Diagnoza psychopedagogiczna - Opracowanie, studia, resocjalizacja, Resocjalizacja


1.1 Pojęcie diagnozy

Diagnoza - z gr. rozróżnienia, osądzanie. Pierwotnie utożsamiana z ustalaniem patologicznego stanu organizmu, z czasem zaczęło ono oznaczać ogólnie określenie stanu zdrowia osoby (Ziemski).

Ziemski: Diagnoza to rozpoznanie jakiegoś stanu rzeczy i jego tendencji rozwojowych na podstawie jego objawów oraz w oparciu o znajomość ogólnych prawidłowości w danej dziedzinie.

Mazurkiewicz: Diagnoza oznacza zebranie w odpowiedni sposób danych, które wymagają interpretacji, oceny, a następnie określenie badanego złożonego stanu rzeczy, co odróżnia diagnozę od prostego zbierania informacji i ich porządkowania.

A. Podgórecki: Diagnozę można określić jako postawienie hipotezy dającej podstawę do zmiany stanów faktycznych, ustalonych na podstawie wyczerpującego opisu i oceny badanych sytuacji empirycznych. Diagnoza w tym ujęciu składa się z następujących etapów:

  1. Opisu - zestawienia danych empirycznych, co do których zachodzi ewentualność postępowania celowościowego

  2. Oceny - zastosowania ocen, które są związane z zebranymi danymi empirycznymi, co pozwala na porównanie istniejących stanów rzeczy z postulowanymi lub niechcianymi

  3. Konkluzji - stwierdzającej potrzebę podjęcia postępowania celowościowego lub jej brak

  4. Tłumaczenia - wyjaśnienia genetycznego, przyczynowego istnienia stanu

  5. Postulowania - zobrazowania tych stanów, które mają być realizowane, zreformowane lub usunięte

  6. Stawiania hipotez - tj. swoistych twierdzeń dotyczących związku między projektem a czynnikiem przyczynowym.

Złożoną strukturę diagnozy zaprezentował S. Ziemski omawiając szczegółowo charakterystykę pełnej metody diagnozy. Diagnoza rozwinięta powinna wyjaśnić szereg problemów dotyczących badanego stanu rzeczy, dlatego więc składa się ona z 5 diagnoz cząstkowych:

Na tej podstawie można powiedzieć, że diagnoza to rozpoznanie na podstawie zebranych objawów i znanych ogólnych prawidłowości badanego stanu rzeczy przez przyporządkowanie go do typu albo gatunku, przez wyjaśnienie genetyczne i celowościowe, określenie fazy obecnej oraz przewidywanego rozwoju.

2.6 Katalog podstawowych reguł i zasad diagnozowania psychopedagogicznego

Podstawowy katalog zasad diagnozowanie w praktyce psychopedagogicznej:

  1. Zasada łączenia funkcji selektywnej rozpoznawania poszczególnych zakresów funkcjonowania jednostki z funkcją edukacyjną (diagnoza jako forma interwencji).

  2. Zasada uwzględniania wartościującego charakteru psychopedagogicznej diagnozy funkcjonowania jednostki i warunków wyznaczających uzyskiwane efekty rozwojowe i wychowawcze.

  3. Zasada łączenia diagnozy stanu rozwojowego jednostki i jej rzeczywistości wychowawczej z diagnozą efektów oddziaływań podejmowanych na podstawie dokonanego rozpoznania.

  4. Zasada łączenia diagnozy pozytywnej i negatywnej w ocenie jakości funkcjonowania jednostki i jej środowisk wychowawczych.

  5. Zasada uwzględniania relatywności sposobu oddziaływania dostępnych dla jednostki warunków środowiskowych i czynników indywidualnego rozwoju.

  6. Zasada decentracji poznawczej w ocenie warunków rozwojowych jednostki - czynników indywidualnych i charakteru środowisk wychowawczych.

  7. Zasada poznawania przez rezonans własnego wnętrza specyficznych doświadczeń jednostki związanych z jej sytuacją psychospołeczną.

