Witaminy - definicja, odkrywca pierwszej witaminy,
autor nazwy witamina

Witaminy są to związki organiczne, niejednolite pod względem chemicznym, które jednak występują w organizmach żywych jako naturalne składniki regulujące (biokatalizatory). Witaminy są koenzymami, czyli składnikami niebiałkowymi enzymów. Brak lub niedobór poszczególnych witamin powoduje zaburzenia fizjologiczne (utrata homeostazy) nazwane awitaminozami (zupełny brak witaminy w organizmie) i hipowitaminozami (niedobór witaminy w organizmie).
Nazwa witamina (vita - życie, substancja niezbędna do życia; amina - grupa związków zawierających w budowie grupę aminową -NH₂) została wprowadzona przez Kazimierza Funk'a (1884-1967) na określenie odkrytej przez siebie substancji - witaminy B₁, której niedobór powoduje chorobę beri-beri. Witamina B₁ została wyizolowana z otrąb ryżowych przez Funka w 1911 roku.  K. Funk opublikował ok. 200 prac na temat witamin (Die Vitamine, 1924 rok), organopreparatach i hormonach.

Kazimierz Funk (1884-1967)

Wprowadzenie do biochemii witamin

Przykładowe znaczenie witamin w organizmie

Biochemiczne znaczenie wybranych witamin	Nazwa witaminy
Rodopsyna = czerwień wzrokowa - białko w pręcikach wzrokowych siatkówki oka zawierające aldehyd witaminy A - retinal oraz śródbłonowe białko opsynę.	Witamina A, czyli retinol, akseroftol.
1,25-dihydroksycholekalcyferol, czyli aktywna witamina D pobudza syntezę osteokalcyny, czyli białka Gla. Osteokalcyna wiąże wapń Ca^2+dzięki czemu następuje uwapnienie (mineralizacja) kości. Osteokalcyna występuje w osteoblastach (komórki kościotwórcze) i osteocytach (komórki kostne) tkanki kostnej.	Witamina D, czyli kalcyferol.
Witamina E jest czynnikiem oksydo-redukcyjnym, uczestniczy w przenoszeniu wodoru z fawoprotein na cytochrom C; wchodzi w skład błon komórkowych i lizosomalnych stabilizując ich strukturę i zwiększając odporność na działanie peroksydazy glutationowej; zapobiega utlenianiu frakcji LDL lipidów krwi do nadtlenków; hamuje powstawanie toksycznych nadtlenków nienasyconych kwasów tłuszczowych i aktywnych rodników tlenowych.	Witamina E, czyli tokoferol, tocopherol.
Witamina B1 w postaci pirofosforanu jest koenzymem dekarboksylazy pirogronianowej, transketolazy, oksydacyjnej dekarboksylacji 2-oksokwasów (np. piorogronianu, 2-oksoglutaranu).	Witamina B1, czyli  tiamina, aneuryna.
Witamina B2 wchodzi w skład koenzymów flawinowych: FMN -Flawinowy Mono-Nukleotyd (Flavin Mono-Nucleotide), FAD - Flawino-Adeninowy Dwunukleotyd (Flavin Adenine Dinucleotide). Uczestniczy w reakcjach oksydoredukcyjnych. Koenzymy flawonowe są składnikiem dehydrogenaz flawinowych (dehydrogeneza liponianu, dehydrogenaza bursztynianowa, dehydrogenaza 3-fosfoglicerynianu, dehydrogenaza acylo-CoA), oksydaz flawinowych (oksydaza L- i D-aminokwasów, oksydaza glukozy, oksydaza ksantynowa, oksydaza aldehydowa).	Witamina B2, czyli ryboflawina, laktoflawina.
Witamina B3 jest składnikiem nukleotydów nikotynamidowych: NAD - Nikotynoamido-Adeninowy Dwunukleotyd (Nicotinamide Adenine Dinucleotide) i NADP -  Nicotinamide Adenine Dinucleotide Phosphate, dsł. tłumaczenie Nikotynoamido-Adeninowego Dwunukleotydu Phosphoran = Fosforan Dwunukleotydu Nikotynoamido-Adeninowego, które są koenzymami przenoszącymi wodór.  NAD i NADP są koenzymami dehydrogenaz. Wodory pobrane z jednego substratu mogą być wykorzystane do redukcji innego substratu.	Witamina B3, czyli witamina PP, nikotynamid, kwas nikotynowy, niacyna, amid kwasu nikotynowego, niacynamid.
Cholina jest składnikiem lecytyny, stanowi źródło grup metylowych dla syntezy metioniny. Wchodzi w skład neuroprzekaźnika (neurotrasmitera) acetylocholiny.	Witamina B4, czyli cholina.
