OKUN

Relacja pomagania

efektywność relacji zależy od tego, czy pomagający potrafi

1) komunikować swoje rozumienie uczuć, światopoglądu i zachowań klienta

2) rozpoznać i klaryfikować problem

3) zastosować właściwe strategie pomagania, aby ułatwić klientowi badanie i zrozumienie samego siebie, rozwiązywanie problemów i podejmowanie decyzji

Pomagający i klient wnoszą do relacji postawy, wartości, przekonania i oczekiwania.

Bez względu na kontekst i charakter relacji, osobiste wartości i przekonania zaangażowanych osób oraz orientację teoretyczną pomagającego profesjonalisty, warunkiem wstępnym relacji jest efektywna, empatyczna komunikacja. Badania wskazują, że problemy z komunikacją są głównym źródłem trudności interpersonalnych. Zła komunikacja utrudnia rozwiązywanie problemów. Głównym problemem osób poszukujących pomocy jest ich niezdolność do rozpoznania i zakomunikowania swoich kłopotów i trudności.,

Cechy osób skutecznie pomagających:

Combs - przegląd 13 prac

• postawa wobec innych ludzi - jako zdolnych do działania, wartościowych, godnych zaufania, pomocnych i przyjaznych, widzących świat w optymistyczny sposób

• obraz własnej osoby - kompetentny, utożsamia się z innymi, nie ma poczucia izolacji, potrzebny innym i wartościowy

• podejście do pomagania - koncentracja na ludziach, subiektywne fenomenologiczne podejście

Rogers:

• bezwarunkowa akceptacja

• autentyczność i spójność

• empatia

Carkhuff i Berenson - na podst. Rogersa badania

• empatia

• szacunek i pozytywny stosunek do klienta

• autentyczność

• konkretność

Corey:

• samoświadomość

• zainteresowanie

• wiedza i umiejętności

Sue:

• samoświadomość

• wiedza

• rozumienie

Egan

• empatia pierwotna (primary empathy) - okazywanie uwagi, słuchanie, odzwierciedlanie przekazu klienta celem zakomunikowania mu trafnego odbioru

• trafna empatia zaawansowana (advanced accurate empathy) - wywieranie wpływu na klienta za pomocą otwarcia się, wskazówek lub interpretacji

Brammer:

• samoświadomość

• zainteresowanie

• etyczne zachowanie

Ivey, Ivey, Simek-Downing (tudzież Simek-Morgan) - podsumowanie - jakościowe składniki komunikacji, niezbędne do efektywnego pomagania

• empatia - tak jak u Egana dwa rodzaje

• pozytywny stosunek

• szacunek

• ciepło

• konkretność

• koncentracja na teraźniejszości

• konfrontacja

• autentyczność

Cechy pomagającego w konkretnym kontekście

• samoświadomość - Co się tu naprawdę dzieje? Jak to się stało, że właśnie tak się czuję? czy naprawdę słucham tego, co się mówi, czy dokonuję projekcji własnych uczuć i spostrzeżeń? Czyj to problem - mój czy klienta?

• świadomość płci i świadomość kulturowa - Ivey - osoba taka działa w wymiarze systemowym - zdaje sobie sprawy, że klienci spoza danej kultury mogą inaczej postrzegać swoje problemy i sposoby ich traktowania; wrażliwi pomagający powinni zrozumieć, że niektórzy klienci - z kultur, w których nie jest przyjęte otwieranie się przed nieznajomymi i szukanie u nich pomocy

• szczerość - więcej niż prawdomówność, też otwartość na eksplorację i sprawiedliwość ocen; jeśli nie jesteśmy w stanie polubić klienta - przyznać się do swoich negatywnych reakcji i oddzielić je od interakcji z klientem, w rzadkich przypadkach - przekazać klienta innemu terapeucie

• spójność - większa wiarygodność, większy wpływ jako model, jeśli mamy klarowny system wartości, jesteśmy bardziej zdolni do wyrażania przekonań bez narzucania ich innym, co sprzyja szczerej i nieosądzającej postawie relacji i nie czujemy się zagrożeni w obliczu wartości i przekonań odmiennych lub przeciwstawnych

• zdolność do komunikowania

• wiedza -

• psychologia: wiedza o prawidłowym i zaburzonym rozwoju, uczeniu się i motywacji, osobowości, zależności rozwoju od płci oraz teorii systemów;

• socjologia: wiedza o rolach społecznych, funkcjonowaniu organizacji, stosunkach wewnątrz- i międzygrupowych

• antropologia: wpływ kultury na rozwój psychiczny i zachowanie

Pomagający powinni uwzględniać:

• użyteczność teorii i praktyki głównego nurtu psychologii w odniesieniu do różnych płci i kultur

• doświadczenia i status klientów w ramach ich własnej kultury w porównaniu z ich doświadczeniami i statusem w ramach kultury dominującej

Badania - wraz ze wzrostem doświadczenia rośnie umiejętność przystosowania się do klientów i używania bardziej zróżnicowanych metod.

