UNIWERSYTET ….

PROJEKT WŁASNY

WIKTYMOLOGIA

„Zachowania suicydalne”

Definicja samobójstwa

Zaczynając rozważania na temat samobójstwa, należy wpierw zdefiniować samo pojęcie tego zjawiska.

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) w 1986 roku zaproponowała następującą definicję samobójstwa:

„Samobójstwo jest aktem o skutku śmiertelnym, który zmarły ze świadomością i oczekiwaniem takiego skutku sam zaplanował i wykonał w celu spowodowania zmian przez siebie pożądanych (upragnionych)”.

Emil Durkheim samobójstwo określa jako:

„każdy przypadek śmierci, będący bezpośrednim lub pośrednim wynikiem działania lub zaniechania, przejawianego przez ofiarę zdającą sobie sprawę ze skutków swego zachowania“.

Natomiast Edwin Shneidman opisuje samobójstwo w sposób następujący:

„We współczesnym zachodnim świecie, samobójstwo jest świadomie podjętym działaniem mającym na celu samozniszczenie; jest działaniem które można określić jako wielowymiarowe zaburzenie występujące u jednostki, której potrzeby nie są zaspokojone i która sama definiuje problem, w którym samobójstwo spostrzega jako najlepsze rozwiązanie”.

Tak więc samobójstwo można określić jako formę zachowania autodestrukcyjnego, prowadzącego do śmierci, mogącego przyjąć formę działania: świadomego (bezpośredniego), a więc: chęć a nawet potrzebę zadania sobie śmierci; bądź formę działania pośredniego (nieświadomego), inaczej ukrytego samobójstwa (nie dbanie o własne zdrowie, narażanie własnego życia, wystawianie się na działanie szkodliwych czynników, takich jak papierosy, narkotyki czy alkohol). Samobójstwo jest postrzegane jako sposób na rozwiązywanie problemów, z którymi jednostka nie umie sobie poradzić i kiedy dana sytuacja przerasta siły tej jednostki.

Według Brunona Hołysta samobójstwo traktowane jest jako rodzaj śmierci dobrowolnej, rodzaj pewnego wyboru. Jednak nie zawsze istnieje pewność, że samobójstwo zawsze i w każdym przypadku było poprzedzone świadomą decyzją i wyborem. W wielu przypadkach decyzja samobójstwa jest jednak wyborem pomiędzy sytuacją, której jednostka nie może bądź nie umie sprostać, a sytuacją w której nie będzie potrzeby podejmowania decyzji i wysiłków zmierzających do naprawienia swojej sytuacji i uregulowania stosunku jednostki do otaczającego ją świata.

Informacje ogólne

Według prowadzonych statystyk codziennie na całym świecie ponad 1500 osób umiera śmiercią samobójczą. Liczba prób samobójczych jest prawdopodobnie kilkakrotnie większa. Nie zawsze odnotowany jest fakt samobójczego zamachu na swoje życie. Liczba zgonów w wyniku aktu samobójczego jest czasem kilka razy większa niż np. zgonów w wyniku wypadków drogowych.

Według Światowej Organizacji Zdrowia , ponad 500 tysięcy ludzi rocznie popełnia samobójstwo, ale znacznie więcej próbuje odebrać sobie życie. Szczególnie niebezpieczne są zachowania samobójcze dzieci i młodzieży, tzn. istnieje zarówno w Polsce jak i w większości krajów świata rosnący trend zachowań autodestrukcyjnych, pociągający za sobą młodsze roczniki. Jest to także ta istotna grupa, w której nieudane próby samobójcze wynikają z nieznajomości środków pozbawienia życia niż z instrumentalnego charakteru autoagresji.

Samobójstwo jako przyczyna śmierci zajmuje siódme miejsce w Stanach Zjednoczonych.

Zazwyczaj w Polsce wszystkie przypadki zamachów samobójczych badane są oraz wyjaśniane w postępowaniach sprawdzających prowadzonych przez policję pod nadzorem kuratora. Celem tych postępowań jest ustalenie lub wykluczenie uczestnictwa przestępczego osób trzecich. Zwrócić także należy uwagę na szczególną złożoność zjawiska samounicestwienia. Samobójstwo było kulturową formą rozwiązywania życiowych problemów według nakazów zewnętrznych, formą psychicznej dezakceptacji określonego sposobu życia, przynoszącego zbyt małą satysfakcję a nawet całkowity jej brak, biologiczną formą ucieczki przed bólem, ideologiczną formą buntu wobec nieuchronności śmierci, którą można uczynić aktem wyboru czasu, miejsca i sposobu odejścia ze świata żywych. Odzwierciedla obyczaje, mentalność społeczna i osobniczą. Podlega zmianom historycznym i kulturowym.

