RETORYKA 25.09.2004

Retoryka - to nauka o wyrażaniu myśli, tak w mowie, jak i w piśmie:

• Poprawnym (gramatycznie);

• Jasnym (nie zawiłe);

• Zwięzłym;

• Pięknym (aspekt estetyczny, mowa różnorodna);

• Interesującym;

• Sugestywnym (żeby oddziaływać, ale nie za wszelką cenę);

• Efektywnym;

• Przekonującym (odbiorca powinien być przekonany).

Retoryka:

• Nauka o sprawnym władaniu słowem w oparciu o rzetelną wiedzę i prawdę;

• Nauka o adekwatnym w stosunku do okoliczności sposobie przekazu ( ze szczególnym uwzględnieniem odbiorcy);

• Nauka o stosowaniu właściwych środków językowych;

• Technika wypowiadania myśli.

Cytaty:

„Ze słów swoich sądzony będziesz” (Biblia, Mat. 12.36-37);

„Ponad wszystkie wasze uroki -

Ty! Poezjo, i ty, wymowo -

Jeden wiecznie będzie wysoki:

Odpowiednie dać rzeczy słowo.” (Norwid, Ogólniki);

„Dajcie mi właściwe słowo, a poruszę Ziemie” (Conrad).

Prof. Walery Pisarek:

1. NIKT NAS NIE ZAUWAŻA, a spośród tych nielicznych, co nas zauważyli,

2. NIKT NAS NIE SŁUCHA I NIE CZYTA, a spośród tych nielicznych, co nas jednak wysłuchali lub przeczytali,

3. NIKT NAS NIE ROZUMIE,

4. NIKT NAM NIE CHCE PRZYZNAĆ RACJI.

RYS HISTORYCZNY

W starożytności retoryka uznawana za sztukę (gr. Techne, łac. Ars) wyzwoloną obok takich nauk jak geometria, arytmetyka, gramatyka, logika.

Szkoła grecka

Związek retoryki z filozofią. Retoryka wyłoniła się z filozofii.

Platon, Arystoteles:

Retoryka jest sztuką przekazywania prawdy.

Retoryka to praca nad doskonaleniem dusz współobywateli (wizja utopijna).

Arystoteles zwraca też uwagę na funkcje przekonywania:

„Retoryka to umiejętność wynajdywania wszystkiego co w mowie może mieć znaczenie przekonujące.”

Demostenes (IV w.p.n.e.) - najsłynniejszy mówca grecki, jego mowy noszą nazwę „Filipiki”.

Szkoła rzymska

Wprowadzenie systematyki.

Podział retoryki na:

1. Wykład teorii.

2. Zbiór interpretacji oraz zastosowań praktycznych.

AD 1.

Rhetorica ad Herennium, autor Kornificjusz.

Kwintylian:

Retoryka jest najważniejszą z nauk o wychowaniu.

Prawdziwym obywatelem może być tylko dobry mówca o nieposzlakowanym charakterze.

Celem retoryki jest prawdziwość myśli i mowy.

Teodoros z Gadar (I w.p.n.e.)

„Retoryka to sztuka wynalazczyni, osądzicielka i wygłosicielka w pięknej szacie, w stosownej mierze tego, co w każdej rzeczy da się wziąć jako zdatne do przekonania w materii obywatelskiej”

AD 2.

Spośród najsłynniejszych interpretatorów należy wymienić Marka Tulliusza Cycerona i jego dialog „De oratore”. Tematem dzieła są rozważania jaki powinien być dobry mówca i obywatel, jakie nauki powinien pobierać.

Ok. II w (n.e.) - nowa interpretacja teorii, nacisk na deklamację i popisy oratorskie [odchodz. tradycji sofistycznej (?)].

Szkoła bizantyńska

1. Synteza poglądów poprzedników, wchłoniecie tradycji judeochrześcijańskiej i orientalnej;

2. Zagadnienia estetyczne i edukacyjne.

Średniowiecze

Retoryka - uznawana za jedną z 7 sztuk wyzwolonych.

Tradycja rzymska

Dyktamen - sztuka przygotowywania oficjalnych dokumentów oraz tekstów literackich.

Rozwój sztuki kaznodziejskiej oraz jej teorii - HOMILETYKI. (podstawy Św. Augustyn).

Szkoła humanistyczna Renesansu

Retoryka rozumiana głównie jako teoria prozy, związana z polityką.

Podział także na retorykę pierwszą (proza) i drugą (poezja).

Komentarze do Arystotelesa, Cycerona i Kwintyliona.

Dzieła Soareza:

Nacisk położony na praktyczne umiejętności (Erazm z Rotterdamu).

Retoryka jest w coraz większym stopniu redukowana do popularnych przepisów i wzorców stylistycznych.

Oświecenie

Zgodnie z encyklopecydystycznym duchem epoki powstaje próba słownikowego ujęcia (Ernesti), oraz próby ujednoznacznienia retorycznej terminologii greckiej i łacińskiej.

John Locke:

Retoryka jako „nauczycielka kłamstw”.