• integralność etyczna - świadoma determinacja pomagającego, by postępować odpowiedzialnie, uczciwie i etycznie; wymaga nieustannej refleksji, otwartości na zmiany, dostrzegania potencjalnych konfliktów między własnymi kryteriami etycznymi a kryteriami w służbie zdrowia oraz normami społecznymi i zawodowymi; najtrudniejsze - konieczność przedkładania dobra klientów nad potrzeby własne i nadrzędnej organizacji

Samoocena pomagającego

• aby uniknąć wejścia z klientem w relację zależności - musisz być świadoma własnych potrzeb, uczuć i problemów, aby móc zachęcać klienta do przyjęcia za siebie odpowiedzialności

• czy jestem świadoma tego, kiedy odczuwam dyskomfort, zajmując się jakimś klientem lub określonym obszarem tematycznym?

• czy jestem świadoma własnych strategii unikania?

• Czy potrafię być w pełni szczera z klientem? - jeśli mam potrzebę bycia lubianą przez cały czas, będę za bardzo wspierać i podtrzymywać klienta, co utrudni mu rozwijanie odpowiedzialności i zależności

• Czy czuję potrzebę nieustannego panowania nad sytuacją? - umiejętność aktywnego słuchania zabezpiecza przed nadmiernym kontrolowaniem procesu komunikacji

• Czy wpadam w irytację, kiedy inni nie widzą spraw tak jak ja, lub kiedy klient nie reaguje we właściwy, moim zdaniem, sposób?

• Czy często mam poczucie, że muszę być „wszechmocna”, że aby mówić o sukcesie, muszę sprawić, żeby klientowi „poprawiło się”? - powinnam być zadowolona, gdy widzę, że klient sam zmierza do przyjęcia odpowiedzialności za swoje życie

• Czy jestem tak skupiona na problemach, że zawsze szukam tego, co złe, problemowe, destruktywne, pomijając to, co dobre, korzystne i konstruktywne?

• Czy stać mnie na taką otwartość wobec klientów, jakiej sam oczekuję od nich? - nigdy nie proś nikogo, aby zrobił lub powiedział coś, czego sama nie byłabyś gotowa zrobić lub powiedzieć w podobnej sytuacji

Zmienne związane z klientem

• podejście skoncentrowane na kliencie i psychoanalityczne - wymaga wysokich zdolności werbalnych

• podejście behawioralne - można stosować u osób o mniejszych umiejętnościach werbalnych

• we wszystkich podejściach - pewien poziom motywacji klienta i jego współpraca w procesie pomagania

• w niektórych podejściach - to terapeuta ma zmotywować klienta

• we wszystkich - zakłada się, że relacja pomagania - powinna podnieść gotowość klienta do otwarcia się i zaakceptowania własnej wrażliwości, co sprzyja rozwojowi w sferze afektywnej, poznawczej i behawioralnej

• klient wnosi cechy socjokulturowe - pomagający powinien rozumieć wpływ kultury na:

• rodzaj ekspresji emo

• komunikację werbalną i niewerbalną

• postawy wobec rodziny, przyjaciół i pracy

• postawy wobec przestrzeni, czasu i tempa życia'

• nastawienie do poszukiwania pomocy

• stosunek do kwestii samokontroli, odpowiedzialności, podejmowania decyzji, ról seksualnych, funkcji rodziców, własnej tożsamości

• itd.

Umiejętności komunikacyjne

umożliwiają odbiór przekazów werbalnych i niewerbalnych oraz reagowanie werbalne i niewerbalne na oba

• postrzeganie przekazów niewerbalnych - ukryte uczucia (wskazówki nie dowody); też zwracać uwagę na ekspresję i znaczenie zachowań niewerbalnych wynikające ze specyfiki kulturowej

• słuchanie przekazów werbalnych

• treść poznawcza - fakty i słowa przekazu - łatwiejsze do odczytania

• treść afektywna - werbalna lub niewerbalna - uczucia, postawy, zachowania

- werbalne przekazy afektywne - wprost lub pośrednio - gniew, smutek, strach, radość - często uczucie z jednej kategorii przykrywa uczucie z innej, wiele nazw - dobrze posługiwać się słownictwem odpowiednim dla klienta; kluczowe - słuchać klienta i rozpoznawać jego uczucia, a nie projektować własne

różnica pomiędzy słuchaniem tylko jawnej treści poznawczej przekazu werbalnego a słuchaniem i tego, i przekazu afektywnego = różnica między pomaganiem nieskutecznym i skutecznym

