liberalizm, Administracja - studia, I semestr, Współczesne doktryny polityczno-prawne


LIBERALIZM

Istota i Źródła Liberalizmu

Źródła liberalizmu:

Filozoficzna perspektywa liberalizmu:

Liberalna konstrukcja teoretyczna:

Nie każdy autor doktryny liberalnej zgadzał się ze wszystkimi powyższymi założeniami, aczkolwiek wszyscy traktowali je jako podstawowe elementy swojej argumentacji.

W zależności od okoliczności historycznych, politycznych etc. zmieniał się sposób doboru poszczególnych założeń i balans akcentu między nimi.

  1. Liberalizm XIX wieku

2.1. Liberalizm klasyczny

2.1.1. Klasyczny liberalizm w Wielkiej Brytanii - JEREMY BENTHAM

Wprowadzenie:

Psychologiczna i moralna teoria utylitaryzmu:

Koncepcja funkcjonowania państwa:

Realizacja zasady użyteczności:

Liberalizm Benthama:

2.1.2. Klasyczny liberalizm we Francji - BENJAMIN CONSTANT

Wprowadzenie:

Wolność starożytnych a nowożytnych:

Wolność starożytnych

Wolność nowożytnych

  • udział w rządach

  • możliwa w krajach słabo zaludnionych, zwartych terytorialnie, homogenicznych religijnie i wykorzystujących pracę niewolniczą

  • „aktywna partycypacja w kolektywnej władzy”  całkowite podporządkowanie jednostki wspólnocie

  • starożytni przekładali przyjemności aktywne nad biernymi, czynne nad refleksyjnymi (chodzi o uczestnictwo w życiu publicznym)

  • „pełnia młodości życia moralnego”

  • poświęcenie wolności indywidualnej dla wolności publicznej

  • sfera ludzkiej aktywności poza zakresem oddziaływania państwa

  • w społeczeństwach zajmujących rozległe i niekiedy odległe od siebie terytoria, wolne od podziałów stanowych, otwartych kulturowo i religijnie pluralistycznych, rozwijających przemysł i handel

  • zwielokrotnienie i zróżnicowanie sposobów szczęścia jednostkowego  niezależność od ingerencji innych, przede wszystkim od państwa

  • uczestnictwo w życiu publicznym jest dla nich wartością tylko, gdy stanowi gwarancję wolności indywidualnej, czyli „gwarancji swych przyjemności”

  • „dojrzałość, starość życia moralnego”

  • brak absolutnej pewności prawd moralnych

  • człowiek dąży do szczęścia jednostkowego (odmienna od starożytnych kondycja moralna i intelektualna  entuzjazm nie cechuje ludzkiego doświadczenia)

Krytyka suwerenności ludu i uzurpacji:

Konstytucjonalizm liberalnego państwa:

Liberalizm Constanta:

2.1.3. Klasyczny liberalizm w Niemczech - WILHELM von HUMBOLDT

Wprowadzenie:

W poszukiwaniu celu państwa:

Samodoskonalenie jednostki:

Społeczeństwo:

Zakres działania państwa:

Liberalizm Humboldta:

2.1.4. ALEXIS de TOCQUEVILLE

Wprowadzenie:

Między arystokracją a demokracją:

Koncepcja wolności i sposoby jej realizacji:

Nowy despotyzm:

Liberalizm Tocqueville'a:

2.1.5. JOHN STUART MILL

Wprowadzenie:

Utylitaryzm:

Zasada wolności:

Wizja jednostki:

Społeczeństwo i państwo wobec jednostki:

Rząd reprezentatywny i prawdziwa demokracja:

Funkcje rządu reprezentatywnego:

Liberalizm Milla:

2.2. Liberalizm konserwatywny

2.2.1. Liberalizm konserwatywny w Wielkiej Brytanii

2.2.2. Liberalizm konserwatywny we Francji

2.2.3. Liberalizm konserwatywny w Niemczech

2.2.4. Włoska i hiszpańska wersja konserwatywnego liberalizmu

2.3. Liberalizm społeczny

2.3.1. Liberalizm społeczny w Wielkiej Brytanii

2.3.2. Liberalizm społeczny we Francji

  1. Liberalizm XX wieku

3.1. Lewicowy liberalizm okres międzywojennego

3.1.1. JOHN DEWEY (1859-1952)

3.1.2. HANS KELSEN (1881-1973)

3.1.3. JOHN MAYNARD KEYNES (1883-1946)

3.2. Reakcja powojennego liberalizmu na faszyzm i komunizm

3.2.1. KARL POPPER (1902-1994)

3.2.2. ISAIAH BERLIN (1909-1997)

3.3. Liberalizm w obronie wolnego rynku

3.3.1. LUDWIG von MISES (1881-1973)

3.3.2. FRIEDRICH AUGUST von HAYEK (1899-1992)

Wprowadzenie:

Mechanizm działania społeczeństwa:

Mechanizm działania rynku:

Krytyka socjalizmu i sprawiedliwości społecznej:

Liberalny porządek społeczeństwa i państwa:

Liberalizm Hayeka:

3.3.3. MILTON FRIEDMAN (1912- )

3.4. Liberalizm socjologów

3.4.1. RAYMOND ARON (1905-1983)

3.4.2. RALF DAHRENDORF (1929- )

3.5. JOHN RAWLS (1921- ) i liberalne teoria sprawiedliwości

Wprowadzenie:

Metoda kontraktualistyczna:

Koncepcja sprawiedliwości:

Sprawiedliwe instytucje:

Uzasadnienie teorii sprawiedliwości:

W kierunku politycznego liberalizmu:

Liberalizm Rawlsa:

3.6. Libertarianie i pochwała państwa minimalnego

3.6.1. Ruch libertarian

3.6.2. ROBERT NOZICK (1938- ))

Wprowadzenie:

Prawa:

Państwo minimalne:

Koncepcja własności:

Koncepcja sprawiedliwości:

Utopia:

Liberalizm Nozicka:

3.7. Liberalne teorie racjonalnego wyboru

3.7.1. JAMES BUCHANAN (1919- )

3.7.2. DAVID GAUTHIER (1932- )

Konserwatyzm

  1. Konserwatyzm Przed rokiem 1848

1.1. Wielka Brytania

1.1.1. EDMUND BURKE (1729-1797)

1.1.2. Romantycy, traktarianie i Carlyle

1.2. Niemcy

1.2.1. Romantycy polityczni i Haller

1.2.2. Problem historycznej szkoły prawa i idealistów

1.2.3. Konserwatyzm pruskich junkrów i Metternicha

1.3. Francja

1.4. Hiszpania i państwa włoskie

1.5. Stany Zjednoczone

  1. Lata 1848-1918

2.1. Francja, Hiszpania i Włochy

2.2. Wielka Brytania

2.3. Kraje niemieckojęzyczne

2.4. Stany Zjednoczone

3. Okres międzywojenny

3.1 USA i GB

Tu konserwatyści(pozostający pod wpływem „ nowych humanistów”) kontynuowali debatę nad kulturowymi podstawami współczesnych społeczeństw.

George Santayana i Thomas Stearns Eliot, krytykując tradycje indywidualistyczne i subiektywistyczne, wzywali do odnowienia dziedzictwa kultury europejskiej, podporządkowania uczucia myśli, by ponownie umożliwić normatywny kontekst ludzkiej wolności.

Jedynie „poczucie moralne” oparte na „ortodoksyjnej wrażliwości” wraz z dogmatyczną, zinstytucjonalizowaną religią, umożliwia wg Eliota nawiązanie więzi społecznych.

Tak jak pisał Santayana, etyka autonomiczna właściwa liberałom, powoduje, że przekształcają się oni w kolektywistów; by realizować zasadę utylitaryzmu poddają kontroli wszystkie zachowania ludzkie, zamiast bronić wolności i niezależności jednostki.

Dla Eliota anglosascy liberałowie zmierzają do tego samego celu, co faszyści i komuniści- ku zatracie poczucia różnorodności, kwestionowaniu norm obiektywnych, zniszczeniu tradycyjnych struktur pośredniczących i instytucji politycznych decydujących o stabilności wspólnot. Zjawiska te krytykowali też myśliciele nawiązujący do „agrarystów amerykańskiego południa” - np. J.C.Ransom.

O ile w USA wzrastała coraz wyraźniejsza opozycja wobec polityk państwa opiekuńczego o tyle w GB konserwatyści godzili się na „trzecią drogę” między kolektywizmem a leseferyzmem. Zwrot wiąże się z postacią Herolda Macmillana- bronił naturalnych nierówności jako dobrodziejstwa dla bogaczy i biedaków zarazem- akcentując jednak moralne powinności 1 wobec 2.( Korespondowało to ze stanowiskiem Disraeliego- tu idee „torysowskiego socjalizmu” i „jedynego narodu”).

Macmillan tworzy konserwatywną wizję państwa opiekuńczego- opieka nad ubogimi winna być wsparta pozytywnymi działaniami państwa. Ta aktywność państwa nie godziła jednak we własność prywatną, co umożliwiło konserwatystom lat 60. zerwanie z polityką „trzeciej drogi” i podjęcie zarzuconego w niej wątku leseferystycznego.

3.2 Niemcy

Podejmowano tu refleksje w 2 głównych obszarach:

Grono starszych” grupowało myślicieli takich jak: Max Weber, Friedrich Meinecke, Ernst Troeltsch, Thomas Mann, Watlher Rathenau.

Usiłowali oni godzić dojrzały konserwatyzm z nowoczesnym socjalizmem, bo zmierzającym do wyjaskrawienia prymatu dobra wspólnego nad interesem jednostek.

Krytykowali „oficjalny konserwatyzm” epoki Bismarcka, uznając monarchie Hohenzollernów przekonywali o potrzebie jej liberalizacji, konieczności tworzenia na wzór angielski spójni między władcą a niższymi klasami społeczeństwa niejako mimo klas średnich. Chcieli ustroju zapewniającego centralną pozycję głowie państwa.

Podobnie „ młodzi”( środowisko Eugena Diederichsa), głosili idee „państwa ludowego” i „federalizacji Niemiec”, uwzględniając pewne elementy socjalistyczne. Negowali indywidualizm liberałów, kolektywizm socjalistów, biurokrację i centralizację cesarstwa.

Obok nich działał „Klub Młodych”(Arthur Moeller van den Bruk)- jeden z eksponentów rewolucyjnego konserwatyzmu.

Zwolennicy - tu także O.Spengler, E.Junger- zrywali z oficjalnym konserwatyzmem Bismarcka, ale odrzucali też proponowaną przez „starszych” drogę pośrednią między monarchizmem a republikanizmem Weimaru.

Rewolucyjni konserwatyści chcieli wprowadzenia zmian radykalnych. Nie godzili się ani z reakcjonistami-pragnącymi restauracji rzeczywistości zmienionej po 1918, ani z konserwatystami reformistami („starsi”), którzy chcieli stopniowych zmian by zachować cenne dla Niemców klasyczne i chrześcijańskie tradycje zachodniego świata

„Starsi” mieli wiele wspólnego z Burke`m: zasadnicza rolę odgrywała tu idea wolności - niezależności jednostek i grup od arbitralności władzy, bronili tradycji XIX w ale wolnościowych nie konserwatywnych.

„Młodsi”- wątek irracjonalny antyintelektualny, pokładali nadzieję w pozytywnym działaniu władzy; byli nastrojeni bardziej pesymistycznie, negowali tradycje minionego wieku. Od 1920 umacniali swoją pozycję, zwłaszcza, że interpretowano, iż chcą oni odnowy podstawowych praw i zasad, bez których człowiek traci związki z naturą i Bogiem, i bez których nie jest zdolny zbudować rzeczywistego ładu. Ich idee służyły nazistom, którzy nadając im osobliwą wykładnię posiłkowali się nimi dla realizacji własnych celów - dalekich rewolucyjnym konserwatystom.

M. van den Bruck przywoływał ideę Trzeciej Rzeszy jako Trzeciego Rzymu, Spengler „pruskiego socjalizmu”, Junger zaś był eksponentem „niemieckiego nihilizmu”.