Ale także cenna sztuka tropów i figur (Michał de Montaighe).

Wiek XIX

1. Pierwsze próby systemowego wykładu historii techniki retoryki antycznej (Richard Volkman).

2. Krytyka retoryki przez filozofów przełomu antypozytywistycznego.

Nietzsche:

„Język jest retoryką, bowiem celem wypowiedzi nie jest poznanie a

przedstawienie mniemań.”

Współcześnie teorie retoryczne formułowane są m.in. w obrębie:

• Językoznawstwa;

• Literaturoznawstwa;

• Nauk społecznych;

• Filozofii;

• Teorii komunikologicznych;

• Medioznawstwa (diennikarstwa);

• Nauk o polityce;

• Gender studies (feministyka).

Retoryka jako teoria argumentacji (Perelman) staje się przewodnikiem w podejmowaniu decyzji.

Badania nad figuratywnością języka:

1. Burke.

2. Barthes - badania w dziedzinie semiontyki..

W hermeneutyce oraz postmodernizmie retoryka staje się teorią tekstu, jego budowy i analizy.

Retoryka jako system

Jan Lichański: retoryka jest systemem reguł konstruowania, analizowania albo wypowiadania nieskończonej liczby poprawnych tekstów zbudowanych ze skończonej liczby poprawnych zdań, przy uwzględnieniu zarówno zdania jak i teksty uporządkowane są inwencyjnie, dyspozycyjnie i elokucyjnie, zgodnie z zamierzeniami autora.

TAK ROZUMIANA RETORYKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ.

C.S. Lewis:

„Retoryka wyjawia formalne a nie treściowe cechy charakterystyczne, znaczy to, że może np.: kazać robić dygresje, a nie wskazuje co w dygresjach zamieszczać.”

D Z I A Ł Y R E T O R Y K I

Tradycyjnie wyróżniano 5 działów poświęconych poszczególnym fazom opracowania wypowiedzi:

1. INVENTIO sposoby wynajdywania i opracowania tematu, zbierania materiału, ustalania stanu rzeczy, przegląd reguł dowodzenia i schematów rozumowania.

2. DISPOSITIO sposoby porządkowania argumentów, metody rozplanowania i kompozycji materiału.

3. ELOCUTIO sztuka przekładania myśli na słowa, zasady przedstawienia językowego, odmian i zastosowania różnych stylów, dobór figur retorycznych do potrzeb danej wypowiedzi.

4. MEMORIA sztuka zapamiętywania przygotowanego tekstu.

5. ACTIO (pronuntiatio) sposób wygłaszania przemówień, stosownie do okoliczności, operowanie przez mówce głosem, gestem, mimiką.

AD. INVENTIO:

• W fazie opracowywania tematu należy sprawdzić czy ma się wystarczający zasób materiału, wiedzy;

• Należy wziąć pod uwagę przeciwne do naszej tezy twierdzenia, przewidzieć stanowisko domniemanego odbiorcy - przeciwnika, jego zastrzeżenia i kontrargumenty;

• Z dialektycznego rozważenia argumentów, w połączeniu z okolicznościami, wynika STATUS - to, co autor zamierza udowodnić.

AD. DISPOSITIO:

Budowa wypowiedzi:

1. Wstęp.

2. Narracja czyli opowiadania.

3. Dowodzenie.

4. Zbijanie argumentów przeciwnika.

5. Epilog.

Wstęp:

• Przygotowanie słuchaczy do sprawy;

• Skłonienie ich do życzliwej uwagi.

Narratio:

• Informacja o sprawie (może nie występować jeśli np.: wszystko jest dostatecznie wiadome);

• Opowiadanie winno być:

1. Wyraziste;

2. Krótkie (zwięzłe);

3. Prawdopodobne.

Dowodzenie:

• Dowody oparte na sztuce retorycznej:

1. Logiczne;

2. Etyczne;

3. Patetyczne (apelujące do uczuć słuchaczy).

Topika - nauka z źródłach dowodów.

Wnioskowanie z całości o częściach i odwrotnie, dowody zaczerpnięte z definicji i etykologii pojęcia, podobieństwa i niepodobieństwa.

Erystyka posługuje się pozorami argumentacji (por. Schopenchauer).

Zbijanie argumentów przeciwnika:

Dowodzenie jest najważniejsze, a odrzucenie argumentów przeciwnika najtrudniejszą częścią mowy.

Używa się tu podobnych metod jak w przypadku argumentacji, tylko w przeciwnym celu:

1. Najmocniejsze środki dowodowe winny być na początku i na końcu;

2. Silniejsze środki dowodowe winny być wprowadzane pojedynczo, natomiast słabsze dobrze jest łączyć w szeregi;

3. Rozróżnia się bezpośrednie odparcie zarzutów poprzez zatwierdzenie argumentacji przeciwnika.

Zakończenie:

Może podsumować główne argumenty, zawierać ocenę, pobudzać uczucia. Uczucia pobudzi tylko ten, który wywoła wiarę w swoje słowa i ich prawdziwość.