• reagowanie werbalne i niewerbalne

• aktywne słuchanie - skupianie uwagi na werbalnych i niewerbalnych przekazach oraz jawnych i niejawnych myślach i uczuciach klienta; wymaga rozwijania samoświadomości w komunikacji z innymi oraz doskonalenia umiejętności percepcji przekazów;

- pociąga za sobą zdolność do komunikowania autentycznego rozumienia (empatii), akceptacji i troski o klienta, a jednocześnie - lepsze zrozumienie problemu, umożliwiając klaryfikację wypowiedzi klienta

• sprawa zasadnicza - zgodność komunikatów werbalnych i niewerbalnych

• reagowanie niewerbalne: sporadyczne kiwnięcia głową, uśmiech, dotknięcia (?) i gesty rąk, dobry kontakt wzrokowy, żywa mimika, pochylanie się ku klientowi (bliskość fizyczna, bez bariery biurka), umiarkowane tempo mowy oraz mocny, wspierający ton głosu - komunikowanie ciepła, zrozumienia, skupienia i panowania nad sytuacją; musimy dostosować do preferencji klienta - wpływy kulturowe i indywidualne

• reagowanie werbalne

- komunikujemy klientowi, że go naprawdę słyszymy i rozumiemy jego pkt widzenia

- okazujemy naszą zdolność do udzielenia pomocy, nasze ciepło, akceptację, szacunek i troskę

- pomagamy klientowi w zrozumieniu i eksploracji samego siebie oraz w zrozumieniu innych poprzez skupienie się na głównych tematach, klaryfikację niespójności, ujawnienie emocji i dokonanie syntezy głównych trudności i uczuć, jawnych i ukrytych

- reagowanie addytywne (facylitujące), które pomaga klientowi w zrozumieniu własnych myśli i uczuć oraz poszerza znaczenie tego, co starał się zakomunikować - komunikują uwagę, zrozumienie i troskę; nawet jeśli nietrafne rozpoznanie uczucia klienta, reakcja może być uznana za facylitującą

Reakcje jak parafraza lub odzwierciedlenie - nie wnoszą nowego znaczenia - neutralne - brak pogłębienia zrozumienia problemu, nie skupiają się na uczuciach - jeśli często stosuję, powinnam przemyśleć swoje postawy unikania

Reakcje, które zupełnie nie dotyczą przekazu klienta - reakcje subtratywne - niczemu nie służą lub wręcz przeszkadzają

Ważne - dobierać reakcje do czasu i indywidualnych cech klienta; w zbyt wczesnej fazie relacji, jeśli zetkną się z r. addytywną - postawa obronna

• Zaawansowane umiejętności reagowania werbalnego

• minimalne reakcje werbalne

• parafrazowanie

• sondowanie - próba uzyskania bogatszej informacji na jakiś temat - „Powiedz mi coś więcej”

• odzwierciedlanie - komunikowanie klientowi naszego zrozumienia jego trudności i punktu widzenia np. „Bardzo cię złości, kiedy traktują cię jak dziecko”

• klaryfikacja - próba skoncentrowania się na podstawowej treści wypowiedzi klienta lub jej zrozumienia - „Czy chodzi o to, że...”, Pogubiłam się w kwestii..., wydaje mi się, że chcesz powiedzieć...

• sprawdzanie - kiedy pomagający stracił jasność postrzegania zachowań werbalnych i niewerbalnych klienta lub ma przeczucie, które wymaga sprawdzenia - „Czuję, że jesteś na mnie zły. Czy możemy o tym porozmawiać?”, Czy nie wydaje ci się, że.... - pomagający prosi o potwierdzenie lub nie swojego wrażenia lub interpretacji w przeciwieństwie do klaryfikacji, która wysuwa głębsze, jaśniejsze rozumienie

• interpretowanie - gdy pomagający uzupełnia wypowiedź klienta lub stara się pomóc mu w zrozumieniu jego ukrytych uczuć, ich związku z przekazem werbalnym oraz stosunku uczuć i przekazu do bieżącej sytuacji

• konfrontowanie - dostarczenie rzetelnej info zwrotnej o tym, co się naprawdę dzieje; może koncentrować się na kwestii autentyczności lub niespójności - efektywne są tu komunikaty typu „Ja”, eksponowanie własnej odpowiedzialności za konfrontację przez otwarte dzielenie się z klientem swymi autentycznymi reakcjami na niego albo skupianie się na jego unikaniu lub oporze

• informowanie - udzielanie informacji - oddzielić od doradzania

• podsumowywanie - synteza tego, co na sesji, wyodrębnia główne tematy afektywne i poznawcze - rodzaj klaryfikacji

• w fazie zastosowania strategii (roboczej) - interpretowanie, konfrontowanie, informowanie, podsumowywanie; motywowanie/zalecanie, ocenianie/analizowanie, rozwiązywanie problemów

• w fazie budowania relacji (ułatwianie początkowych sesji, wywiadu) - minimalne reakcje werbalne, parafrazowanie, klaryfikowanie, odzwierciedlanie

