ROZDZIAŁ III

(„Interkulturowe prawo karne”, Bartosz Wojciechowski)

DYSKURSYWNO-ETYCZNE UZASADNIENIE PRAW CZŁOWIEKA I DEMOKRACJI

1. ETYKA DYSKURSU W TRANSCENDENTALNOPRAGMATYCZNEJ FILOZOFII KARLA-OTTO APLA

• procesy globalizacji → powstanie społeczeństw wielokulturowych

• społeczeństwa te stworzyły podstawę nowej etyki → uzasadnienie naszego postępowania w ramach państwa narodowego oraz całego świata

• GLOBALNA ETYCZNOŚĆ - potrzeba takowej. Jej cechy:

• uniwersalistyczna

• ponadnarodowa

• interkulturowa

• odpowiada interesom wszystkich mieszkańców globu

• SZKOŁA FRANKFURCKA + ulubiony nasz HABERMAS

• duża rola w rozwoju koncepcji etyk, biorących pod uwagę globalizację

• odnoszą się do uniwersalności, zasad dyskursu, wspólnych działań komunikacyjnych, wspólnych wymogów etycznych i uniwersalności praw człowieka

• ETYKA DYSKURSU

• reguluje współżycie międzyludzkie

• apeluje do wzajemnego ograniczania wolności

• wyznacza interesy i dążenia, którym trzeba wyznaczyć wspólną podstawę i zakres ich wzajemnie akceptowalnych realizacji

• ma tworzyć płaszczyznę do porozumienia w razie sprzeczności między partykularnymi przekonaniami moralnymi a wyobrażeniami religijnymi i światopoglądowymi

1.1. Podstawy etyki dyskursu

• etyka dyskursu w ramach transcendentalnej pragmatyki Karla-Otto Apla

• zagadnienia etyczne wplecione w relacje komunikacyjne

• DYSKURS

• tworzenie wiążących rozwiązań dla wszystkich dających się pomyśleć problemów w świecie życia

• rozwiązywanie problemów bez przemocy

• transcendentalna jedność interpretacji → we WSPÓLNOCIE KOMUNIKACYJNEJ

• wspólnota komunikacyjna związana z ideą państwa celów Kanta

• Apel modyfikuje Kanta

• transcendentalne warunki możliwości wiedzy ze sfery indywidualnego umysłu Apel przenosi do sfery intersubiektywności

• warunki możliwości = uniwersalne roszczenia ważności

• INSTYTUCJA JĘZYKOWEJ KOMUNIKACJI

• istotna dla istnienia i obowiązywania treści etycznych

• jest nieusuwalna → realizowana w każdym języku

• transcendentalna metainstytucja pozostałych instytucji językowych

• ona ustala warunki legitymizujące inne instytucje

• podaje normatywne warunki możliwości krytyki i rozumnego uprawomocnienia instytucji społecznych

• etyka komunikacji = etyka dyskursu

• teza etyki dyskursu: warunki umożliwiające proces argumentacji mają charakter etyczno-normatywny, więc tworzą podstawy procedury uzasadniania etyki

• uzasadnienie uniwersalno-pragmatyczne określonych reguł dyskursu - wykazuje, iż takie reguły muszą obowiązywać, bo stanowią warunek umożliwiający komunikację międzyludzką

• reguły dyskursu mają dwustopniowy charakter - odnoszą się do:

• formalno-proceduralnego ostatecznego uzasadnienia

• konsensualno-komunikacyjnego uzasadnienia treściowych norm

• postępowanie teoretyczne (służące idei ostatecznego uzasadniania norm) w koncepcji uniwersalnej pragmatyki realizowane jest w czterech krokach:

• w drodze szczegółowych krytycznych analiz konstrukcji filozoficznych (kwestionują one teoretyczną, praktyczną wartość tez normatywnych oraz możliwość filozoficznych procedur uzasadniania)