AD. ELOCUTIO:

5 głównych funkcji języka:

1. informacyjna (przedstawieniowa);

2. emotywna (ekspresywna);

3. nakłaniająca (impresywna);

4. estetyczna (zorientowana na przekaz);

5. metajęzykowa (skierowana na sam język).

Z retorycznego punktu widzenia główną funkcją wypowiedzi jest FUNKCJA PERSWAZYJNA (utożsamiana z funkcją impresywną bądź traktowana jako nadrzędna wobec pozostałych).

STYL MOWY PISANEJ (ŚCISŁOŚĆ)

STYL MOWY WYGŁASZANEJ (ŻYWA GRA)

Temat i okoliczności sprawiają, że:

1. wypowiedź (jest) wprost;

2. (występuje) mowa figuratywna;

3. ductus subtilis (co autor myśli i o co chodzi mu w wypowiedzi zostaje przekornie wyrażone inaczej).

Ogólne zasady poprawności ELOCUTIO:

1. poprawność gramatyczna;

2. przejrzystość wypowiedzi;

3. stosowność wyrażenia (wobec tego co ma być przekazane).

TROPY I FIGURY RETORYCZNE:

Służą do językowego kształtowania wypowiedzi, do estetycznego ozdabiania i wzmacniania mocy perswazyjnej tekstu.

Tropy - wyrażenia zastępujące inne na zasadzie pokrewieństwa.

Figury - moc perswazyjna. Figury mogą być:

1. słów - można zmieniać;

2. myśli - nie można zmieniać bo usunie się sens.

WYKŁAD II 17.10.2004

Wprowadzenie do gatunku dziennikarstwa

Gatunki informacyjne:

Podstawową funkcją językową wypowiedzi dziennikarskiej jest funkcja przedstawieniowa (informacyjna), która narzuca wymóg specyficznej formy - przejrzystej w stosunku do treści, umożliwiającej obiektywny, skondensowany i zrozumiały przekaz.

Funkcje emotywna (ekspresywna) i opiniotwórcza (impresywna) również spełniane przez wypowiedzi dziennikarskie, winny być oddzielone od funkcji informacyjnych, oraz pojawiać się we właściwych miejscach odpowiednich gatunków, które narzucają wzorce kompozyjne i językowe.

Znajomość bogactwa gatunkowego dziennikarstwa oraz granic gatunkowych jest rzeczą zasadniczą z punktu widzenia retoryki medialnej.

Rodzaje i gatunki literackie:

- mają swój rodowód w rodzajach i gatunkach literackich.

Arystoteles w „Poetyce” wyróżnił 3 rodzaje gatunków literackich:

1. liryka;

2. epika;

3. dramat.

Późniejsi pisarze i teoretycy rozwijali systematykę, dodając i definiując najrozmaitsze nowe gatunki.

Rodzaj literacki:

„System ogólnych zasad budowy dzieła literackiego realizowanych w utworach różnych okresów, stanowiących podstawę zaliczenia do tej samej klasy, porównywalny z innymi chronologicznymi systemami, którymi odpowiadają inne klasy utworów”. (Słownik Terminów Literackich pod red. Janusza Sławińskiego)

Gatunek literacki można określić jako pewien zbiór ściślejszych jeszcze zasad, określających budowę poszczególnych dzieł, w różny sposób przez nie realizowany. Gatunki mają historyczny charakter.

DZIENNIKARSTWO:

• występuje podział na rodzaje i gatunki;

• wymogi dotyczące rozgraniczeń miedzygatunkowych są surowsze niż w przypadku literatury pięknej;

• przeobrażenia gatunkowe zdeterminowane są ewolucją mediów;

• wiek XVIII i XIX były okresem gwałtownego rozwoju prasy i wtedy kształtowały się gatunki;

• wiek XX - pojawiły się nowe media, co spowodowało daleko idące przeobrażenia gatunkowe (np. pojawienie się hipertekstu);

• dominujące staje się w czasach najnowszych pojęcie „środków przekazu”, które w dużej mierze determinują cechy kompozycyjne i językowe wypowiedzi dziennikarskiej.

• „Medium is a message” M. McLuhan.

3 rodzaje dziennikarskie:

1. informacyjny;

2. publicystyczny;

3. gatunki pograniczne.

AD 1.

• realizacja podstawowej roli mediów;

• przedstawienie aktualnych i istotnych wydarzeń;

• w sposób tak wierny, jak jest możliwe;

• w sposób konkretny z podaniem ważnych szczegółów;

• w sposób uporządkowany;

• staranność dokumentacyjna;

• poprawność językowa, precyzja i jasność wypowiedzi;

• komunikatywność;

• szybkość przekazu, warunkująca aktualność otrzymanej przez odbiorcę informacji;

• przystosowanie zakresu informacji i formy wypowiedzi do możliwości odbiorcy;

• unikanie subiektywnego wartościowania (obiektywizm, bezstronność);

• zainteresowanie odbiorcy.

Informacje sa niesystematyczne, samo ich zestawienie nie daje konkretnego obrazu świata są prezentacją niepowiązanych ze sobą wydarzeń, ich zadaniem nie jest bowiem interpretacja.