Doyle - 8 „komunikacyjnych zachowań związanych z rolą” - kontekst dla umiejętności komunikowania się

• uważne słuchanie

• klaryfikowanie

• informowanie/opisywanie

• sondowanie/dociekanie

• podtrzymywanie/wspieranie

• motywowanie/zalecanie

• ocenianie/analizowanie

• rozwiązywanie problemów

Faza budowania relacji i ustalania celów

• kontakt wstępny - wywiad - pomagający zadaje sobie pytanie czy potrafi efektywnie pracować z tym klientem, klient - czy jest gotów obdarzyć szacunkiem i zaufaniem pomagającego i ujawnić swoje prawdziwe trudności - ważne omówienie oczekiwań obu stron;

• ustalenie terminu spotkań - szczerość, ustalenie realiów i priorytetów; komunikowanie, że nie teraz, ale umówienie na konkretny termin - najlepiej podać kilka możliwości, podtrzymanie dążenia klienta do kontaktu (cieszę się, że zwróciłeś się do mnie z tym problemem)

• miejsce, w którym oczekujący nie będą wystawieni na wzrok osób postronnych

• jeśli kontakt z twojej inicjatywy - wyjaśnij powód

• czas trwania - zależy od:

• charakteru relacji - formalna/nieformalna, dobrowolna/niedobrowolna

• natura problemu

• okoliczności (np. instytucja)

• formularz zgłoszenia

• miejsce - gwarantujące poufność; meble, żeby twarzą do klienta, bez bariery, blisko

• harmonogram - trzymać się go, nie przyjmować telefonów, nie pozwalać, żeby ktoś przerywał, wybór pory dnia, w której najlepiej funkcjonują pomagający i klient

• prowadzenie dokumentacji - zapis diagnozy, krótkie sprawozdania ze spotkań; uprzedzić jeśli zamierzamy notatki lub nagrywanie i uzasadnić, powiedzieć, kto będzie miał dostęp, nie poświęcać notowaniu nadmiernej uwagi kosztem klienta

• uczestnictwo innych osób - decyzja z uwzględnieniem specyfiki sytuacji, czy obecność innej osoby pomoże czy zaszkodzi relacji

Etapy fazy budowania relacji:

• inicjacja/otwarcie - sprawić, aby klient bez trudu przeszedł do spraw zasadniczych, aby klient wiedział, że cieszymy się ze spotkania, luźna pogawędka dla zrelaksowania

• zachęcanie klientów do mówienia - stwierdzenia lub wypowiedzi ujawniające info w sposób niezagrażający, otwarty i pośredni - celem jest zachowanie ciągłości komunikacji bez oceniania, konfrontowania i manipulacji; minimalne reakcje werbalne, potakiwanie głową, uśmiech, klepnięcie po ramieniu (!); uwaga: nie pomylić wspierania i zachęcania z uspokajaniem - bo może to być odebrane jako zaprzeczanie powadze problemów, narzucanie wartości i przekonań; lepiej pytania otwarte, a najlepiej w ogóle ograniczyć pytania na rzecz wypowiedzi świadczących o aktywnym słuchaniu

• praca z klientami opornymi - Larrabee - techniki afirmacji - przedstawić różne możliwe rezultaty procesu pomagania i zaproponować poświęcenie kilku sesji na eksplorację tych możliwości przed podjęciem ostatecznej decyzji; reakcje neutralne i addytywne, otwarte wypowiedzi, czasem najskuteczniejsze milczenie; nie wdawać się w grę „Jestem tu tylko po to, żeby ci pomóc” - może być dla klienta zagrażająca, implikuje wszechwiedzę pomagającego; zachęcanie klienta, żeby sam przejął inicjatywę strukturalizowania relacji; jeśli odrzucenie przez klienta - zamiast poczucia winy/krzywdy spróbować sobie uświadomić, które aspekty podejścia mogły to spowodować, zmienić styl - rozsądne dawkowanie humoru lub otwierania się, bardziej jednoznaczne okazywanie wsparcia i akceptacji, wprowadzenie urozmaicenia, np. zmiana tematu rozmowy, odzwierciedlanie oporu, klaryfikacja konsekwencji zerwania współpracy

• klaryfikacja zgłaszanego problemu - aktywne słuchanie, rozważne reakcje; klient może ujawniać kilka problemów - pomóc mu w uszeregowaniu wg ważności; unikanie pośpiechu, powstrzymywanie się od przedwczesnego przechodzenia do rozwiązań

• 3 - określenie struktury/kontraktu - stwierdzić, czy ja potrafię pomóc (lub skierować do innej placówki, być może utrzymać relację, jeśli trzeba poczekać na tę inną placówkę); ustalić, czym jestem w stanie się zajmować a czym nie, wyjaśnić, kto może - powiedzieć klientowi, co mogę, czego oczekuję, jak postrzegam jego oczekiwania i ile czasu mogę poświęcić; zawarcie kontraktu - pisemnego lub ustnego - jasno sformułowany, zrozumiały dla obu stron, otwarty na zmiany

