowanych, zdobienie dookolnymi poziomymi liniami

4. typ 4 - o krótkich, łukowato ukształtowanych szyjkach, oddzielonych od górnej partii brzuśca charakterystycznym uskokiem oraz silnie wygiętymi brzegami i pogrubionymi do góry lub profilowanymi krawędziami

5. typ 5 - o łukowato ukształtowanej szyjce, ustawionej pionowo, zwężającej się bądź rozszerzającej się ku górze, połączonej z brzuścem ostrą linią barku, zdobiona poziomymi liniami rytymi

6. typ 6 - naczynia ze zwężającymi się ku górze szyjkami, oddzielonymi od brzuśca charakterystycznymi uskokiem

Spotykane powszechnie od 1 poł. XI w (tu faza D/E-E).

12. Naczynia XII Rodziny Typów (RT-XII): wyraźnie wyodrębniona szyjka

1. typ 1- szyjka wyraźnie zwężająca się ku dołowi, zaokrąglone krawędzie i silnie wydęty brzusiec, zdobienie- odciski patyka, faliste i poziome linie

2. typ 2 - o prostej cylindrycznej szyjce

Najpopularniejsze (szczególnie typ 2) - X/XI w - XIII w; tu: faza E

Typologia ceramiki wg W. Chudziaka:

1. GTI - całkowicie ręcznie lepione

2. GTII - przykrawędne obtaczanie lub wygładzenie w celu wymodelowania części brzegowej naczynia

3. GTIII - naczynie częściowo obtaczane do strefy największej wydętości brzuśca (naczynia słabo formująco częściowo obtaczane)

4. GTIV - naczynia obtaczane zazwyczaj poniżej strefy największej wydętości brzuśca

5. GTV - naczynia całkowicie obtaczane

rodziny form naczyń

1. 1) GTI

1. naczynia baniaste (A)

1. A1:a - o niewyodrębnionym brzegu i silnie zawężonym wylocie, przysadziste (typ I)

2. A2:a - o niewyodrębnionym brzegu i silnie zawężonym wylocie, przysadziste (typ II) o nisko umieszczonej wydętości brzuśca

3. A2:b - górą słabo profilowane o słabo wydętym brzuścu, naczynia przysadziste o nisko umieszczonej wydętości brzuśca

4. A2:c - górą słabo profilowane o silnie wydętym brzuścu, naczynia przysadziste o nisko umieszczonej wydętości brzuśca

2. Naczynia esowate

• a)naczynia o wysoko umieszczonej wydętości brzuśca

• b) naczynia o nisko umieszczonej wydętości brzuśca

• B1:a1 - słabo profilowane, (a)

• B1:a2 - szerokootworowe słabo profilowane (a)

• B2:a - słabo profilowane (b)

• B2:b - stosunkowo słabo profilowane (b)

• B2:c - o silnie wydętym brzuścu (b)

