Antropologia filozoficzna. Notatki z wykładów.
13.10.2010
Filozofia człowieka stara się potraktować człowieka jako całość.
W pewnym sensie stara się uzupełnić braki poszczególnych nauk, które także traktują o człowieku.
Demokryt (V w.p.n.e)- człowiek jest tym, co wszyscy znamy; nie ma nic bliższego człowiekowi niż on sam
Max Scheler (XX w.)- człowiek sam dla siebie stał się problemem
K. Jaspers (XX w.)- człowiek jest czymś więcej niż to, co możemy o nim powiedzieć i mogą powiedzieć nauki
Sokrates- „poznaj samego siebie”; na zasadzie odróżnienia ludzkiego istnienia od innych istnień i od Boga
Cassierer (XX w.)- animal simbolicum- tylko ludzie tworzą znaki, potrafią je interpretować i wykorzystywać do komunikowania się z innymi ludźmi; człowiek jako twórca kultury
F.Schleiermacher (XIX w.)- to religijność wyróżnia człowieka ze świata zwierząt
Zasadniczo na przestrzeni wieków zmagały się dwie wizje człowieka:
Człowiek jest stworzony na wzór Boga- teocentryczna
Człowiek jako twórca samego siebie i ten, który może przekształcać przyrodę- antropologiczna
Termin „antropologia filozoficzna” jest związany z Kantem jako jego twórcą.
4 pytania Kanta (Co mogę wiedzieć? Co powinienem czynić? Czego się mogę spodziewać? Kim jest człowiek?)- na pierwsze 3 pytania odpowiada dotychczasowa nauka; na 4. pytanie odpowiada antropologia filozoficzna.
Rys historyczny:
Kosmologia- świat jako spójna całość, a człowiek ma w nim swoje stałe miejsce
Chrześcijaństwo- nowy obraz człowieka, którego miejsce jest poza tym światem; dlatego też czuje się samotny i słaby
Nowożytność- u człowieka zanika poczucie bycia w centrum (odkrycia Kopernika, filozofia Pascala); Bo nie jest już zapewniającym opiekę stwórcą- ojcem; to wyobcowanie właściwie jest obecne do dziś
27.10.2010 (c.d)
4. Współczesność- człowiek musi sam sobie odpowiedzieć na pytanie kim jest;
Obecny kryzys, rodzaj zawieszenia, pustki -> Kierkegaard, Nietzshe/
3 klasyczne definicje człowieka:
Człowiek to zwierzę rozumne- ANIMAL RATIONALE- Seneka, Augustyn, Kant
Poźniej pojawia się „logos”; człowiek potrafi posługiwać się abstrakcyjnym myśleniem i odróżnia dobro od zła, potrafi oceniać -> nie jest już zwierzęciem
(brakuje mi tutaj nazwy- trzeba uzupełnić)
Pojawia się w Starym Testamencie. Wskazuje na podobieństwo do Boga. Podkreśla wyjątkowość człowieka.
(tu podobnie)
Pico della Mirandola (XV w,) „Mowa o godności człowieka”.
Człowiek jest pozbawiony ograniczeń, sam ma określić swoją naturę. Człowiek jako twórca, który sam ma siebie tworzyć. Człowiek jest wolny do tworzenia siebie; człowiek sam określa swój los poprzez swoje działanie, a wszystko co żyje posiada naturę warunkującą działanie - jedynie ludzka natura jest wolna.
Każda z powyższych koncepcji została w jakiś sposób zakwestionowana:
Ad. 1) Mikołaj Kopernik- człowiek nie jest w centrum świata, a Ziemia jest „lokalna naroślą w rzeczywistości kosmicznej” (mam napisane, ze to Quine, nie jestem pewna czy dobrze cytowane)
Ad. 2) Odkrycia w dziedzinie rewolucji. Człowiek jest „rezultatem” rewolucji.
Ad. 3) Powstanie psychologii świadomości w XIX i XX w. Z. Freud podważa tezy Kartezjusza, że człowiek jest w pełni świadomy i rozumny.
10.11.2010
Człowiek a zwierzę.
Koncepcje człowieka wg. Darwina i Kopernika uderzały w wyjątkowość człowieka.
Tzn. Ziemia jest jedną z planet i jest bardzo mała względem wielu innych
Darwin natomiast umieścił człowieka pomiędzy gatunkami.
Kartezjusz- jego koncepcja res extensa oraz res cogitans przyczyniła się do rozwoju nauki
Najważniejsze kwestie:
Obecnie istnieje skłonność do eksponowania faktu, że cechy dotychczas uznawane za charakterystyczne dla człowieka są przypisane także zwierzętom -> emocje takie jak: smutek, zazdrość itd. oraz inteligencja, tworzenie społeczeństw, porozumiewanie się
Freud- kultura tylko tłumi zwierzęce instynkty człowieka
Zwierzęta są przystosowane do warunków, w których się rodzą. Jeśli chodzi o człowieka to pomimo, że jest słabszy biologicznie (nie umie walczyć o byt jak zwierzę) to potrafi lepiej niż zwierzę przystosowywać się. Sam może sobie stworzyć warunki, które pozwolą mu lepiej życ -> dlatego, że ma rozum.
Herder (podobnie Nietzshe)- człowiek w odróżnieniu od zwierząt nie jest przystosowany do każdych warunków, ale ta jego słabość paradoksalnie stanowi o jego sile, ponieważ może on wybierać, co zrobi ze sowim życiem, nie jest ograniczony przez naturę -> rozum + wolna wola (Kant)
Konrad Lorenz- obserwował gęsi i dostrzegł wiele cech wspólnych z człowiekiem. Ponadto twierdził, że zwierzęta reagują instynktownie na niemal każdy bodziec.
Człowiek przechodzi proces pomiędzy bodźcem do działania a reakcją na ten bodziec -> sam stwarza sobie warunki tego procesu, projektuje, porównuje.
Nietzshe- człowiek jest na linie pomiędzy zwierzęciem a nadczłowiekiem; jest niedookreślony, a zwierzę rodzi się określone.
H.Plessner-
człowiek ma pozycjonalność ekscentryczną -> tzn., że rozpatruje swoją pozycję we wszechświecie, wychodzi na zewnątrz od środka siebie (np. dowcip -> człowiek jako jedyny potrafi śmiać się z siebie)
zwierzęta mają pozycjonalność centryczną (wiadomo o co chodzi)
24.11.2010
Soma/ psyche
Dawniej człowiek nie miał poczucia odrębności, bo był mocniej związany ze społeczeństwem.
Powstanie języka zaczęło konstytuować świadomość człowieka.
Homer dostrzega odrębność ciała od duszy.