• 4 - intensywna eksploracja problemów - model komunikacji oparty na aktywnym słuchaniu, zdobywanie jak najszerszej wiedzy o kliencie, jego otoczeniu, możliwościach zmiany i dostępnych opcjach, jego wartości, przekonania, postawy, strategie walki i obrony, relacje z innymi ludźmi, nadzieje, ambicje, aspiracje

• 5 - ustalenie możliwych celów - ważne aby pomagający i klient byli zgodni w kwestii celów i aby te cele mieściły się w organizacyjnych ramach terapii; jeśli kilka - zdecydować, który ma priorytet i na jak długo; konkretne i przekładalne na zachowania, ustalenie kryteriów oceny, czy je osiągnięto - ważne i u dorosłych i dzieci - wzrasta motywacja

Opór

• może wystąpić w każdej fazie relacji, zwykle kiedy klient nie współpracuje w budowaniu relacji lub w ustaleniu celów i ich realizacji;

• reakcja klienta na poczucie zagrożenia związane z rozwojem relacji lub ujawnianymi treściami albo na sondowanie i interpretowanie przez pomagającego drażliwych tematów, zanim rozwinie się zaufanie

• Otani - 4 kryteria klasyfikowania oporu:

- ilość werbalizacji -np. mówiąc zbyt mało, ograniczając wypowiedzi do tematów bezpiecznych, odchodząc od tematu, odpowiadając monosylabami

- treść przekazu

- styl komunikacji

- postawa wobec pomagającego i procesu pomagania - nie przychodzenie na sesje, spóźnianie, nieskupianie uwagi

• wskazówka żeby skupić uwagę na cechach wspólnej relacji

• osłabić postawę obronną klienta przez zmianę tempa, tematu, płaszczyzny rozmowy, komunikowanie wsparcia i akceptacji

• po ugruntowaniu relacji - odzwierciedlić uczucie oporu, wspólnie zdecydować, jak postępować

• zredukować przez zmianę strategii lub skierowanie do innego źródła pomocy

• daremna gra „moje na wierzchu” - próba przełamania oporu wywołuje frustrację, napięcie, złość

• bardziej korzystne - towarzyszenie klientowi w oporze w niezagrażający, zapewniający wsparcie sposób

• jeśli wszystko zawiedzie - przerwa w sesjach - umożliwi zyskanie silniejszego poczucia kontroli nad tym, co się dzieje

• zwykle opór - problem klienta, ale może wynikać z niewłaściwego zachowania pomagającego, np. braku empatii

Faza 2: zastosowanie strategii

nie spieszyć się z przejściem do tej fazy, dopóki nie upewnię się co do istoty problemu, nie sklaryfikuję go i nie uzgodnię z klientem, czy chce coś z tym problemem zrobić

Etapy (6):

1. obopólna akceptacja zdefiniowanych celów i zamierzeń -

• relacja musi koncentrować się na obszarach problemowych istotnych dla klienta, a nie na trudnościach, nad którymi klient powinien pracować zdaniem pomagającego

• jeśli ograniczenia czasowe/liczby sesji - przedefiniować cele, umówić się na dodatkowe prywatne spotkania albo wystąpić do kierownictwa o zezwolenie na dalsze sesje

• interpretacja problemu klienta i określenie celów i zamierzeń na podstawie teoretycznej - pomocne w wyborze strategii

• w miarę szeroko zakrojona - sfera afektywna, poznawcza, behawioralna, kontekst środowiskowy - strategie ekologiczne i systemowe

planowanie strategii

• podobny do procesu podejmowania decyzji - rozważenie opcji i wybór najbardziej efektywnej lub kombinacji strategii dla konkretnej osoby w danym czasie

3. użycie strategii

• pomagający może spontanicznie zmienić strategię i ok, jeśli klient wie, co się dzieje i zgadza się na zmianę

• wypróbowanie nowych technik - powiedzieć, że chcemy wypróbować; ostrożnie i pod nadzorem kogoś bardziej wykwalifikowanego

• zależy od czasu

• strategie ułatwiają uczenie się; w połączeniu z silną relacją pomagania mogą przyspieszać emocjonalne, poznawcze i behawioralne zmiany u klienta

4. ewaluacja strategii

• od chwili rozpoczęcia stosowania strategii

• jeśli nieskuteczna - konieczna ponowna analiza i diagnoza sytuacji

• trudna, bo strategie nie zawsze prowadzą do obserwowalnych zmian - najlepiej ocena na podst. zmian zachowania klienta - mogą być odzwierciedleniem zmian poznawczych i afektywnych