  8. Zasada aktywnej interpretacji zaobserwowanych faktów dotyczących poszczególnych aspektów sytuacja psychopedagogicznej jednostki.

  9. Zasada łączenia podejścia psychometrycznego z oceną jakościową elementów sytuacji psychospołecznej jednostki.

  10. Zasada holizmu poznawczego w ocenie układu poszczególnych czynników składających się na sytuację psychospołeczną jednostki.

  11. Zasada łączenia perspektywy wewnętrznej, czyli percepcji podmiotu badanego i perspektywy zewnętrznej, a więc percepcji podmiotu badającego w rozpoznawaniu funkcjonowania psychospołecznego jednostki.

  12. Zasada aktywnego wykorzystywania różnych kategorii wiedzy w ocenie złożonej sytuacji psychospołecznej jednostki.

  13. Zasada uwzględniania w ocenie i interpretacji warunków życia i funkcjonowania jednostki, traktowanych jako czynniki rozwojowe, subiektywnego ich wymiaru.

  14. Zasada oceny czynników rozwojowych - indywidualnych i warunków środowiskowych w aspekcie ich stanu i dynamiki, pomiędzy poszczególnymi elementami środowiska i jednostką.

  15. Zasada łączenia diagnozy indywidualnej i społecznej, czyli kontekstu społecznego funkcjonowania podstawowych środowisk wychowawczych.

  16. Zasada autodiagnozy podmiotów badań, ulokowanych w różnych sytuacjach psychopedagogicznych.

  17. Zasada holizmu poznawczego w ocenie całokształtu funkcjonowania jednostki i jej warunków środowiskowych.

  18. Zasada dynamicznego, cyklicznego, ciągłego, wieloaspektowego i interdyscyplinarnego charakteru diagnozy sytuacji psychospołecznej jednostki.

Rozdział III Podstawowe techniki diagnostyczne w psychologii i pedagogice

W metodologii postępowania diagnostycznego wyróżniamy 2 podejścia związane ze sposobem pozyskiwania informacji:

Metoda diagnozy - obejmuje zespół wszelkich racjonalnie uzasadnionych sposobów postępowania diagnostycznego, którego celem jest opis wycinka rzeczywistości, będącego przedmiotem zainteresowania diagnosty.

Technika diagnostyczna - stanowią ją konkretne czynności praktyczne badacza i innych ludzi, określone dokładnymi dyrektywami, co wiąże się z ustaleniem celu diagnozy, operacjonalizacją problemu i doborem wskaźników.

Narzędzie badawcze - to ostateczny wynik konceptualizacji i operacjonalizacji problemu badawczego, jako zestaw konkretnych wskaźników badanej sytuacji, w ramach których dokonuje się oceny.

3.1 Rozmowa i wywiad

Łobocki, Pilch, Baman, Sztumski, Szustrowa, Gerstmann: Wywiad to sposób gromadzenia danych przez bezpośredni kontakt z określonymi osobami, które mogą udzielić informacji na temat interesujących badacza zagadnień.

Gerstmann, Szustrowa: Rozmowa definiowana jest analogiczne (jak wyżej), wywiad traktuje się jednak jako bardziej formalną, wystandaryzowaną technikę uzyskiwania informacji, zaś rozmowę jako technikę bardziej swobodną, indywidualną, nieprzewidywalną w swym kierunku.

Typy wywiadu:

Gerstmann, Szustrowa: Konstruując wywiad należy zwrócić uwagę na:

W strategii budowania wywiadu należy uwzględnić logikę badającego, który zakłada pewne cele i chce je osiągnąć oraz logikę badanego, który opowiada o sobie z wewnętrzną logiką odpowiadającą chronologii lub wadze wydarzeń w jego życiu.

Strategia budowania całości wywiadu:

Wywiad musi być formalny i treściowo zorganizowany (zaplanowanie tematyki, celu, wybór kategorii diagnostycznych, sformułowanie pytań i hipotez diagnostycznych itp.).