Informacje mają dostarczyć ogólnej orientacji w ważnych bieżących wydarzeniach.

Tekst informacyjny ma zawierać odpowiedzi na pytania:

1. 
   Kto?

2. Co?

3. Gdzie?

4. Kiedy?

5. Jak?

6. Dlaczego?

7. Z jakim skutkiem?

L I D

Pierwszy akapit, zazwyczaj wytłuszczony w tekście, zawierający najważniejsze informacje lub też streszczenie głównych informacji serwisu radiowego czy telewizyjnego, podawana na początku w celu zasygnalizowania najważniejszych wydarzeń i przyciągnięcia uwagi odbiorcy.

AD 2.

• informacja o ważkich i aktualnych społecznie sprawach ale połączone z ich interpretacją, z umotywowaną ewaluacją;

• funkcja impresywna oraz ekspresywna;

• podmiot nie jest już bezstronnym i poniekąd anonimowym autorem, silnie zaznacza w wypowiedzi swoje stanowisko;

• wykorzystywane środki literackie, ale nie kosztem zaciemniania ładunku poznawczego.





PODZIAŁ NA GATUNKI:

• sygnał, flash, wzmianka;

• news;

• notatka;

• zapowiedź;

• infografia;

• depesza;

• sprawozdanie;

• relacja;

• raport;

• korespondencja;

• życiorys;

• sylwetka;

• przegląd prasy;

• artykuły informacyjne;

• mapy, tabele, wykresy;

• reportaż fabularny (pisany, feature, radiowy, telewizyjny);

• fotoreportaż.

Rodzaj publicystyczny:

• artykuł publicystyczny;

• artykuł wstępny;

• felieton;

• komentarz;

• recenzja;

• esej;

• reportaż problemowy.

Gatunki pograniczne:

• wywiad;

• debata;

• hipertekst.

GATUNKI INFORMACYJNE

• dzielą się na proste i rozszerzone;

• sposoby prezentacji informacji uzależnione sa od medium.

1. Sygnał, flash, wzmianka:

• najmniejsze gatunki informacyjne, najkrótsze informacje;

• powiadamiają o pojedynczym fakcie;

• mają postać dwóch czasem jednego zdania;

• o ich wyemitowaniu czy wydrukowaniu stanowi przeważnie presja czasu i chęć błyskawicznego poinformowania czytelników o najbardziej aktualnych wydarzeniach;

• nadmiar flashów może prowadzić do szumu informacyjnego.

1. Notatka:

• jest rozbudowaną informacją prostą;

• poza wiadomością są również dodatkowe informacje o fakcie głównym i sygnalizuje fakty poboczne.

2. News (fait divers):

• zawiera krótką informację o wyjątkowych, sensacyjnych, niespodziewanych wydarzeniach;

• powinien kontrastować w zestawieniu z poprzedzającymi i następującymi po nich wiadomościami;

• zazwyczaj informuje o wydarzeniach negatywnych;

• zwykle dotyczy elit społecznych lub znaczących krajów.

4. Zapowiedź (zajawka):

• informacja zamieszczone na pierwszej stronie gazety, zachęcająca do

przeczytania textu znajdującego się wewnątrz numeru lub też mającego się

ukazać w gazecie w najbliższym czasie;

• może występować w radiu, TV, rekomendując programy, która warto zobaczyć;

• mają mieć postać fragmentu publikacji, wypowiedzi na temat.

5. Infografia:

• informacja ilustrowana, fotografia;

• nie tylko prosty opis fotografii, ale ma uzupełniać informację, stanowić dokumentację.

6. Depesza:

• jest doniesieniem (powiadomieniem) o wydarzeniach na podstawie materiału agencyjnego (PAP), zestawieniem a nawet cytowaniem wiadomości bez ustosunkowania się do nich;

• język sprawozdawczy.

7. Sprawozdanie:

• jest to opis zdarzeń, których autor był świadkiem;

• fakty winny być przedstawione w sposób dynamiczny, chronologiczny, wiernie;

• należy podać imię, nazwisko i funkcje osób uczestniczących w relacjonowanym wydarzeniu;

• rezygnuje się z charakterystyki;

• można wplatać w text wypowiedzi uczestników lub streszczenia znaczących wypowiedzi;

• dostosowanie języka wypowiedzi dziennikarskiej do relacjonowanej sytuacji.

8. Relacje:

• opis zdarzeń, które nadal się toczą.

9. Raport:

• jest odmianą sprawozdania, wzbogaconego o dodatkowe dane statystyczne oraz wypowiedź specjalistów na dany temat.

10.Korespondencja:

• to rozbudowana informacja, pochodząca i dotycząca jakiegoś miejsca oddalonego geograficznie od miejsca jej publikacji;

• przytaczana jest tu większa ilość faktów, dobrana przez autora;

• punkt widzenia dziennikarza jest zaznaczony;

• chronologiczne przedstawienie wydarzeń;

• korespondencja zagraniczna, prowincjonalna.