• 2) GTII

1. naczynia baniaste(A) charakteryzują się różnym stopniem profilowania

1. A1:a - o słabo profilowanym brzegu i nieznacznie wydętym brzuścu

2. A1:b - o słabo profilowanym brzegu i silnie wydętym brzuścu

3. A1:c - o silniej profilowanym brzegu i nieznacznie wydętym brzuścu

4. A2:a - o słabo wyodrębnionym brzegu i nieznacznie wydętym brzuścu

5. A2:b - silniej profilowane górą i o nieznacznie wydętym brzuścu

2. Naczynia esowate (B)

• a) naczynia o wysoko umieszczonej wydętości brzuśca

• b) naczynia o nisko umieszczonej wydętości brzuśca

• B1:a1 - słabo lub w ogóle nie wyodrębnionym brzegu

• B1:a2 - szerokootworowe słabo profilowane

• B1:b - górą silniej profilowane, o słabo wydętym brzuścu

• B1:c - szerokootworowe słabo profilowane

• B2:a - słabo profilowane o słabo wydętym brzuścu

• B2:b - słabo profilowane górą i o silnie wydętym brzuścu

• B2:c - stosunkowo słabo profilowane

• B2:d - o znacznie wychylonym brzegu i o silnie wydętym brzuścu

Datowane są na VII - poł. VIII w

1. 3) GTIII

1. Baniaste (A)

1. A1:a - słabo profilowane, (a)

2. A2:a - słabo profilowane (a)

3. A2:b - o słabo wychylonym brzegu oraz silnie wydętym brzuścu

4. A2:c - stosunkowo słabo profilowane (b)

5. A2:d - silnie profilowane

2. Esowate (B)

1. B1:a1 - słabo profilowane (jajowate)

2. B1:a2 - szerokootworowe słabo profilowane

3. B1:b - o silnie wychylonym brzegu i słabo profilowanym brzuścu

4. B1:c1 - o silnie profilowanym brzegu i o słabo wydętym brzuścu

5. B1:c2 - szerokootworowe o silnie profilowanym brzegu i o słabo wydętym brzuścu

6. B1:d - słabo profilowane, o średnicy wylewu większej niż największa wydętość brzuśca (workowate)

7. B2:a - o słabo wychylonym brzegu i o silnie wydętym brzuścu

8. B2:b - słabo profilowane

9. B2:c - o silnie wyodrębnionym brzegu i o silnie wydętym brzuścu

10. B2:d - silniej profilowane górą, o słabo wydętym brzegu

11. B2:e - stosunkowo silnie profilowane

3. Dwustożkowate (C)

• a) naczynia o nisko umieszczonej wydętości brzuśca

• b) naczynia o wysoko umieszczonej wydętości brzuśca

• C1:a - słabo profilowane

• C1:b - o silniej wyodrębnionym brzegu i o słabo profilowanym brzuścu

• C1:c - szerokootworowe o stosunkowo słabo profilowanym kształcie

• C1:d - o stosunkowo silnie wychylonym brzegu i nieznacznie wydętym brzuścu

• C2:a - o silniej profilowanym brzegu i o silnie wydętym brzuścu

• C2:b - o stosunkowo silnie wychylonym brzegu i znacznie wydętym brzuścu

• C2:c - słabo profilowane

• C2:d - o stosunkowo słabo profilowanym brzegu i o nieznacznie wydętym brzuścu

• C2:e - słabo profilowane o nisko umieszczonym załomie brzuśca

• C2:f - silnie profilowane o nisko umieszczonym załomie brzuśca

• C2:g - o słabo wyodrębnionym brzegu i o silnie wydętym brzuścu oraz nisko umieszczonym załomie czaszy

• GTIV

1. Baniaste (A)

1. A2:a - o silnie wychylonym brzegu i słabo wydętym brzuścu

2. A2:b - o słabo profilowanym brzegu i o silnie wydętym brzuścu

3. A2:c - silnie profilowane

2. Esowate (B)

1. B1:a - słabo profilowane

2. B1:b1 - słabo profilowane o silniej wychylonym brzegu

3. B1:b2 - szerokootworowe słabo profilowane o silniej wychylonym brzegu

4. B1:c - szerokootworowe słabo profilowane, o średnicy wylewu większej od maksymalnej wydętości brzuśca

5. B1:d - silniej profilowane

6. B2:a - silniej profilowane (charakterystyczne dla I fazy osadniczej grodu w Jedwabnie)

7. B2:b - stosunkowo silnie profilowane

8. B2:c - słabo profilowane o silnie wychylonym brzegu

9. B2:d1 - słabo profilowane

10. B2:d2 - szerokootworowe słabo profilowane o stosunkowo silnie wychylonym brzegu

11. B2:e - słabo profilowane, o średnicy wylewu większej od maksymalnej wydętości brzuśca

12. B2:f - o silnie wydętym brzuścu i słabo profilowanym brzegu

3. Dwustożkowate (C)

1. C1:a - silnie profilowane

2. C2:a - o słabo wydętym brzuścu i silnie profilowanym brzegu

3. C2:b - stosunkowo silnie profilowane

4. C2:c - słabo profilowane

5. C2:d - silnie profilowane o nisko umieszczonym załomie brzuśca

6. C2:e - silniej profilowane o nisko umieszczonym załomie brzuśca

7. C2:f - silnie profilowane o nisko umieszczonym załomie brzuśca

• GTV

1. Baniaste (A)

1. A1:a1 - słabo profilowane

2. A1:a2 - szerokootworowe o słabo wydętym brzuścu

3. A1:b - o silnie wydętym brzuścu i silnym zwężeniu w kierunku dna

4. A1:d1 - stosunkowo silnie profilowane

5. A1:d2 - szerokootworowe o silnie wydętym brzuścu

6. A2:a - silnie profilowane

7. A2:b - o słabo wychylonym brzegu i o silnie wydętym brzuścu

8. A2:c - słabo profilowane

9. A2:d - z tzw. cylindryczną szyjką i o słabo wydętym brzuścu

10. A2:e - z tzw. cylindryczną szyjką o silnie wydętym brzuścu

2. Esowate (B)

• a) naczynia o nisko umieszczonej wydętości brzuśca

• b)naczynia o wysoko umieszczonej wydętości brzuśca

• B1:a1 - słabo profilowane

• B1:a2 - szerokootworowe słabo profilowane

• B1:b - silnie profilowane o silniej wychylonym brzegu

• B1:c - o słabo wydętym brzuścu

• B1:d - stosunkowo silniej profilowane

• B1:e - o słabo wydętym brzuścu i silnie profilowanym brzegu

• B2:a - o silnie wydętym brzuścu

• B2:b - silnie profilowane

• B2:c - słabo profilowane

• Dwustożkowate (C)