• przez konstrukcję transcendentalnego ostatecznego argumentu uzasadnienia

• na gruncie ogólnej teorii racjonalności komunikacyjnej

• w obrębie koncepcji etyki dyskursu poszerzonej o konstrukcję etyki odpowiedzialności

• Aplowski projekt etyki współodpowiedzialności = odpowiedzialność każdego człowieka za następstwa czynów zbiorowych

• współodpowiedzialność w aspekcie istnienia pokojowego różnych kultur

• Apel krytykuje innego naszego ulubieńca → Rawlsa i jego teorię sprawiedliwości, ponieważ nie podał racjonalnej podstawy uniwersalnej ważności zasady sprawiedliwości jako uczciwości

1.2. Uniwersalna etyka współodpowiedzialności

• etyka dyskursu ma swoją ważność w transcendentalno-refleksyjnym i komunikacyjnym typie racjonalności

• tak rozumiana etyka dostarcza podstawy etyki globalnej sprawiedliwości i solidarności oraz dla etyki współodpowiedzialności

• zatem etyka dyskursu ma dostarczyć regulatywną zasadę dla podejmowania decyzji w sytuacjach, gdzie musimy mediatyzować między racjonalnością etyczną i strategiczną

• SYTUACJA PIERWOTNA

• podstawowe założenie teoretyczne i praktyczne etyki dyskursu

• to sytuacja argumentowania - pozwala uświadomić każdemu członkowi wspólnoty komunikacyjnej, że do niej należy

• uświadomienie wyraża się w przyjęciu ZASADY DZIAŁANIA - norma obowiązuje wtedy, gdy jej działania i skutki mogą zostać zaakceptowane bez przymusu przez wszystkich zainteresowanych w jakimkolwiek dyskursie

• Apel parafrazuje Kanta : „Działaj zawsze tak, jak gdybyś był członkiem idealnej wspólnoty komunikacyjnej”

• metainstytucja dyskursu - z jej perspektywy można zakwestionować każdą przygodną tradycję historyczną uwarunkowaną przez świat życia codziennego

• przykład Apela: polityka międzynarodowa

• rokowanie rozbrojeniowe

• moralność i sprawiedliwość negocjujących polityków to za mało by rozwiązać konflikt

• zasada uzupełniania etyki - trzeba się posługiwać następującymi kryteriami:

• przeżycie ludzkiego gatunku

• urzeczywistnienie idealnej wspólnoty komunikacyjnej

• zasada uzupełniania jest ważna dla zaistnienia politycznej etyki odpowiedzialności, ponieważ wskazuje co jest konieczne → strategiczne rozporządzanie celami politycznymi

• idealna etyka komunikacji:

• wszyscy uczestnicy dyskursu mają równe prawa i ponoszą równą współodpowiedzialność

• rozwiązywanie problemów tylko za pomocą argumentów

• rozwiązywanie problemów moralnych - kwestia praktycznie prowadzonych dyskursów

• dyskurs prawny - przykład dyskursu praktycznego

• Apel: uzasadnianie norm prawnych odbywa się tak samo jak argumentacja polityczna

• Apel: etyka dyskursu jest etyką formalną i proceduralną

• dzięki zasadom etyki dyskursu wiemy, jakie ograniczenia zostały wprowadzone do naszego życia - powinny one również zapewnić zdolność konsensusu między tymi, których dotyczą wszelkie problemy

• ograniczenia warunkujące (regulatywne) - umożliwia zdolność konsensusu, gdyż taki sens jest idei regulatywnej

• zdolność osiągania konsensusu - pryncypium etyki dyskursu

• etyka dyskursu nie określa żadnej formy samorealizacji czy dobrego życia

• tolerancja i ochrona różnych form życia

• organizacja kolektywnej odpowiedzialności - polega na uczestniczeniu wszystkich jednostek w praktycznie doniosłych dyskursach, odbywających się na płaszczyźnie rozmaitych instytucji

• pierwotna solidarność - pewien rodzaj współodpowiedzialności, który uznaje każda jednostka na poziomie dyskursu argumentacyjnego jako członek wspólnoty komunikacyjnej