Pierwszy akcentował potrzebę oparcia polityki na kulturze narodu, „ tego co polityczne” na „tym co przedpolityczne”. Kultura tradycyjnych społeczeństw zachodnich jest w stanie kryzysu i „stare” ludy winny ustąpić „młodym”(Niemcy, Rosja, USA). Jego Trzecia Rzesza miała połączyć kulturę i politykę. Jak Marks krytykował społeczeństwo burżuazyjne, a jego socjalizm miał być socjalizmem niemieckim, o który walczył T.Munzer- Spartakus konserwatywnych socjalistów. Nie miał być socjalizmem ponadnarodowej klasy a socjalizmem narodu.

W jego myśli spotkały się 3 niepołączalne dotąd wątki: konserwatyzm, nacjonalizm i socjalizmu. Należało zatem znieść indywidualistyczną, internacjonalną, demokratyczną rzeczywistość by możliwe było przywrócenie poczucia Boskości organicznego życia. Spengler twierdził, z poczucia tego pozbawia tez marksizm- jak liberalizm kwestionował duchowość.

*Nie tylko paradoksalna nazwa, ale i treść rewolucyjnego konserwatyzmu czyni problematyczną próbę uznania jego zwolenników za zachowawców.

Republikę demokratyczną krytykowali też Carl Schmitt i Hans Freyer- ci jednak nie sympatyzowali z socjalizmem i nihilizmem, wprowadzili za to etycznie neutralne, specyficznie polityczne rozróżnienie sojusznika i wroga. Schmitt twierdził, że w demokracji brak jest organu zdolnego precyzyjnie określić wroga, podejmować decyzje polityczne i je skutecznie realizować.

3.3 Francja, Hiszpania

Katoliccy konserwatyści francuscy lawirowali wokół problemu relacji polityki i ekonomiki.

O ile różnie oceniali działalność Akcji Katolickiej, to jednogłośnie krytykowali próby nadawania demokracji chrześcijańskiej waloru politycznego- przeciw demokratom, socjalistom, nacjonalistom formułowano koncepcję ustroju korporacyjnego, jaką głosił Jacques Maritain. Dla niego:

-ustrój personalistyczny winien być oparty na zasadach korporacjonizmu, arystokracji pracy i pluralizmu;

-winien stać się podstawą działań społeczności dążącej do dobra wspólnego - dobro społeczne uwzględniać miało możliwie największą, acz pozostającą w zgodzie z dobrem całości, swobodę życia osobowego i rozwoju tego życia, ale też wymagać udzielenia innym tego dobra osobistego.

- podporządkowanie interesów jednostki dobru wspólnemu nie oznaczało tu zależności od dyktatu rządu, bo państwo to wspólnota poszczególnych części w tym korporacji, a władza im służy.

W Hiszpanii w latach 1930. Victor Pradera, zaliczany do tradycji karlistowskiej, uzasadniał potrzebę stworzenia wspólnego frontu hiszpańskich tradycjonalistów, przeciw tym, którzy kontynuując herezje polityczno-religijne oświecenia, dążyli do zniszczenia społeczeństwa cywilnego; frontu zdolnego oprzeć się zwolennikom abstrakcyjnych wolności cywilnych, skrajnego indywidualizmu, nawet zoologicznych nacjonalizmów Katalończyków i Basków.

4. Konserwatyzm drugiej połowy XX stulecia

Dwa kierunki rozważań zdominowały polityczny dyskurs:

Ośrodkiem dyskursu GB i USA

Winston Churchill - nawiązuje do Disraeliego; broni religijnych korzeni i konstytucyjnych zasad; rozwija nawet ustawodawstwo socjalne przeciwko plutokratom wielkiego biznesu.

Poprawa sytuacji robotników nastąpi nie w walce klasowej a przez tradycyjny ład „właściwy jednemu narodowi”. Wzywa do jednoczenia ludzi dobrej woli wszystkich klas w zgodzie z antydogmatycznym temperamentem i dążeniami narodu. Chciał poprawy warunków socjalnych przy jednoczesnym uznaniu generalnej zasady wolnej przedsiębiorczości i inicjatywy przeciw handlowi państwowemu i nacjonalizacji przemysłu- wszystko przeciw sztywnej jednorodności zalecanej przez zwolenników doktryn naukowych.

Michael Oakeshott- twierdzi, że doktryny naukowe są bliskie „politykom wiary”(nie ma tu związku z religią a przekonanie o możliwości budowania doskonałego ładu za pomocą środków politycznych).

Konserwatysta- „polityczny sceptyk”, nie podziela tego i chce wskazać to, co najlepsze w danych okolicznościach - nie tworzy rozwiązań ostatecznych; każde planowanie jest największym zniewoleniem i deprawacją człowieka. Oakeshott nie wyklucza racjonalizmu z polityki, chce tylko równowagi między stylami myślenia.

W politycznych konfliktach zachowawca winien pełnić rolę moderatora, ostrzegać przed rozwiązaniami skrajnymi, uświadamiać, ze wiemy zbyt mało o warunkach ludzkiej doskonałości, by kierować nasze wspólne siły w jednym kierunku.. Dobry polityk winien jak dobry fachowiec zaprzestać głoszenia absolutnych idei i odwołać się do doświadczeń poprzedników.

Shirley Robin Letwin- neguje nieusówalność konfliktu między władzą a wolnością, odrzuca tezę o możliwości opanowania namiętności przez rozum. Zgadza się z Burke'm godzącym uczucia naturalne z Objawieniem, roztropnością i preskrypcją, uznający, że jednostkowy rozum „cywilizuje” się w środowisku wspólnotowym i w nim znajduje równowagę z namiętnościami. Cywilizacja dostarcza procedur, ale też zasad zachowania, wiążących wszystkich członków społeczeństwa, także prawodawców.

John Casey, Roger Scruton, Maurice Cowling- negują uprawnienia naturalne jednostki i ideę ograniczonego państwa, głoszą prymat prawa przedmiotowego, z którego wypływają uprawnienia, i państwa, które nie jest wrogiem lecz warunkiem wolności jednostki.