• a) naczynia o wysoko umieszczonej wydętości brzuśca

• b) naczynia o nisko umieszczonej wydętości brzuśca

• C1:a1 - o słabo wydętym brzuścu

• C1:a2 -szerokootworowe o słabo wydętym brzuścu i silnie wychylonym brzegu

• C1:b1 - słabo profilowane

• C1:b2 - szerokootworowe słabo profilowane

• C1:c - silnie profilowane

• C1:d - silniej profilowane o czaszy znacznie zwężającej się w kierunku dna

• C1:e - o słabo wydętym brzuścu o czaszy znacznie zwężającej się w kierunku dna

• C2:a - o silnie wydętym brzuścu i nisko umieszczonym załomie czaszy

• C2:b - silnie profilowane

• C2:c - o słabo wydętym brzuścu i stosunkowo słabo profilowanym brzegu

• C2:d - o słabo profilowanym brzuścu i silnie wychylonym brzegu

• C2:e - słabo profilowane

• C2:f -o nisko umieszczonym załomie brzuśca i silnym profilowaniu czaszy

Systematyka wylewów

1. IA - charakterystyczne dla naczyń słabo profilowanych

2. IB1 - występowały w słabo profilowanych naczyniach GTII-III

3. IB2 - najwięcej w GTIII, ale też występują w GTII

4. IC1 - głównie w naczyniach GTII-III

5. IIA - największy udział w GTIV

6. IIB1 - nielicznie w przypadku naczyń GTII

7. IIB2 - charakterystyczne dla większości naczyń GTII-IV

8. IIC2 - wystąpiły nielicznie dla GTIV

9. IIIA - wyłącznie w naczyniach z GTIV

10. IIIB2 - wyłącznie w naczyniach z GTIV

Systematyka zdobnictwa

1. A - wszelkie linie wykonane grzebykowatym narzędziem wielozębnym, charakterystyczne dla GTIII-IV; pasma ciągłe o układzie horyzontalnym (A1) oraz linie przerywane (A2)

2. B - wszelkie odciski wielozębnych narzędzi grzebykowatych

3. C - pojedyncze linie wykonane narzędziem jednozębnym, charakterystyczne głównie dla GTV; linie ciągłe w układzie horyzontalnym (C1) i linie przerywane (C2)

4. D - wszystkie odciski wykonane narzędziem o ostrzu jednodzielnym, występują w GTV

5. E - rozmaite stemple wykonane narzędziem zakończonym wielodzielnie, charakterystyczne dla GTV

6. F - ornament plastyczny, zwłaszcza na naczyniach GTV

7. G - żeberka występujące głównie w GTV, przeważnie na okazach z cylindryczną szyjką Style garncarskie:

1. Sty I (tzw. Jedwabno I) - charakteryzował się III systemem ornamentacyjnym (żłobki), głównie na naczyniach: A2, B1, B2; formy brzegów: I, IIB, IIIA

2. Styl II (tzw. Piotrkowo) - IV oraz IVb system ornamentacyjny(dookolne żłobki i ornament uzupełniający), naczynia form A, B i C; brzegi: IIA i IIIB

3. Styl III (tzw. Jedwabno II) - V system ornamentacyjny(wielowątkowy, poziome żłobki i ornament uzupełniający), głównie naczynia form A i C; formy brzegów: IIIA, IA i IIIB

4. Styl IV (tzw. Gronowo II) - system ornamentacyjny IVa (dookolne żłobki i ornament uzupełniający), najliczniej w naczyniach formy C, dużo mniej A i B; brzegi: IIB, IIA

Fazy rozwoju ceramiki:

1. I faza

1. (IA) - 2 poł VII-VII/VIII w, VIII w ?

2. (IB) - 2 poł VII-VIII w

1. - 2 poł VII-VIII w

2. VIII w

1. II faza - IX- 1 poł X w

2. III faza - 2 poł X-XI/XII w

1. 2 poł X - pocz. XI w

2. pocz. XI - 3 ćwierć XI w

1. od poł 1 do poł 2 ćwierci XI w

2. od poł 2 do poł 3 ćwierci XI w

3. 2 poł 3 ćwierci XI w

3. 4 ćwierć XI-XI/XII w

1. Faza I - GTI-III

1. IA - formy IIB2:a, IIB2:c, IIB1:b, brzegi IB1, IIA, IIB1

2. IB - formy A1:b, A1:a

1. Podfaza IB1 - formy B2:a, B1:a1, A1:a1, brzegi IB1, IB2, IC1, za wyjątkowe: A2:c

2. Podfaza IB2 - formy B2:a, B1:a1,B1;b i A2:a, brzegi IA, IB1, IC1

3. Faza II - dominują GT II, pojawiają się naczynia dwustożkowate

4. Faza III - pojawia się GTV

1. IIIa - baniaste i esowate (min. formy A2:a, B2:a, B2:b, brzegi IA, IIIA i IIIB, dwustożkowate nieliczne C2:a, charakterystyczne są bogato zdobione z tzw. cylindryczną szyjką (A2:e, A2:d)