• dzięki pierwotnej solidarności nikt nie śmie wymigać się od odpowiedzialności

• porzucenie odpowiedzialności prowadzi do wkluczenia ze wspólnoty

• ab pielęgnować odpowiedzialność Apel proponuje zwiększenie ilości formalnych i nieformalnych dialogów

• z pierwotną solidarnością wiąże się postulat koniecznego powiązania imperatywu zachowania bytu i godności człowieka ze społeczno-empacyjnym imperatywem humanitaryzmu

• człowiek - samointerpretujący się podmiot; obowiązek - wybór i hierarchizacja wartości i zachowań; ma własną tożsamość; ma wolną wolę; podlega dyskursywnym relacjom; pełnoprawny członek społecznych interakcji; ma swobodę argumentowania; może oceniać argumentację innych

• Apel: argumentacja = rozum

• autentyczna dyskusja opiera się na racjonalności panowania

• kontrowersyjny element etyki dyskursu: przekonanie o istnieniu ostatecznego uzasadnienia

• Apel: gdyby nie koncepcja ostatecznego uzasadnienia, pozbawiona zostałaby etyka możliwości uznania jakiejkolwiek normy za wiążącą bezwarunkowo

• Hans Albert → trylemat Münchhausena → sytuacja teoretyczna, w której musi się znaleźć każda próba uzasadnienia

• wspólnoty komunikacyjnej ostateczne uzasadnienie narażone na 3 negatywne rezultaty:

• nieskończony regres uzasadnienia

• błędne koło logiczne

• przerwanie procedury uzasadniającej przez odwołanie się do dogmatu

• Apel odpiera ten zarzut

• Aplowska etyka dyskursu zmierza do osiągnięcia złotego środka między imperatywem praktycznego rozumu i imperatywem systemowej racjonalnością

• PODSUMOWANIE ETKI DYSKURSU APELA:

• chodzi o osiągnięcie takiej sprawiedliwości społecznej, która będzie ustalana zgodnie z realiami

• każdy człowiek jest odpowiedzialny za dochowanie norm moralnych i za skutki swoich działań

• powinniśmy dążyć do przybliżenia ideału wspólnoty komunikacyjnej

• etyka dyskursu jednoczy wszystkich ludzi

• umożliwia swobodny wybór formy życia

• zasada uniwersalizacji obejmuje sferę formalną stosunków międzyludzkich

• instytucja językowej komunikacji i racjonalność komunikacyjna - fundamenty

• konsensualne uznanie norm i historyczno-pragmatyczne wyznaczanie norm

2. TEORIA DYSKURSYWNEJ REKONSTRUKCJI JÜRGENA HABERMASA

• Rawls - overlapping consensus

• Ackerman - ograniczanie konwersacyjne

• w sytuacji sporu co do określonej wartości, nie zależy się odwoływać się do wspólnych wartości, lecz do przesłanek, z którymi wszyscy się zgadzają

• dialog jako modus vivendi

• dialog wsparty o faktyczne przesłanki, eliminuje konflikty na tle wartości

• ta teoria - opozycja do niemieckiej teorii dyskursu

• Larmore - model dyskursywnej prawomocności

• instytucja uniwersalnej normy racjonalnego dialogu

• wykluczenie całkowite osobistych mniemań

• teorie wszystkich trzech myślicieli nie pozwalają wykluczyć jakichkolwiek okoliczności, co do których uczestnicy dyskursu nie mogliby się zgodzić

• konsensus nie ma charakteru niezmiennego

2.1. Rola proceduralnej racjonalności komunikacyjnej w uzasadnieniu prawa

• Habermas krytycznie rozwinął teorię Rawlsa

• teoria dyskursu nawiązuje do teorii demokracji

• trzy typu dyskursu w zależności od zakładanych ograniczeń

• dyskurs prawny

• dyskurs moralny

• dyskurs polityczny

• model dyskursywnej etyki nie zakłada, żeby te dyskursy były jednomyślne

• ważne jest, by osiągane kompromisy były rzetelnie przemyślane → zasady, reguły, argumenty tych dyskursów są otwarte na publiczną debatę → dają się uzasadnić na głębszym poziomie usprawiedliwiania