Platon- psyche stanowi istotę człowieka
„Fajdros”, „Fedon”:
dusza zniewolona przez ciało
dusza w tym więzieniu nie potrafi właściwie poznawać
ciało na ziemi jest połączone ze złem
trzeba „uciekać” z tego świata, by być szczęśliwym
Woźnica (w „Fajdrosie”):
pierwszy koń posłuszny -> rozum, dzielność
drugi koń narowisty -> namiętność, pożądanie; strąca duszę na ziemię
Głowa- rozum;
Serce i płuca- impulsywna dusza;
Podbrzusze- pożądliwa dusza.
Człowiek jest instrumentem w rękach bogów. Dusza wyróżnia człowieka i kieruje go ku temu, co ziemskie.
Daimonion- głos sumienia; mówi, czego nie wolno robić człowiekowi
Kompromis Platona- między duszą a ciałem obecna jest jednak harmonia, która wyrażana jest poprzez gimnastykę, skupienie się na rozwoju ciała, wyciszenie (olimpiady).
Brak tej harmonii szkodzi. Nie mniej jednak, gdyby ciałem nie kierowała dusza byłoby ułomne. A gdyby było ułomne to dusza w takowym nie mogłaby się ujawnić -> dopełniają się wzajemnie.
Arystoteles:
nierozerwalna łączność ciała i duszy
dusza jest formą ciała ludzkiego
wszystkie organizmy żywe posiadają dusze
czynnik materialny i duchowy
umysł jest pozaludzki; bierny/ czynny
Kartezjusz: dualizm substancji -> substancja jako dusza i substancja jako ciało
Jest to koncepcja Arystotelesa w radykalnej formie. Każda z nich (subst.) istnieje w pełni, jeśli jest sama.
Problem- jak dusza i ciało oddziałują na siebie, jeśli są tak rożne? Jak to jest możliwe, że jednak są w harmonii?
8.12.2010
Dusza/ ciało
Ciało:
jako element organicznego świata
jako moje własne
Tylko człowiek może dystansować się od świata, do którego przynależy. Jest zdolny do refleksji, a to z kolei pozwala dystansowa mu dystansować się także od ciała (Plessner).
Dualizm duszy i ciała najmocniejszy u Kartezjusza.
Herder- człowiek jest czymś niedokończonym.
Scheler, Plessner, Marcel, Jaspers, Heidegger -> jako egzystencjaliści mówili o tym, co człowiek może zmienić w sobie
Doświadczanie ciała (być a mieć):
Jako przedmiot- jedno z wielu, które można opisać; dla podmiotu- przedmiot
Jako podmiot- dla mnie samej; ja jako człowiek jestem duszą, a ciało „mam”;
tzn. „mam nogę”, „mam rękę” a NIE- „jestem nogą”, „jestem ręką”.
Doświadczenie ciała poprzez:
kontakt z drugim człowiekiem
poczucie własnej cielesności; np. podczas pracy fizycznej
Jak funkcjonują razem dusza i ciało?:
Dusza oddziałuje na ciało
Ciało na duszę
Współistnienie duszy i ciała; przebiegają równolegle (np. Spinoza); dualizm wskazuje na indywidualne zadania każdej z części- dusza, ciało
5.01.2011
HOMO LABORANS:
Dzięki pracy człowiek przezwycięża siebie; pokonuje swoje granice. Podobną funkcję mają podróże.
Dzięki pracy człowiek poznaje swoje możliwości
HOMO FABER- człowiek rzemieślnik
Praca jest jednym ze sposobów władanie światem
Sztuka jest kolejnym; jest to działalność przeobrażeniowa
Sztuka pozwala przekroczyć czas. Życie sztuką jest życiem zwielokrotnionym o życie bohaterów, przygód itd.
HOMO AESTHETICUS:
Potrzeba ekspresji.
Czym jest zjawisko kultury?:
jest wytworem natury na drodze ewolucji (Freud, Huxley)
kultura nie jest dziełem natury:
- metafizyczna teoria źródła kultury (oświecenie)
-antropologiczna -> H. Plessner, A. Gehlen, M. Scheler:
Człowiek może sam siebie określać, gdyż jest on istotą niedookreśloną. Istnieje dystans pomiędzy instynktem a działaniem człowieka. Człowiek dystansuje się od świata, np. od brzydoty, bo nawet z niej może uczynić wartość, tylko człowiek jest zdolny do takich przeobrażeń.
Kultura jest systemem odciążeń, odłożeniem reakcji biologicznej w człowieku „na później”.
Plessner- człowiek jest jedyną istotą, która może powiedzieć światu „nie”.
Duch ludzki: jest twórczy, jest źródłem działalności człowieka; wolność jest przyczyną sprawczą działania człowieka
HOMO CREATOR:
człowiek twórca
dzięki wolności jest zdolny w jakimś sensie do przekraczania czasu i przestrzeni
E. Cassirer- człowiek sam nabywa podstawowych struktur świadomości; nie ma uwarunkowań biologicznych
Animal symbolicum- człowiek tworzy symbole
HOMO LUDENS- ten, który się bawi; człowiek tworzy rozrywkę, gdyż doczuwa taka potrzebę
19.01.2011
Pytanie o naturę ludzką
Victor Frankl- szkoła współczesnej psychoterapii- leczenie nerwic, psychoz itp.; twórca koncepcji homo patiens.
HOMO PATIENS- człowiek cierpiący
Człowiek to byt warstwowy:
Biologiczna
Psychiczna
Duchowa
Człowiek jest bytem warstwowym, nie mniej jednak jest jednością za sprawą warstwy duchowej (ducha).
Osoba duchowa podporządkowuje sobie pozostałe warstwy. W związku z tym ta duchowa jest w hierarchii najwyżej. Zgoda na swój organizm wynika z bycia osobą. Człowiek to organizm psychofizyczny a nie dusza i ciało.
Fakultatywny neopsychiczny antagonizm:
Człowiek jest bytem wewnątrz sprzecznym
Człowiek jako osoba chce się zdystansować do organizmu
Człowiek potrafi opanować np. swoje emocje
Logoterapia Frankla:
Pokazuje sens bez względu na wszystko
Ponad organizmem psychofizycznym jest coś jeszcze; to, co każe nam zająć określoną postawę np. wobec choroby, sprzeciwiać się jej, walczyć z nią
Człowiek sam musi znaleźć ten sens a negatywne sytuacje są tylko okazją do działania człowieka jako osoby
Funkcje organizmu dla osoby:
Ekspresyjna- osoba wyraża się poprzez organizm psychofizyczny; pokazuje, kim jest
Instrumentalna- to, kim człowiek jest ujawnia się poprzez organizm; człowiek posługuje się nim, mając na uwadze jakiś cel.
Osobę cechuje dynamika. Człowiek może zdystansować się od popędów itp. Człowiek jest ciągłym ruchem, a jego wynikiem jest konkretna decyzja.
Osoba nie jest ciałem, duszą ani organizmem itp. Jest ponad tym.