Kwas pantotenowy jest składnikiem koenzymu A - CoA. Koenzym A to koenzym acetylotransferaz.	Witamina B5, czyli kwas pantotenowy.
Witamina B6 to koenzym enzymów przemian amianokwasów: aminotransferaz, dekarboksylaz, dezaminaz i aminooksydaz. Bierze udziała w procesie przemiany kwasu linolowego i kwasu linolenowego.	Witamina B6, czyli pirydoksyna, adermina.
Witamina B7 jest składnikiem koenzymów karboksylaz; uczestniczy więc w przenoszeniu grup karboksylowych., np. przy karboksylacji pirogronianu do szczawiooctanu z udziałem karboksylazy pirogronianowej.  Ponadto w procesach dekarboksylacji i dezaminacji kwasu asparaginowego, treoniny, czy seryny.	Witamina B7, czyli biotyna, witamina H, koenzym R, Skin Factor.
Witamina B8 to czynnik lipotropowy. Składnik fosfolipidów układu nerwowego.	Witamina B8, czyli inozytol.
Witamina B9 jako kwas tetrahydrofoliowy (koenzym F) to koenzym w syntezie zasad purynowych i pirymidynowych. Uczestniczy w przenoszeniu grup jednowęglowych: formylowej, hydroksymetylowej, metylowej, metylenowej formiminowej w pozycji N5, N10 pierścienia pterydynowego. Niezbędny do syntezy tymidylanu wykorzystywanego w procesie syntezy DNA.  Uczestniczy w procesach mielizacji (tworzenie osłonki mielinowej) neuronów i przy przekształcaniu homocysteiny w metioninę.	Witamina B9, czyli kwas foliowy, witamina M, witamina B11, witamina Bc.
PABA wchodzi w skład koenzymu F. Uczestniczy więc w tych samych procesach co witamina B9. Bakterie mają zdolność syntezy kwasu tetrahydrofoliowego z prostych składników (kwas foliowy, PABA, kwas glutaminowy). Człowiek nie ma takie zdolności, dlatego musi otrzymywać w diecie kompletny koenzym F.  PABA uczestniczy w metylowaniu homocysteiny na metioninę. Zapobiega przedwczesnemu rozpadowi katecholamin (np. adrenaliny).	Witamina B10, czyli PABA, kwas para-amino-benzoesowy, witamina H1.
patrz witamina B9	Witamina B11, czyli kwas foliowy, patrz witamina B9
Witamina B12 jest składnikiem koenzymów (kobamidy); metylokobalamina przenosi grupę metylową na homocysteinę dzięki czemu powstaje metionina. Powstała z metioniny 5-adenozylometionina jest dawcą grup metylowych i uczestniczy w metylacji mieliny neuronów. Uwolniona kobalamina przyłącza grupę metylową z N5-metylotetrafolianu, przez co powstaje tetrahydrofolian niezbędny do syntezy puryn i pirymidyn, a tym samym kwasów nukleinowych.  Koenzym kobalaminowy (dezoksyadenozylokobalamina) bierze udział w przekształcaniu metylo-malonylo-koenzymu A do sukcynolo-koenzymu A w procesie glukoneogenezy (proces syntezy glukozy z aminokwasów, kwasu mlekowego czy pirogronowego)..	Witamina B12, czyli kobalamina
Witamina B13 jest to metabolit endogenny powstający z karbamylofosforanu i kwasu asparaginowego. Reaguje z 5-fosforybozo-1-pirofosforanem tworząc nukleotyd orotydylowy, który po dekarboksylacji przekształca się w UMP (urydyno-5-monofosforan) = Uridine 5'Mono-Phosphate. Powstaje i jest niezbędny przy przemianach pirymidyn, np w trakcie syntezy nukleotydów.	Witamina B13, czyli kwas orotowy, acidum oroticum, 6-uracilcarboxylic acid
Witaminą B14 określano substancję (zolowaną z drożdży, jaj, roślin strączkowych), która leczyła niedokrwistość; później okazało się, że jest to mieszanina kwasu foliowego i PABA, czyli witaminy B9 i B10 (koenzym F).	Witamina B14
Jest donorem grup metylowych w przemianach aminokwasów i amin. Substrat do syntezy neurotransmiterów. Informacje na temat witaminy B15 są podane na stronie: kliknij tutaj	Witamina B15, czyli kwas pangamowy, Pangamic Acid, Pangametin, panagmetyna, Dimethylglycine, dimetyloglicyna.