Śmierć bywa głównie postrzegana jako forma niebytu społecznego i psychicznego. Jednak jest ona przede wszystkim formą niebytu biologicznego - fakt ten nie zawsze i nie w pełni dociera do świadomości jednostki w momencie podejmowania decyzji samobójczej.

Samobójstwo postrzegane jest potocznie jako brutalny akt przerwania życia z 2 powodów:

1. jednostka w społeczeństwie pełni wiele ról i dlatego też jej śmierć oznacza dla wielu osób deprywację oczekiwań - śmierć ma wymiar społeczny;

2. jednostka, która wybiera śmierć „obraża” społeczeństwo jako organizm funkcjonujący dynamicznie w określony sposób poprzez system wartości, który służy realizacji celów indywidualnych i zbiorowych.

Często samobójstwo określa się jako akt tchórzostwa, pogardy dla społeczeństwa, a z drugiej strony jako rodzaj bohaterstwa. Ocena jak będzie postrzegany akt samobójczy zależeć będzie od wielu czynników, a zwłaszcza od motywów, sposobów, okoliczności jak i cech biologicznych, psychicznych i społecznych jednostki, która targnęła się na własne życie.

Samobójstwo dość mocno porusza opinie społeczną. Od wieków trwają dyskusje co do prawa pozbawienia się życia. Pojawiają się śmiałe twierdzenia, ze człowiek chory, cierpiący, będący ciężarem dla innych „usuwając się” spełnia swój obowiązek. Inaczej zaś postrzegane są samobójstwa popełniane przez osoby, na które społeczeństwo liczy z uwagi na pełnione role i przydatność społeczną.

Samobójstwo może mieć charakter gwałtowny (np. samobójstwo przez powieszenie) lub stopniowy (np. samobójstwo przez głodzenie się).

Zamiar pozbawienia się życia może być:

• świadomy lub nieświadomy,

• sygnalizowany wcześniej lub nie,

• rzeczywisty lub symulowany.

Cały proces samobójstwa można traktować jako chorobę, w której można wyróżnić trzy etapy:

Etap I: Myśli samobójcze

Myśli samobójcze pojawiają się w publicznym mówieniu, działaniu, które pozoruje takie palny. Jednak osoba, która zachowuje się w taki sposób w rzeczywistości nie jest jeszcze zdolna do realizacji swoich postanowień. Takiego typu sygnałów nie powinno się lekceważyć, nigdy! Około 20% nieudanych prób samobójczych w ciągu roku zostaje ponowionych.

Etap II: Próba samobójcza

Próba samobójcza świadczy o dużo większej determinacji danej osoby niż w przypadku samych tylko myśli o zakończeniu własnego życia. Jednak nawet próba wciąż jest jeszcze dla otoczenia sygnałem świadczącym o tym, iż osoba cierpiąca chętnie dalej by żyła, gdyby tylko ktoś zechciał jej pomóc rozwiązać nurtujące ją problemy.

Etap III: Samobójstwo

Samobójstwo oznacza, że osoba nie potrafiła sama rozwiązać przytłaczających ja problemów i dlatego zrealizowała swoje postanowienie, choć nigdy nie można być do końca pewnym prawdziwych intencji samobójcy. Być może cieszyłby się on w pełni życiem, gdyby pomoc nadeszła na czas.

Kierunki badania samobójstw

Zjawiska samobójstwa nie da się jednoznacznie wytłumaczyć. Nie istnieje tylko i wyłącznie jeden czynnik odpowiedzialny za to, iż dana osoba podejmie decyzję o odebraniu sobie życia. Dopiero podejście interdyscyplinarne (psychologia, socjologia, medycyna) może rozjaśnić zjawisko podejmowania zamachów samobójczych.

Psychologia: koncentruje się na poszukiwaniu determinant zachowania suicydalnego w cechach osobowości człowieka. Zwraca największą uwagę na zaburzenia osobowościowe i problemy motywacyjne. Cechami charakterystycznymi dla potencjalnego samobójcy są: zaburzenia osobowości, niedojrzałość emocjonalna, mała odporność na stres, reagowanie autoagresja na sytuację zagrożenia.