2. IIIb

1. dominują naczynia baniaste i esowate, brzegi IA, IIIA, sporo z GTIV

2. formy dwustożkowate i baniaste (C2:b), brzegi IIA, IIIA, IIIB, charakterystyczne sa naczynia zasobowe (A1:a2)

3. dużo naczyń dwustożkowatych

3. IIIc - przewaga dwustożkowatych (min. C1:a1), brzegi głównie IIB, GTIII-IV

Pomorze i ziemia chełmińska

Ceramika z Pomorza - typologia wg W. Łosińskiego, który oparł się na znaleziskach ze Wzgórza Zamkowego w Szczecinie: Podstawowym kryterium podziału jest technika wykonania naczyń, wydzielono:

1. GTI - ceramika ręcznie lepiona

2. GTII - ceramika częściowo obtaczana ( niejednolita pod względem technicznym, obok okazów słabo obtoczonych są też silnie formująco obtaczane - wydzielono więc podgrupę

3. GTII1.

4. GTIII - ceramika całkowicie obtaczana

1. naczynia rodzin typów A-B (GTI - GTII) Są to odpowiedniki naczyń określonych przez E. Schuldta mianem grupy Sukow, a nawiązują do występujących na Pomorzu Zach. Naczyń typu Dziedzice i częściowo typu Gołańcz Pomorska.
   Do form najczęściej notowanych należą:

1. typ I - nacz. Beczułkowate o zawężonych wylewach

2. typ II - słabo profilowane naczynia o wysoko umieszczonym załomie brzuśca

3. typ III - podobne garnki o bardziej wydętym załomie

4. typ IV - formy workowate o rozchylonych wylewach

5. typ V i typ VI - naczynia o esowato ukształtowanym profilu oraz mniej (typ V) lub bardziej wydętym załomie brzuśca (typ VI), umieszczonym w 2/3 - 3 wysokości

Naczynia rodzin typów A-B zdobione są bardzo rzadko, średnica ich otworów waha się między 10 a 30 cm.

2. naczynia rodzin typów C: Są to odpowiedniki naczyń zaliczanych na terenie Meklemburgii do tzw. grupy Feldberg, na Pomorzu Zach. określono je mianem typu Kędrzyno-Bardy Są to naczynia częściowo obtaczane na kole garncarskim, część z nich nosi jednak tylko ślady słabego obtoczenia; druga ich grupa to technicznie doskonałe naczynia silnie formująco obtaczane (GTII1), poziomem nie odbiegające od ceramiki całkowicie obtaczanej występującej na Pomorzu Zach. w XI-XII w.) Są to baniaste naczynia z krótkimi, odgiętymi na zewnątrz brzegami (typy I-IV) lub z zawężonymi wylewami (typy VI-VIII) o brzegach tworzących rodzaj plastycznej listwy.

1. typy I-II - załom obniżony, znajdujący się w ok. 2/3 wysokości naczynia

2. typ III - z załomem podwyższonym do ok. 3 - 4/5 wysokości

3. typ IV - szerokootworowe garnki o krótkim, przysadzistym brzegu

4. typ V - dość podobne naczynia o formie szerokootworowych waz z rozszerzonymi wylewami

5. typy VI - VII - naczynia o zawężonych wylewach w postaci plastycznej, bogato profilowanej listwy

6. typ VIII - dość smukłe, wąskootworowe garnki o nisko umieszczonym załomie

7. typ IX - nawiązuje do typu V, ale ich brzeg tworzy plastyczna listwa

Wydzielono 2 odmiany:

1. odmiana a - naczynia nie zdobione oraz ornamentowane płytko rytymi motywami, są to naczynia zarówno słabo jak i silnie formująco obtaczane; dość duża rozmaitość w ukształtowaniu krawędzi brzegów. Zdobienia występują strefowo powyżej załomu brzuśca w postaci motywów: pasm linii falistych, zygzakowatych i poziomych oraz poziomych pasm nakłuć wykonanych narzędziem wielozębnym.

2. Odmiana b - silnie formująco obtaczane, z brzegami zazwyczaj silnie profilowanymi; wyróżnia się tu lokalna, szczecińska odmiana naczyń grupy Feldberg. Naczynia tej odmiany są reprezentowane przez okazy typów: I,II,IV a zwłaszcza VIII.

Średnica wylewów naczyń rodziny typów C wynosi od 5 do powyżej 35 cm, przeważają garnki o średnicy otworu 15-25 cm.