Casey głosi kult tradycji i autorytetu (ale autorytet to co innego niż popularność!); nawiązuje do tradycji naturalnoprawnych typu tomistycznego.

Scruton jest przeciwnikiem naturalizmu; źródłem uprawnień cywilnych może być tylko prawo pozytywne, a uprawnienia mogą istnieć pod warunkiem istnienia władzy, przeciwko której są one kierowane.

W pierwszych pracach towarzyszy mu rzadka teza, jakoby państwo narodowe posiadać miało pełnię świadomości politycznej, jakoby jego władca ucieleśnił publiczny głos narodu, a obywatel miał się spełniać w życiu publicznym. Nie absolutyzując władzy, S. głosi, że próba absolutyzowania indywidualnej wolności niesie jeszcze większe zagrożenie: władza i wolność nie są w jego przekonaniu prawdziwe poza ładem i mimo tradycyjnych autorytetów.

W późniejszych pracach zarzucano mu tworzenie ideologii konserwatywnej w imię rządów prawa, prywatności i obrony historycznie zakorzenionych instytucji.

F.A. von HAYEK- neoliberał utożsamiany z konserwatyzmem.

*Poglądy zbliżone do Burke'a ( bardziej konserwatysta niż liberał).

J.E.Powell, K.S.Joseph, N.Tebbit, M.H.Thatcher- twórcy “ libertariańskiego toryzmu”; odmiany konserwatyzmu niewiele mającej wspólnego z tym, co na kontynencie zwykło się nazywać konserwatyzmem

Brytyjscy konserwatyści za Hayekiem głoszą potrzebę wycofania państwa z gospodarki i wzmocnienia przedsiębiorczości prywatnej. W miejsce pragmatyzmu politycznego pojawia się u nich alternatywna dla mieszanej gospodarki i państwa dobrobytu wizja gospodarki wolnokonkurencyjnej i społeczeństwa, które nie jest organiczną całością, a zbiorem niezależnych indywiduów, powodowanych własnym interesem, chronionych przez rząd respektujący naturalną sprawiedliwość rynkową lub promujący prywatną przedsiębiorczość.

Odrzucają egalitaryzm; mówią, że przedsiębiorcy decydują o dobrobycie społeczeństwa, składającego się nie tylko z racjonalnych, zdyscyplinowanych jednostek, ale i zakłócających celowo mechanizmy rynku. Dlatego konserwatywni obrońcy leseferyzmu akcentują konieczność istnienia mocnego rządu, zdolnego ochronić ład rynkowy.

Problem ideologizacji libertariańskiego konserwatyzmu torysów, jest w centrum namysłu współczesnych zachowawców brytyjskich. Ci akcentują rolę politycznego sceptycyzmu, antykonstruktywizm zaś skłania ich do obrony społeczeństwa obywatelskiego, działającego w państwie chroniącym jedynie zasady umożliwiające jednostkom niezależny od zewnętrznej ingerencji wybór celów i środków, sprzeciwia się natomiast wizji wspólnoty, w której rząd jest instrumentem szczepiącym pewną wizję szczęśliwości.

W Stanach, obok konserwatystów tradycyjnych pojawiaj się niejednorodne stanowisko tzw. neokonserwatystów( jedni sięgają do Friedmana, inni mają rodowód trockistowski).

Problem tkwi w odmiennej stosowanej przez Amerykanów w odniesieniu do doktryn politycznych- stanowisko w Europie liberalne, za oceanem jest konserwatywnym, na Starym kontynencie uchodziłoby za socjalizm, a w Stanach łączy się z liberalizmem.

Neokonserwatyści to spadkobiercy Eliota i Adamsa, krytyków płaskiej kultury mieszczańskiej. Są tu demokraci-Humphrey, Moynihan; intelektualiści-Bell, Kristol, Glazer, Berger, Pipes, socjaldemokraci-Hook, związkowcy-Kirkland.

W latach 1980. zyskali wielki wpływ na opinię publiczną, krytycy nazywali ich grupą żydowskich intelektualistów z N.Yorku.

Krytykowali komunizm, skrajny leseferyzm i koncepcje państwa minimum, sympatią darzyli New Deal.

Co wyjątkowe: akceptowali poczucie względności, uznanie, że wszystkie poglądy i systemy wartości zależą od okoliczności historyczno-społecznych.

Pragmatyzm był punktem wyjścia do analizy tzw.”kapitalizmu demokratycznego”. Kapitalizm miał uwzględnić ”wymiar społeczny”, demokracja zaś umożliwić krytykę także „zadawnionych”, instytucji.

Dostrzegając wpływ kolektywistycznego liberalizmu na decyzje podejmowane demokratyczne i republikańskie administracje i kongresy, przeciwstawiali się przeważającej ortodoksji liberalnej. Za konieczne uznali uzgodnienie idei, bezzasadnie rozdzielonych w myśli XXw.:wolności indywidualnej, ładu z reguły łączonego z ekspresją woli Boga. Identyfikowali historię Zachodu z dziejami rozumu działającego na polu wyznaczonym przez tradycję. Wolność obywateli i skuteczność władzy zależały od uznania organicznego i obiektywnego ładu moralnego.

Kirk - tradycjonalista- kładł nacisk na konieczność uznania stanu w jakim człowiek znalazł się z woli Boga: stanu nierówności dającego okazję do podejmowania działań w ramach własnej warstwy i jej wewnętrznego ładu. Jednostka świadoma zakorzenienia we własnym stanie, winna działać stosownie do roli odgrywanej we wspólnocie i własnym stanie. Robotnicy wielkoprzemysłowi byli pozbawieni tego, kierowali się namiętnościami. Przeciwieństwem natomiast byli ci, którzy w każdej wspólnocie są naturalnymi arystokratami i władcami, gentelman, sprzeciwiający się radykalnym zmianom Jego refleksje uzupełnia rola Boga-Opatrzności i własność jako warunek wolności.

