Wybrane zagadnienia geografii politycznej

Podział polityczny świata

Państwa świata można poddać klasyfikacji, uwzględniając kilka kryteriów.

Ze względu na wielkość terytorium wyróżniamy państwa:

- duże, takie jak Rosja, Stany Zjednoczone, Kanada, Australia i Chiny,

- mikropaństwa występujące na obszarze Europy, do których zaliczamy Watykan, Monaco, San Marino, Andorę.

Ze względu na ustrój polityczny wyróżniamy:

- republiki, np. Francja,

- monarchie absolutne, np. Arabia Saudyjska,

- monarchie konstytucyjne, np. Wielka Brytania.

Ze względu na ustrój terytorialny wyróżniamy:

- unitarne, np. Polska,

- federacyjne, np. Stany Zjednoczone, Niemcy.

Ze względu na zakres swobód obywatelskich wyróżniamy:

- państwa demokratyczne, np. Polska, Stany Zjednoczone, Czechy,

- państwa autorytarne, np. Korea Północna.

Ze względu na obowiązujący język urzędowy wyróżniamy:

- kraje, gdzie występuje jeden język urzędowy,

- kraje, gdzie występuje kilka języków urzędowych.

O ile granice państwowe na lądach były delimitowane od najdawniejszych czasów, o tyle problem wyznaczenia granic morskich stal się ważny po odkryciu bogactw mineralnych w szelfie mórz. Wody mórz i oceanów podzielono więc na:

- Morskie wody wewnętrzne, czyli wody w obrębie zatok, których szerokość nie przekracza 24 mil morskich bądź znajdujące się w obrębie zatok należących do danego państwa przez dłuższy czas.

- Strefę wód terytorialnych w odległości 12 mil morskich od brzegu; w strefie tej państwo sprawuje pełnię władzy, szczególnie jeśli chodzi o rybołówstwo, eksploatację bogactw naturalnych, bezpieczeństwo, ochronę środowiska.

- Strefę wyłączności ekonomicznej, ciągnącą się na odległość 200 mil morskich od brzegu; w strefie tej państwo ma wyłączność na eksploatację zasobów złóż mineralnych oraz połowów.

• Integracja i dezintegracja na świecie i w Europie

Proces dezintegracji we współczesnym świecie polega na rozpadzie państw wielonarodowych. Najwięcej takich procesów zachodziło w Europie po 1989 r. Jedne z nich przebiegały w sposób spokojny, inne połączone były z długotrwałymi konfliktami zbrojnymi.

Państwa, które uległy rozpadowi po 1989 r., to:

• Czechosłowacja - na: Czechy i Słowację,

• ZSRR- na szereg państw w (1991 r.),

• Jugosławia - na Serbię, Czarnogórę, Bośnię i Hercegowinę, Słowenię, Chorwację, Macedonię i region Kosowo.

Rozpad doprowadził do wybuchu szeregu konfliktów na tle etnicznym i religijnym.

Procesy integracyjne mają na ogól charakter integracji gospodarczej, rzadziej politycznej. Po 1989 r.:

• uległo dalszemu rozszerzeniu NATO,

• państwa postsowieckie, za wyjątkiem państw nadbałtyckich, utworzyły WNP,

• Rosja i Białoruś utworzyły Związek Białorusi i Rosji (ZBiR),

• dalszemu poszerzeniu uległa Unia Europejska,

• powstają liczne strefy wolnego handlu i unie celne.

Unia Europejska

Proces integracji politycznej i gospodarczej Europy był pomysłem francuskiego ministra spraw zagranicznych Roberta Schumana. W konsekwencji, w 1951 r., 6 państw - Francja, Niemcy, Belgia, Luksemburg, Włochy i Holandia utworzyły Europejską Wspólnotę Węgla i Stali. W 1957 r. na mocy traktatów rzymskich powstała Europejska Wspólnota Gospodarcza oraz Europejska Wspólnota Energetyki Atomowej. Celem EWG było wprowadzenie unii celnej, równomierny rozwój oraz wspólna polityka rolna i transportowa. Działania zostały zakończone zniesieniem ceł w 1968 r., co spowodowało wzrost produkcji przemysłowej oraz wymiany handlowej pomiędzy krajami członkowskimi.