• zmiana zachowania nie tylko w relacji, ale uogólniona na inne sytuacje w życiu klienta

• obie strony mogą poszukiwać kryteriów ewaluacji i weryfikować je

• istotny moment, bo wzloty i upadki, nowe sposoby myślenia i działania potrzebują czasu na utrwalenie

• może skłonić pomagającego do decyzji o nowej strategii, pracy nad innymi celami albo zakończeniu relacji - w dokonywaniu wyboru uczestniczy klient

5. zakończenie - istotna część - zarówno zakończenie sesji, jak i całej relacji

• zakończenie sesji - kilka minut przed: zbliżamy się do końca (werbalnie lub nie) - pozwala na podsumowanie co zdarzyło się podczas sesji, upewnienie się, że obie strony są zgodne; wyznaczenie zadań na czas między sesjami lub zaplanowanie kolejnych sesji; jeśli silne emocje - potrzebny czas, żeby odzyskać spokój (obie strony)

• zakończenie relacji pomagania - 4 formy:

• pomagający i klient mają poczucie, że wszystkie cele zostały osiągnięte - smutek z powodu utraty istotnej relacji, lęk separacyjny - eksploracja

• pomagający inicjuje zakończenie zanim wszystkie cele zostały osiągnięte - ważne uprzedzenie wcześniej i eksploracja uczuć; optymalne - załatwienie skierowania do innego doradcy

• termin narzucony z zewnątrz

• klient przedwcześnie kończy relację z własnej inicjatywy - ucieczka od sytuacji budzącej lęk; pomagający: poczucie bezużyteczności i braku kompetencji; może być problem klienta albo pomagającego (nie potrafił zbudować relacji albo wybrał nieodpowiednią strategię)

• niezależnie od rodzaju zakończenia - wsparcie i deklaracja gotowości pomocy w przyszłości w razie potrzeby

• Ward - dla dwóch pierwszych typów - 4 etapy facylitujące i wzmacniające efekty relacji pomagania

• ocena stopnia, w jakim osiągnięto cel - klient: lista zmian behawioralnych, omówienie myśli i uczuć z nimi związanych, omówienie jak wpłynęło na poczucie własnej wartości, relacje z ludźmi, funkcjonowanie w pracy i szkole, zdolność do planowania dalszych działań

• zamknięcie spraw związanych z relacją - rozmowa o uczuciach

• przygotowanie do samodzielności i transfer umiejętności - konkretne plany na przyszłość

• sesja końcowa - może polegać na swobodniejszej, bardziej towarzyskiej rozmowie, plan oceny efektów i możliwość dalszych kontaktów telefonicznych lub bezpośrednich

• przeciąganie etapu zakończenia - redukcja lęku, zapewnienie kontaktu postterapeutycznego, umożliwienie ewaluacji przy zachowaniu niezbędnego wsparcia

6. kontakt postterapeutyczny (follow-up) -

• sprawdzanie, jak klient radzi sobie z tym, co było problemem, po zakończeniu relacji pomagania

• pomagający musi odróżnić prawdziwy kontakt postterap. od przedłużenia zależności - klienta lub własnej

Teoria kryzysu i interwencja kryzysowa

• w krótkim czasie z wykorzystaniem określonych umiejętności i strategii - pomoc osobie przeżywającej kryzys w uporaniu się ze wzburzeniem emo wywołanym konkretną sytuacją lub zdarzeniem

• aktywne, dyrektywne, krótkotrwałe oddziaływanie

• od zapewnienia bezpośredniego kontaktu i wsparcia do załatwienia intensywnego leczenia lub terapii

• teoria kryzysu poszerzona o teorię zdarzeń traumatycznych (traumy) i katastrofy

• może koncentrować się na jednej lub kilku osobach

Co to jest kryzys?

• stan powstający wtedy, kiedy człowiek całkowicie traci równowagę emo pod wpływem nieoczekiwanego i potencjalnie szkodliwego zdarzenia lub trudnego okresu przejściowego w toku rozwoju

• ograniczony w czasie (w przeciwieństwie do stresu)

• zazwyczaj nieoczekiwany i nieprzewidywalny

• efekt zaskoczenia może powodować intensyfikację reakcji

• poczucie, że utraciliśmy kontrolę i władzę nad sobą i nad biegiem naszego życia

• potoczne terminy: utrata równowagi, dezorientacja, załamanie

• powszechne reakcje: apatia, przygnębienie, poczucie winy, utrata poczucia własnej wartości

• ludzie w kryzysie odkrywają, że ich dotychczasowe sposoby radzenia sobie z trudnościami nie zdają egzaminu, rośnie lęk i frustracja

• kryzys to reakcja emo na sytuację, a nie sama sytuacja

• to, jak ktoś reaguje zależy od jego wcześniejszych doświadczeń, stylu życia, filozofii życiowej, też wpływy zmiennych socjokulturowych