Viereck - wzywa do podjęcia działań na rzecz odzyskania utraconych wolności tak w Ameryce jak i w krajach komunistycznych. Mówił o duchu arystokratycznym, który miał powodować konserwatystami wszystkich grup społecznych, dając poczucie obecności wewnętrznych, uszlachetniających ludzi hamulców. Demokracja była najlepszym ustrojem, dawała możliwość uzyskania szlachectwa każdemu( nie kojarzona jednak z suwerennością ludu, a raczej powodowaniem się przez jednostki obecnym w nich „światłem”, z zachowaniem instytucji zapewniających stabilność jak Izba Lordów, czy SN w USA).Opowiada się za monarchią konstytucyjną, wzmacnianą przez chrześcijańską doktryną grzechu pierworodnego.

Leo Strauss- zwraca się ku klasycznym koncepcjom Platona, Arystotelesa, Sokratesa. Znajduje w nich wzorzec ustroju, normującego życie wspólnoty, kształtującego charakter i świadomość obywateli. Ustrój ten był formą społeczeństwa, zespołem norm orientujących wspólnotę ku właściwemu jej celowi i kształtujących cnotę ułatwiającą dążenie do tego celu, osiąganym najlepiej w republice arystokratycznej lub państwie o ustroju mieszanym. Konieczne jest odnowienie tradycji klasycznych, jakie współczesność zanegowała wybierając materialny wymiar egzystencji. Jego następcy przyczynili się do kształtowania „konserwatyzmu kulturowego”.

J.C.Murray, G.Thibon- konserwatyści katoliccy- myślenie w kategoriach przedmiotowego prawa naturalnego, nawiązanie do tradycji tomistyczych.

Po II Soborze Watykańskim podzielili się na kilka opcji:

- USA- za Murrayem- ograniczona funkcja państwa lub włączają się w środowiska neokonserwatywne;

- Europa-jedni na skraju nacjonalizmu, inni trwają na pozycjach wyznaczonych przez włoskich i francuskich zachowawców przełomu wieków lub próbują uzgodnić swą postawę z „opcją preferencyjna na rzecz ubogich” w dziedzinie polityczno- społecznej, czy wolnością ekonomiczną i gospodarka wolnorynkową.

B. de Jouvenel i ordoliberałowie- akceptując gospodarkę wolnorynkową zwracają uwagę na stabilizującą funkcję władzy i jej rolę arbitra w sporach między zwolennikami i przeciwnikami zmian.

K.Adenauer, A. de Gasperi- politycy chadeccy( wiele wspólnego z konserwatystami) usiłujący budować instytucjonalne gwarancje chrześcijanskiego ładu w Europie.

Jacques Maritain- propagator zachowawczej odmiany katolickiego personalizmu.

wykorzystywanego przez zwolenników kolektywizmu i etatyzmu;

Ch.H.Dawson- podkreśla znaczenie praktycznych tradycji, uzupełniających ludzki rozum w toku porządkowania rzeczywistości.

-odrzuca tezę jakoby Kościół katolicki posiadał pełną wizję ładu polityczno- społecznego;

-zbliża się do stanowiska protestanckiego krytyka doktryny katolickiej R.NIEBUHRA, który z kolei podkreślał znaczenie grzechu pierworodnego, łącząc z nim tezę o słabości intelektualnej i moralnej człowieka, nie pozwalającej zrealizować żadnej wizji ładu doskonałego; Niebuhr krytykował tez marzenia „protestanckich liberałów”, identyfikujących Królestwo Boże z demokratycznym ładem, państwem opiekuńczym.

John R.R.Tolkien i C.S.Lewis- nowy wymiar władzy uciekającej się do perswazji nie siły, zasadzającej się na autorytecie.

Eric Voegelin- krytyk nowożytnej filozofii i myśli politycznej , ograniczającej się do analizy działań zewnętrznych człowieka.

projektów „gnostyckich”, mających formę teologii polityczno-obywatelskich i będących treścią działania masowych ruchów ideologicznych. Zanegowana została wielowarstwowa rzeczywistość na rzecz uproszczonych wizji doskonałych porządków projektowanych przez ideologów. Konserwatywna nauka polityki, zwana też „filozofią ładu”, wykluczała projekty gnostyckie, odrzucała stanowiska wykorzeniające człowieka z rzeczywistości jego kultury i Transcendencji, odnosiła się krytycznie do heglizmu, marksizmu i pozytywizmu- one redukowały rzeczywistość do „faktów politycznych”, uznawały „społeczeństwo” i „historię” za czynniki wyprzedzające człowieka, albo wprowadzały symbole zastępcze(Duch, Idea, Myśl) dla tradycyjnych ujęć Mitów, Filozofii i Objawienia, niszcząc tym samym rzeczywistość przez wtłoczenie tego, co jest poza świadomością, do samej świadomości;

*krytyka wiedzy jako podstawy politycznych myśli i dzialań

Od 200 lat konserwatyści szukają drogi między dwoma elementami : WŁADZĄ I WOLNOŚCIĄ.

Ich stanowiska jednak nie są jednolite.

Tych, którzy podkreślaja wspólnotowy kontekst aktywnosci człowieka, szukać można wśród komunitarian.

Większość z nich przejmuje jednak idee libertarianizmu(krytyka egalitarnych koncepcji współczesnego liberalizmu).

Rozdwojenie to charakteryzuje też polskich konserwatystów:

-J.Korwin-Mikke - zadeklarowany libertarianin;

-A.Hall-demoliberał.

SOCJALIZM

(w XIX w. - do I wojny światowej)

0x08 graphic
socjalizm (łac. socius - wspólny, złączony)

0x08 graphic

Myśl socjalistyczna ruch polityczny

(utopijny socjalizm, komunizm, (działalność zorganizowana pro-

marksizm, demokr.socjalizm, wadzona przez socjalistów w

leninizm) różnych dziedzinach)

wszystkie wyrażają negatywny stosunek do ustroju kapitalistycznego,

uznają socjalizm za lepszy porządek społeczny,

kształtowane w opozycji do liberalizmu :


liberalizm

wolność

0x08 graphic
indywidualizm

własność prywatna

„wolny rynek”

konkurencja

produkcja dóbr

sukces

socjalizm

egalitaryzm

kolektywizm

własność społeczna

gospodarka planowa

kooperacja

podział dóbr

optymizm na przyszłość



0x08 graphic

Od lat czterdziestych XIX w. do powstania Międzynarodówki Komunistycznej (1919) słowo socjalizm wymiennie z terminem komunizm

0x08 graphic
potem

demokratyczny socjalizm leninizm jako ideologia państwa

typu zachodnioeuropejskiego sowieckiego i partii komunist

Stadia rozwoju socjalizmu.