Witamina B16 to dimetyloglicyna, czyli DMG =  DiMethylGlicyna, patrz  witamina B15	Witamina B16, czyli dimetyloglicyna, kwas pangamowy
Witamina B17 jest glikozydem cyjanogennym - amigdaliną (nitrylozyd) występującą w śliwach, migdałach, czereśniach, wiśniach, czeremchach (Prunus). Niegdyś była słynna, bowiem in vitro hamuje rozwój komórek nowotworowych. Podobno posiada też właściwości zapobiegające onkogenezie.	Witamina B17, czyli amigdalina
Witamina B18 - patrz witamina B10	Witamina B18 - patrz witamina B10
Witamina B22 - jest to zespół aktywnych składników zawartych w ekstrakcie aloesowym	witamina B22, ekstrakt aloesowy
Witamina N czyli kwas liponowy - patrz tutaj	Witamina N, czyli kwas liponowy, Thioctic Acid, Alpha-lipoic acid.
Witamina Bt, czyli karnityna - patrz tutaj	Witamina Bt, czyli witamina T, karnityna, Carnitine
Witamina U - pochodna metioniny wyizolowana po raz pierwszy w 1966 roku z kapusty. Czynnik przyśpieszający gojenie wrzodów żołądka, przeciwhistaminowy (H2), żółciopędny, zapobiegający powstawaniu kamicy żółciowej.  Czynnik ochronny dla błony śluzowej żołądka i jelit.	Witamina U, Methylmethioninesulfonium
Witamina P ma właściwości oksydoredukcyjne, hamuje aktywność oksydazy kwasu askorbinowego, inhibitor hialuronidazy i ceruloplazminy. Czynnik przeciwwysiękowy dla śródbłonków.	Witamina P, czyli rutina, należy tutaj również kwercetyna, eriodyktyna, hesperydyna (tzw. bioflawonoidy)
Witamina K to kofaktor karboksylacji kwasu glutaminowego do kwasu gamma-karboksyglutaminowego - składnika czynnika krzepnięcia krwi II (protrombiny), VII (prokonwertyny), IX (czynnik Christmasa) i X (czynnika Stuarta). Witamina K umożliwia wiązanie jonów wapnia przez czynniki krzepnięcia krwi. Witamina K jest niezbędna do syntezy osteokalcyny.	Witamina K, fitochinon, fillochinon.
Witamina F jest substratem do syntezy prostaglandyn, tromboksanu, prostacyklin. Składnik błon komórkowych. Czynnik lipotropowy.	Wiutamina F, czyli witamina FF, witamina F99, niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe NNKT, kwas arachidonowy + kw. linolowy + kw. linolenowy.
Witamina Q to przenośnik elektronów w łańcuchu oddechowym. Cząsteczka ubichinonu CoQ przyjmuje 2 elektrony i dwa jony H^+ przekształcając się w ubichinol CoQH2. Występuje w mitochondriach. Jest to wymiatacz wolnych rodników i aktywator dehydrogenaz oraz cytochromu. Więcej o witaminie Q - patrz tutaj.	Witamina Q, czyli ubichinon, witamina Q10, koenzym Q10.
Witamina C to przenośnik wodoru i elektronów w układzie oksydo-redukcyjnym. W organizmach istnieją oksydazy pozamitochondrialne, których podstawową funkcją jest przenoszenie protonów i elektronów z substratów organicznych na tlen z wytworzeniem wody lub nadtlenku wodoru i produktu utlenionego. Enzymy te. związane z błonami komórkowymi należą do oksydaz miedzioproteinowych lub flawoproteinowych. Oksydaza askorbinianowa nalezy do miedzioprotein. Oksydaza askorbinianowa katalizuje reakcję: kwas askorbinowy + 1/2 O2 ---> kwas dehydroaskorbinowy + H2O Kwas dehydroaskorbinowy tworzy układ oksydoredukcyjny z glutationem, cytochromem C, nukleotydami pirydynowymi i flawinowymi; uczestniczy w procesach metabolicznych fenyloalaniny, tyrozyny, kwasu foliowego (konwersja kwasu foliowego do kwasu folinowego), histaminy, żelaza, dopaminy, DOPA, kwasu fenolopirogronowego do kwasu homogentyzynowego, kolagenu, prostaglandyn, noradrenaliny (proces DOPA-amina ---> noradrenalina), kortykosteroidów. Jest inhibitorem hialuronidazy.	Witamina C, czyli kwas askorbinowy, kwas askorbowy.