11.Życiorys:

• jest chronologicznym przedstawieniem wydarzeń z życia postaci;

• charakteryzuje go ograniczenie do podania dat, faktów i funkcji;

• styl dokumentu.

12.Sylwetka:

• skupia się na przedstawieniu osobowości postaci, jej wyglądu i zainteresowań, oraz różnych ciekawostek związanych ze sobą;

• nie obowiązuje tu zasada chronologii;

• zamieszcza się ją zwykle z uwagi na ważne wydarzenia związane z daną postacią;

• język swobodny;

• często z fotografią;

• plotkarski charakter.

13.Przegląd prasy:

• jest zbiorem cytatów z najciekawszych materiałów zamieszczonych w innych mediach;

• choć zazwyczaj pozbawiony jest komentarza, dobór cytatów jest sprawą subiektywną, uwarunkowaną często linią pisma.

14.Mapy, tabele, wykresy:

• zwykle występują z artykułami lub innymi wypowiedziami dziennikarskimi;

• w niektórych pismach występujący samodzielnie jak np..: tabela kursu walut.

15.Artykuł informacyjny:

• podporządkowanie głównemu bieżącemu i ważnemu tematowi;

• brak puenty;

• skupienie się na faktach.

16.Reportaż:

• łac. reporto - donoszę, odnoszę - o danych wydarzeniach do świadomości ludzi, którzy owego wydarzenia nie widzieli (Wańkowicz);

• nazwa „reportaż” została przyjęta w XIX wieku dla oznaczenia sprawozdania dziennikarskiego z rzeczywistych wydarzeń, wzbogaconego o opis środowiska, charakterystykę postaci, podłoże historyczne, wrażenia i opinie samego reportera;

• jako samodzielny gatunek wyodrębnił się z literatury z oświeceniowych i romantycznych sprawozdań z podróży mających charakter literackiego dokumentu;

• w okresie pozytywizmu wrażenia z podróży były relacjonowane i przesyłane w formie listów przez pisarzy-korespondentów prasy codziennej;

• autorem pierwszego w prasie polskiej reportażu był J.I. Kraszewski (Pracownia Suchodolskiego zamieszczona w „Tygodniku Petersburskim” w 1838 roku);

• klasyk nowoczesnego reportażu: 1) John Reed („10 dni, które wstrząsnęły światem”);


2) E. Hemingway;

3) C. Maloparty.

Jako gatunek informacyjny reportaż może być zdefiniowany najogólniej, jako rzeczowe sprawozdanie z rzeczywistych wydarzeń, dobrze udokumentowane (uczestnictwo w wydarzeniu, rozmowy z uczestnikami lub świadkami, materiały archiwalne, dokumenty, publikacje).

Reportaż podejmuje aktualny, ważny temat. Zarysowuje go na tle historycznym lub środowiskowym z użyciem literackich środków artystycznych (za wyjątkiem fikcji). Przedstawieni wydarzeń w sposób obrazowy, zapadający w pamięć, komunikatywnie, bezstronnie.

Reportaże mogą być poświęcone najrozmaitszym zagadnieniom.

Podział reportażu ze względu na miejsce i sposób publikacji:

1. reportaż pisany - zamieszczony w prasie codziennej lub w magazynach;

2. reportaż radiowy;

3. reportaż filmowy - najpopularniejszy gatunek filmu dokumentalnego;

4. reportaż telewizyjny.

17.Fotoreportaż:

• zbiór co najmniej 3 fotografii, z których jedna wskazuje na czas zdarzenia, druga na miejsce, z trzecia jest odautorskim komentarzem do prezentowanej sytuacji;

• nie są konieczne podpisy do zdjęć.

18.Feature - sprawozdanie reportażowe:

• jest gatunkiem pośrednim miedzy sprawozdaniem a reportażem;

• prostsza forma niż reportaż;

• chodzi w nim o przedstawienie czegoś wyróżniającego się, godnego uwagi;

• przedstawienie z zachowaniem chronologii, ale wplecione są weń elementy literackie, służące ubarwieniu narracji, jak opisy miejsc, postaci, sytuacji;

• autor dodaje swoje spostrzeżenia;

• jest to namiastka reportażu, bez puenty, sensacyjna, szybko przygotowana.

REPORTAŻ jest jednym z najważniejszych gatunków literackich.

Niezależnie od medium publikacyjnego musi odznaczać się trafnie „upolowanym” tematem, odpowiednim doborem faktów oraz umiejętnym ich ukazywaniem i wyczerpującym naświetlaniem, w celu osiągnięcia zamierzonego skutku.

WYKŁAD III 07.11.2004 rok

Publicystyka oraz jej pogranicze.

Teksty publicystyczne są ukoronowaniem sztuki dziennikarskiej, stanowią jej

pogłębienie i wymagają większego doświadczenia wiedzy i polotu literackiego niż teksty stricte informacyjne.

Dominującą funkcją językową jest tu funkcja impresywna. Teksty publicystyczne mają przekonywać, powinny być napisane językiem sugestywnym i zrozumiałym.