W latach 70. nastąpiło rozszerzenie EWG na północ. W 1973 r. przystąpiły do niej Wielka Brytania, Dania i Irlandia. Rok później powołano Radę Europy, a w 1979 r. przeprowadzono pierwsze bezpośrednie wybory do Parlamentu Europejskiego. W latach 80. nastąpił kryzys integracji europejskiej w związku z nadprodukcją żywności i wysokimi kosztami wspólnej polityki rolnej. Kryzys zażegnano, po czym w 1987 r. nastąpiło podpisanie Jednolitego Aktu Europejskiego, który rozszerzał uprawnienia Parlamentu Europejskiego i poszerzał kompetencje EWG w zakresie spraw związanych z ochroną środowiska. Porozumienie zmierzało w przyszłości do zapewnienia swobody przepływu towarów i kapitału. EWG uległa rozszerzeniu na południe - przyjęto wtedy Grecję (1981) oraz Hiszpanię i Portugalię (1986). W 1992 r. podpisano dokumenty traktatu z Maastricht, który ostatecznie wszedł w życie w listopadzie 1993 r. i powołał do życia Unię Europejską. Traktat z Maastricht ustanawiał:

- obywatelstwo europejskie obok obywatelstwa państwowego;

- prawo do swobodnego poruszania się, wyboru miejsca zamieszkania i pracy;

- prawo do głosowania i kandydowania w wyborach do Parlamentu Europejskiego;

- prawo do zgłaszania petycji do Parlamentu;

- stopniowe zastępowania walut narodowych wspólną walutą euro (stało się ono walutą obiegową w 12 państwach UE od 1l stycznia 2002 r.; poza strefą euro pozostają Brytyjczycy, Duńczycy i Szwedzi).

W 1995 r. nastąpiło kolejne rozszerzenie UE o Finlandię, Szwecję i Austrię. W życie wchodzi porozumienie z Schengen o zniesieniu granic wewnętrznych w Unii, co ma zapewnić swobodny przepływ kapitałów, osób, usług i towarów. Traktat amsterdamski z 1997 r. przygotowywał UE do kolejnego rozszerzenia na wschód o 10 państw Europy Środkowej i Wschodniej, w tym Polskę. Polska stała się członkiem UE 1maja 2004 r.

Gospodarcze i polityczne organizacje międzynarodowe

OPEC (Organization of the Petroleum Expor-ting Countries) - Organizacja Krajów Eksportujących Ropę Naftową powstała w 1960 r. Skupia największych producentów i eksporterów ropy naftowej: Arabię Saudyjską, Algierie, Ekwador, Gabon, Indonezję, Iran, Irak, Katar, Kuwejt, Libię, Nigerie, Wenezuelę i Zjednoczone Emiraty Arabskie. Celem organizacji jest utrzymanie wysokich cen ropy przez ustalenie limitów wydobycia i kontrolowanie w ten sposób podaży ropy na rynki światowe. OPEC, ograniczając wydobycie ropy, wywołała kryzys naftowy, który z kolei spowodował przemiany strukturalne całej gospodarki światowej (spadek energochłonności i materiałochłonności oraz rozwój energetyki jądrowej i alternatywnej).

NAFTA (North American Free Trade Agre-ement) - Północnoamerykańska Strefa Wolnego Handlu powołana w 1994 r. przez USA, Kanadę i Meksyk. Jej celem jest stworzenie strefy wolnego handlu obejmującej te kraje,

EFTA (European Free Trade Association) - Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu powstałe w 1960 r., które traci na znaczeniu wskutek rozszerzania Unii Europejskiej. Obecnie do EFTA należą Islandia, Lichtenstein, Szwajcaria i Norwegia.

OECD (Organization for Economic Cooperation and Development) - Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju powstała w 1960 r., z siedzibą w Paryżu. Obecnie skupia 29 państw: wszystkich członków UE, EFTA oraz Stany Zjednoczone, Kanadę, Meksyk, Australię, Nową Zelandię, Japonię, Turcję, Polskę, Czechy i Węgry. Działa na rzecz liberalizacji handlu pomiędzy krajami członkowskimi, rozwoju gospodarczego, spadku bezrobocia i wzrostu poziomu życia. OECD jest ośrodkiem opiniotwórczym w sprawach polityki gospodarczej oraz źródłem finansowania pomocy dla krajów słabo rozwiniętych.

IMF (International Monetary Fund) - Międzynarodowy Fundusz Walutowy powstał w 1947 r. w Bretton Woods na podstawie konwencji Narodów Zjednoczonych z 1944 r. IMF skupia 178 państw, w tym Polskę. Jego celem jest pomoc państwom w stabilizacji walut i przywracaniu równowagi ekonomicznej przez wprowadzanie programów dostosowawczych, które mają charakter działań uzgodnionych uprzednio z rządami tych krajów. Tylko ścisła realizacja programów dostosowawczych umożliwia otrzymanie od IMF pomocy merytorycznej i finansowej.