Mellanby  Edward  /1884-1955/ w 1920 r.  wykazał właściwości przeciwkrzywicze tranu, który zawiera witaminę A i D.

Wiadomości ogólne

   
    Witaminy stosuje się nie tylko w stanach ich braku lub niedoboru w organizmie, lecz także w leczeniu wielu schorzeń. Ponadto preparaty witaminowe warto zażywać zapobiegawczo, abu ustrzec się przed rozmaitymi schorzeniami. Profilaktyczne stosowanie witamin powinno mieć miejsce u kobiet w ciąży, matek karmiących (laktacja), dzieci, młodzieży i osób w podeszłym wieku. Nie należy zażywać jednych witamin w dużych dawkach przy pominięciu innych, bowiem wszystkie procesy biochemiczne w ustroju są sprzężone. Nadmiar jednej witaminy powoduje niedobór innych witamin oraz soli mineralnych. Stąd konieczne jest stosowanie preparatów mineralno-witaminowych o dokładnie obliczonej formule oraz dobrze racjonalnej diety. Odpowiednio dobrane pokarmy i koncentraty ziołowe mogą stanowić optymalne źródło witamin i biopierwiastków. Niniejsza strona pomoże w opracownaiu naturalnych preparatów mineralno-witaminowych.
    W zimie, kiedy brakuje świezych jarzyn i owoców można pić sok z jiszonej kapusty (witamina C, witamina U), tran (witamina A, D, F), kompoty, soki i wreszcie przetwory z ziół (napary, odwary, ziołomiody, sproszkowane zioła), które oczywiście trzeba zgromadzić i sporządzić w okresie wiosennym, letnim i jesiennym.
Zjawisko hipowitaminoz może również wystąpić po podaniu niektórych leków, np. diuretyków, antybiotyków, sulfonamidów, preparatów przeczyszczających, środków antykoncepcyjnych; ponadto podczas monotonnego odżywiania się pokarmem mało zróżnicowanym i konserwowanym.
    Większość witamin jest wrażliwa na konserwanty, wysoką temperaturę, tlen, promienie słoneczne. Wymienione czynniki działają niszcząco na witaminy.
        Witaminy można podzielić na dwie wielkie grupy:
1. Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach - vitasteryny: A, D, E, F, Q, K.
2. Witaminy rozpuszczalne w wodzie:  z grupy B, C, P.

Diagnostyka ważniejszych hipowitaminoz wg prof. W.F. Zelenina i prof. N.A. Kurszakowa, 1952 r.