Osoba:
Byt powinnościowy- wychodzi na zewnątrz; świat ku, któremu się kieruje
Byt możnościowy- to, co wewnątrz; możliwość stawania się sobą
Człowiek jest tym, kim będzie a nie kim jest.
Odpowiedzialność i sumienie są moralnymi wymiarami stawania się człowiekiem.
Esencja wyraża się w tym, że człowiek jest nakierowany na wartości, a ich realizowanie jest celem.
Człowiek jest istotą przepełnioną dążeniem do sensu. Człowiek spełnia sens na drodze realizowania wartości
XX wiek jest wiekiem frustracji, czyli brakiem owego spełnienia -> człowiek jest wolny „od”, ale nie wie jak być wolnym „do” tego, kim będzie
„Jestem tym, kim będę”= moja istota jest moją powinnością. Istota nie jest nam dana.
Sens życia jest związany z daną jednostką. Tzn., że nie ma sensu „w ogóle”. Każdy może mieć swój własny, jaki chce.
Poszukiwanie sensu jest człowiekowi zadane, ma charakter powinnościowy.
Człowiek ucieka od poczucia bezsensu. Formą tej ucieczki jest np. alkohol, narkotyki. Frankl twierdzi, że to pułapka, polegająca na tym, że bezpośrednie dążenie do szczęścia wcale go nie przynosi.
Wartości:
Przeżyciowe- doznania, przeżycia
Twórcze
Wartości związane z postawą cierpienia- realizowanie tej wartości jest najbardziej wymagające. Człowiek w cierpieniu może pokazać, kim jest. Cierpienie otwiera człowieka.
13. 10. 2010r.
Antropologia filozoficzna - od kiedy i dlaczego tak późno się pojawiła?
D. Hume Traktat o naturze ludzkiej
Dilthey o tym, czym jest człowiek mówi jego historia.
Każda nauka redukuje człowieka do swojej dziedziny
Filozofia człowieka stara się dać całościowy zintegrowany obraz człowieka
DEMOKRYT V-IV czym jest człowiek to każdy wie, tym co wszyscy znamy
MAX SCHELLER XX człowiek stał się sam dla siebie problemem, uzyskał świadomość
KARL JASPERS człowiek to coś więcej niż można o nim powiedzieć (niż to jak nauki go określają), człowiek sam siebie nie znam do końca
SOKRATES poznaj samego siebie.
Definiowanie jest wyróżnieniem człowieka. Odrębność człowieka wobec innych istnień (wobec Boga i wobec zwierząt)
PLESSNER człowiek to pół-zwierzę pół-duch
ARYTSOTELES człowiek to zwierzę rozumne (Animal rationale)
C…..? (Animal symboli cum)
PASCAL człowiek to trzcina myśląca
SCHLEIERMACHER człowiek to religijna istota
GEHLEN kultura określa czym jest człowiek
1. teorie teocentryczne (św. Augustyn, św. Tomasz z Akwinu)
2. teorie antropocentryczne - > człowiek jest niezależny, może przekształcać przyrodę, tworzy królestwo
na ziemi, chce być bogiem. W czasach nowożytnych rozwój nauk głosił potęgę człowieka uzyskiwał
władzę.
~ANTROPOLOGIA FILOZOFICZNA ~
>> Od Kanta 4 zasadnicze pytania, odpowiedzi na nie dają określone dziedziny filozofii
- co wiedzieć? (metafizyka)
- jak żyć? (etyka)
- na co mieć nadzieje? (religia)
- czym jest człowiek? (antropologia filozoficzna) nie daje odpowiedzi na zagadnienie szczęścia itp.
Dzieje filozofii pokazują człowieka jako coś w odniesieniu do czegoś poza nim. W kosmosie
człowiek jest częścią podlegającą całości praw i nie ma tam poczucia bezpieczeństwa. Człowiek jest
zadomowiony w świecie -> doskonałej, zamkniętej, rozumnej, harmonijnej całości.
Chrześcijaństwo: św. Augustyn:
Miejsce człowieka jest nie z tego świata. Człowiek jest rozdarty między Niebem a Ziemią. Czując się
stworzeniem Bożym ma punkt odniesienia, wzór i cel życia -> ma jasną pozycję.
Narasta wyobcowanie ze świata Boskiego i Ziemskiego
Nietzsche Bóg umarł człowiek nie jest dzieckiem Boga
W nowożytności to wyobcowanie się wzmaga.
Scheller --> współcześnie jesteśmy pierwszą epoką w której człowiek staje się dla siebie problemem (wiek
XX) rozwój filozofii człowieka
27.10.2010r.
Grecy: człowiek jest częścią kosmosu, byt niedoskonały, zależny.
Chrześcijaństwo: zbawienie jest możliwe gdy człowiek zawierzy Bogu - człowiek jest na obraz Boga
Zmiana obrazu i miejsca człowieka w świecie jakie dokonywały się w ciągu dziejów:
Definicje człowieka:
1) ARYSTOTELES człowiek to zwierzę rozumne (animal rationale (Seneka, Kant, św. Augustyn)). Człowiek
posługuje się rozumem, może mówić, przekazuje oceny (moralne); w człowieku można dostrzec
szczególną cechę rozróźnianie dobra i zła. Pojęcia moralne są ogólne, abstrakcyjne, bez desygnatów w
rzeczywistości, tylko człowiek może się tym posługiwać. //Myślący i mówiący//
2) Stary Testament człowiek stworzony jest na obraz i podobieństwo Boga, posiada pewną wyróźniającą
cechę , wyjątkowość (istotą człowieka jest to ze musi się upodabniać ) // na podobieństwo Boga//
3) G.P. Mirrandola - „o godności człowieka”. Człowiek jest w środku świata, nie jest niebiański i nie jest
ziemski. Ma wolę wolną do kształtowania swojego życia, otoczenia, rzeczywistości. Nie ma narzuconych
ograniczeń - człowiek sam określa swoją naturę (nie anioł i nie zwierzę). Człowiek jest wolny do
tworzenia siebie. // kształtuje siebie wg własnej woli//
Te definicje zostały zmodyfikowane i zakwestionowane mniej lub bardziej:
Ø Galileusz (Kopernik) człowiek nie może być w środku wszechświata, gdyż Ziemia nie jest w centrum.
Ø Darwin (Goethe) biologiczne ujęcie - człowiek nie całkiem różni się od zwierzęcia. Człowiek jest
wynikiem ewolucji / neodarwinizm - połączenie ewolucji i teorii dziedziczności
Ø Psychologia świadomości (Z. Freud) człowiek nie jest Panem siebie. Nie wszystko dostępne jest
ludzkiemu rozumowi. Człowiek jest świadomy.
Ø Schopenhauer ??
24.11.2010r.