Rodzaje kryzysów

1. kryzys związany z brakiem informacji i/lub kompetencji - np. nie wie jaką drogę życiową wybrać

2. spodziewany przełom życiowy - np. zawarcie małżeństwa

3. stres urazowy - np. katastrofa, gwałt

4. kryzys związany z dojrzewaniem/rozwojem - np. tęsknota studenta po raz pierwszy długo poza domem

5. kryzys psychopatologiczny - kryzys emo, do którego przyczyniają się wcześniejsze zaburzenia psych

6. nagły przypadek psychiatryczny - sytuacja kryzysowa, w której ogólne funkcjonowanie jednostki ulega pogorszeniu, wskutek czego staje się ona życiowo niekompetentna lub niezdolna do odpowiadania za siebie, czyli niebezpieczna dla siebie i innych

Teoria kryzysu

• oparta na pracy Erica Lindemanna

• kryzys wiąże się z pewnego rodzaju stratą, wymaga żałoby - element żałoby: ekspresja emocji i silne cierpienie - ok. 6 tygodni

• Lindemann i Caplan - program na rzecz zdrowia psych

• ludzie wybierają przystosowawczy lub nieprzystosowawczy sposób radzenia sobie z problemami - wybór ma wpływ na ich późniejsze zdolności przystosowawcze i zdolność do przetrwania kryzysu - ludziom można pomóc w rozpoznaniu, zrozumieniu i opanowaniu psychologicznych wyzwań, które niesie ze sobą żałoba i wszelkie inne kryzysy

• Caplan - 4 fazy reakcji kryzysowej

• faza wstępna - jednostka zaczyna odczuwać napięcie i próbuje utrzymać równowagę emo przy użyciu nawykowych sposobów rozwiązywania problemów

• wzrost napięcia, jednostka odczuwa niepokój i zaczyna funkcjonować nieskutecznie, sięga po strategię prób i błędów

• silne napięcie, wymagające uruchomienia dodatkowych zasobów i nowych strategii rozwiązywania problemów - jeśli powodzenie w tej fazie - będzie w stanie przedefiniować problem i pogodzić się z nim albo go rozwiązać

• jeśli problem nie został rozwiązany w poprzednich fazach - może doprowadzić do poważnej dezorganizacji osobowości i załamania emocjonalnego

Wg Lindemanna i Caplana osoba przeżywająca kryzys jest w pewnym krótkim okresie podatna na głębokie zmiany i wtedy właśnie można jej skutecznie pomóc. Ważnym elementem interwencji kryzysowej są relacje ze znaczącymi innymi.

Niezakończona żałoba po wcześniej doznanych stratach, niekoniecznie związana z kryzysem lub urazem, ma wpływ nie tylko na codzienne funkcjonowanie jednostki, ale także na jej sposób reagowania na kryzysy w przyszłości - ważne, aby pomagający zebrał info nt. wcześniejszych doświadczeń klienta związanych ze stratą lub przemocą, co pozwoli mu zaplanować strategie pomocy, które wzmocnią styl radzenia sobie klienta z trudnościami.

Spójność z teoriami pomagania:

• psychodynamiczna - związek między kryzysem a wcześniejszymi doświadczeniami

• fenomenologiczna - egzystencjalne podejście do interwencji kryzysowej, nacisk na „tu i teraz”, pozytywny, rozwojowy potencjał kryzysu, wykorzystanie wspierającej relacji ze znaczącymi innymi i z empatyczną osobą pomagającą, co pozwala klientowi na ekspresję intensywnych uczuć bez zaburzeń w funkcjonowaniu

• poznawcze - koncentracje pomagającego na właściwej ocenie poznawczej kryzysu przez klienta i korygowaniu jego błędnego lub irracjonalnego sposobu myślenia

• poznawczo-behawioralne - sposób rozumienia wzmocnień i teoria rozwiązywania problemów

• ekologiczne i systemowe - interpretacja zdarzenia w kontekście znaczących relacji jednostki - czynniki pogłębiające kryzys i źródła mocy

• wielokulturowe - wiedza o wpływie rasy, macierzystej kultury, klasy społecznej, orientacji seksualnej

Interwencja kryzysowa

• cel - dostarczenie maksymalnego wsparcia jednostkom i ich rodzinom, by umożliwić im jak najszybsze odzyskanie równowagi psychicznej

• 6 głównych cech:

1. skoncentrowana na konkretnych, ograniczonych w czasie celach terapeutycznych - redukcja napięcia i konstruktywne rozwiązanie problemów

2. klaryfikacja i trafna diagnoza źródeł stresu oraz znaczenia stresu dla klienta - element: aktywna i dyrektywna restrukturyzacja poznawcza