Narodziny

Początek XIX w; Francja, Anglia-kolebką; Saint Simon, Fourier, Owen

Dojrzała faza rozwoju

Ogłoszenie „socjalizmu naukowego” przez Marksa i Engelsa (Manifest komunist.1848) ; dominacja marksizmu w międzynarodowym ruchu socjalistycznym

Moment przełomowy

Wydanie „biblii rewizjonizmu” przez Bernsteina - nowatorska doktryna pokojowej transformacji kapitalizmu w socjalizm; ostra krytyka ze strony ortodoksyjnych marsistów, propozycja odrzucona przez większość socjalistów

Ideologiczny i organizacyjny rozłam w międzyn.ruchu socjalistycznym

W wyniku rewolucji rosyjskiej i utworzenia przez bolszewików

„dyktatury proletariatu”. Radykalne partie i ugrupowania polityczne opowiedziały się za ideologią leninizmu jako rewolucyjną wersją marksizmu i przyjęły nazwę komuni- stycznych. Socjalizm umiarkowany odrzucił przemoc,koncepcja legalnej i stopniowej transformacji kapitalizmu w socjalizm; tworzą Socjalistyczną Międzynarodówkę Robotniczą (1923)

Idee przewodnie

egalitaryzm - dążenie do zrównania wszystkich członków społeczeństwa pod względem ekonomicznym, społecznym, prawnym i politycznym

wolność w sensie ustanowienia jednego powszechnego i równego prawa wyborczego, praw obywatelskich, które pozwolą masom uczestniczyć we władzy państwowej

braterstwo - duchowo-moralna więź jaka się wytworzy między ludźmi o różnej kondycji socjalnej; „proletariusze wszystkich krajów, łączcie się!” (Manifest komunistyczny)

Dwa kierunki w socjalizmie

0x08 graphic
kryterium podziału -

0x08 graphic
ocena środków

RADYKALNY UMIARKOWANY

popularyzowanie poglądów socj. utopizm, afirmacja

w prasie, broszurach, rozwój organi- przemocy (spisek, wojna

zacyjny partii domowa, dyktatura,

terror)

Socjalizm umiarkowany.

Sensymonizm.

Głównym zdaniem społeczeństwa „industrialnego” miała być maksymalizacja produkcji w celu zapewnienia jego członkom obfitości dóbr. Rząd fachowców miałby zarządzać produkcją (ekonomia miała uzyskać prymat nad polityką).

Miarą wartości człowieka praca i jej użyteczność.

Kwesta wynagrodzenia - zasada „od każdego według jego zdolności, każdemu według jego zasług”.

Nie ma demokracji, egalitaryzmu .

Idea poddania własności prywatnej kontroli państwa.

Fourieryzm.

idea falanstrów - idealnych modeli wspólnoty ludzkiej. Falanster miałaby stanowić bezpaństwowa organizacja rolniczo-przemysłowa, złożona z 1620 do 2000 osób, kilkuset hektarów ziemi, gospodarka rolna obok przemysłu manufakturowego. Zycie wspólnotowe miało gwarantować pełnię wolności, przyjemności i szczęścia. Ludzie wolni od przymusu państwowego. Ustawiczna zmiana zajęć i dobór pracy w oparciu o własne upodobania miały prowadzić do przemienienia pracy w czystą przyjemność. W miejsce małżeństwa monogamicznego- wolne związki kobiet i mężczyzn. Dzieci z tych związków wychowywane byłyby nie przez rodziców, ale falanster. Fourier wierzył, że gdy sieć falanstrów pokryje najpierw Francję , potem cały świat to gospodarka towarowo - pieniężna zostanie przestawiona na tory gospodarki naturalnej.

Doktryna Blanca.

Louis Blanc uosabia socjalizm francuski lat czterdziestych.

Na czele jego poglądów prawo do pracy.

Do obowiązków państwa należy zapewnienie pracy każdemu, kto jej potrzebuje.

Państwo ma tworzyć społeczne zakłady wytwórcze, przeciwdziałając bezrobociu . Te społeczne przedsiębiorstwa („warsztaty społeczne”) miały stopniowo wypierać przedsiębiorstwa prywatne, tym samym niszcząc zasade konkurencji , stanowiącą największe zło kapitalizmu. W rezultacie tego procesu miała powstać wspólnota wytwórcza (republika socjalna) oparta na gospodarce społecznej. Po transformacji państwo miało utracić rację bytu. Demokratyczna forma państwa najlepszym ustrojem do realizacji stopniowej transformacji społeczeństwa kapitalistycznego w socjalistyczne.

Socjalizm brytyjski. Owenizm.

Socjalizm ang. oparty na założeniach praktycznych. Owen postawił sobie za cel wydobycie robotników z nędzy, nie obniżając równocześnie rentowności fabryk.

Podnosi płace, skraca czas pracy, tworzy osiedla robotnicze w pobliżu fabryk. Cel zrealizowany. Wkracza na drogę polityki społecznej. Zabiegał o wprowadzenie ustawodawstwa pracy, o skrócenia czasu pracy do 8h, o poprawę warunków socjalnych proletariatu. Uważany za pioniera spółdzielczości i współzałożyciela tradeunionizmu (organizacji związków zawodowych). Według niego gospodarka kolektywna jest wyższą i bardziej sprawiedliwą formą gospodarowania. Dzięki Owenowi myśl socjalistyczna zaczęła przenikać do ruchu robotniczego. W odróżnieniu od socjalistów fr. wyznawał zasadę utylitaryzmu Benthama, zalecającą taką działalność, która przynosi „największe szczęście największej liczbie ludzi”.