Obowiązująca pozostaje zasada aktualności. Jeżeli publicystyka dotyczy spraw minionych, naświetla je z perspektywy współczesności.

Styl publicystyczny zawiera elementy zarówno języka artystycznego i potocznego oraz naukowego.

W układzie treści najważniejszy jest początek i koniec jako najbardziej przykuwające uwagę.

To w tym obszarze dziennikarstwa logiczny wywód oraz techniki argumentacyjne, odgrywają najważniejsza rolę.

G A T U N K I P U B L I C Y S T Y C Z N E

1. Artykuł publicystyczny:

Tradycyjnie występował w prasie obecnie występuję również w internecie. Wywodzi się z pism politycznych i listów (H. Kołłątaj).

ARTYKUŁ PUBLICYSTYCZNY

to wypowiedź publicystyczna na aktualne w danym momencie tematy polityczne, społeczne, kulturalne, w której wywód podporządkowany jest wyraźnie sformułowanym tezom.

Słownik terminów literackich

Elementy wyróżniające:

1. temat (dotyczy istotnej kwestii społecznej, kulturalnej, gospodarczej itp.);

2. sposób prezentacji polega na sformułowaniu tezy, którą należy udowodnić w oparciu o logiczny model rozumowania;

3. naukowe zaplecze - rzetelna wiedza na ten temat, aktualnego stanu badań w danej dziedzinie, znajomości różnych stanowisk.

Często wzbogacony jest dodatkowym materiałem ilustracyjnym w postaci zdjęć, cytatów, tabel itp.

Walorem artykułu publicystycznego winny być:

• oryginalność i nowatorstwo postawionej tezy;

• rzetelność faktograficzna i naukowa przejawiająca się w wykorzystaniu wiedzy z danego zakresu;

• przystępny i sugestywny sposób przedstawić - konieczność znajomości kompetencji językowej potencjalnego odbiorcy.

Artykuły publicystyczne pełnią rolę edukacyjną:

Ich autorami sa przeważnie dziennikarze specjalizujący się w jakiejś dziedzinie albo specjaliści spoza redakcji (pracownicy uczelni) szczególnie ci ostatni nadają artykułowi charakter quasi naukowego.

2. Artykuł wstępny:

• jest to artykuł pojawiający się na eksponowanym miejscu, zazwyczaj autorstwa redaktora naczelnego lub redaktora prowadzącego, zawiera omówienie zawartości numeru, bądź polecenie najważniejszego jego zdaniem textu;

• artykuł pojawiajacy się w pierwszych numerach czasopism, zarysowujący program;

• podobnie jak pisma polityczne - zawiera program, art. wstępny przedstawia hasłowo główne założenia;

• jego zadaniem jest oddziaływanie na opinie publiczną;

• jest propagandowy;

• treść jest tu jednoznaczna.

3. Reportaż problemowy:

• różni się od reportażu fabularnego tym, że autor zaznacza tu swoją opinię, zajmuje stanowisko zgodnie z własnym sumieniem, po rozważeniu zgromadzonych argumentów i kontrargumentów;

• temat takiego reportażu dotyczy zazwyczaj nieprawidłowości, sytuacji bulwersujących, trudnych itp.;

• narzuca się konieczność ustalenia faktów w oparciu o np.: wywiady i różnego rodzaju dokumenty wyrażenia racji;

W reportażu problemowym jest przedstawiona w sposób sprawozdawczy, sytuacja a następnie zostają poddane analizie w oparciu o materiał dokumentacyjny.

4. Komentarz:

• wyodrębnił się jako gatunek w II połowie XIX wieku;

• jego rolą jest towarzyszenie informacji, która oprócz zaprezentowania faktów narzuca naturalną potrzebę ustosunkowania się do niej;

• cel: zwrócenie dodatkowej uwagi na ważne, bieżące sprawy, naświetlanie i wyjaśnianie;

Stanowisko autora jest wyraźnie zarysowane, dotyczy „gorących” wydarzeń.

KOMENTOWAĆ to: „walczyć ze stereotypami, uprzedzeniami, to konieczność rezygnacji z frazesów i banałów, to szukanie nowych skojarzeń, które wyrastają z faktów. To przedstawienie czytelnikowi własną wizję świata, wolną od uproszczeń.”

Piotr Kurek

Chodzi w nim o analizę bieżących faktów i wyrażenie wobec nich stanowiska. Najlepiej jeśli na poszczególne tematy wypowiadają się specjaliści.

Komentarz ma krótką formę, zwięzłą, musi być rzeczowy; stanowisko komentatora musi być jasno sprecyzowane i należycie wyeksponowane. Obowiązuje tu zasada dotyczy publicystyki w ogóle: postawienie tezy oraz właściwa argumentacja. Język winien być wyważony, unikać afektacji.

W prasie komentarz umieszcza się:

• pod tekstem głównego artykułu;

• na apli;

• jako niezależny artykuł.

Autor winien umieścić pod komentarzem swoje nazwisko.