W życiu człowieka niezmiernie ważne jest odnoszenie sukcesów. Jednak trudno jest wyobrazić sobie jednostkę, która w sposób nieomylny realizuje swoje życiowe zamiary, odnosząc nieustannie sukcesy. Tak samo ważne jest dojrzałe reagowanie na niepowodzenia, które wynikają z powiązania czynników osobowych, braku kompetencji, małej motywacji, emocjonalnej niedojrzałości i małego uporu w dążeniu do realizacji zamierzonych celów. Niepowodzenia, a w ich wyniku frustracje, powodują poczucie niemocy, obniżają poczucie własnej wartości. Nasilenie niepowodzeń prowadzi zaś do powstanie kryzysu egzystencjalnego. Wiąże się on często z utratą sensu życia, a należy pamiętać, że sens życia odgrywa szczególna rolę wśród elementów mających wpływ na kształt życia i na samopoczucie jednostki oraz jej najbliższego otoczenia. Posiadanie sensu życia przez człowieka jest koniecznym warunkiem jego rozwoju, samorealizacji. Włączenie tego problemu do psychologii osobowości przyczyniło się do lepszego zrozumienia uwarunkowań zachowań samobójczych.

Socjologia: analizuje akt samobójczy w kontekście jego społecznych uwarunkowań. Tłumaczy samobójstwo jednostki społecznym kontekstem. Jednostka „popychana” w kierunku samobójstwa nie widzi możliwości zaspokojenia swoich potrzeb. Teorie socjologiczne wskazują, że uwarunkowań samobójstw należy szukać w dezintegracji środowisk miejskich, rozluźnieniu więzi rodzinnych i sąsiedzkich bądź w niedostatecznej społecznej kontroli.

Medycyna: medycyna traktuje samobójstwo jako jeden z ważnych objawów współwystępujących z zaburzeniami takimi jak depresja. Dawne badania wskazują na fakt, że 20,4% zamachów samobójczych mężczyzn i 14,7% samobójstw wśród kobiet występuje u osób z objawami depresji. Wczesne wykrywanie objawów depresji może więc mieć ogromne znaczenie dla profilaktyki samobójstw, szczególnie u dzieci i młodzieży.

Opis syndromu presuicydalnego

Samobójstwo nie jest jedynie przypadkiem tragicznego unicestwienia się, lecz niekiedy kilkuletnim ciągiem powiązanych ze sobą myśli i czynów. Dlatego też Brunon Hołyst wprowadził do literatury pojęcie „zachowania/syndromu suicydalnego” które ma oznaczać ciąg reakcji, jakie wyzwolone zostają w człowieku w chwili kiedy w jego świadomości samobójstwo pojawia się jako cel.

E. Ringel (austriacki suicydolog) sformułował pojęcie syndromu presuicydalnego, uważając iż szczególnie duży odsetek samobójstw (ok. 80%) jest poprzedzony wystąpieniem szczególnych zachowań i sygnałów. Jako elementy syndromu presuicydalnego wyróżnia się:

• zawężenie sytuacyjne - osoba w sytuacji presuicydalnej, nie widzi rozwiązania swojego trudnego położenia. Nie widzi innych, dopuszczalnych rozwiązań. nie jest w stanie nic zmienić. Przeżywa poczucie osamotnienia, osaczenia, bezradności. Takie zawężenie może nastąpić na skutek:

- uwarunkowania sytuacyjnego (nieuleczalna choroba)

- wyników własnego postępowania

- własnych wyobrażeń na temat potencjalnego zagrożenia (lęk przed nawrotem choroby)

• zawężenie dynamiczne - osoba w sytuacji presuicydalnej doświadcza działania sił, które pchają ją do samobójstwa. Jej nastrój, uczucia, wyobrażenia pogrążone są w pesymizmie. Zawężone są możliwości fantazji człowieka i nadwyrężone jego siły napędowe. Osoba ta przeżywa silny lęk. Boi się życia, innych, samego siebie. Osoba sama w tej sytuacji nie jest w stanie tej siły przezwyciężyć.

• zawężenie stosunków społecznych - osoba w presuicydalnej sytuacji izoluje się od przyjaciół, znajomych. Zmniejsza ilościowo kontakty z ludźmi. Stopniowo w otoczeniu danej osoby jest coraz mniej osób. Jeśli jednak pozostają jakieś kontakty z otoczeniem (nieliczne osoby), to relacje te są powierzchowne, nie dotyczą ważnych rzeczy, ani spraw osobistych. Osoba taka nie jest zdolna do kształtowania nowych, prawdziwych powiązań emocjonalnych.