Problem duszy i ciała (psyche i soma) i ich wzajemny stosunek.
Pierwotna wspólnota nie stawiała człowiekowi problemu duszy i ciała
Ø Platon: (myślenie funkcjonujące do dziś) o duszy jako istocie człowieka, „Fajdros” - obraz
zaprzęgu (woźnica i 2 konie) 3 części duszy (zniewolona przez ciało, ciało jest więzieniem duszy
- dusza przez to ma ograniczony dostęp do poznania (Fedon) ciało ukazane jest jako przeszkoda
dla duszy. W metaforze jaskini - człowiek (ciało) jest zniewolony kajdanami. Jak widzimy ludzie
muszą dogadzać ciału, przez to nie ma czasu oddawać się filozofii. Samą duszą powinniśmy oglądać rzeczywistość by posiąść właściwą wiedzę.
Ciało połączone jest ze złem („teajtet”) Dusza potrzebuje wzmocnienia przez modlitwę obrządek. Wyjątkowość człowieka - dusza gwarantuje godność - troska by dbać o duszę (poczucie własnej wartości). Wywyższenie duszy nad ciałem.
Metafora : woźnica i 2 konie (narowisty i posłuszny) troista dusza:
Woźnica - rozum
Koń narowisty - namiętności i pożądliwości
Koń spokojny - dusza
Namiętności i pożądliwości strącają człowieka.
Timajos - troista struktura duszy - najważniejszą częścią jest rozum. Jest właściwą częścią duszy,
wstępując w ciało zyskuje 2 pozostałe postacie.
Siedlisko rozumu -głowa.
Dusza impulsywna - serce i płuca
Dusza pożądliwa - podbrzusze
Rozum wskazuje na pozaziemskie pochodzenie, obejmuje to, co ponadzmysłowe. Platon
pokazuje człowieka jako igraszkę w rękach bogów.
Sokrates (DAIMONION)- głos sumienia. Głos boski w duszy człowieka - to , co łączy człowieka z tym, co
ponadludzkie
Harmonia duszy i ciała. Rola fizyczności w życiu człowieka brak harmonii szkodzi jednemu i
drugiemu. Integracja. Ciało bez duszy było by ułomne i marne. W marnym ciele dusza nie poznaje w
sposób właściwy.
Ø Arystoteles: odrzuca dualizm Platona. Głosi nierozerwalną łączność duszy i ciała. Dusza jest
formą ciała. Forma i materia tworzą substancję - byt. Teleologiczny rozwój. Dusze mają wszelkie
istoty żywe. Aktywność życia związana jest z duszą. Życie - materia i forma (ciało bez duszy jest
martwe)
Umysł - coś boskiego, ma charakter pozaludzki (czynny - przekracza charakter
psychosomatyczny)
Jedność duszy i ciała - odmiennie doświadczane.
Ciało - empiryczny odbiór, jest jawny
Dusza - doświadczana wewnętrznie, prywatnie, coś niewyrażalnego, uczucia.
Trudności w koncepcjach: dualistycznej Platona i monistycznej Arystotelesa:
- Kartezjusz: dualizm - dusza i ciało to osobne samodzielne substancje
Człowiek posiada duszę i cało - w jaki sposób łączą się ze sobą, jak funkcjonuje ta jedność?
W praktyce widać że te dwie sfery współdziałają ze sobą w teorii to trudne zagadnienie.
8.12.2010r. problem duszy i ciała c.d.
Platon.
Ciało - jako element organicznego świata . moje własne ciało
Plessner - pozycja ekscentryczna tylko człowiek może dystansować się do własnego środowiska i mieć
refleksję nad sobą
Filozofia dualistyczna (Platon, Sokrates)
Jedność = człowiek (dusza i ciało)
Herder człowiek to istota nie dokończona, nie zamknięta. Zawiera wolną przestrzeń do wypełnienia.
Istnieje jakiś ośrodek, który wykracza poza organizm psychofizyczny.
M. Scheller, Plessner, Marcel, Sartre, Jaspers, Heidegger = egzystencjaliści
Wolność - uzupełnia działanie instynktu
Ciało - dwojakie doświadczenie.
1. jako przedmiot - jedno z wielu ciał dla obserwatora (mieć ciało)
2. własne ciało - nie jest przedmiotem - moje osobiste istnienie (być)
G. Marcel być i mieć ciało.
W dualistycznej filozofii:
Mieć ciało - (Platon) - mam ciało ale jestem duszą. Ciało zakłóca działanie duszy. / chrześcijaństwo -
utrata ciała wyzwala duszę - „zmartwychwstanie ciała”
Być ciałem - utożsamiam się z ciałem
Doświadczenie cielesności:
Ø Kontakt z drugim człowiekiem - oddziaływanie na człowieka
Ø Doznanie własnej cielesności - wysiłek fizyczny
Ø Zerwanie łączności z innymi - ciało umożliwia łączność/ tortury wobec ciała dla złamania duszy -
oddziaływanie na duszę przez ciało (destrukcyjna siła oddziaływania)
Doświadczenie ciała jest rozmaite: człowiek ograniczony do ciała - życie psychiczne jest stłumione,
ograniczone bądź służy jako punkt ataku i upokorzenia.
Ciało jest potrzebne dla samowiedzy. Poznać siebie w różnych okolicznościach (wytrwałość itp.). Dana
sytuacja daje nam wiedzę, którą zdobywamy dzięki ciału/ przez ciało.
M. Ponti nie można rozdzielać duszy od ciała
Kim jest ten bez ciała? / czym jest ciało bez życia psychicznego?
Razem - ciało i dusza - stanowią szczególny sposób istnienia ludzkiego na świecie. Człowiek jest
stworzeniem żyjącym w świecie, ciało jest realizacją kondycji ludzkiej
W jaki sposób funkcjonują razem dusza i ciało?
Relacje:
- dusza podporzadkowuje sobie ciało, ma pierwszeństwo, oddziałuje na ciało.
- ciało oddziaływuje na duszę
- paralelizm psychofizyczny - równoległość, współistnienie życia psychicznego i fizycznego
Spinoza paralelizm odpowiada na pytanie o relację duszy i ciała.
Dlaczego jest równoległość?
Spinoza: to, co psychiczne i fizyczne jest tylko modi bytu, substancji …. ? ….. . zsynchronizowane działanie
mające źródło poza nimi samymi.
Nie są takie same, więc nie można powiedzieć, że któraś jest ważniejsza. ?
W tradycji: życie psychiczne było wywyższane jako czynniki wyróżniający człowieka spośród zwierząt.
- w zdrowym ciele zdrowy duch
Dualizm nie prowadzi do antytezy : albo -albo. Dialektyka życia psychicznego i fizycznego, odmienne
interesy pomiędzy duszą a ciałem.
05. 01. 2011r.