2. naczynia rodziny typów D Są to odpowiedniki naczyń zaliczanych na terenie Meklemburgii do tzw. grupy Menkendorf (znane też pod mianem typu Szczecin) - podstawowy składnik warstw datowanych na 2 poł. IX-X w.
   Są to naczynia głównie dość prymitywnie wykonane, część obtaczana - w partii wylewu lub do załomu brzuśca, rzadziej nieco poniżej maksymalnej wydętości naczynia. Wyższym standardem technicznym charakteryzują się typy XVI i XIX- datowane na 2 poł X w.

1. naczynia o esowato ukształtowanym profilu ( typy: V-VI, X-XI, XIV-XVI, XX, XXII, XXIV, XXVII, XXIX)

2. naczynia dwustożkowate (typy: III-IV, VII-VIII, XII-XIII, XVII-XIX, XXI, XXIII, XXV-XXVI, XXX) różniące się stopniem wybrzuszenia i wychylenia wylewu oraz umieszczeniem załomu brzuśca w stosunku do wysokości naczynia

3. dość smukłe garnki o załomie w wysokości 3 - 4/5 (typ III-IV, VII-VIII, X-XIII, XX-XXI)

4. załomem obniżonym - w 2/3 - 3 wysokości naczynia (typ XIV-XIX)

5. naczynia o słabej wydętości brzuśca (typy III, V, VII, X, XII, XIV, XVII)

6. silniej wybrzuszone (typy IV, VI, VIII, XI, XIII, XV, XVIII)

7. o średnicy wylewu i maksymalnego wybrzuszenia zbliżonej do 1 - typy XX-XXI

8. z brzegami silnie wychylonymi na zewnątrz (typy XI, XIII, XVI, XIX)

9. naczynia przysadziste (typy XXII - XXVIII) silnie zwężające się ku dołowi, przybierające niekiedy postać szerokootworowych waz (typy XXVII- XXVIII)

10. wysmukłe garnki o tulipanowato rozszerzonych wylewach (typy XXIX - XXX)

naczynia te mają małe zróżnicowanie ukształtowania brzegów i charakteryzują się małą starannością w nanoszeniu wątków zdobniczych (motywy: występujące w różnych kombinacjach poziome pasma linii falistych, zygzakowatych i zwielokrotnionych linii prostych, pionowe pasma linii prostych i zygzakowatych, nakładające się na siebie poziome pasma linii falistych, tworzące motyw plecionki, pasma krzyżujących się linii skośnych lub linii pionowych i poziomych itd.).
Większość zdobień występuje części górnej, do wysokości lub nieco poniżej maksymalnego wybrzuszenia. Średnica wylewów - 5-40 cm, najliczniejsze o średnicy 15-30 cm.

2. naczynia rodziny typów E Występują w warstwach datowanych na starsze fazy późnego średniowiecza i są to ścisłe odpowiedniki 1 szeregu grupy Woldegk.
   Są to naczynia baniaste lub dwustożkowate silnie formująco obtaczane na kole garncarskim, należą do GTII1, posiadają głęboko ryty ornament (dookolne poziome bruzdy, poziome pasma faliste, skośne nakłucia i nacięcia). Motywy rozmieszczone są w poziomych strefach, rozdzielone niekiedy plastycznymi listwami.

1. typ I - dość smukłe, baniaste naczynia o wychylonych na zewnątrz brzegach

2. typ II - garnki dwustożkowate o proporcjach zbliżonych do typu I

3. przysadziste, wazowate naczynia dwustożkowate

3. naczynia rodziny typów F:I
   Baniaste naczynia o zawężonych wylewach z niezdobioną partią przykrawędną o szerokości 1 cm, tworzącą zazwyczaj rodzaj plastycznej listwy; bogaty zestaw wątków zdobniczych - umieszczane w polach rozdzielonych głęboko rytymi bruzdami, niekiedy plastycznymi listwami. Część z nich jest silnie formująco obtaczana.
   Licznie występują w warstwach kulturowych wczesnośredniowiecznego Wolina (na terenie Pomorza Zach. określane mianem typu wolińskiego, podobne w Meklemburgii - Fresendorf).

4. naczynia rodziny typów G 
   Całkowicie obtaczane, spotykane powszechnie, ich odpowiednikami są naczynia z grupy Vipperow.

1. naczynia o esowato ukształtowanym profilu - odmiana a

2. formy baniaste - odmiana b

3. typ I - słabiej profilowane, dość wysmukłe garnki o załomie w ok. 3 - 4/5 wysokości

4. typ II i III - przysadziste naczynia o mniejszej (II) lub większej (III) wydętości brzuśca

5. typ IV i V - dość wysmukłe garnki o obniżonym załomie (mniej - IV, V bardziej wydętym)

6. typ X-XI - załom w około połowie wysokości (IX - większy stopień maksymalnego wybrzuszenia)

7. typy VI-VII - naczynia tulipanowate o rozszerzonych wylewach

8. typy VIII-IX - duże, workowate naczynia o bardzo wysoko umieszczonym załomie (i mniejszej- VIII wydętości brzuśca)

9. typ XII - garnki o silnie wybrzuszonym załomie z długimi, mocno wychylonymi na zewnątrz, lejkowatymi wylewami

Małe naczynia o średnicy 5-15 cm, ale występują też większe (powyżej 30 cm), naczynia ornamentowane - głównie dookolne, poziome bruzdy.