Hipowitaminoza	Objawy	Dane laboratoryjne
Hipowitaminoza A	Kurza ślepota, suchość, utrata blasku i zmniejszona wrażliwość spojówki; suchość i łuszczenie się skóry; rogowacenie torebek włosowych; tworzenie się wągrów i czyraków.	Zaburzenia adaptacji wzrokowej w ciemności. Obniżona zawartość witaminy A i karotenu we krwi.
Hipowitaminoza B1	Zmniejszona zdolność skupiania uwagi; szybkie męczenie się umysłowe, osłabiebie mięśni, zmniejszone łaknienie, zaparcia.	Zmniejszone wydalanie witaminy B1 w moczu. Zwiększona zawartość kwasu pirogronowego we krwi i w moczu.
Hipowitaminoza B2 hiporyboflawinoza	Utrata łaknienia, osłabienie, swędzenie, uczucie kłucia i pieczenia w oczach, naciek okolicy okołorogówkowej i wrastanie naczyń do rogówki, zapalenie błony śluzowej kątów ust i czerwieni warg (cheilosis)	Zmniejszone wydalanie ryboflawiny w moczu. Waskularyzacja rogówki
Hipowitaminoza PP	Zespół neurasteniczny (drażliwosć, bezsenność, przygnębienie). Rozwolnienie i biegunki bez krwi i śluzu.	Brak kwasu solnego w soku żołądkowym (achlorhydria). Zmniejszone wydalanie amidu kwasu nikotynowego (N-methyl - nikot. amidu) w moczu.
Hipowitaminoza C	Sinica (cyanosis) warg, nosa, uszu, paznokci; krwawienie dziąseł w czasie przysysania wargami i wskutek lekkich urazów; bóle podeszw; bladość skóry; spadek ciepłoty ciała; nadmierne rogowacenie mieszków włosowych z pojedyńczymi wybroczynami.	Zwiększona przepuszczalność włośniczek. Zmniejszone wydalanie lub niewydalanie kwasu askorbinowego w moczu. Niedobór nasycenia kwasem askorbinowym ustroju. Zmniejszona zawartość kwasu askorbinowego we krwi.

    Niemowlęciu karmionemu piersią trzeba zacząć podawać witaminę C w 3 tygodniu życia. Można ją podawać jako witaminę syntetyczną (pół drażetki 0,1 g rozpuścić w pokarmie i podawać dziecku) lub w sokach z warzyw i owoców. Zaczynamy podawanie soków od paru kropli codziennie, zwiększając ich ilość stopniowo do kilku łyżeczek. W 3 tygodniu życia podajemy też witaminę D. Koniecznie ją trzeba podawać w jesieni i w zimie.
Witaminę D (np. tran) trzeba zacząć podawać dziecku od bardzo małych ilości (w kroplach), zmieszaną z pokarmem. Zabezpieczy to dzieci przed krzywicą .  Niemowlęta nie mają enzymu karotenazy, który przekształca prowitaminę A - karoten (np. w sokach z marchwi) w witaminę A. Enzym ten zaczyna działać dopiero u dzieci starszych. W związku z tym niemowlętom trzeba podawać normalną witaminę A, bowiem tylko taka jest przyswajalna dla organizmu niemowlęcia. Karoten jest wydalany w postaci niewykorzystanej. Przyswajalna witamina A jest zawarta w tranie, ponadto jest dostępna w postaci kropli olejowych (Vitaminum A+D /Terpol/ - krople, 2 krople raz dziennie), które można dodawać do  mleka.
W drugim miesiącu życia można dodać podawanie witamin z grupy B. Nie zapominajmy o kwasie foliowym. Żelazo zawarte w owocach i warzywach niemowlę przyswaja dużo lepiej, gdy jednocześnie przyjmuje witaminę C i B-complex. Jeżeli niemowlęciu nie podaje się warzyw i owoców we właściwym czasie zaczyna ono chorować, blednie, traci apetyt, nie przyrasta na wadze i wzroście. Może się to skończyć anemią i opóźnionym rozwojem fizycznym i psychicznym. Począwszy od końca drugiego miesiąca życia - utrzymujemy pełny zestaw witamin.