5. Felieton:

• jako lekka i wdzięczna forma publicystyki, narodził się we Francji;

• fenille oznacza liść, feuilleton - „kartka złożona na czworo”;

• ma być luźną i swobodną wypowiedzią, autor może puścić wodze fantazji i błyskotliwości;

• pierwsze felietony ukazały się we francuskim dzienniku w 1800 r.;

• słynni felietoniści: A. Puszkin, B. Prus, C.K. Norwid, J. Tuwim, I. Gałczyński, T. Boy-Żeleński, A. Słonimski, Wiktor Hugo;

• aforyzmy, paradoksy, dosadność wypowiedzi, wulgaryzmy - są na miejscu w felietonach;

FELIETON jest pozycją cykliczną w gazecie lub mediach elektronicznych np.: „Jestem, więc piszę” M. Rybiński „Rzeczpospolita”.

Charakteryzuje go wyrazistość autorskiego stylu. Ostentacyjna nieoficjalność, eksponowanie przedmiotu autorskiego, poufność w/c odbiorcy. Typowa do puenty, fragmentaryczności i agresywność.

Temat: aktualne wydarzenie społeczne, kulturalne, polityczne itp. Dominuje ton swobodny dowcipny, satyryczny i skandalizujący. Wykorzystywane są środki artystyczne oraz elementy mowy potocznej. Dopuszczane jest wprowadzanie motywów fikcyjnych.

Felietony występują w radiu i TV:

• w radiu słowny: felietonowi towarzyszą barwa i ton głosu, tempo mówienia;

• w TV: felieton wzmacnia obraz, montaż, praca kamery.

6. Recenzja:

• łac. recensio - ocena;

• jest omówieniem i oceną dzieła sztuki lub pracy naukowej bądź innego rodzaju publikacji podlegającego prawu autorskiemu, jak np.: programy komputerowe;

• istnieje na pograniczu publicystyki i krytyki literackiej, krytyki artystycznej;

Recenzja poświęcona jest pojedynczemu utworowi. Wymaga orientacji dziennikarza w danej dziedzinie, do której utwór należy. Recenzja dziennikarska musi być aktualna (dotyczyć dzieł nowych lub wznowień). Recenzja publicystyczna adresowana jest do czytelnika (nie autora!). Celem recenzji jest informowanie o nowych utworach i zjawiskach, głównie artystycznych, ich ewaluacji, kształceniu gustów publiczności oraz krytyczna refleksja dotycząca struktury dzieła, jego ładunku filozoficznego.

Recenzja winna zawierać:

• podstawowe informacje dotyczące ocenianego utworu: tytuł, imię i nazwisko twórcy itp;

• krótkie omówienie treści;

• wskazanie gatunku lub dyscypliny do jakiej dzieło należy;

• informacje o autorze i jego dotychczasowej twórczości.

Ocena:

• odpowiedź umotywowana, ważne aby odnieść się do treści, formy, przekazu, zwrócić uwagę na przygotowanie odbiorców, ocena przebiega od szczegółu do ogółu, poparta jest cytatami lub rzeczowymi odnośnikami.

W zakończeniu pożądane jest podsumowanie, rekomendacja. Język recenzji dziennikarskiej jest językiem literackim oraz krytyczno-artystycznym z elementami fachowego słownictwa. Unikać gołosłowności, nadmiernego streszczenia treści, przerostu dygresji, zbyt wielu przypisów i odwołań.

7. Esej.

• Fr. essai oznacza próbę, szkic;

• jest dłuższym utworem;

• swobodnie interpretującym jakieś zjawisko intelektualne;

• eksponującym podmiotowy punkt widzenia;

• wyróżniającym oryginalną, arktyczną formą;

• występują tu związki logiczne, charakterystyczne dla piśmiennictwa naukowego jak i błyskotliwe skojarzenia pomysłów, wyłamujące się spod ścisłych schematów logiczno-akademickich, poetyckie obrazy, paradoksy, aforyzmy.

Za prekursorów uznaje się Platona i Arystotelesa.

Nazwę „esej” wprowadził do słownika nowożytnego Michał de Montaigne w 1580 r.

Przedstawiciele gatunki: Francis Bacon, Jon Locke, sir Dawid Hume, Kartezjusz, Pascal, Goethe, Schiller, Jean Paul Sarte.

W Polsce: za prekursora eseju polskiego uważa się Łukasza Górnickiego i jego „Dworzanina polskiego” (1566), gdzie fabułą jest pretekst do rozważań nad obyczajami, sztuką, polityką. W Oświeceniu przedstawicielem np.: J. Śniadecki; w XX wieku: Cz. Miłosz, L. Kołakowski, K. Wyka, S. Lem, Z. Herbert.

Podział eseju:





Esej narracyjny - jest zbudowany na rozwijającej się na wzór literacki fabuły.

Esej opisowy - przedstawia pewne problemy, idee.

Esej spekulacyjny - poddaje analizie problemy.

Esej argumentacyjny - dostarcza dowodów na poparcie swoich tez.