• zmiany dotyczące spraw konstytucyjnych i podstawowych instytucji prawnych wymagają szerszej ugody - jednomyślności (praktycznie niemożliwe)

• dyskusje stymulowane - nie zapewniają udziału wszystkich obywateli w jednakowym wymiarze

• komplementarna teoria instytucji społecznych - w jej ramach rozważane będzie stworzenie instytucji niezbędnych do poszerzenia możliwości i różnorodności faktycznych dyskursów w sferze publicznej na wszystkich poziomach (społ. obywatelskie, poziom polityczno-państwowy)

• PROCEDURALNA RACJONALNOŚĆ - za jej zastosowaniem następuje rekonstrukcja prawa z dyskursywno-teoretycznego punktu widzenia przy uzasadnieniu społecznego porządku i systemu praw

• prawa, które obywatele muszą sobie wzajemnie przyznawać, jeśli chcą koegzystować w oparciu o prawo pozytywne

• źródło racjonalności komunikacyjnej: jednocząca moc dyskursu

• racjonalność komunikacyjna - mowa oparta na argumentach, w której różni uczestnicy dyskursu porzucają subiektywne przekonania dochodzą do jedności świata obiektywnego za pomocą wspólnego podzielania rozumowo usprawiedliwionych założeń

• dzięki racjonalności komunikacyjnej uczestnicy ustalają prawdziwość wypowiedzi i skuteczność działań teleologicznych, słuszność norm działania, zrozumiałość wypowiedzi i poprawność norm prawnych

• działanie komunikacyjne - charakter emancypacyjny, odnawialne z każdym aktem nieskrępowanego zrozumienia

• komunikacyjny rozum - siła kojąca

• racjonalna argumentacja warunkuje prawdziwość i słuszność określonego działania komunikacyjnego

• roszczenia ważności → roszczenie do zrozumiałości, roszczenie do szczerości, roszczenie do prawdziwości, roszczenie poprawności normatywnej

• jeśli uczestnik procesu komunikacyjnego wysuwa roszczenia ważności, zakłada istnienie reguł i procesów koniecznych do uznania sądu za prawdziwy

• racjonalność - charakter proceduralny

• miara racjonalności - zdolność do uzasadniania

• koncepcja racjonalności komunikacyjnej - kognitywny nurt etyki

• wiedza na temat formalno-pragmatycznych aktów mowy jest zawarta w działaniach komunikacyjnych i posiada interkulturową ważność

• zasada dyskursu - uniwersalizująca, nieredukowalna: „Każda prawomocna norma musi spełniać ten warunek, że skutki i efekty uboczne, wypływające przypuszczalnie z jej powszechnego przestrzegania w celu zaspokojenia interesów każdego z osobna, mogłyby zostać zaakceptowane bez przymusu przez wszystkich zainteresowanych” - Habermas

• PRAWO

• Habermas chce odnaleźć system prawa, który spełniałby zasadę dyskursu

• prawa - elementy porządku prawnego, zakładające kooperację osób

• kompromis powinien być zawierany w oparciu o uczciwą negocjację

• prawo reguluje interpersonalne relacje między osobami, które uznają się wzajemnie na równych i wolnych członków wspólnoty wytworzonej przez normy prawne

• każdy oczekuje od wszystkich takiego samego przestrzegania norm

• ważne jest wyróżnienie sfery publicznej i sfery prywatnej

• PIĘĆ GRUP PRAW ZASADNICZYCH (zasady sprawiedliwości ujęte w formie prawnej) - Habermas:

1. prawa podstawowe - wynikają z politycznie autonomicznego ukształtowania praw do możliwie największego zakresu równych podmiotowych wolności działania

2. podstawowe prawa, wynikające z politycznie autonomicznego ukształtowania statusu członka w dobrowolnym zrzeszeniu podmiotów wspólnego prawa