Zestawienie wybranych awitaminoz

Nazwa witaminy	Awitaminoza i objawy awitaminozy	Zapotrzebowanie dzienne na daną witaminę	Pokarmy najbogatsze w daną witaminę
vitaminum A	- xerophtalmia - zeskórnienie spojówki i rogówki - keratomalacja = keratomalacia - rozmiękczenie rogówki - blepharitis - ropny i suchy nieżyt powiek hyperaemia - przekrwienie spojówek - hemeralopia - ślepota zmierzchowa (kurza ślepota) - atrophia = zanik gruczołów potowych i łojowych - metaplasia = metaplazja (złuszczanie) nabłonka ucha środkowego, nosa, krtani, tchawicy, oskrzeli i układu moczowego - degeneratio = degenracja nabłonka kanalików nasiennych - metaplazja endometrium macicy	5.000 j.m.	tran, masło, śmietana, mleko, sery tłuste, wątroba Karoten, czyli prowitamina A:  marchew, jaja, pietruszka, koper, szczypiorek, szpinak, jarzębina, berberys, głóg, pyłek pszczeli, morele, jarmuż, dynia
vitaminum B1	Głodowe wielonerwowe zapalenie nerwów, choroba beri-beri. - polineuritis - zapalenie wielonerwowe - zaburzenia czucia - porażenia, przykurcze - nerwowość - uczucie zmęczenia - upośledzenie koncentracji uwagi - zaburzenia pamięci - tachykardia - osłabienie mięśniowe - obrzęki - zaniki gruczołów dokrewnych - spadek ciśnienia krwi	3 mg	grzyby, jogurt, kefir, zboża, mussli, otręby zbożowe, orzechy, głóg, owoce suszone, mięso, ryby, miód, pyłek pszczeli
vitaminum B2	Aryboflawinoza. - anorexia (jadłowstręt) - spadek masy ciała - uczucie pieczenia skóry - uczucie bólu błon śluzowych - stomatitis - zapalenie błony sluzowej kącików ust - cheilosis - zapaalenie rąbka czerwieni warg - hyperaemia = przekrwienie błon śluzowych - glossitis - zapalenie języka - coniunctivitis - zapalenie spojówek - iritis - zapalenie tęczówki - collapsus - zapaść - zahamowanie rozwoju umysłowego u dzieci - zmiany zwyrodnieniowe w oun - niedokrwistość - waskularazycja rogówki (wniknięcie naczyń krwionośnych do rogówki) - światłowstręt	3 mg	mleko, śmietana, sery, wątroba, mięso, drób, brukselka, fasola, groch, drożdże, jaja, pyłek pszczeli
vitaminum C	Gnilec, czyli scorbutus - szkorbut. Skaza krwotoczna. Niedokrwistość. Obniżenie odporności organizmu na zakażenia. Dystrofia tkanki łącznej. Stany zapalne kości. Zapalenie i krwawienia dziąseł.	75 mg	owoc dzikiej róży, grejpfrut, chrzan, porzeczki, pietruszka, koperek, berberys, rokitnik, jarzębina, papryka
vitaminum PP, nazwa pochodzi od Pellagra Preventive factor - czynnik zapobiegający pelagrze	Pellagra czyli pelagra, rumień lombardzki. - dermatitis - zapalenie skóry nie osłoniętych części ciała - diarrhoea - zapalenie błony śluzowej przewodu pokarmowego - dementia, porażenie, zaniki mięśni.	17-20 mg	mięso, nerki, drób, fasola, kasza, otręby pszenne, groch, grzyby, w tym drożdże, kasza pszenna, mussli
vitaminum B9 sive potius acidum folicum	Biegunka tłuszczowa - sprue, pleśniawki tropikalne - aphthae. Niedokrwistość makrocytarna. Leukopenia. Trombocytopenia. Nieżyt żołądka. Zmiany zwyrodnieniowe w układzie nerwowym.	100 ug. W czasie ciąży i laktacji 400 ug.	drożdże, seler, jaja, banany, makaron, mleko pełne, pomidory, jabłka, jarzyny zielone