World Bank (International Bank of Reconstruc-tion and Development) - Bank Światowy (Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju) to organizacja działająca przy ONZ z siedzibą w Waszyngtonie, której członkami mogą być wszystkie kraje należące do MMFW. Bank Światowy udziela długoterminowych pożyczek oraz pomocy merytorycznej w zakresie sposobu ich wykorzystania. Pożyczki Banku Światowego przeznaczane są na inwestycje w przemyśle, rolnictwie i komunikacji.

WTO (World Trade Organization) - Światowa Organizacja Handlu powstała w 1994 r. w Marakeszu w wyniku podpisania Ogólnego Układu w sprawie Ceł i Handlu (General Agreement on Tariffs and Trade, w skrócie GATT). Celem WTO jest liberalizacja handlu przez zmniejszenie i likwidację ceł oraz przeciwdziałanie protekcjonizmowi i dumpingowi. WTO podejmuje działania w celu ochrony znaków towarowych oraz własności intelektualnej. Siedzibą WTO, skupiającej obecnie 139 państw, jest Genewa.

NATO (North Atlantic Treaty Organization) -Pakt Północnoatlantycki to polityczno-militarna organizacja państw powstała w 1949 r. w Waszyngtonie. Od 1967 r. siedzibą jest Bruksela. Pakt skupia 19 państw, a jego celem jest zapewnienie bezpieczeństwa, ochrony zasad ustrojowych i dobrobytu obywateli państw członkowskich. Pakt jest zobowiązany udzielić pomocy militarnej w razie napaści na którykolwiek z krajów członkowskich.

WEU (Western European Union) - Unia Zachodnioeuropejska to organizacja polityczno-obronna powstała w 1954 r., skupiająca obecnie wszystkich członków Unii Europejskiej. Jej aktywność wzrosła dzięki utworzeniu Korpusu Europejskiego.

ASEAN (Assodation of South East Asian Nations) - Stowarzyszenie Narodów Azji Poludniowo-Wschodniej. Powstało w 1967 r. i skupiało pięciu członków - Indonezję, Malezję, Singapur, Tajlandię i Filipiny, do których wkrótce dołączyły Brunei i Wietnam. Od 1993 r. kraje tworzą strefę wolnego handlu, a wzrost znaczenia organizacji wynika z dynamicznego wzrostu gospodarczego krajów tego regionu,

ALADI - Stowarzyszenie na rzecz Integracji Ameryki Łacińskiej. Skupia Argentynę, Boliwię, Brazylię, Ekwador, Peru, Chile, Urugwaj, Kolumbię i Meksyk. Celem jest stopniowa likwidacja barier celnych i koordynacja współpracy gospodarczej.

APEC (Asia Pacific Economic Cooperation) -Stowarzyszenie Współpracy Krajów Azji i Pacyfiku. Należy do niego 16 członków, to jest kraje zrzeszone w ASEAN oraz USA, Kanada, Australia, Nowa Zelandia, Japonia, Chiny, Korea Północna, Tajwan, Meksyk, Papua-Nowa Gwinea.

MERCOSUR (hiszp. Mercado Comun del Cono Sur) - Wspólny Rynek Południa; wspólnota gospodarcza Argentyny, Brazylii, Paragwaju i Urugwaju.

Karaibskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu (1965), a od 1973 r. Wspólnota Karaibska (CRICOM). Należą do niej: Antigua, Barbados, Gujana Brytyjska, Trynidad, Tobago, Dominikana, Grenada, St. Kitts-Nevis-Anguilla, St. Lucia, St. Yincent, Jamajka, Montserrat, Belize, Bahama.

Pakt Andyjski (Andean Pact) - powstał w 1969 r. i skupia 5 krajów - Boliwię, Kolumbie, Ekwador, Peru, Wenezuelę.

Liga Państw Arabskich (LPA, Liga Arabska) -organizacja międzynarodowa powstała w 1945 r. w Kairze, utworzona przez państwa arabskie powiązane wspólnotą języka, historii, kultury i religii. Założycielami Ligi było 7 państw arabskich. Obecnie skupia 21 państw. Celem Ligi jest zacieśnianie stosunków między państwami członkowskimi, koordynacja akcji politycznych, działalności gospodarczej i kulturalnej na rzecz wszystkich Arabów.

Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ, ang. United Nations, UN) - powstała w 1945 r. w San Francisco, utworzona przez 50 państw. Celem ONZ jest utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa oraz organizowanie współpracy gospodarczej w różnych dziedzinach. ONZ działa poprzez wyspecjalizowane agendy lub współpracę z innymi organizacjami międzynarodowymi. Najważniejszymi agendami ONZ są:

• UNESCO (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization) - Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Oświaty, Nauki i Kultury;

• FAO (Food and Agriculture Organization of the United Nations) - Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa;

• UNICEF (United Nations ChUdren Fund) - Fundusz Pomocy Dzieciom.