3. pomaga klientowi rozwinąć przystosowawcze mechanizmy rozwiązywania problemów

4. zorientowana na rzeczywistość - koncentracja na sposobie percepcji sytuacji, konfrontowaniu zaprzeczeń i zniekształceń w myśleniu oraz dostarczeniu wsparcia emocjonalnego

5. wykorzystanie istniejącej sieci relacji klienta w celu zapewnienia wsparcia

6. może być wstępem dla dalszej terapii

model BASIC ID Lazarusa - schemat wszechstronnej diagnozy

Fazy i etapy interwencji kryzysowej

1. Faza 1 - Budowanie relacji

• etap 1 - inicjacja/otwarcie

• etap 2 - klaryfikacja zgłaszanego problemu/diagnoza problemu kryzysowego

• etap 3 - ustalenie struktury/kontraktu relacji pomagania

• etap 4 - intensywna eksploracja sytuacji kryzysowej i reakcji klienta na kryzys

• etap 5 - omówienie możliwych celów i zamierzeń oraz ograniczeń czasowych interwencji kryzysowej

2. Strategie

• Etap 1 - obopólna akceptacja obranych celów i zamierzeń interwencji kryzysowej

• Etap 2 - Planowanie strategii

• Etap 3 - Zastosowanie strategii

• Etap 4 - Ewaluacja strategii

• Etap 5 - Zakończenie o rozwiązaniu kryzysu

• Etap 6 - kontakt postterapeutyczny

Terapia krótkoterminowa

• 10 lub mniej sesji

• 4-etapowy model pomagania opracowany przez Watzlawicka, Weaklanda i Fischa

1. opisz problem w konkretnych kategoriach behawioralnych - jaką funkcję spełnia problem, jaki ma cel, jakie zyski przynosi klientowi

2. zbadaj uprzednie próby rozwiązania problemu

3. doprowadź do jasnego zdefiniowania zmiany, która ma być osiągnięta

4. sformułuj i wprowadź w życie plan przeprowadzenia zmiany

• koncentracja na rozwiązaniach

• podejście aktywne, dyrektywne, zorientowane na teraźniejszość i przyszłość

• już na pierwszym spotkaniu należy stworzyć właściwą relację pomagania i zdefiniować problem

Formy organizacyjne interwencji kryzysowej

• telefony zaufania - niezbędna umiejętność aktywnego słuchania, ułatwiająca nawiązanie dobrego kontaktu, cierpliwości powstrzymywanie się od ukierunkowywania podczas rozmowy z klientem, umożliwiająca trafne określenie natury i wagi problemu; cierpliwość, spokój i gotowość do zaangażowania się

• pogotowie doradcze - czasem musi udać się do ofiary kryzysu, może zobaczyć klienta w jego otoczeniu i na miejscu wykorzystać dostępne źródła pomocy, takie jak rodzina i sąsiedzi; pomagający może osobiście zaangażować się w rozwiązanie problemu, np. znaleźć opiekę do dziecka itp.; wymaga bezgranicznej cierpliwości i poświęcenia; aktywny typ poradnictwa, który wymaga pełnego uczestnictwa w życiu społeczności; kluczowa - umiejętność empatycznego słuchania

• pomoc w przypadku poważnych katastrof - skoordynowane działania zespołowe; pierwszy krok - szybkie rozpoznanie powagi sytuacji i zakresu potrzeb

Umiejętności potrzebne w interwencji kryzysowej

• opanowanie, zdrowy rozsądek i umiejętność przekazywania innym wiary we własne siły

• aktywne słuchanie

• rozróżnianie empatii i współczucia (to drugie może opóźniać wyjście z kryzysu, przedłużając zależność klienta od pomagającego) - po wstępnym okresie wentylacji emocji, kiedy ofiara opisuje bardzo szczegółowo przeżywany kryzys, dojściu do równowagi sprzyja skupienie na przyszłym działaniu, a nie na tym co się stało

• koncentracja na silnych stronach klienta oraz jego minionych i obecnych pozytywnych doświadczeniach

• pytania mające na celu ustalenie jaką należy obrać strategię interwencji - poza szybkim uzyskaniem info, wciągnięcie klienta w proces interpretowania reakcji kryzysowej i uczestnictwo w strategiach przystosowawczych

• reakcja na kryzys związany ze stratą (rozwód, śmierć bliskiej osoby) - inne fazy - szok i zaprzeczenie - w tej fazie empatyczne zrozumienie

• konfrontacja - wykazanie odmiennych aspektów lub różnych konsekwencji sytuacji kryzysowej, stymulacja klienta do bezpośredniego działania - konfrontacja wroga vs. Konstruktywna - ważny ton głosu, postawa ciała, mimika pomagającego, k. konstruktywna - też potwierdzenie mocnych stron klienta i jego zdolności do wyboru działania; podstawowe znaczenie ma dobro klienta; powinna być asertywna, nie agresywna, zgodna z celami pomagania

9

---