ESEJ jest utworem hybrydycznym, pogranicznym stąd jego popularność popularność filozofii, nauce i literaturze literaturze pięknej postmodernizmu.

Esej mieściłby się w rodzaju publicystyki dziennikarstwa:

- między felietonem i artykułem (jako łączący elementy swobody z argumentacyjno-wyjaśniającym charakterem);

- między dziennikarstwem, literaturą i nauką.

8. Dzienniki, pamiętniki, abecadlniki (alfabet).

DZIENNIKI

• forma ta zastępuje gazetowy felieton;

• występuje w prasie, to zbiór zapisków, notatek, refleksji, najczęściej z podaniem daty zapisu, skierowany do publiczności, drukowany na gorąco.

ALFABET:

• jest pamiętnikiem utworzony z alfabetycznie ułożonych haseł, poświęcony wybranym postaciom;

• Kisiel, Miłosz (Abecadło Miłosza), Słonimski.

G A T U N K I P O G R A N I C Z N E

1. Wywiad.

• Wywodzi się ze starożytnego dialogu (Sokrates, Platon);

• Jest rozmową przeprowadzoną przez dziennikarza z budzącą zainteresowanie osobą, składa się z celowo przygotowanych pytań i odpowiedzi na nie, może dotyczyć jakiejś okazji, wspomnień, planów;

• Jego elementami kompozycyjnymi się krótkie pytania dziennikarza i dłuższe odpowiedzi interlokutora;

• Ma na celu dostarczyć odbiorcy autoratywnych informacji;

• Za twórcę wywiadu dziennikarskiego uznaje się Jamesa Gardono Benelta, w 1835 roku opublikowano wywiad.

Typy wywiadu:

1. informacyjny (dotyczy samych faktów0.

2. publicystyczny (przedstawia osobę i jej przekonania).

Dziennikarz powinien pozostać w cieniu rozmówcy. Musi być dobrze do wywiadu przygotowany. Choć wywiad winien mieć postać spontaniczną zwykle poddawany jest obróbce, skracany, dopracowywany. W druku pytania zaznaczone są inną czcionką niż odpowiedzi.

Pytania:

• powinny być konkretne i rzetelnie sformułowane;

• zachęcać rozmówcę do ciekawej wypowiedzi;

• nie powinny sugerować odpowiedzi;

• należy je stawiać taktownie choć stanowczo.

Podział:

1. wywiad prasowy (wymaga przeredagowania).

2. wywiad TV (wyreżyserowany).

3. wywiad radiowy.

4. wywiad hybrydyczny - pojawia się w prasie. Między pytania i odpowiedzi rozmówcy wplecione SA opisy zachowania rozmówcy.

2. Debata.

• jest pochodną wywiadu;

• prezentowany jest aktualny i bulwersujący opinię publiczną temat (problem);

• wprowadzenie: dominujące punkty widzenia odnośnie danej sprawy;

• do debaty zaprasza się strony reprezentujące różne stanowiska oraz ekspertów.

Typy debat:

1. Perswazyjna.

2. Problemowa.

3. Analityczna (z ekspertami).

4. Wzbogacona o filmy, wywiady.

1. Hipertekst.

• jego pojawinie się zwiazane jest z rewolucją elektroniczną i wyłonienie się pracy on-line;

• dużo tytułów prasowych publikuje internetowe mutacje tradycyjnych wersji off-line;

• zalety: szybkość dotarcia do odbiorcy, łatwość aktualizacji, różnorodność zastosowanych środków medialnych, darmowy dostęp, korespondencje z czytelnikami, interaktywność;

• jest sposobem łączenia różnych obiektów i poruszania się ich w obrębie na zasadzie rozwidlających się ścieżek;

• jest zaprzeczeniem linearności i zamkniętej formy;

• jest sumą możliwości dostarczenia przez dany materiał sieciowy.

Przygotowanie gazety on-line wymaga stworzenia siatki stałych głównych działów, układu zmiennych i wciąż aktual;izowanych nagłówkowych oraz najświeższych informacji od których linki prowadzą w głąb ku bardziej szczegółowym lub związanym z danymi informacjami.

Należy umiejętnie przygotować siatkę indeksów indeksów połączeń. Obmyślić atrakcyjną ofertę interakcyjną dla czytelników. Wiadomości powinny być skondensowane.

Odmianą hipertekstu jest e-gazeta wysyłana abonentom przez redakcje na adres e-mail'owy.

17

Zasada odwróconej piramidy w informacjach:

na początku winny być fakty najważniejszy.

Gatunki publicystyczne zbliżają się do literatury pięknej, osiągając wymiar uniwersalny, ponadczasowy.

Gatunki informacyjne dążą ku publicystyce gdyż z zasobu różnych informacji wyłania się pogłębiona refleksja i ocena.

w Polsce: Pruszyński

Wg tematu:

- filozoficzne;

- estetyczne;

- historyczne;

- literackie;

- naukowe;

- podróżnicze;

- społeczne;

- polityczne.

Wg form:

- narracyjne;

- opisowe;

- spekulacyjne;

- argumentacyjne.

---