3. podstawowe prawa, wynikające bezpośrednio z zaskarżalności praw i z politycznie autonomicznego ukształtowania indywidualnej ochrony prawnej

4. podstawowe prawa do równego pod względem szans udziału w procesach kształtowania opinii i woli, w których obywatele realizują swą autonomię polityczną i poprzez które ustanawiają prawowite prawo

5. podstawowe prawa, zapewniające w wymiarze socjalnym, technicznym i ekologicznym warunki życia w tej mierze, co do szans korzystania z praw obywatelskich wymienionych w punktach poprzednich

• prawa te nie są hierarchizowane, mają połączyć sferę prywatną z publiczną

• zestaw tych praw ma wyjaśnić wewnętrzny związek między prawami człowieka a suwerennością ludu

2.2. Komunikacyjne ugruntowanie demokracji - polityka deliberatywna

• PRAWO

• musi być wykorzystane, jeśli zasada dyskursu ma za pomocą równych praw w zakresie komunikacji zostać wcielona w życie jako zasada demokracji

• część porządku społecznego

• powinno uczestniczyć w proceduralnej racjonalności etyki dyskursu

• wymaga ustawicznego uprawomocnienia

• obywatele wiedzą najlepiej, co powinno a co nie powinno składać się na treść prawa - ustalają to w ramach dyskursu

• DYSKURSYWAN TEORIA PRAWA

• demokratyczne państwo prawne - oparta na legitymizowanym prawie instytucjonalizacja procedur i komunikacyjnych założeń dla dyskursywnego tworzenia opinii i woli

• deliberatywna polityka - da usprawnienia legitymizacji prawa

• teoria dyskursu Habermasa - połączenie liberalnego i republikańskiego ujęcia procesu demokratycznego

• demokratyczna procedura kładzie nacisk na reguły dyskursu i formy argumentacji

• model republikański - dyskursywna teoria demokracji podkreśla rolę publicznego kształtowania opinii i woli, które ostatecznie zostaną wyrażone w zasadzie państwa prawa

• państwo prawa pozwala na dochodzenie do różnych kompromisów między interesami - element modelu liberalnego

• polityka deliberatywna uzyskuje dla siebie moc legitymizującą we władzy komunikacyjnej, powstałej za pomocą dyskursywnych struktur kształtowania opinii i woli

• dyskursywna procedura podejmowania decyzji i dochodzenia do porozumienia w kwestiach publicznych stanowi jedyne źródło solidarności między obcymi

• tylko takie pojęcie demokracji zapewnia zawieranie porozumień

• rozróżnienie etyk - Habermas - etyka w dyskursie politycznym

• etyka jako dziedzina, dopuszczająca spierające się ze sobą koncepcje dobrego życia

• moralność jako dziedzina, w ramach której dopuszczalne byłoby wypracowanie i zastosowanie jako obowiązujących pewnych uniwersalnych zasad normatywnych

• Habermas opowiada się za dualizmem wartości

• w dyskursie publicznym konsensus między grupami o różnych wartościach możliwy jest tylko dzięki przestrzeganiu uniwersalnych reguł dyskursu

• dyskurs polityczny - zadaniem jego nie jest określenie reguł dobrego życia, ale ustalenie słusznych reguł procedury i zasad sprawiedliwości proceduralnej, na których powinna się opierać społeczna współpraca

• etyka dyskursu - uniwersalny wymiar, przekraczający kulturowy relatywizm treści etycznych; charakter kognitywistyczny, uniwersalistyczny i formalny

• KONSTYTUCYJNY PATRIOTYZM -prawomocna artykulacja tożsamości społeczeństwa

• lojalność względem konstytucji

• lojalność wobec uniwersalnych praw, a prawa jako warunek konieczny koegzystencji ludzi

• demokracja i polityka deliberatywna stanowi podstawowy sposób rozwiązywania konfliktów i uzgadniania działania kolektywnego