Przebieg wywiadu/rozmowy:

  1. Rozmowa wstępna - przedstawienie siebie, instytucji, celu, budowanie atmosfery poufności i życzliwości, zapewnienie dyskrecji, anonimowości, motywacja, pytanie o ew. wątpliwości

  2. Część zasadnicza- zadawanie pytań o zasadnicze treści związane z problemem, zgodnie z przyjętymi ogólnie regułami

  3. Zakończenie - rozładowanie emocji, pytania respondenta, podziękowania

3.2 Ankieta

Pilch, Buaman, Łobocki, Sztumski: Ankieta to gromadzenie danych polegające na samodzielnym wypełnianiu przez respondentów odpowiednich, specjalnych kwestionariuszy oraz na pisemnym udzielaniu odpowiedzi na pisemnie postawione pytania.

Technika ankietowa służy do badań masowych, pozwalając w krótkim czasie przebadać dużą liczbę osób.

Ankieta od wywiadu różni się stopniem kategoryzacji kwestionariusza, charakterem uzyskiwanych danych oraz charakterem przeprowadzania badań.

Typy ankiet:

Ze względu na sposób rozprowadzania

Ze względu na sposób motywowania

Warunki poprawności stosowania badań ankietowych:

Struktura ankiety: instrukcja, część zasadnicza, metryczka.

3.3 Obserwacja

Łobocki, Pilch, Bauman, Sztumski, Szustrowa: Obserwacja to gromadzenie danych na drodze spostrzegania kierowanego zadaniem poznawczym. Stanowi zatem celowe planowe spostrzeganie rzeczywistości w jej naturalnym przebiegu.

Zalety obserwacji:

Typy obserwacji ze względu na sposób zbierania informacji:

Techniki obserwacji:

Warunki poprawności prowadzenia obserwacji:

Sztumski: Cechy dobrze przeprowadzonej obserwacji (formalne wymogi, jakie musi spełnić badanie):

Protokół z obserwacji prowadzonej w celach diagnozy decyzyjnej lub poznawczej powinien zawierać: zadanie obserwacyjne, czas i długość obserwacji, zastosowaną technikę, miejsce obserwacji, arkusz obserwacyjny, bądź dziennik obserwacji, dane obserwatora i osób obserwowanych, opis warunków zewn. i nieprzewidzianych sytuacji, szczegółowy opis zachowań badanych i ich kontekstu sytuacyjnego.

3.4 Analiza dokumentów i wytworów

Łobocki, Pilch, Bauman, Sztumski: Analiza dokumentów i wytworów jako technika badawcza polega na opisie, interpretacji i wnioskowaniu o faktach, wydarzeniach, zjawiskach, o własnościach czy cechach ludzi, grup czy układów społecznych przez ustalenie i opisywanie cech (formalnych, treściowych, wewn i zewn) tychże dokumentów lub wytworów, rozumianych szeroko.

Przedmiotem analizy w tej technice pozostaje dokument, za który przyjmuje się wszelki materialny wytwór działania, materialny przedmiot, zawierający w sposób bezpośredni lub pośredni interesujące diagnostę dane.

Cele (zastosowanie) analizy dokumentów:

Typy dokumentów:

Etapy planowania przebiegu badania za pomocą analizy dokumentów:

  1. Określenie celu badania i sprecyzowanie zadania badawczego

  2. Operacjonalizacji problemu - określenie wstępnych kategorii analizy

  3. Ustalenie źródeł informacji - liczby i typów dokumentów oraz sposobu ich uzyskania

  4. Wstępna analiza dokumentów - określenie ich przydatności w badaniu

  5. Ustalenie ostatecznych kategorii analitycznych i typu analizy - zakres treściowej analizy oraz analizy jakościowej i ilościowej