• zawężenie świata wartości - osoba w sytuacji presuicydalnej przeżywa brak poczucia własnej wartości w niektórych dziedzinach życia. Brak jej zainteresowań hobby. Brak jej ustalenia hierarchii ważności spraw, którymi się jeszcze zajmuje. Wartości przez nią wyznawane ulegają dewaluacji. Spłycają się. Osoba nie jest wstanie bronić ich. Wpływa to w znacznej mierze na własny obraz tej osoby, na poczucie jej własnej wartości. Osoba w takiej sytuacji kieruje się często subiektywnymi ocenami. Są one odmienne od ogólnie przyjętych wartości w społeczeństwie. Przez to następuje jeszcze większa jej izolacja od społeczności, w której żyje. Często osoba taka wchodzi w rolę dziwaka, outsidera;

• napięcie i agresja - osoba w sytuacji presuicydalnej bardzo silnie przeżywa napięcie, które prowadzi do agresji. Początkowo jest ona kierowana na najbliższe osoby, a w późniejszym etapie na siebie. Zwrot agresji na siebie wiąże się z czynnikami takimi jak:

- w człowieku mogą powstawać pokłady bardzo silnej agresji

- odreagowanie agresji na zewnątrz musi być niemożliwe przez czynniki wewnętrzne(zahamowanie danej osoby) bądź czynniki zewnętrzne (stosunki kulturowe, normy cywilizacyjne);

• fantazje samobójcze - osoba w sytuacji presuicydalnej zaczyna fantazjować o swojej śmierci. Myślenie to ma charakter przekształcający cel w rzeczywistość, a celem jest samobójstwo. Fantazje samobójcze przechodzą przez 3 etapy:

- wyobrażenia bycia martwym (fantazje nie dotyczą samej śmierci, ale bycia martwym, który czuje smak zemsty nad tymi, co go opłakują); na tym etapie śmierć jest zjawiskiem odwracalnym;

- drugi etap to wyobrażenia podniesienia na siebie ręki bez konkretnych planów samobójstwa;

- etap trzeci, ostatni to faza najwyższego zagrożenia, gdzie samobójstwo bywa bardzo szczegółowo zaplanowane.

Typy samobójstw

Jednym z najważniejszych twórców typów samobójstw jest Emil Durkheim. Wyróżnił on 4 typy samobójstw, tj.:

1. samobójstwo anomiczne - powstaje na tle rozluźnienia lub zerwania więzi między jednostką a społeczeństwem. Dotyczy osób przywiązanych do istniejącego porządku społecznego i jest przejawem rozregulowania określonego ładu normatywnego.

2. samobójstwo altruistyczne - jest efektem przesocjalizowania. Wypływa z bardzo silnego przywiązania jednostki do norm społecznych. Często przejawia się w postaci heroicznej, np. poświęcenie się dla jakiejś idei, dla drugiego człowieka (śmierć w pożarze w celu ratowania kogoś).

3. samobójstwo egoistyczne - ten typ samobójstwa dominuje u osób, które nigdy nie wytworzyły silnych więzi ze środowiskiem społecznym. Jednostka zostaje zmuszona do zaufania jedynie własnym możliwościom; może odczuwać głęboką osobistą porażkę.

4. samobójstwo fatalistyczne - wywołane jest zdarzeniem losowym, z którym jednostka nie jest w stanie się pogodzić, np. kalectwo, uwięzienie.

Brunon Hołysz wyróżnił także 4 typy zachowań samobójczych, tj.:

• samobójstwo wyobrażone - typ myślenia o samobójstwie pojawiający się w momencie, kiedy jednostka zaczyna myśleć, że jedynym ze sposobów rozwiązania jej problemów mogłoby być samobójstwo. Na tym etapie myśli jednostki o samobójstwie nie różnią się właściwie od myślenia o nim jednostki dobrze przystosowanej.

• samobójstwo upragnione - na tym etapie myślenie o samobójstwie staje się uporczywe. Jednostka traktuje je jako jedyne lub najlepsze wyjście z sytuacji. Ta faza zaczyna być niebezpieczna, gdyż często wiąże się z przygotowaniami do autodestrukcji (osoba taka zaczyna gromadzić leki, porządkować swoje sprawy urzędowe, czasami podejmowanie świadomych prób samobójczych).

• samobójstwo usiłowane - to ciąg zachowań, których celem jest pozbawieni się życia, przy czym cel ten nie zostaje osiągnięty.

• samobójstwo dokonane - to zamach na własne życie, który kończy się śmiercią.