Socjalizm fabiański.

ewolucyjny i gradualistyczny

Fabian Society (1884), do którego należeli m.in. Sidney Webb i Barnard Shaw,

propagowało socjalizm jako ruch na rzecz stopniowych (gradualizm) reform społecznych, które usankcjonują pokojową transformację kapitalizmu w socjalizm. Udało im się przeforsować w parlamencie wiele korzystnych reform (system edukacyjny, reformy w dziedzinie zdrowia)

Labouryzm.

Niezależna Partia Pracy (Independent Labour Party, 1893) - połączenie organizacji politycznej z organizacją związków zawodowych.

Podobnie jak socjalizm Towarzystwa Fabiańskiego był ewolucyjny i gradualistyczny, ale tutaj socjalizm posiadał zabarwienie religijne. Ideał porządku społecznego oparty na zasadach moralnych :

Niezależna Partia Pracy wraz z Fabian Society utworzyła w 1900 r. Partię Pracy, w celu wywalczenia szerszej reprezentacji robotniczej w parlamencie.

Socjalizm radykalny.

Babuwizm.

Grakchus Babeuf (1760-1797) prekursorem socjalizmu radykalnego, ojcem tradycji spiskowo-komunistycznej. Jego idee rozpowszechnił przyjaciel Babeufa, Filippo Buonarotti w książce Sprzysiężenie Równych.

W doktrynie Babeufa na czele 3 idee :

  1. zdobycie władzy przemocą - elita rewolucyjna ma doprowadzić do przewrotu komunistycznego, zaprowadzić dyktaturę rewolucyjną, zaprowadzić nowy porządek.

  2. komunizm agrarny - wywłaszczyć prywatną własność ziemską , znieść prawo dziedziczenia, rozparcelować ziemię w taki sposób by powstały równej wielkości gospodarstwa kolektywne.

  3. egalitaryzm absolutny - każdemu obywatelowi tyle samo i to samo

Blankizm.

Auguste Blanqui (1805 - 1881)

Cechą istotną blankizmu - woluntaryzm polityczny („chcieć to móc”) - zdobycie władzy to tylko kwestia woli zdeterminowanych rewolucjonistów.

Koncepcja partii konspiracyjnej złożonej z rewolucjonistów z zamiłowania, która przeprowadzi rewolucję i przejmie władzę nie oglądając się na społeczne poparcie. Władza miała posłużyć za narzędzie zaprowadzenia nowego porządku.

Marksizm klasyczny.

Dzieło Marksa i Engelsa.

Zasadniczymi elementami tej doktryny są :

Rewolucja socjalna musi być dziełem dojrzałej do kierowania społeczeństwem klasy robotniczej. Nie ukrywali, że trzeba będzie uciec się do przemocy i zaprowadzić dyktaturę , bo klasy panujące dobrowolnie władzy państwowej ani prywatnej własności nie oddadzą.

Na całym tym zasobie wiedzy zbudowali oni metateorię zwaną „naukowym socjalizmem”- jak należy zdobyć władzę i użyć jej do zorganizowania społeczeństwa „jutra”. Dzisiaj ową wizję określa się mianem utopii komunistycznej.- Zawiera ona model gospodarki bezrynkowej, kolektywistycznej, planowanej, zarządzanej centralnie.

Doktrynę marksizmu cechuje maksymalizm poznawczy, materialistyczne pojmowanie dziejów, chce być teorią wyjaśniającą nie tylko teraźniejszość i przyszłość, ale też przeszłość. Przeszły bieg życia społecznego interpretowany jest jako sekwencja bezklasowych i klasowych ustrojów społecznych :

wspólnota pierwotna - niewolnictwo - feudalizm - kapitalizm - socjalizm(komunizm)

Wynika z tego nieuchronność upadku kapitalizmu.

Marksizm jest doktryną materialistyczną -

pragnie wiarę religijną zastąpić wiedzą naukową i myśleniem zracjonalizowanym

programowo ateistyczny

antropocentryczny

należy do tradycji pozytywistycznej - poszukuje wiedzy pewnej, opartej na prawach rządzących życiem społecznym

Teorie marksizmu na tyle nieścisłe, że interpretowane później na rozmaite sposoby.

Marksizm partyjny.

Od lat 80. XIX w. marksizm zdobywa coraz większą popularność,

tworzy się „szkoła marksistowska” - grupa teoretyków marksizmu, związanych z partiami socjalistycznymi różnych krajów europejskich. Najwybitniejsi z nich (Bernstein, Kautsky, Luksemburg) skupiali się w Socjaldemokratycznej Partii Niemiec.

SPD staje się wzorem dla innych partii, przewodzi ruchowi socjalistycznemu.

Partie robotnicze oparły na marksizmie swoje programy działania, ideologie;

by pozyskiwać ludzi doktryna musi być bardziej obrazowa i bardziej ostro krytykować istniejący porządek => ulega przekształceniom

W socjaldemokracji niemieckiej recepcja marksizmu objęła :

Socjalizm w Rosji.

Idea socjalizmu w dwojakiej postaci :

Rosyjski socjalizm” odnosi się do doktryny socjalizmu agrarnego, która głosiła pogląd, że w odróżnieniu do Europy Zachodniej Rosja może dojść do socjalizmu drogą skróconą, omijając stadium kapitalizmu.

Nie jest to kontynuacja komunizmu agrarnego Babeufa.

Inspirowana tradycją obszcziny (chłopskiej wspólnoty gminnej - wspólna własność ziemska, wspólne zarządzanie nią i jej użytkowanie) uznaje ją za wzorcową formę socjalizmu, która miała stać się podstawą procesu socjalistycznej transformacji ustrojowej.

Narodziny doktryny wiązane z nazwiskiem Aleksandra Hercena i jego marzenia o ładzie społecznym, harmonijnie łączącym wolność indywidualną z życiem wspólnotowym.

U podstaw tej utopii leży zniechęcenie do „zgrzybiałej” cywilizacji zachodnioeuropejskiej, która nie jest zdolna do urzeczywistnienia wyższej od kapitalizmu, formy życia społecznego, jaką jest socjalizm.