NATURA LUDZKA
Wyższość istnienia człowieka:
Żyje i przekracza czas i przestrzeń - pragnie przekroczyć granice świata.
Świat i środowisko biologiczne jako zagrażające człowiekowi, ten chce pokonać te ograniczenia.
è Człowiek jest istotą pracującą, praca pozwala przezwyciężyć przestrzenne granice (podróże -
pokonanie granic, nowe tereny, lepsze życie - poznawczy charakter).
PRACA - wyróżnia człowieka - zmiana zewnętrznych uwarunkowań, przekształcenie w
użytecznościowych celach,
Wewnętrzny czynnik - efekt działalności w/w - człowiek realizuje swoje zdolności i umiejętności,
staje się istotą społeczną
Stworzenie pracujące - HOMO LABORANS
Praca to konieczność - musi pracować by żyć (wielki wysiłek, znój)
Wartość - chce pracować by się rozwijać, człowiek się angażuje
è Człowiek tworzy narzędzia - HOMO FABER (rzemieślnik)
Tworzy narzędzia by przekształcać świat i zmienia siebie by posługiwać się narzędziami.
Zmienia się nastawienie do rzeczywistości. Technika, która ma być środkiem do panowania nad
światem, staje się środowiskiem i rzeczywistością człowieka: podnosi komfort i bezpieczeństwo,
równocześnie stwarza zagrożenie - niszczenie środowiska naturalnego. Cywilizacja jest
wyzwaniem.
SZTUKA - człowiek tworzy dzieła sztuki, jest to szczególny sposób obcowania ze światem -
działalność wyobrażeniowa, NAŚLADOWNICTWO, wizja. Daje inne niż materialne - zaspokojenie
potrzeb. Oderwanie się od rzeczywistości, ogląd, wspomnienie, uznanie o świecie. Sztuka
zatrzymuje, wyzwala od czasu. Zmienia człowieka, potrzebuje nowych form, materiałów
artystycznych. Życie ze sztuką jest zwielokrotnione o życie bohaterów dzieł itp. Przeżywamy
ich losy i rozterki, zauważamy ich postawy, wcielamy się w naszych bohaterów - identyfikacja z
bohaterem - intensyfikacja naszych przeżyć.
è HOMO AESTHETICUS - ludzka potrzeba piękna, twórczości i ekspresji = przekraczanie czasu
Kultura - postać życia, prawo walki o byt (ewolucyjna geneza kultury) - Huxley, Freud,
Schopenhauer, - etap rozwoju człowieka - z biologii i materii.
- metafizyczne źródło kultury - przeciwstawne w/w.
Oświeceniowa teoria XIX/XXw - należy odróżnić popędy od potrzeb. Kultura jest odrębna od
procesów ewolucyjnych, nie jest dziełem natury.
- antropologia (Scheller, Gehlen, Plessner) Nietzsche (człowiek istotą niedokończoną)
Wg nich, człowiek to niedokończenie wypełnia twórczością. Człowiek może sam siebie określać,
słabość instynktów jest szansą dla ludzkiej działalności.
Wolność - od instynktów. Istnieje dystans pomiędzy bodźcem, instynktem a ludzkim działaniem.
Wypełnia przez wyobraźnie, pracę świadomości - przekształcenie popędu na posłuszne woli
człowieka.
Wola i wolność - panowanie nad popędami. Człowiek jest istotą poszukującą - działa w wielu
kierunkach, ma nadmiar sił i jest otwarty na świat - (ryzyko klęski, że wolne działanie będzie
nieskuteczne niż biologiczne
Gehlen: odciążenie, zdolność uwolnienia się od bodźców, zdystansowanie się, powstrzymanie.
Człowiek nie jest tak jak zwierzęta, całkowicie pochłonięty przez świat.
Kultura jest systemem odciążeń. W sferze wyobraźni zdolność abstrakcyjnego myślenia
konstruuje możliwe projekty, w świadomości dokonuje się refleksja.
Plessner: postawa ekscentryczna, odśrodkowa u człowieka. Żyjąc poza nurtem życia, organizuje
różne warunki życia, tworzy proces myślenia.
Ma to też negatywny aspekty. (Nietzsche - człowiek nie czuje się jak we własnym domu,
zmieniony świat staje się obcym środowiskiem.) zwierzę jest docentryczne - chce być pośrodku
świata.
Kultura chciałaby pogodzić te dwie postawy, ale też akceptuję przewagę tej ekscentrycznej.
Kultura akceptuje świat.
Człowiek prowadzi swoje życie, kieruje nim \.kultura zatem wydaje się być naturalną
sztucznością. Chce nadać ludzki kształt temu, co człowiekowi narzucone. Nakierowanie na cele
nie wynikają z genów, jest rzeczywistością tworzoną przez człowieka, kieruje się wartościami.
Świadomość wartości pozwala zmieniać środowisko w którym żyje, człowiek jawi się jako inna
istota niż biologiczna.
Plessner - człowiek jest jedyna istotą zdolną do buntu przeciw temu, co zastaje, powstrzymuje
popędy i potrzeby.
Duch ludzki(egzystencja, dusza, duch) daje siłę - intellectus archetypu - umysł tworzący
è Wolność jest źródłem twórczości człowieka (kultura, nauka, dzieła ludzkie)
HOMO CREATOR - człowiek twórczy - zdolny do przekraczania czasu i przestrzeni, kreuje nową
rzeczywistość. (najbardziej współczesne odkrycie) - duch ludzki jest źródłem ludzkiej działalności.
Ernst Cassirer (neokantysta) odrębność kultury od biologii. Formy symboliczne (religia nauka
prawo itp.) - aprioryczne struktury świadomości. Człowiek z natury jest w nie wyposażony, nie
można ich zredukować do biologii czy psychiki
Człowiek to animal symbollicum. Dzięki formom symbolicznym tworzy sensownie.
HOMO LUDENS istota bawiąca się. Potrzeba zabawy - człowiek tworzy różne formy rozrywki -
wynika to z jego natury. Człowiek to byt zindywidualizowany.
19.01. 2011r.
Wiktor E. FRANKL
HOMO PATIENS - istota cierpiąca.
Połączenie filozofii z medycyną. Koncepcja leczenia - metoda leczenia nerwic, neuroz, psychoz.
Odwołuje się do K. Jaspersa i Schellera - ich poglądy przejmuje do swojej koncepcji
Obraz człowieka:
Ø Byt warstwowy - różnorodne wartwy
Biologiczna
Psychiczna
Duchowa duch/ osoba - obecna (jak u Schellera i w koncepcjach tomistycznych) -
egzystencjalizm
Ostatecznie warstwy nie prowadzą do rozpadu - są jednością i całością, nie ma tu sprzeciwu (jest
jednością i różnorodnością)
Jedność jest w warstwie duchowej. Osoba jest instancją, która jednoczy warstwy sprzeczne
przez podporządkowanie - nie są na tym samym poziomie, nie są równoważne. Najwyższą jest
warstwa duchowa.