• demokracja deliberatywna składa się z procesów instytucjonalizacji dyskursów, mających na celu dojście do porozumienia w sprawach politycznych, gospodarczych i społecznych → nie można wskazać instytucjonalnego umiejscowienia

• zatarcie granicy między państwem a społeczeństwem cywilnym - dyskursywne zaangażowanie obywateli → poszerza się sfera publiczna i narasta znaczenie prawa publicznego

• społeczeństwo cywilne - citoyen - nie rozpatrujemy tego społeczeństwa w kontekście relacji ekonomicznych

• różnorodne formy życia mogą koegzystować na równych prawach w demokratycznym państwie prawa, ale powinny te różnorodne formy życia stykać się ze sobą na obszarze kultury politycznej → sprawdzian prawomocności państwa → skuteczność państwa w zakresie mediacji między kolidującymi wartościami

• rozróżnienie spraw publicznych i prywatnych w dwóch obszarach:

• aspekt dostępności i tematyzacji

• aspekt uregulowania kompetencji i odpowiedzialności

• kwestie sfery intymnej powinny podlegać ochronie, ale nie można uznać za negatywne angażowanie się władz np. gdy dochodzi do przemocy w rodzinie

• zadaniem prawa jest stworzenie procedury i założeń komunikacyjnych, które umożliwią dyskursywne, publiczne kształtowanie stanowisk i woli

• materialne uprawnienia do komunikacji - materialna treść proceduralnego paradygmatu prawa tworzonego za pomocą społeczeństwa cywilnego i politycznej publiczności przez politykę deliberatywną

• obywatel - podmiot prawa, autor porządku prawnego

• uniwersalność praw człowieka wynika z założenia o uniwersalnej ważności przekonań

• określone stanowisko pozostaje ważne na podstawie racjonalnych argumentów do momentu kiedy zostaną zaprezentowane lepsze argumenty

• osiągnięty konsensus ma charakter trwały, racjonalny; źródło solidarności wspólnotowej i społecznej; opart na uniwersalności praw człowieka; wyznacza pewność prawną i bezpieczeństwo prawne

• ALE !!! przejście od filozoficznych założeń teorii dyskursu Habermasa do uniwersalnych praw człowieka nie jest uzasadnione w zupełny sposób:

• trudno z samej formy prawa wyprowadzić treściowe 3 pierwsze prawa podstawowe

• Habermas nie odwołuje się w żadne sposób do realnych dyskursów

• koncepcja Habermasa zbliża się do kantowskiego transcendentalnego uzasadnienia

• brakuje w tej koncepcji argumentu wolności (o czym nie zapomniał Alexy) - lub Habermas nie wyraził tego dostatecznie wyraźnie

• słaby punkt koncepcji Habermasa: pojęcie podmiotu prawa

• człowiek nie staje się podmiotem prawa

• bycie podmiotem prawa - cecha charakterystyczna natury człowieka

• naturalność = bycie uczestnikiem dyskursu

• człowiek przyjmuje naturalną rolę podmiotu prawa jeśli chodzi o uzasadnianie praw

• chodzi tu o zinstytucjonalizowanie za pomocą prawa abstrakcyjnego ustanowionej autonomii prywatnej

• wynika z tego, że bez autonomii prywatnej nie ma czegoś takiego jak prawo pozytywne

• rozwiązanie podmiotowości prawnej, proponowanej przez Habermasa nie jest jasne i zrozumiałe

• słaby punkt koncepcji Habermasa: brak jednoznacznego stwierdzenia, kiedy akt woli ma charakter obowiązku prawnego

• brak przymusu zewnętrznego w formie sankcji

• idealizacyjne założenie zasady dyskursu wyjaśnia słabość tego punktu

3. OGÓLNE ZAŁOŻENIA ARGUMENTACJI PRAWNICZEJ ROBERTA ALEXY'EGO

• Robert Alexy - teoria argumentacji prawniczej

• dyskurs prawniczy - szczególny przypadek ogólnej i praktycznej argumentacji

• teoria dyskursu praktycznego - podstawa do budowy dyskursu prawniczego

• potrzeba wyłonienia dyskursu prawniczego wynika z niedoskonałości reguł i form dyskursu praktycznego