Towarzyszy temu wiara w misję cywilizacyjną Rosji wobec świata,

idealizacja ludu rosyjskiego (żarliwość religijna, moralna czystość i samorządność, której Zachód powinien się od nich uczyć).

Hercen wierzył ,że w przyszłości uda się urzeczywistnić europejskie ideały wolnościowe i demokratyczno-republikańskie. Jednak gruntowna przebudowa politycznego i społecznego ustroju Rosji się nie powiodła. Zawiedziony Hercen zaczął być skłonny do zaakceptowania myśli o konieczności gwałtownego przewrotu społecznego, o chłopskiej rewolucji.

Kontynuatorem Mikołaj Czernyszewski. Położył nacisk na pogląd, że samowładztwo carskie jest głównym złem Rosji. Wzywał do chłopskiej rewolucji socjalistycznej, która miała usunąć azjatyckie porządki i pchnąć naprzód europeizację Rosji w zakresie wolności politycznej.

Wg Czernyszewskiego stan zacofania Rosji paradoksalnie stwarza szansę na przyspieszenie jej rozwoju społecznego i dogonienie Europy Zachodniej.

Złą sławę „rosyjski socjalizm” zawdzięcza Narodnej Woli - najlepszą taktyką w walce z władzą państwową jest terroryzm, zwłaszcza carobójstwo. Zamachy na życie osób najkrótszą drogą do obalenia samowładztwa. Zamordowanie cara Rosji Aleksandra II (1881) przyspieszyło upadek Narodnej Woli 

W narodnictwie również nurt reformistyczny -> wiara w przeprowadzenie przez rząd carski reform ustrojowych (Wasyl Woroncow, Mikołaj Danielson).

Największy wyłom w organizacji narodowolców zrobił Gieorgij Plechanow. Założył w Genewie (1883) pierwszą organizację marksistowską pod nazwą Wyzwolenie Pracy, mającą za cel rozpowszechnienie marksizmu w Rosji.

Zerwała ona z narodnicką tradycją terroru i blankizmu, by stanąć na stanowisku, aprobującym socjalizm jako rezultat kapitalistycznego rozwoju społeczeństwa.

Oznaczało to zgodę na długotrwałą transformację ustrojową, której momentami przełomowymi będą 2 rewolucje :

Rosyjscy marksiści - emigranci tworzą na podziemnym zjeździe w Mińsku (1898) konspiracyjną partię polityczną Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza Rosji (SDPRR). Na jej II Zjeździe (1903) ukonstytuowała się partia bolszewicka

pod przywództwem Władimira Lenina (Uljanowa, 1870-1924). Celem - rewolucja socjalistyczna i dyktatura proletariatu, zadania bliższe - obalenie caratu i utworzenie demokratycznej republiki.

Lenin.

doktryna demokratycznego socjalizmu

Edwarda Bernsteina

słabną czynniki kryzysotwórcze w związku z postępującą naprzód konsolidacją gospodarki kapitalistycznej. Pojawiają się środki, które skutecznie przeciwdziałają kryzysom. Kapitalizm wykazuje nadzwyczajną odporność i elastyczność, może się rozwijać w sposób bezkryzysowy. Liczba kapitalistów rośnie. Nie ma widoków by klasa robotnicza urosła do większości bezwzględnej.

Rację Bernsteinowi przyznała dopiero historia .. ;-)

SOCJALDEMOKRACJA

Geneza.

Korzeni należy dopatrywać się w reformistycznym ruchu robotniczym pod koniec XIX w. Kiedy to pojawił się rewolucyjny, antykapitalistyczny ruch polityczny oparty na radykalnie interpretowanym marksizmie. (Europa kontynentalna, bo w GB nigdy marksizm nie stał się ideologią panującą ruchu robotniczego).

Teoretyczne źródła socjaldemokracji tkwią w rewizji marksizmu - rewolucyjnej doktrynie Edwarda Bernsteina (1850-1932)

W swojej pracy Zasady socjalizmu i zadania socjalnej demokracji poddał krytyce gł. tezy rewolucyjnego przejęcia władzy przez proletariat :

Ostateczny rozłam organizacyjny ruchu robotniczego wyniknął ze stosunku do rewolucji rosyjskiej z 1917 roku.

Karol Kautsky (1854-1938) rozwinął analizę teoretyczną Bernsteina.

Po rewolucji w Rosji ruch robotniczy ostatecznie podzielił się na

    1. odłam partii rewolucyjnych - skupionych w powstałej w 1919 r. Międzynarodówce Komunistycznej. II Kongres Kominternu przyjął w 1920 21 warunków przyjęcia do Międzynarodówki Komunistycznej. Przyjęto nazwę dla tych partii „komunistyczne”

    1. nurt reformistyczny - skupiający partie potępiające rewolucję w Rosji. Kontynuował swą działalność pod nazwą socjaldemokracji. W okresie międzywojennym prowadził działalność pod nazwą „Socjalistycznej Międzynarodówki Robotniczej”, która miała kontynuować tradycje II Międzynarodówki.

Walka z faszyzmem po II wojnie spowodowała w kilku krajach współpracę socjaldemokratów z komunistami (koalicje rządowe). Jednak zagrożenie ze strony komunizmu dostrzegane w krajach Europy Zachodniej spowodowało wkrótce eliminacje komunistów z rządów.

Socjaldemokraci rozpoczęli bliską współpracę z partiami liberalnymi, chadeckimi, a czasem nawet konserwatywnymi.

Nastąpiła szybsza integracja z kapitalizmem ,bez rezygnacji z odległego celu jakim był socjalizm.

Formowanie się doktryny socjaldemokratycznej

po drugiej wojnie światowej

30 czerwca - 3 lipca 1951 roku we Frankfurcie nad Menem odbył się

I Kongres odrodzonej Międzynarodówki Socjalistycznej

w obradach wzięły udział 33 partie z Europy, ale także z Izraela, Japonii, Kanady, Urugwaju, Indii. Przyjęto deklarację Cele i zdania socjalizmu demokratycznego. Deklaracja ta wywarła piętno na doktrynie powojennych partii socjaldemokratycznych.

Deklaracja charakteryzuje się :