  6. Właściwa analiza dokumentów - analiza treściowa i formalna, jakościowa i ilościowa

  7. Weryfikacja wyników - odniesienie wyników analizy dokumentów do wyników uzyskanych z innych badań (przy pomocy innych metod, technik)

Rodzaje analizy dokumentów:

Zalety analizy dokumentów: umożliwia dotarcie do danych, czy postaw autora niedostępnych przy zastosowaniu innych technik (wydarzeń z przeszłości), umożliwia zebranie określonych danych, kiedy wytwory jednostki są jedną z niewielu form jej ekspresji (dzieci upośledzone, nieme, głuche), pozyskiwanie danych z dawno powstałych źródeł i powtarzalność analizy.

Wady: duże prawdopodobieństwo subiektywnego odbioru i interpretacji, możliwość celowego zniekształcenia dokumentu przez jego autora, fałszywe przedstawianie sienie i możliwość celowego fałszerstwa dokumentów.

3.5 Pomiar w naukach społecznych - możliwości wykorzystania w diagnozie psychopedagogicznej

Pomiar w diagnozowaniu pedagogicznym jest sposobem ujmowania zjawisk i procesów wychowawczych w postaci kategorii ilościowych, by sprawniej i dokładniej je poznawać, a jednocześnie dokładniej kontrolować ich przebieg oraz występujące w nim zależności.

Celem pomiaru w diagnostyce pedagogicznej jest uzyskanie ścisłej wiedzy i badanej rzeczywistości.

Pilch, Bauman: Pomiar polega na określeniu natężenia siły, intensywności występowania danej cechy lub zjawiska, a czasem też prostej częstotliwości. Istota pomiaru polega zatem na porządkowaniu, ilościowym określaniu pewnych zjawisk lub ich cech o charakterze jakościowym, przekształcaniu zbioru faktów jakościowych uznawanych jako cechy na hierarchie ilościowe rozumienie jako zmienne.

Łobocki: Pomiar stanowi przyporządkowanie liczb, numerów przedmiotom (obiektom lub faktom) zgodnie z określonymi regułami, w taki sposób, aby odzwierciedlały one zachodzące między tymi przedmiotami stosunki, czyli jest to przypisanie wartości liczbowych jednostkom, cechom nie posiadającym tych wartości.

Rodzaje pomiaru ze względu na kryterium sposobu jego dokonywania:

Pomiar może odbywać się na kilku poziomach, różniących się stopniem dokładności uzyskanych danych. Wyróżnia się zatem kilka poziomów pomiaru ze względu na stopień jego zorganizowania:

  1. Poziom nominalny prosty - stanowi prosty opis rzeczywistości, nadawanie nazw obiektom; występują tu relacje różności/równości; brak możliwości operacji statystycznych

  2. Poziom nominalny (skale nominalne) - najprostszy sposób porządkowania cech, stosowany do wstępnej klasyfikacji zbioru; polega na wyróżnieniu, nazwaniu odmian cechy, zjawiska, bez orzekania o ich porządku, kolejności; dokonuje się tu klasyfikacji ze względu na posiadanie lub brak określonej cechy

  3. Poziom porządkowy (skale porządkowe, rangowe) - pozwala na uporządkowanie badanych obiektów odpowiednio wg kryterium wartości danej cechy, ale w ograniczonym wymiarze, gdyż nie określa się tu ilości;

  1. Poziom interwałowy (skale interwałowe, przedziałowe) - pozwala skonstruować skalę metryczną, liczbową; poza tym, że zawiera informacje skali porządkowej, określa też odległość między stopniami skali, czyli między elementami porządkowanego zbioru; warunkiem podstawowym jest tu istnienie powtarzalnej jednostki miary - interwału;

  • Poziom ilorazowy (skale ilorazowe, stosunkowe) - odmiana skali interwałowej, ale z naturalnym punktem zerowym, który odzwierciedla najmniejszą możliwą wartość danej cechy, a więc mierzona zmienna musi posiadać absolutny punk zerowy, co pozwala określić, ile razy jeden element jest większy od drugiego