Organizacjami, z którymi ONZ współpracuje, są:

• IMF (International Monetary Fund) - Międzynarodowy Fundusz Walutowy;

• WHO (World Health Organization) ~ Światowa Organizacja Zdrowia;

• ILO (International Labour Organization) - Międzynarodowa Organizacja Pracy.

Od momentu powstania ONZ podejmowała działania w celu:

- poprawy warunków żywieniowych słabo rozwiniętych krajów Afryki i Azji poprzez wprowadzenie tzw. zielonej rewolucji, zwalczania chorób zakaźnych: malarii, dżumy, cholery, gruźlicy, a ostatnio AIDS, łagodzenia napięć politycznych i rozdzielania stron konfliktów zbrojnych poprzez działania wojsk pokojowych Narodów Zjednoczonych, np.:

• na Bliskim Wschodzie (Półwysep Synaj, Wzgórza Golan),

• w Kambodży (nadzór nad wolnymi wyborami),

• w Somalii (zapewnienie bezpieczeństwa dostawom żywności),

• w Rwandzie (rozdzielenie stron konfliktu etnicznego),

• w Jugosławii (zapewnienie przestrzegania porozumień zawartych przez strony konfliktu),

• w Timorze Wschodnim.

Konflikty etniczne i religijne we współczesnym świecie

Od zakończenia II wojny światowej na całym świecie toczą się mniejsze lub większe konflikty zbrojne na tle etnicznym i religijnym.

Europa

Konflikty w republikach poradzieckich, z wyjątkiem Czeczenii, na początku lat 90.:

• Konflikt Mołdawii z Gagauzami oraz z ludnością nieakceptującą planów zjednoczenia z Rumunią.

• Konflikty Gruzji z Południową Osetią i Abchazją w latach 1992-93.

• Konflikt Armenii z Azerbejdżanem o Górny Karabach, który w 80% zamieszkują Ormianie.

• Wojna domowa w Tadżykistanie z islamistami popieranymi przez afgańskich Talibów.

Konflikty etniczne i religijne na obszarze państw powstałych po rozpadzie Jugosławii.

• Konflikt muzułmańsko-serbski na obszarze Bośni i Hercegowiny, którego celem było oderwanie od Bośni terenów zamieszkałych przez Serbów. Działaniom tym towarzyszyły krwawe czystki etniczne.

• Konflikt sloweńsko-serbski wywołał krótkotrwałe walki w 1991 r.

• Konflikt chorwacko-serbski wybuchł w 1991 r. po ogłoszeniu przez Chorwacje niepodległości. Walki zostały wywołane przez Serbów zamieszkujących w Krainie i Sławonii i były wspomagane przez armie jugosłowiańską. Ustały w 1992 r.

• Konflikt albańsko-serbski w regionie Kosowo zamieszkałym przez 82% Albańczyków i tylko w 10% przez Serbów. Niepodległość Kosowa ogłosił parlament w 1990 r., a stanowisko parlamentu zostało poparte w referendum w 1991 r. W 1992 r. ponownie wybrano parlament nieuznany przez Serbów. Szczytem konfliktu była interwencja serbska w 1998 r. zakończona interwencją wojsk NATO.

Konflikty etniczne i religijne dotyczą również krajów Unii Europejskiej.

• Konflikt katolicko-protestancki w Ulsterze (Irlandia Północna) toczący się od 1921 r., kiedy po walkach IRA (Irish Republican Army) Irlandia została podzielona na Wolne Państwo Irlandię o charakterze dominium oraz Irlandie Północną. Istniały dwie przyczyny walk:

- dążenie do połączenia Irlandii Północnej z niepodległą Irlandią;

- dyskryminacja mniejszości katolickiej przez protestancką większość.

W latach 1922-23 toczyła się wojna domowa, którą przegrali zwolennicy kontynuowania walk. Zaostrzenie walk nastąpiło w latach 1968-69, po czym nastąpiła próba umiędzynarodowienia konfliktu na forum ONZ. W 1995 r. zapoczątkowano rozmowy z partią Sin Fein, której zbrojnym ramieniem jest IRA.

• Konflikt baskijsko-hiszpański przybrał na sile po 1958 r., kiedy powstała organizacja terrorystyczna ETA. Co ciekawe, Baskowie zamieszkujący kraj Basków, Nawarrę oraz południową część Francji cieszyli się autonomią aż do XIX w., kiedy wskutek napływu Hiszpanów i antybaskijskiej polityki rządu w Madrycie pojawiły się ruchy narodowe. Prześladowania nasiliły się za rządów generała Franco, który stłumił powstanie w 1937 r. i zlikwidował autonomię w 1939 r. Niestety, rządy hiszpańskie również po II wojnie światowej prowadziły podobną politykę, czego efektem było powstanie ETA i szereg krwawych zamachów bombowych na przedstawicieli hiszpańskiego rządu.