Frankl: osoba w człowieku wyznacza miejsce i rolę organizmu psychofizycznego. Osoba kreuje ostateczny
obraz człowieka.
Nie podejmuje zagadnienia duszy i ciała - dla Frankla to problem organizmu psychfizycznego.
Nad nim stoi „osoba”
Fakultatywny noopsychiczny antagonizm
Ø W człowieku zawarty jest antagonizm, wewnętrzny konflikt, byt wewnątrz sprzeczny. Do głosu
dochodzi stosunek osoby do organizmu psychofizycznego.
Ø Jako osoba duchowa człowiek zajmuje postawę: wytworzyć dystans do organizmu
psychofizycznego. Przeciwstawia się lub godzi się na np. gniew (może się opanować albo
dać ponieść)ten stosunek powstaje na innym poziomie niż gniew. Decyzja ta wynika ze sfery
duchowej (ponad psychiką i fizycznością)
Terapia Frankla logoterapia:
Człowiek może zająć postawę wobec organizmu psychofizycznego -> dystans wobec sytuacji w jakiej
się znajduje, Pozwala zachować swoje człowieczeństwo. Gdy sytuacja nas pochłania - gubimy samego
siebie. Można traktować organizm psychofizyczny przedmiotowo. Jawi się to jako płaszczyzna wolnego
działania wobec organizmu psychofizycznego.
Funkcje organizmu psychofizycznego: pole do działania `osoby'
Ekspresyjna - osoba wyraża się przez organizm psychofizyczny (nie jest nieograniczonym
materiałem, np. choroba może ograniczyć jego działanie)- pokazujemy kim jesteśmy.
Instrumentalna - org. Psychofizyczny jest narzędziem , posługujemy się nim w konkretnym
działaniu.
Organizm psychofizyczny w różnym stopniu może wyrażać osobę i być narzędziem
Człowiek jest osobą i MA organizm psychofizyczny.
Osoba duchowa jest nieprzedmiotowa (tomistyczne, personalistyczne, egzystencjalne podejście), nie
jest rzeczą, nie da się ją scharakteryzować jak rzecz. Jest dynamiczna, nieuchwytna. Ruch wynika z
wolności ducha. Osoba jest duchem, jest zindywidualizowana, jest jedyna. Jednostka . wolna decyzja
wypływa z osoby, jest niepowtarzalna.
Dynamika wyraża się w tworzeniu, przeciwstawianiu, dystansowaniu się wobec organizmu
psychofizycznego.
Ø Nadrzędność osoby nie jest ciałem ani duszą, ani organizmem ani psychiką.
Wolność - przeciwstawianie się koniecznością. Decyzja zawsze jest wobec konkretnych
uwarunkowań
Wolność / konieczność znajdują się w różnych płaszczyznach.
Człowiek jest wolny od swej faktyczności (kim jest w danej sytuacji) do egzystencjalności (kim
mogę być w danej sytuacji). We wnętrzu człowieka toczy się walka między bytem duchowym a
organizmem psychofizycznym - walka o prym.
Ø Intencjonalność (Kant) człowiek jest zorientowany ku czemuś, co jest poza nim. świat sensu i
wartości, stanowi byt powinności owy.
W duchowym bycie tkwią możliwości - byt możnościowy - najbardziej wewnętrzne, możliwości
stawania się sobą.
Człowiek ma nieograniczone możliwości rozwoju - urzeczywistnia je dzięki intencjonalności
wychodzenie ku światu, sensu i wartości, dla tego nie może się usprawiedliwiać tym, co teraz
(zawarte w psychice). Jako osoba ma nieograniczone możliwości stawania się innym.
Odpowiedzialność i sumienie moralny wymiar stawania się człowiekiem.
Człowiek jest tym kim będzie (nie tym kim jest). Człowiek nakierowany jest na wartości.
Realizowanie wartości nadaje sens życiu. Istota człowieka wyraża się w nakierowaniu na sens
(możliwy do zrealizowania dzięki wartościom)
Człowiek jest istotą przepojoną dążeniem do sensu. (To przekonanie wyrasta na gruncie praktyki klinicznej)
è Frustracja egzystencjalna (XXw) - wynik niespełnienia dążenia do sensu, poczucie bezsensu.
Wraz z rozwojem cywilizacji pogłębia się `wolność od' (od ograniczeń natury i tradycji). Człowiek
jako istota z zredukowanymi popędami i instynktami, ma większy obszar wolności `od' ale nie wie
jak jest z wolnością `do' - ciężar wolności- w jakim kierunku iść, co ze sobą zrobić?
Stać się - jest zadaniem, celem. Człowiek realizuje swoją istotę przez stawanie się. Sens jest
zawsze konkretny, ma charakter indywidualny.
Ucieczka od poczucia bezsensu - alkoholizm, narkotyki, poszukiwanie szczęścia. Dążenie do
szczęścia zawiera pułapkę - im bardziej dąży bezpośrednio do szczęścia, tym bardziej staje
się nieszczęśliwy (Kierkegaard - szczęście osiąga się przez działanie, dążenie do celu, nie przez
nastawienie do szczęścia. Dar nie cel)
Sumienie (psychoanaliza - superego) podpowiada jak realizować wartości, uchwycenie sensu w
sytuacji, odrzucenie antywartości. Narzędzie warstwy duchowej.
Odpowiedzialność - za decyzje by zachować moralność.
Sens ludzkiemu życiu nadają realizowane wartości.
Ø Przeżyciowe - doznanie , przeżywanie piękna itp.
Ø Twórcze
Ø Związane z postawą: cierpienie - najbardziej wymagające do realizacji , nadaje sens - najgłębsze
doznanie człowieczeństwa.
HOMO PATIENS - człowiek cierpiący, uciekanie przed nieuchronnym cierpieniem gubi człowieka,
ono uświadamia istotę człowieczeństwa
Logo terapia - skierowana na sens, pokazać, że zawsze jest możliwe i do zrealizowania sens.
Jednostka sama musi doświadczyć tego w danej sytuacji.