• dyskurs prawniczy - ma służyć spełnieniu roszczeń poprawności, ale z ograniczaniem wynikającym z obowiązującego prawa

• rozsądność wypowiedzi normatywnej w dyskursie prawniczym → zdeterminowana przez ustawy, orzecznictwo, dogmatykę

• cała teoria w oparciu o tezę „Normatywna wypowiedź N jest słuszna wtw gdy może być ona skutkiem procedury P”

• Alexy zawiera w proceduralnej teorii dyskursu liberalne idee autonomii i uniwersalności

• prawo nie jest gołym zbiorem pozytywnych reguł → musi uwzględniać dyskursywne racje i uzasadnienia

• prawo połączone z dyskursem praktycznym i moralnym

• prawo - mowa fachowa, dyskursywna jedność i zgoda

3.1. Teoria dyskursu i prawa człowieka w Alexy'ego filozofii prawa

• punkt wyjścia dla Alexy'ego w kwestii teorii dyskursu i praw człowieka → koncepcja praw człowieka Kanta

• Kant: respektowanie prywatnej i publicznej autonomii oraz realizowanie zasady uniwersalności

• Alexy: warunki Kanta są konieczne i za ich pomocą buduje teorię analitycznego liberalizmu

• wymogi tej teorii: uniwersalność, wolność, autonomia

• zasada uniwersalności - wszyscy ludzie mają określone prawa

• autonomia dzieli się na prywatną i publiczną

• prywatna autonomia - zapewnia indywidualny wybór i realizację indywidualnej koncepcji dobra

• publiczna autonomia - obejmuje wybór i realizację politycznej koncepcji sprawiedliwości i dobra

• uzasadnienie praw człowieka:

• Alexy powołuje się na transcendentalno-pragmatyczną wersję uzasadnienia reguł dyskursu

• odwołuje się do uniwersalnej ważności reguł dyskursu → uzasadnienie praw człowieka jest możliwe dzięki ścisłemu i precyzyjnemu przestrzeganiu procedury dyskursu

• respektowanie usprawiedliwionych, rzetelnych norm, odrzucających z góry narzucone argumenty

• przy zachowaniu zasad wolności i równości, norma uzyskuje zgodę, gdy są powszechnie akceptowane konsekwencje przestrzegania danej normy

• Aleksy wskazuje na konieczność powiązania prawa z moralnością

• moralna poprawność jakiejś normy jest kognitywnie uzasadnialna

• uzasadnienie uniwersalno-pragmatyczne reguł dyskursu - obowiązywanie określonych reguł jest warunkiem umożliwiającym komunikację międzyludzką

• obowiązywanie reguł - konstytutywne dla umożliwienia dokonania określonych aktów mowy

• rezygnacja z aktów mowy - niemożliwa bez zaprzeczenia form zachowania uważanych za ludzkie

• uzasadnienie liberalnej koncepcji teorii dyskursu:

• argument transcedndentalny

• przesłanka nr 1: Akt mowy twierdzącego jest każdorazowo wymagany

• przesłanka nr 2: podaje się określone reguły, które są warunkami poprawności wyrażania aktu mowy twierdzenia. Te reguły brzmią:

• twierdząc coś, uwzględnia się roszczenia prawdziwości i poprawności

• roszczenia prawdziwości i poprawności wymagają konsekwencji spełniania roszczenia uzasadnialności

• roszczenie uzasadnialności zakłada obowiązek uzasadnienia twierdzenia na żądanie

• w uzasadnieniu należy uwzględnić roszczenia: równouprawnienia, bezprzymusowości i uniwersalności

• konkluzja: w każdej argumentacji wymagane są i winny być respektowane wszystkie kategorie i reguły obowiązujące w dyskursie