Afryka

Konflikt z islamistami w Algierii zapoczątkowany konfliktem Frontu Wyzwolenia Narodowego z Muzułmańskim Frontem Ocalenia, który wygrał wybory w 1990 r., a następnie parlamentarne w 1991 r. W styczniu 1992 r. przeprowadzono zamach stanu, anulowano wybory, a w lutym 1992 r. wprowadzono stan wyjątkowy i zdelegalizowano Muzułmański Front Ocalenia. Doprowadziło to do szeregu zamachów terrorystycznych przeprowadzonych przez islamistów, szczególnie na algierskiej prowincji.

Konflikt w Angoli rozpoczął się zaraz po uzyskaniu niepodległości przez ten kraj. Władzę dzięki pomocy Kubańczyków uzyskał Ludowy Front Wyzwolenia Angoli, który toczył długoletnie walki z partyzantami Narodowego Związku na rzecz Całkowitej Niepodległości Angoli i Narodowego Frontu Wyzwolenia Angoli. W latach 80. dzięki pomocy RPA Narodowy Związek na rzecz Całkowitej Niepodległości Angoli zdobył południowo-wschodnią część kraju. W 1989 r. zawarto porozumienie pomiędzy RPA, Angolą i Kubą o przyznaniu Namibii niepodległości i wycofaniu wojsk kubańskich. Po kolejnych wyborach wygranych przez Ludowy Front Wyzwolenia Angoli na nowo rozgorzały walki pomiędzy Narodowym Związkiem na rzecz Całkowitej Niepodległości Angoli a siłami rządowymi. Konflikt w Ruandzie pomiędzy plemionami Hutu i Tutsi. Hutu to plemię rolników, podczas gdy Tutsi to bardziej przedsiębiorcze i mobilne plemię pasterzy, które przybyło na obszar Ruandy w XV w. Do nasilenia konfliktu doszło w 1994 r., kiedy na terytorium Ruandy i sąsiedniej Burundi zginęło około 1 min osób. Kres rzezi przyniosła interwencja sił pokojowych - wojsk francuskich, belgijskich i zairskich.

Konflikty na terytorium Nigerii wynikają z jej ogromnego zróżnicowania:

• etnicznego - Nigeria jest federacją regionów zamieszkiwanych przez plemiona Joruba, Ibo, Fulani oraz Hausa,

• religijnego - północna cześć kraju zamieszkiwana jest przez wyznawców islamu, a południowa przez chrześcijan.

Konflikty mają często podłoże ekonomiczne i są związane z podziałami zysków ze sprzedaży ropy naftowej eksploatowanej w południowej części kraju. Nigeria przeżyła 6 zamachów stanu, ostatni w 1994 r., kiedy związki zawodowe poparły obalonego prezydenta Abiolę, grożąc strajkiem generalnym. Najkrwawszy konflikt rozpoczął się w 1967 r., kiedy niepodległość ogłosiła Republika Biafry w południowo-wschodniej części Nigerii. Wywołało to krwawą wojnę domową w latach 1967-70 r., w trakcie której zginęło około 1 min osób.

Konflikt w Somalii jest nietypowy z uwagi na jednorodną strukturę etniczną i religijną tego kraju. Walki, jakie miały tam miejsce w latach 80. i na początku 90., wynikały z konfliktów pomiędzy klanami i rodami zamieszkującymi ten kraj. W wyniku konfliktów zniszczeniu uległy systemy nawadniające, co doprowadziło do klęski głodu.

Azja

Konflikt w Kaszmirze. Kaszmir to kraina historyczna położona na terytorium trzech państw - Indii, Pakistanu i Chin. W XIX w. Brytyjczycy przyznali go radży prowincji Dżammu. Większa część Kaszmiru należy do Indii, ale dwa pozostałe państwa zgłaszają wobec niego roszczenia. W latach 80. nastąpiła eskalacja konfliktu sikhijsko-hinduskiego. W 1984 r. wojsko zajęło świątynie w Armitsarze - siedzibie terrorystów. Odpowiedzieli oni zamachem na Indire Ghandi, to zaś wywołało liczne pogromy ludności sikhijskiej. Zamachy terrorystyczne spowodowały zwiększenie liczebności armii indyjskiej w prowincji. Zagrożenie wybuchem konfliktu wzrosło po przeprowadzeniu przez Pakistan pierwszej udanej eksplozji atomowej.