5. naczynia rodziny typów H Całkowicie obtaczane, duże naczynia zasobowe, bogato zdobione na całej wysokości różnym, dość urozmaiconym zestawem wątków rozmieszczonych w polach ograniczonych plastycznymi listwami; typ I-III - ich odpowiedniki w grupie Weisdin.

1. typ I - baniaste lub esowate naczynia o wysoko umieszczonym załomie brzuśca

2. typy II-III o obniżonym załomie mniej (II) lub bardziej (III) wydętym

3. typ IV - duże zasobnice z cylindrycznymi szyjkami

4. typy V-VI naczynia o esowato ukształtowanym profilu z niezdobionymi szyjkami o lejkowato ukształtowanych wylewach

Średnica 18-40 cm.

6. naczynia rodziny typów J należą do form najbardziej charakterystycznych dla ceramiki całkowicie obtaczanej, datowane na młodsze fazy wczesnego średniowiecza. Są to baniaste naczynia z wyodrębnionymi szyjkami - odpowiedniki garnków grupy Teterow

1. typ I-II - dość przysadziste naczynia z wyraźnie wyodrębnioną szyjką, pionową lub nieznacznie jedynie zwężającą się ku wylewowi

2. typ III-IV - podobne naczynia, szyjka silnie zwężająca się w górnej części

3. typy V-VIII - bardzo krótka szyjka pionowa lub lejkowato zwężająca się ku górze

4. typy IX-X - wysokie, wysmukłe garnki

5. typ XI - o wysokiej szyjce, zazwyczaj bogato zdobionej

6. typy XII-XIV - pochodne form podstawowych (I-IX) - różni je sposób wyodrębnienia szyjki i jej kształt

Wylewy z krawędziami dość urozmaiconymi. Podstawowy wątek zdobniczy to dookolne poziome bruzdy. średnica głównie od 15 do 30 cm.

7. naczynia rodziny typów K Naczynia z cylindrycznymi szyjkami.

1. typy I-III - przysadziste, baniaste garnki z załomami nieco powyżej połowy, w ok. 2/3 wysokości; mają dość wysokie, cylindryczne szyjki, średnica otworu 10-15, rzadko 20 cm

2. typy IV-V - baniaste naczynia o sylwecie bardziej wysmukłej, załom w 2/3 - 3 wysokości, cylindryczna szyjka, średnica wylewu 15-35 cm

8. naczynia rodziny typów L całkowicie obtaczane, baniaste naczynia o wysoko umieszczonym załomie brzuśca i zwężonym wylewie, z krawędzią brzegu skośnie ściętą do wewnątrz (grupa Kowall zalicza je do tzw 1 szeregu)

1. typ I - wysmukłe garnki o zawężonych wylewach i wysoko umieszczonym załomie brzuśca

2. typ II - przysadziste, szerokootworowe wazy

Ornament strefowy. Średnica otworów 10-25 cm

9. naczynia rodziny typów M całkowicie obtaczane, o formie baniastej z zawężonymi wylewami, załom w około od ok. 1 do 2/3 wysokości; odpowiedniki grupy Bobzin.

1. typy I-II - klasyczny Bobzin

2. typ III - szerokootworowe wazy o łagodnie zwężonych wylewach

Ornament - dookolne poziome żłobki robiące wrażenie plastycznych listew, niektóre egzemplarze na załomie brzuśca mają ucha z pionowymi otworami, średnica wylewów 5-28 cm.

10. pokrywy - rodzina typów N

11. misy

1. rodzina typów O-P - starsze fazy

2. rodzina typów R - całkowicie obtaczane - schyłek wczesnego średniowiecza (odpowiedniki grupy Garz)

12. talerze - rodzina typów S - ręcznie lepione, brak zdobionych, średnica 15-25 cm

13. prażnice - ułamki, datowane na starsze fazy wczesnego średniowiecza

Gdańsk - B. Lepówna:

1. naczynia o profilu esowatym garnki mniej lub bardziej baniaste, z lekko podciętą częścią dolną, z dnem wklęsłym lub płaskim, największa wydętość brzuśca w 3 - 4/5 wysokości, stosunkowo duży wylew, występuje 8 odmian brzegów. Naczynia te znajdowane są we wszystkich poziomach osadniczych. Typowe zdobienie to pojedyncze lub zwielokrotnione linie faliste ryte patykiem, a także poziome rzędy ukośnych nakłuć wykonanych patykiem i grzebykiem, koncentrujące się na pograniczu brzuśca i szyjki.