Poglądy marksistów
Marksiści traktują człowieka jako istotę społeczną w relacji do pracy i do społeczeństwa; dobro wspólnoty jest naczelne, bez którego jednostka nie może się rozwinąć. Praca ma charakter antropogenny; praca rodzi człowieka, dzięki pracy człowiek staje się człowiekiem, praca przecież powodowała rozwój społeczeństwa. Wynalezienie nowych narzędzi wymagało przystosowania się do nich, zmiana świadomości społecznej, świadomość kształtuje byt. Marks wyróżnił cztery klasy społeczne: klasę rządzących, posiadających, klasę kapłańską mającą władzę dusz, proletariat oraz warstwę inteligencji. Uważał, że interesy klasy rządzących i posiadających są tożsame. Człowiek żyjący w społeczeństwie jest zdeterminowany przez prawa, stosunki produkcji i przez Historię. Wolność człowieka to uświadomienie mu konieczności istnienia tych praw, jest to uświadomiona konieczność, czyli człowiek nie może nic sam uczynić, działając przeciwko owym prawom. Człowiek ma odczytywać świat i przemieniać go. Świadomość jest odbiciem materii, bądź innym jej odbiciem. Człowiek produkując zaczyna czuć się obco w świecie, alienuje się wyobcowuje się z tego świata, produkuje rzeczy obce sobie i ucieka, nie chce uczestniczyć w życiu wspólnoty. Czas wolny- niezagospodarowany albo zostanie roztrwoniony bądź też cały będzie poświęcony pracy zawodowej, wyczerpującej.
Filozofia człowieka
Ciało i dusza
Platon uznał, że istotą człowieka jest dusza. Poprzez wyróżnienie trzech części duszy - umiejscowionych w ciele (rozum w głowie, uczucia w sercu, porządanie - podbrzusze). Duszę upodabniał do woźnicy, który ciągnięty jest przez dwa rumaki - woźnica był rozumem, rumaki dwoma pozostałymiczęściami duszy. Póxniej Platon uważał, że dwie pozostałe części duszy nie należały do niej od samego początku, a dopiero od czasu gdy dusza wcielała się w ciało.
Ciało
Ciało jako element organicznego świata.
Moje własne ciało.
Plesner wskazał na pewną specyficzność istnienia w świecie, którą nazwał pozycją ekscentryczną. Uważał on, że tylko człowiek może dystansować się wobec środowiska w którym żyje - ten dystans wobec świata umożliwia mu refleksje nad światem i ciałem przynależnym do swiata (nad sobą i swoim stosunkiem do swiata). Człowiek może dystansować się do świata.
Przez wieki dominowało przekonanie o dualizmie duszy i ciała. Filozofia współczesna przezwycięża dualizm. Koncepcje, nawiązujące do wizji Nietzscheańskiej i Herdera mówią o człowieku, jako projekcie niedokończonym.Człowiek nie wie jak działać, lecz decyduje o tym jak działać - istnieje jakiś ośrodek, który wykracza poza mechanizm psych9ofizyczny (mówi się o osobie i egzystencji, które mają możność do podejmowania wolnych decyzji). Scheler, PSartre, Jaspers, Heidegger - mówią o tym co człowiek może w swoim środowisku zmieniać.
Na czym polega doświadczenie ciała:
może być dwojakiego rodzaju:
1. ciało może być doświadczane jako przedmiot, jako ciało obok innych ciał dla obserwatora, jedno z wielu ciał, które może się opisać;
2. ciało dla mnie samego, doświadczenie ciała jako mojego osobowego istnienia - dopiero wtrónie ciało jawi się jujako przedmiot;
Dwie postawy wobec ciała: być i mieć.
Gabriel Marcel - klasyczny przedstawiciel rozróżnienia na być i mieć i związanych z tym trudności. W dualistycznej koncepcji mogę powiedzieć, że mam ciało (u Platona rządania ciała zakłucają działanie duszy - u Platona np. jestem duszą a mam ciało; "należy stąd uciec jak najprędzej by poznać pełnię prawdy").
Jeśli nie wyznaje się poglądu mówiącego o samoistnym egzystowaniu duszy, utrata ciała to utrata życia.
Druga koncepcja mówi, że jestem ciałem. W tym ciele ja się wyrażam i realizuję.
Poprzez ciało oddziałuję na drugiego człowieka, cielesnośc umożliwia nam obcowanie z drugim człowiekiem. Kontakt z ciałem to doznawanie naszej cielesności np. w przypadku wysiłku fizycznego.
Teraz mnóstwo bzdur o chorobach psychicznych: są wynikiem braku świadomości swojego ciała.
Poprzez ciało można uzyskać informacje na temat swojej psychiki.
"Dusza sama nie byłaby zdolna do samowiedzy, aby ją uzyskać potrzebuje zwierciadła ciała" Paul Herberlin
Maurice Merleau-Ponty - nie można oddzielać duszy od ciała. Kim jest człowiek po tym jak zabraknie mu ciała. Ciało jest sposobem korzystania z rzeczy czyli realizacją ludzkiej kondycji.
"Nie po to uwolniliśmy Kościół w Polsce by nie mówić teraz o duszy" - Tomasz Radoń, wybitny polski antropolog filozoficzny
Paraleizm psychofizyczny - współistnienie duszy i ciała.
Dialektyka między życiem psychicznym a fizycznym.
Victor Frankl - filozof i lekarz
metoda leczenia nerwic, psychoz, neuroz, doceniona w szczególności w Japonii.
Natura ludzka, byt człowieka (za Jaspersem i Schlerem - kocepcja F. jest eklektyczna przez to, najważniejsze w niej są praktyczne wnioski)
F. wprowadził
Człowiek jest bytem warstwowym, struktura bytu ludzkiego jest warstwowa, warstwy te są różnorodne - warstwa biologiczna i psychiczna oraz trzecia - warstwa duchowa. U F. jest ona nazwana wprost albo duchem albo osobą (odpowiednikiem może być egzystencja u filozofów egzystencji). Te różnorodne warstwy nie prowadzą do dezorganizacji ludzkiego bytu, byt ten jawi się jako jedność i całość. Nie ma sprzeczności pomiędzy różnorodnością a jednością. Ta jedność ma źródło w warstwie duchowej; poszczególne warstwy przeciwstwiają się, są wobec siebie sprzeczne, ale instancją jednoczącą jest osoba, która jednoczy je poprzez podporządkowanie je sobie. Warstwy nie są na jednym poziomie, osoba jest na najwyższym poziomie, dwie inne warstwy są niżej. Osoba wyznacza miejsce i rolę pozostałych warstw; miejsce i rolę organizmu psycho-fizycznego, ona decyduje co w człowieku weźmie górę. To od osoby zależy jaki obraz człowieka ostatecznie się wyłoni. F. nie podejmuje zagadnienia dualizmu duszy i ciała - zagadnienie duszy to problem psychiczny, zagadnienie ciała to problem fizyczny. Problem ten pozostawia nierozwiązany, opowiada się, podobnie jak Spinoza, za paraleizmem psychofizycznym - pewną równoległość porządków psychicznego i fizycznego. Soma ma swoje odbicie (odzwierciedlenie w psychę) i odwrotnie. W miejsce dualizmu duszy i ciała podnosi problem który nazywa FAKULTATYWNYM NOOPSYCHICZNYM ANTAGONIZMEM. W człowieku zawarty jest antagonizm, konflikt, człowiek nie jest harmonijną istotą, jest bytem wewnątrz przenikniętym konfliktami. Do głosu dochodzi stosunek tego co duchowe (osoba) do organizmu psycho-fizycznego. Człowiek, inaczej jak zwierzę, może zająć postawę wobec swojego organizmu psychofizycznego, może wytworzyć dystans, w którym przecistwawia się swojemu organizmowi, ale może też wyrazić na niego zgodę."Osoba" może panować nad organizmem psychofizycznym, daje przyzwolenie np. na gniew, może się też mu przeciwstawić. Zgoda na nasz organizm nie wynika z samego organizmu, lecz z osoby. Organizm psychofizyczny potrzebuje zgody na siebie. Logo-terapia (terapia opracowana przez Frankla) zasadza się na tym, że człowiek mo,że zając postawę wobec swojego organizmu psychofizycznego, dzięki temu może podjąć się leczenie, terapia odwołuje się właśnie do tego dystansu, do tego, że ponad organizmem jest coś co podejmuje decyzję na to co jest w organizmie, Zawsze możemy zając pewną postawę wobec sytuacji w której się znajdujemy. Warstwowa struktura bytu ludzkiego pozwala F. traktować organizm psychofizyczny przedmiotowo; organizm to płaszczyzna do wolnego działania dla osoby.