Konflikt tamilsko-syngaleski na Sri Lance. Jego źródłem było ustalenie języka syngaleskiego oficjalnym językiem Sri Lanki, podczas gdy ludność tamilska zachowała odrębność zarówno religijną, jak i językową. Pierwsze zamieszki na rym tle miały miejsce już w 1958 r. W 1978 r. Tamilowie wysunęli żądania utworzenia państwa tamilskiego w północno-wschodniej części wyspy, na co władze odpowiedziały wprowadzeniem stanu wyjątkowego. W latach 1983-89 toczyła się na terytorium Sri Lanki wojna domowa. Tamilowie szukali poparcia w Indiach, te zaś namówiły ich do przyjęcia propozycji szerokiej autonomii. Pomimo tego nasiliła się działalność terrorystyczna Tamilskich Tygrysów i Organizacji Wyzwolenia Tamilskiego, co spowodowało wprowadzenie na terytorium Sri Lanki w 1987 r. Indyjskiego Korpusu Pokojowego. W 1988 r. język tamilski został uznany oficjalnie drugim językiem urzędowym, a w 1990 r. wycofano Indyjski Korpus Pokojowy. Niestety akcje terrorystyczne na terytorium tego kraju nie ustały.

Konflikt palestyńsko-arabski spowodowany został utworzeniem przez Brytyjczyków państwa palestyńskiego oraz państwa Izrael.

• I wojna arabsko-izraelska wybuchła zaraz po ogłoszeniu niepodległości, kiedy to wojska Egiptu, Transjordanii, Syrii, Iraku i Libanu zaatakowały Izrael. Atak został odparty, a terytorium Izraela powiększyło się z 14 do 20 tyś. km².

• II wojna arabsko-izraelska prowadzona w latach 1956-57 razem z wojskami francuskimi i angielskimi, kiedy prezydent Naser ogłosił nacjonalizację Kanału Sueskiego. W marcu 1957 r. Izrael wycofał się z półwyspu Synaj, Strefy Gazy i Zatoki Akaba, uzyskując możliwość korzystania z Cieśniny Tiran.

• III wojna arabsko-izraelska (wojna sześciodniowa) toczona w dniach 5-10 października 1967, zapoczątkowana ostrzałem Izraela przez Syrię ze wzgórz Golan oraz zajęciem przez Egipt cieśniny Tiran. W odpowiedzi Izrael przeprowadził sprawną akcję zbrojną, której efektem było zajęcie półwyspu Synaj, Strefy Gazy, Zachodniego Brzegu Jordanu oraz wzgórz Golan.

• IV wojna arabsko-izraelska (wojna Jom Kipur; 6-22 października 1973) - rozpoczęta przez Egipt i Syrię w celu odzyskania utraconych terytoriów, a zakończona zajęciem przez Izrael zachodniego brzegu Kanału Sueskiego. Ostatecznie konflikt z Egiptem zażegnano, podpisując układ w Camp David, którego efektem było odzyskanie przez Egipt Synaju w zamian za uznanie państwa Izrael.

• V wojna arabsko-izraelska toczona w dniach 6-11 czerwca 1982 r. w celu likwidacji baz Organizacji Wyzwolenia Palestyny w Libanie.

Porozumienie zawarte pomiędzy Organizacją Wyzwolenia Palestyny a Izraelem zaowocowało utworzeniem Autonomii Palestyńskiej na Zachodnim Brzegu Jordanu i w Strefie Gazy oraz zaprzestaniem rozwoju osiedli żydowskich na tych obszarach. Niestety, wybuch kolejnej Intifady zatrzymał procesy pokojowe na tym obszarze.

Problem Tybetu

Niepodległość Tybetu została ogłoszona przez XIII Dalajlame w 1913 r. i trwała do 1949 r. Wtedy to nastąpiła inwazja wojsk komunistycznych Chin, które uzasadniały swe działanie historycznymi wpływami na tym obszarze. Prawdziwym powodem była jednak militarna słabość Tybetu i ekspansja komunizmu. Prześladowanie ludności tybetańskiej oraz tybetańskiej odmiany buddyzmu spowodowało emigracje XIV Dalajlamy do Indii, gdzie pozostaje do dziś. Za swoją działalność na rzecz pokoju i pojednania otrzymał on Pokojową Nagrodę Nobla.

Terroryzm

Dużym ogólnoświatowym problemem jest terroryzm. Dla pewnych grup ludzi stał się on sposobem zwrócenia uwagi na niektóre problemy oraz wymuszenia korzystnych dla siebie rozwiązań.