• argument ten może wskazać hipotetyczne znaczenie specyficznych reguł dyskursu

• reguły uzewnętrzniają liberalne idee autonomii i uniwersalności

• ten kto nie stawia twierdzeń i nie uzasadnia - nie bierze udziału w powszechnej formie życia

• akt mowy powiązany z argumentowaniem

• działania komunikacyjne = działania argumentujące

• indywidualna maksymalizacja zysku i empiryczny interes poprawności- uzupełnienie argumentu transcendentalnego

3.2. Bezpośredni i pośredni sposób dyskursywnego uzasadnienia praw człowieka

• prawa człowieka mogą być transformowane w prawie pozytywnym

• zagadnienie konieczności prawa + 3 problemy: poznania, przeforsowywania i organizacji

• teoria dyskursu nie proponuje żadnego określonego postępowania - można temu zapobiec przez prawnie uregulowany model postępowania

• problem przeforsowywania zakłada konieczność stanowienia prawa dla zastosowania reguł poprawności i legitymizacji normy

• problem organizacji - nie wszystkie żądania i cele społeczne mogą zostać zrealizowane przez indywidualne i spontaniczne działania

• uzasadnienie praw człowieka służy uzasadnianiu formy prawa i systemu praw o określonej treści i strukturze

• DWA TYPY UZASADNIANIA PRAW CZŁOWIEKA:

1. bezpośrednie - uzasadnienie ma miejsce, gdy określone prawa niezależnie od rzeczywistej realizacji pojedynczych dyskursów same obowiązują na gruncie teorii dyskursu

2. pośrednie - uzasadnienie ma miejsce, gdy rozstrzygnięcie o prawach człowieka zostaje powierzone odbywającemu się politycznemu procesowi tworzenia i stosowania norm oraz reguł prawnych

• trzy typy bezpośredniego dyskursywno-teoretycznego uzasadnienia praw człowieka:

1. argumenty autonomii

• każdy, kto powszechnie uczestniczy w dyskursie zakłada pełną autonomię swojego partnera rozmowy

• wyklucza możliwość negowania praw człowieka

• poważne uczestnictwo w dyskursie - zainteresowanie zapewnienia moralnej prawdy i poprawności LUB pragnienie rozwiązania społecznego konfliktu w wyniku dyskursywnie osiągniętego konsensusu

• potrzebny wykształcony interes moralnej słuszności - kto takowy posiada jest prawdziwym, szczerym uczestnikiem dyskursu

• jeśli ten, który nie ma interesu w autentycznym uczestniczeniu w dyskursie powinien postępować tak, jakby akceptował pryncypium autonomii - jeśli chce maksymalizować swój zysk

• jeśli pryncypium narusza wolność innych lub koliduje z kolektywnymi dobrami - musi pryncypium zostać ograniczone

• prawa chroniące autonomię w wymiarze prywatnym i powszechnym

• argumenty konsensusu

• uzupełnia argument autonomii

• wprowadza elementy równości i bezstronności

• ma zapewnić równy podział już uzasadnionego dobra autonomii

• zakłada równość praw człowieka, więc prowadzi do zrealizowania liberalnej zasady uniwersalności

• argumenty demokracji

• pryncypium dyskursu może być realizowane aproksymatywnie tylko przez pewna instytucjonalizację demokratycznych procedur kształtowania myśli i woli

• idea dyskursu może być zrealizowana w państwie demokratycznym

• dyskurs nie ma tak naprawdę charakteru komunikacyjnego, a strategiczny

• dążenie do osiągnięcia konsensusu

• krytyka: nie wiemy, jakie intencje ma partner naszej komunikacji, a to prowdzi do zaniku zaufania i może spowodować szereg zakłóceń

• krytyka: kognitywny charakter roszczenia poprawności norm prawnych

4. KRYTYCZNY CHARAKTER TEORII DYSKURSU

• etyka dyskursu wymaga uzupełniania

• bezkrytyczna wobec istniejących stosunków społecznych

• kontynuacja teorii krytycznej

---