Organizm psychofizyczny pełni dwie funkcje:
- funckaj ekspresyjna - osoba wyraża się poprzez organizm psychofizyczny
- instrumentalna funkcja - jest narzędziem
Człowiek jest osobą i ma organizm psycho-fizyczny. Osoba duchowa jest nieprzedmiotowa (pojęcie osoby bliskie jest tomistycznym czy egzystencjalistycznym koncepcją)
Pojednyczyczłowiek podejmuje decyzję. Wolna decyzja wypływa z osoby, a zarazem ją charakteryzuje, pokazuje, że jest to indywidualny duch (nie jest to żaden heglowski duch). Nierzeczowy i niepowtarzalny charakter osoby ludzkiej. Osobę cechuje dynamika, która wyraża się w dystansowaniu, tworzeniu...
Nadrzędność i odmienność osoby: osoba nie jest ciałem ani duszą, nie jest organizmem ani psychiką, jest ponad nimi. Nie jest to kult osoby, mimo, że organizm jest tylko instrumentem do działania, nie jest ponieważ organizm jest potrzebny do ujawnienia się osoby. Wolność potrzebuje konieczności, wyraża się w dystansie wobec konieczności, pokonywaniu oparu tworzonego przez konieczność, organizm psychofizyczny potrzebny jest wolności. Decyzja, która nie miałaby możliwości dystansu nie mogłaby być zrealizowana. Wolność zakłada konieczność; oba te elementy znajdują się na różnych płaszczyznach, tylko wtedy wolność może dojśc do realizacji. Człowiek jest wolny od swej faktyczności do swej osoby (egzystencji). We wnętrzu człowieka rozgrywa się walka, zachodzi między bytem duchowym a organizmem psychofizycznym - jedno i drugie chce narzucić prymat.Np. gdy człowiek walczy o swoje życie górę bierze organizm psychofizyczny. Walka ma charakter dialektyczny i ma heglowski charakter walki. Teza i antyteza ścierają się ze sobą by powstała synteza w postaci decyzji.
Intencjonalność - istotą bytu ludzkiego (duchowego) jest intencjonalność - człowiek jest zorientowany ku czemuś co jest poza nim. Tym ku czemu jest zorientowany jest świat sensu i wartości, który F. nazywa bytem powinnościowym. W człowieku (tym duchowym bycie) tkwią możliwości, nazywa F. ten byt bytem możnościowym. Jest to to co najbardziej wewnętrzne w człowieku, możliwości do stawania się sobą. F. uważa, że człowiek ma nieskończone możliwości rozwoju,urzeczywistnia je dzięki intencjonalności, dzięki temu że wychodzi do świata sensu i wartości. Człowiek nie może się usprawiedliwiać tym co faktyczne, zastane, ponieważ jako osoba ma nieskończone możliwości stawania się czymś innym - może realizować te możliwosci dzięki światu sensu i wartości.
Człowiek wychodząc ku światu sensu i wartości nieustannie się rozwiją.
Kim jest człowiek? Jest tym kim będzie (a nie tym kim jest - nie można powiedzieć kim jest, jest tym kim sie staje, esencja wyraża się w egzystencji).
Człowiek nakierowany jest na wartości, które mają charakter obiektywny, realizowanie wartości nadaje życiu ludzkiemu sens. Istota człowieka wyraża się w nakierowaniu na sens, sens zaś możliwy jest do zrealizowana dzięki wartością. Człowiek jest istotą przepojoną dążeniem do sensu. Przekonanie to wyrasta na gruncie praktyki klinicznej - o wartości człowieka decyduje dążenie do sensu. Wiek XX jest tym w którym doszła do głosu frustracja egzystencjalna, jest wynikiem niespełnienia dążenia do sensu
Isota jawi się jako powinność, jestem tym kim będę, istota która nie jest człowiekowi dana jest zadana, realizowanie tej istoty jest sensem ludzkiego życia. Sens ma charakter indywidualny, jednostka musi znaleźć odpowiedź na pytanie o sens. Jeśli dążenie do sensu nie jest zrealizowane to objawia się to w różnego rodzaju psychozach.
Ucieczka od poczucia bezsensu - alkoholozm, narkotyki (nie mogę znaleźć sensu więc się oszołomię xD).Człowiek nie może żyć bez poczucia sensu, w związku z tym ucieka - poszukiwanie szczęścia to ucieczka od pustki egzystencjalnej: dążenie do szczęścia zawiera w sobie pułapkę - im bardziej do tego dążę tym mniej jestem szczęśliwy."Drzwi do szczęścia otwierają się od wewnątrz".
Dążenie do samorealizacji. Wynaturzone dążenie do sensu.
Sumienie, odpowiedzialność - moralne kategorie, które wiążą się z rozwojem moralnym; sumienie to dla F. (superego) coś co podpowiada jak realizować wartości. Ma nas zabezpieczyć przed tym, by nasze postępowanie nie było amoralne, sumienie potrafi uchwycić sens danej sytuacji.
3 rodzaje wartości, których realizowanie nadaje sens ludzkiemu życiu:
1) wartości przeżyciowe
2) twórcze
3) wartości związane z postawą (cierpienie) - najbardziej wymagające od człowieka jest realizowanie tej wartości (homo patiens - człowiek cierpiący)
logoterapia - terapia skierowana na sens - pokazanie człowiekowi, że w kązdych możliwościach i w każdej sytuacji możliwy jest do zrealizowania sens, ale jaki ten sens jest musi sam sobie człowiek odpowiedzieć, bo ten sens jest jednostkowy i niepowtarzalny.