Terroryzm polega na stosowaniu przemocy lub zastraszaniu opinii publicznej celem wymuszenia na rządach państw podjęcia określonych działań. Bardzo wyraźnie można było zaobserwować ten schemat w wydarzeniach 11 marca 2004 r. w Madrycie. W wyniku podłożenia bomb przez Al Kaidę w madryckim metrze (zginęło wtedy prawie 200 osób) wybory wygrał kandydat, któremu jeszcze przed zamachem nie dawano żadnych szans. Następnie natychmiast spełnił on żądania Al Kaidy i wycofał wojska hiszpańskie z Iraku. Podstawowymi cechami terroryzmu są:

- pozbawione jakichkolwiek skrupułów działanie połączone z nierespektowaniem ogólnie przyjętych norm postępowania;

- stosowanie przemocy jako jedynego sposobu działania;

- stosowanie działań podstępnych i ukrytych; zastraszenie społeczeństwa.

Do międzynarodowej walki z terroryzmem zmusił państwa dopiero atak przeprowadzony przez Al Kaidę na wieżowce WTC w Nowym Jorku. Rozpoczęła się wojna z terroryzmem, której celem jest likwidacja baz terrorystów, reżimów sprzyjających terroryzmowi oraz traktujących terroryzm jako sposób działania.

Udział Polski w procesach integracji i dezintegracji

Pod koniec lat 80. XX w. procesy dezintegracji związane były z rozpadem organizacji gospodarczych i militarnych państw socjalistycznych. Rozwiązaniu uległy zarówno RWPG, jak i Układ Warszawski.

Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej powstała w Moskwie w 1949 r. i skupiała wszystkie europejskie kraje socjalistyczne (za wyjątkiem Albanii i Jugosławii) oraz Kubę, Wietnam i Mongolię. Rozwiązaniu uległa na sesji w Budapeszcie w 1991 r.

Polska uczestniczyła w następujących działaniach mających na celu integrację gospodarczą i polityczną:

• utworzenie Trójkąta Wyszehradzkiego (1991);

• udział w Radzie Europy (od 1991);

• udział w Radzie Państw Morza Bałtyckiego (od 1992);

• powołanie do życia Środkowoeuropejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu CEFTA (1992);

• Układ Europejski o stowarzyszeniu Polski z Unią Europejską (1994);

• przystąpienie do WTO (styczeń 1995);

• przystąpienie do OECD (1996);

• początek bezzwrotnej pomocy z funduszu PHARE (1996);

• rozpoczęcie negocjacji (1998) o członkostwo w Unii Europejskiej zakończonych pomyślnie pod koniec 2002 r.;

• przystąpienie do Paktu Północnoatlantyckiego NATO (1999);

• decyzja krajów unijnych o rozszerzeniu Unii Europejskiej i przyjęciu nowych członków, w tym Polski (2002);

Polacy w referendum zgadzają się na członkostwo Polski w Unii Europejskiej (2003); od 1 maja 2004 r. Polska jest członkiem Unii Europejskiej.

Polska uczestniczyła lub uczestniczy w niżej wymienionych integracyjnych inicjatywach regionalnych.

• Grupa Wyszehradzka to organizacja skupiająca cztery państwa: Polskę, Czechy, Słowację i Węgry. Powstała w wyniku przekształcenia Trójkąta Wyszehradzkiego po rozpadzie Czechosłowacji. Rozmowy na temat współpracy ekonomicznej, politycznej oraz umacniania więzi społecznych rozpoczęli szefowie rządów Polski, Węgier i Czechosłowacji na spotkaniu w Bratysławie w 1990 r. Formalnie Trójkąt Wyszehradzld powstał 15 lutego 1991 r. w Wyszehradzie po podpisaniu deklaracji przez prezydentów państw.

• Inicjatywa Środkowoeuropejska (ISE) to ugrupowanie o niezinstytucjonalizowanym charakterze skupiające: Albanię, Austrię, Białoruś, Bośnię i Hercegowinę, Bułgarię, Chorwację, Czechy, Macedonię, Mołdawię, Polskę, Rumunię, Słowację, Słowenię, Ukrainę, Węgry, Włochy. Celem jest budowanie bezpieczeństwa europejskiego, realizacja wartości demokratycznych i ochrona praw człowieka. ISE powstała w wyniku stopniowego przekształcenia powstałej w 1978 r. Wspólnoty Pracy Alpejsko-Adriatyckiej (Węgry, Włochy, Jugosławia, Austria) w tzw. Quadragonale (Budapeszt 1990), w Pentagonale (Wiedeń 1990) i ISE (Wiedeń 1992).

CEFTA (Central European Free Tra.de Agreetnent, Środkowoeuropejskie Porozumienie o Wolnym Handlu) powstała na podstawie umowy zawartej w Krakowie 21 grudnia 1992 r. przez Polskę, Węgry i Czechosłowację. Po rozpadzie Czechosłowacji stała się organizacją czterech państw. Przystąpiły do niej Słowenia (1996), Rumunia (1997), a także Bułgaria (1999). CEFTA powstała w celu integracji gospodarczej państw na poziomie regionalnym przez:

• stopniowe zmniejszanie, a następnie likwidację ceł i innych ograniczeń utrudniających wymianę handlową,

• specjalizację i kooperację państw oraz wzrost skali produkcji przedsiębiorstw działających na wspólnym rynku,

• przeciwdziałanie konkurencji zewnętrznej poprzez stosowanie kontyngentów.