Umieszczona na schemacie strzałka (pierwsza od góry) wskazuje, że dokonany zamach samobójczy musiał być uprzednio czynem wyobrażonym, pożądanym i usiłowanym.

Poszczególne koła na wykresie to nie tylko zakresy zamachów wyróżnionego typu, ale także ocena zakresu możliwości zapobiegania dokonania samobójstwa na poszczególnych etapach zachowania suicydalnego.

Grupy ryzyka, czyli osoby zagrożone samobójstwem

Do potencjalnych samobójców należeć mogą zarówno dorośli, jak i dzieci i młodzież. Dlatego też wśród grup podwyższonego ryzyka wymienia się:

• młodzież od 13 - 20 roku życia, u której motywami bezpośrednimi popełniania samobójstw są: konflikty z rodzicami (konflikt gniewny, który jest wynikiem zabraniania dziecku wyrażania w domu negatywnych emocji, wściekłości), konflikty wynikające z odrzucenia dziecka przez rodziców, szczególnie przez ojca, molestowanie seksualne, konflikty interpersonalne (np. mobbing w szkole, zawiedziona miłość, odrzucenie przez rówieśników), trudności, niepowodzenia szkolne, zwłaszcza przy dużych wymaganiach rodziców, oddanie dziecka do domu dziecka (dziecko ma wtedy poczucie, że rodzice zrobili to dla swojej własnej wygody), problemy egzystencjalne, depresyjność, niechciana ciąża;

• osoby uzależnione;

• członkowie sekt;

• samotnicy, osoby izolowane;

• gwiazdy;

• osoby chore psychicznie;

• osoby o zaburzonej osobowości;

• osoby chore terminalnie, kalekie;

• osoby, które utraciły jedyne źródło utrzymania lub przeszły na emeryturę (jest to niebezpieczny moment zwłaszcza dla mężczyzn, dla których praca była ważniejsza niż dom czy rodzina);

• osoby, które utraciły kogoś bliskiego.

Przyczyny popełniana samobójstw

Problem samobójstwa przestał już być domeną wyłącznie ludzi chorych i niedostosowanych społecznie. Istnieje już nie tylko na kartach dzieł pisarzy romantycznych, ale można się z nim spotkać wszędzie.

Przyczyną zamachów samobójczych mogą być sytuacje, w których osoby czują się źle. Należą do nich m.in.:

• rozpad rodziny

• poczucie braku własnej wartości

• brak zakorzenienia

• zaniedbanie i samotność

• zjawisko samooskarżania, np. za niepowodzenia rodzinne

• poczucie niezrozumienia i niedocenienia

• doświadczanie porażek

• nieumiejętność radzenia sobie ze stresem, presjami, wstrząsami

• poczucie straty

• presje narzucane z zewnątrz

• problemy interpersonalne

• konflikty ze współmałżonkiem, sympatią, członkami rodziny

• trudności w pracy, nauce

• warunki ekonomiczne

• nadużywanie alkoholu, a także innych substancji psychotropowych

• śmierć kogoś bliskiego

• niepożądana ciąża

• depresja

• choroba psychiczna

Sygnały i znaki osoby, która zagrożona jest samobójstwem

Osoba, która zagrożona jest samobójstwem:

• mówi o popełnieniu samobójstwa

• ma problemy z jedzeniem i spaniem

• drastycznie zmienia swoje zachowanie

• wycofuje się z kontaktów towarzyskich

• traci zainteresowanie swoim hobby, pracą, szkołą, etc.

• przygotowuje się do śmierci pisząc testament i uporządkowując swoje sprawy

• rozdaje ważne dla niej rzeczy

• podjęła wcześniejszą próbę pozbawienia się życia

• niepotrzebnie podejmuje ryzykowne działania

• doświadczyła niedawno poważnej straty

• jest bardzo zainteresowana problemem śmierci i umierania

• nie dba o swój wygląd zewnętrzny - zwiększa spożycie alkoholu, narkotyków lub leków

Znaki ostrzegawcze werbalne

Osoba, która myśli o popełnieniu samobójstwa może mówić:

• „Jestem zmęczony/a życiem”

• „Jaki to wszystko ma sens”

• „Rodzinie będzie beze mnie lepiej”

• „Kogo to obchodzi, czy żyję czy nie?”