2. naczynia z cylindryczną szyjką występują od końca Xw do pocz. XIV w. Najczęściej brzusiec dosyć wydęty, szyjka przeważnie prosta, krawędzie naczyń uformowane różnie, zdobienia podobne jak w naczyniach esowatych, ale poddane znacznie większemu zagęszczeniu.

3. naczynia doniczkowate Sa to niewielkie naczynia o ściankach rozszerzających się i lekko wypukłych, górą zachylonych do środka, dna przeważnie wklęsłe

• podtyp I - szerokootworowe, zdobione dookolnymi żłobkami, produkowane w XIII w

• podtyp II - grupa niejednorodna, większa dowolność wymiarów

• podtyp III - niskie, szerokootworowe o mocno wypukłych ściankach i brzegu zagiętym do środka; występują rzadko

• naczynia baniaste, pozbawione szyjki, z wrębem na pokrywę znane jedynie z fragmentów, głównie cienkościenne, zdobione wielokrotną linią falistą wykonaną wielozębnym grzebykiem, od krawędzi jest ona oddzielona wąskim pasem żłobków dookolnych. Naczynia te datowane są na koniec X do poł. XII w.

• naczynia miskowate

• misy płytkie - dno wklęsłe i odznacza się lekko zaakcentowaną pseudonóżką, niektóre niezdobione

• misy głębokie - przeważnie bogato zdobione, w wielu wypadkach obustronnie (linia falista, poziome żłobki dookolne, karbowanie krawędzi)

• miseczki profilowane - występują do XIII w

• talerze

• naczynia grubościenne w przybliżeniu dwustożkowe, z listwami plastycznymi Brzusiec silnie wydęty, załamujący się w ok. połowie naczynia. Miejsce załomu podkreśla listwa plastyczna. Były one bogato zdobione. Listwy plastyczne karbowano dodatkowo lub nakłuwano ukośnie wielozębnym grzebykiem. Wolne przestrzenie między listwami zapełnione były starannie ornamentem rytym w postaci linii falistych i żłobków dookolnych, często rozmieszczanych przemiennymi pasami. Naczynia te były duże i mocne, występują do początków XIII w.

• prażnice

• naczynia flaszowate

• pucharki na nóżkach

• pokrywy

• obejmujące

• wpuszczane

Typologia ceramiki wg D. Polińskiego:

Aspekt morfologiczny (za A. Buko), czyli A.I - struktura 4-elementowa, wydzielono: wylew, szyjkę, górną i dolną część brzuśca itd.
Kategoria proporcji:

1. naczynia bardzo wysokie (H/D >=1)

2. naczynia wysokie (0,75<=H/D<1)

3. naczynia średnio wysokie (0,5<=H/D<0,75)

4. naczynia niskie (0,25<=H/D<0,5)

5. naczynia bardzo niskie (H/D<0,25)

Kod:

1. forma (A - powszechne, B- szczególne)

2. struktura morfologiczna (A.I - A.VIII, B.I lub B.IV - dzbany, dodane przez Polińskiego)

3. zamknięte lub otwarte formy

4. kategorie proporcji (a-e)

określenia morfologiczne ukształtowania części przybrzeżnych (wylewów):

1. wylewy o krawędzi nie wywiniętej (części składowe naczyń o strukturze A.IV.1 - A.V.1) - W.I

1. mające krawędź niezgrubiałą - W.I.1

2. mające krawędź zgrubiałą - W.I.1a

2. wylewy o krawędzi wychylonej na zewnątrz, bez okapu - W.II

1. mające krawędź niezgrubiałą - W.II.1

2. mające krawędź zgrubiałą - W.II.1a

3. mające krawędź niezgrubiałą i od strony wewnętrznej wrąb - W.II.2

4. mające krawędź zgrubiałą i od strony wewnętrznej wrąb - W.II.2a

3. wylewy o krawędzi wychylonej na zewnątrz z różnie wymodelowanym, pojedynczym okapem - W.III; mieszczą się tu wylewy z „okapami” i z tzw. „pseudookapami” (głównie w naczyniach wczesnośredniowiecznych)

1. mające krawędź niezgrubiałą- W.III.

2. mające krawędź niezgrubiałą i od strony wewnętrznej wrąb - W.III.2

3. mające krawędź niezgrubiałą i od strony wewnętrznej wrąb - W.III.2a

4. wylewy o krawędzi wychylonej na zewnątrz i z piętrowym (co najmniej podwójnym) okapem od zewnątrz - W.IV

1. bez wyrębu od wewnątrz - W.IV.1

2. z wrąbem od wewnątrz - W.IV.2

5. wylewy o krawędzi wywiniętej do wewnątrz - W.V

1. mające krawędź niezgrubiałą- W.V.1

2. mające krawędź zgrubiałą- W.V.1a

Ukształtowanie części przydennyh (den)

1. dna płaskie - D.I

1. niewyodrębnione - D.I.1

2. z wyodrębnioną stopką - D.I.2

2. dna wklęsłe - D.II

1. niewyodrębnione - D.II.1

2. z wyodrębnioną stopką - D.II.2

Ukształtowanie pokrywek

1. stożkowate - ed.II.1

2. kopulaste - ed.II.2

3. „talerzowate“ - ed.II.3

Aspekt funkcjonalny (gr. Funkcjonalne)

1. GF I - ceramika kuchenna

• formy - garnek (s. Morf. A.I-A.III)

• pojemności - gł. Od 2,00 do 5,00 litrów

• ślady okopcenia

• zawartość - resztki organiczne

• surowiec - odporny na działanie wysokich temp.