CEFTA postrzegana jest jako ważna organizacja integracyjna, o czym świadczy fakt zainteresowania innych państw przystąpieniem do niej. Minusem jest brak stałego organu koordynującego jej działania. Prawidłowość działania nadzoruje komitet ministrów współpracy gospodarczej z zagranicą.

Założeniem było przekształcenie CEFTA w strefę wolnego handlu z dniem 1 stycznia 2001 r. W rzeczywistości z jednej strony zniesiono cła na towary przemysłowe 1 stycznia 1999 r., a więc dwa lata wcześniej niż przewidywano, z drugiej strony do tej pory nie udało się znieść ceł na towary rolno-spożywcze, których duże nadwyżki powstają w państwach członkowskich. Po przystąpieniu państw tworzących CEFTA do Unii Europejskiej organizacja może przestać funkcjonować lub może pełnić funkcje organizacji integracyjnej, do której przystępować będą państwa nienależące jeszcze do Unii.

Wśród inicjatyw lokalnych możemy wyróżnić euroregiony. Celem euroregionów jest współpraca jednostek samorządowych obszarów przygranicznych, sąsiadujących ze sobą państw. Współpraca dotyczy najczęściej ochrony środowiska, wymiany kulturalnej, wspólnego rozwiązywania problemów i niwelowania różnic poziomu gospodarczego. Pierwszy euroregion powstał w 1958 r. na granicy niemiecko-holenderskiej.

W związku z powstawaniem nowych euroregionów w 1977 r. powołano Stowarzyszenie Europejskich Regionów Gospodarczych, a powstawanie nowych zaczęła regulować konwencja madrycka podpisana w 1980 r., ratyfikowana przez Polskę w 1993 r. Na rzecz euroregionów działa program ponadnarodowej Współpracy Regionów Przygranicznych „Interreg". Euroregiony mogą być również wspierane z funduszy PHARE.

Pierwszy polski euroregion „Nysa" powołano na styku granic Polski, Czech i Niemiec w 1992 r. w celu poprawy stanu środowiska naturalnego, poprawy standardu życia mieszkańców, rozwoju gospodarczego i budowy przejść granicznych. Przeprowadzono szereg inwestycji mających na celu ograniczenie emisji zanieczyszczeń przez elektrownie opalane węglem brunatnym, co przyczyniło się do powstrzymania degradacji lasów Karkonoszy i Gór Izerskich oraz poprawy stanu zdrowia ludności. W ramach współpracy uzyskano fundusze na budowę obwodnic wokół większych miast oraz na dokończenie odcinków autostrad.

Obecnie w granicach Polski znajduje się 16 euroreginów:

1. Nysa (Polska, Niemcy, Czechy) - 1992

2. Sprewa - Nysa - Bóbr (Polska, Niemcy) -1993

3. Karpaty (Polska, Ukraina, Słowacja, Węgry, Austria, Rumunia) - 1993

4. Pro Europa Yiadrina (Polska, Niemcy) - 1993

5. Tatry (Polska, Słowacja) - 1994

6. Bug (Polska, Białoruś, Ukraina) - 1995

7. Pomerania (Polska, Niemcy, Szwecja) - 1995

8. Glaciensis (Polska, Czechy) - 1996

9. Niemen (Polska, Litwa, Białoruś) - 1997

10. Pradziad (Polska, Czechy) - 1997

11. Śląsk Cieszyński (Polska, Czechy) - 1998

12. Silesia (Polska, Czechy) - 1998

13. Dobrava (Polska, Czechy) - 1998

14. Bałtyk (Polska, Dania, Litwa, Łotwa, Rosja, Szwecja) - 1998

15. Beskidy (Polska, Czechy, Słowacja) - 2000

16. Puszcza Białowieska (Polska, Białoruś) - 2002

Miasta i gminy bliźniacze to program utworzony w ramach Unii Europejskiej, który promuje współpracę i wymianę doświadczeń miast i gmin w zakresie ochrony środowiska, opieki społecznej i ochrony zdrowia, gospodarki i budownictwa komunalnego, edukacji, sportu i turystyki oraz komunikacji. Przykłady miast bliźniaczych: Kraków (Kijów, Leuven, Norymberga), Toruń (Filadelfia, Getynga, Lejda, Hameelinna, Kaliningrad, Ćadca, Swindon).

---