vitaminum D	Krzywica - rachitis u młodych osobników. Osteomalacja - osteomalatio - rozmiękczenie kości u dojrzałych osobników. Zaburzenia chondriogenezy (rozwoju chrząstek).	400 j.m.	tran, olej z rekina, grzyby, ryby, masło, smalec, jaja
vitaminum K	Zespół krwotoczny Dam'a. Skaza krwotoczna niedokrzepliwa.	2 ug/kg masy ciała/24 h	pokrzywa, szpinak, kapusta, owoc róży, owoc jarzębiny, liście orzecha włoskiego, jeżyny, porzeczka czarna - owoce i liście, kalafior.
vitaminum B12	Niedokrwistość megaloblastyczna (Addisona-Biermera). Demielinizacja powrózków rdzenia. Bezsoczność żołądka. Zanikowe zapalenie języka. Utrata czucia. Bezsenność. Nerwobóle. Zanik nerwu wzrokowego.	5 ug (mikrogram)	wątroba, nerki, makrela, śledź, łosoś
vitaminum P (nazwa od Permeabilitas - przepuszczalność)	Wzmożona przepuszczalność i zmiany zwyrodnieniowe naczyń krwionośnych.	20 mg	borówki, jeżyny, czarna i czerwona porzeczka, ruta, cytryny, grejpfruty, głóg, szpinak, śliwki, owoc dzikiej róży
vitaminum E	Zanik jąder, zahamowanie spermatogenezy, brak ruchliwości plemników. Zanik nabłonka plemnikotwórczego. Zanik macicy u kobiet, poronienia, bezpłodność, zmiany zwyrodnieniowe i zanik łożyska. Zanik i zwyrodnienie mięśni szkieletowych. Stłuszczenie wątroby. Niedoczynność przednego płata przysadki mózgowej. Encefalomalacja. Adynamia, porażenie. Ogniska martwicze w narządacj miąższowych.	30 mg	kiełki pszenne, oleje roślinne wytłaczane na zimno, sałata
vitaminum B4 = cholina	Stłuszczenie wątroby.	100 mg	szpinak, pomidory, kapusta, groch, wątroba, fasola
vitaminum B5 - kwas pantotenowy	Zanik lub niedoczynność nadnerczy. Pobudzenie psychiczne, zmęczenie, ból głowy, tachykardia, spadek ciśnienia krwi, nudności, wymioty, przewlekłe stany zapalne układu oddechowego.	10 mg	drożdże, groch, chleb, mleko, jaja, sery, mięso, ryby, drób, banany, pomarańcze, grejpfruty, kalafior, pomidory, kapusta, ziemniaki, marchew, sałata
vitaminum B6	Akrodynia - zaczerwienie skóry, np. rąk, stóp, twarzy. Zapalenie skóry i błon śluzowych. Niedokrwistość, zapalenie wielonerwowe, drgawki. Nadmierne pocenie się. Bezsenność.	3 mg	drożdże, jaja, kiełki zbożowe, kukurydza, ryby
vitaminum B15	Marskość i stłuszczenie wątroby, miażdżyca, choroba wieńcowa.	60 mg	owoce (morele, brzoskwinie), zboża
vitaminum H	Wypadanie włosów, stan zapalny skóry (suche zapalenie skóry), łuszczenie się naskórka, nerwobóle, zanik brodawek języka, nudności, zaburzenia trawienne, senność, brak apetytu, spadek masy ciała, bóle mięśni, wyprysk.	150 ug	drożdże, zboża, czekolada, nabiał, jarzyny (groch, kapusta, kalafior, cebula), ryby, cytryny, papryka
vitaminum F	Przewlekłe stany zapalne skóry i błon śluzowych. Upławy, poronienia. Niepłodność. Zaburzenia spermatogenezy i oogenezy. Miażdżyca. Stłuszczenie wątroby, serca i nerek. Wypryski. Wypadanie włosów. łamliwość paznokci.	200 mg	olej winogronowy, lnowy, sojowy, porzeczkowy, rokitnikowy, wiesiołkowy, ogórecznikowy, krokoszowy, makowy, arachidowy, dyniowy, migdałowy, tran
vitaminum B8 = inositolum	Stłuszczenie i marskość wątroby. Bóle mięśni i nerwów. Miażdżyca. Chromanie przestankowe. Łysienie.	1000 mg	mięso, serce, mózg, pomarańcze, kapusta, pomidory, groszek, bób

---