• GF II - ceramika stołowa

• surowiec bardziej wyselekcjonowany

• staranniej wykonana, przeważa cienkościenna (późnośredniowieczna), też średniościenna (wczesne średniowiecze)

• formy: kubki, puchary, dzbany (A.VIII, B.I, B.IV)

• pojemność- do 2,00 litrów

• GF III - naczynia zasobowe

• wielkość - głównie duże rozmiary (pojemność większa niż 10 litrów), z grubymi ściankami

• struktura zbliżona do szerokootworowych garnków (A.I-A.III0

• ornament plastyczny

• GF IV - naczynia „przemysłowe”

• małe, często miniaturowe naczynia pełniące rolę tygli w przemyśle metalurgicznym lub szklarskim

• najczęściej formy otwarte GTI lub GTII

• widoczne na nich osady smoliste, pozostałości metali, nacieki masy szklarskiej

Wątki zdobnicze:

1. ryte

1. WZ.1 - żłobki dookolne poziomo-spiralne wykonane rylcem

2. WZ.1a - żłobki poziome pojedyncze lub zwielokrotnione wykonane rylcem

3. WZ.1b -głębokie żłobki dookolne, tzw. żeberka wykonane rylcem

4. WZ.1c - żłobki poziome wykonane narzędziem wielozębnym

5. WZ.2 - pojedyncza linia falista wykonana rylcem

6. WZ.2a - linie faliste wykonane rylcem

7. WZ.2b - linie faliste wykonane narzędziem wielozębnym

8. WZ.2c - układ różnych linii(oprócz poziomych i falistych) wykonany narzędziem wielozębnym

2. kute (odciskane)

1. WZ.3 - nakłucia (odciski) narzędzia wielozębnego

2. WZ.4 - nakłucia (odciski) narzędzia jednozębnego (rylca), „stempelki”

3. WZ.4a - ornament stempelkowy - odciski (nakłucia) narzędziem wielozębnym

3. nacinany

1. WZ.5 - nacięcia (karby) wykonane nożykiem

4. wykonany radełkiem

1. WZ.6 - „jodełki”

2. WZ.6a - skośne „prostokąciki”]

5. plastyczne (wykonane głównie palcami rąk)

1. WZ.7 - różnego rodzaju listwy

2. WZ.8 - wyciskane „dołki” na krawędziach den i wylewów

6. polerowanie - WZ.9

Dla okresu wczesnośredniowiecznego ziemi chełmińskiej wyróżnia się 3 podfazy:

1. Podfaza IIIc:]

• Datowana na ćwierć XI w do XI/XII w

• Znana ze stanowisk Gronowo II i Napole II

• Ornament: nakłucia grzebykiem i nacięcia nożykiem, główny motyw to dookolne żłobki spiralne wykonane za pomocą rylca, jako uzupełnienia linie faliste i stempelki

• Formy naczyń - zbliżone do esowatych, baniaste, charakterystyczne są dwustożkowate - pucharki na pustej nóżce (czyli formy otwarte)

• Więcej okazów grubościennych niż średniościennych

• Podfaza IVa:

• przypada na 1 poł. XII w.

• stanowiska: Osieczek, Napole III, Jedwabno III

• ornament: dla GT II - 3-wątkowy i 4-wątkowy (żłobki dookolne poziomo-spiralne wyk. rylcem, linie faliste i inne motywy wyk. grzebykiem ); dal GT III 2-wątkowy (żłobki dookolne i listwa plastyczna)

• formy - najmniej garnkowatych, pucharki na pustych nóżkach, naczynia dwustożkowe, wylewy często formowano na zewn. tworząc niezgrubiałą krawędź, z wrąbem od strony wewnętrznej

• Podfaza IVb:

• przypada na 2 poł XII - XII/XIII w

• Stanowiska: Jedwabno IV, Napole IV, Mędrzyce

• Ornament - charakterystyczny 3-wątkowy, często motywy wyk. grzebykiem

• Formy - wciąż garnkowate, przeważają z cylindryczną szyjką, też naczynia esowate

• Powierzchnia naczyń - plamista, od matowo-żółtej do brązowo-szarej

---