• „Mam tego wszystkiego dość”

• Wkrótce mnie tu już nie będzie”

• „Pożałujecie, że tak mnie traktowaliście”

• „Nikt mnie już nie potrzebuje”

Znaki ostrzegawcze bezpośrednie

Osoba myśląca o samobójstwie może mówić:

• „Postanowiłem/łam się zabić”

• „Chciałbym już nie żyć”

• „Mam zamiar popełnić samobójstwo”

• „Chcę skończyć z tym wszystkim”

• „Jeżeli…się nie wydarzy, to się zabiję”

Znaki ostrzegawcze behawioralne

Osoba myśląca o samobójstwie może się zachowywać w następujący sposób:

• zbierać tabletki , kupować żyletki, sznur

• mieć problemy z jedzeniem, spaniem, koncentracją

• drastycznie zmieniać swoje zachowanie (np. nagle zacząć zachowywać się agresywnie, wychodzić z domu o nietypowej porze, żegnać się z osobami z najbliższego otoczenia)

• nagle pozytywnie zmienić swoje zachowanie po okresie depresji

• wycofywać się z kontaktów towarzyskich

• tracić zainteresowanie hobby, szkoła, pracą

• przygotowywać się do śmierci pisząc testament, planując swój pogrzeb i porządkowując swoje sprawy

• być zainteresowaną problemem śmierci i umierania lub nagle zacząć się interesować religią

• nie dbać o swój wygląd zewnętrzny

• niepotrzebnie podejmować ryzykowne działania

Znaki ostrzegawcze sytuacyjne

Osoba może zacząć myśleć o samobójstwie w następujących sytuacjach:

• nagłe odrzucenie przez osobę znaczącą (np. sympatia), nie chciany rozwód lub separacja

• niedawna przeprowadzka, zwłaszcza niechciana

• śmierć bliskiej osoby (np. współmałżonka, dziecka, przyjaciela), a zwłaszcza śmierć w wyniku nieszczęśliwego wypadku lub samobójstwa

• diagnoza nieuleczalnej choroby

• poważna kłótnia z znaczącą osobą

• nagła i nieoczekiwana utrata wolności (aresztowanie)

• oczekiwana lub doświadczona poważna utrata pieniędzy

Sygnały, często nieświadome, lecz przekazywane przez osoby zamierzające popełnić samobójstwo, powinny uwrażliwić osoby im bliskie, by zwróciły uwagę na to, co dzieje się wokół potencjalnego samobójcy. W żadnym wypadku nie wolno osobom tym zlekceważyć zagrożenia i uważać, zgodnie z funkcjonującym mitem że osoba, która mówi o samobójstwie - na pewno go nie popełni.

Profilaktyka samobójstw

Zapobieganie samobójstwom to problem o światowym znaczeniu. Zajmują się nim uczeni z wielu krajów Europy oraz Stanów Zjednoczonych. Rosnąca liczba samobójstw mobilizuje naukowców do podejmowanie kroków, które powstrzymają.

Spora część społeczeństwa zadaje sobie pytanie, czy wobec złożoności form i motywów samounicestwienia możliwe jest stosowanie jakiejś profilaktyki.

Społeczeństwo nie może przechodzić obojętnie obok istniejącego realnie i poszerzającego się liczebnie zjawiska, jakim jest ubytek jakiegoś procentu populacji na skutek śmierci samobójczej lub obniżenie potencjału sił społecznych na skutek zachowań suicydalnych. Oznaczałoby to, że wolność jednostki i jej prawo do wyboru posunęliśmy do takiego stopnia, iż nie ma dla nas znaczenia, dlaczego człowiek odchodzi ze społeczeństwa lub usiłuje to zrobić.

W Polsce osoba zajmującą się samobójstwami jest Brunon Hołyst, który uważa, że zamachom samobójczym należy zapobiegać poprzez:

• edukację społeczną, która stworzy postawy akceptujące życie, ułatwi rozwiązywanie problemów życiowych oraz adaptację do różnych , nowych okoliczności życiowych;

• działania skierowane do populacji zagrożonej potencjalnie samobójstwem (np. osoby z chorobami terminalnymi, osoby uzależnione, przeżywające żałobę,etc.);

• wpływ instytucjonalny i pozainstytucjonalny na osoby znajdujące się w sytuacji presuicydalnej (zintegrowane działania ośrodka interwencji kryzysowej, ośrodka pomocy społecznej, telefonu zaufania, służby zdrowia, etc.);

• pomoc w sytuacji kryzysowej poprzez restytuowanie możliwości i motywacji do zachowania życia;

• oddziaływania postsuicydalne (psychologiczne, socjologiczne i medyczne) powinny uwzględniać fakt, że po odratowaniu życia osoby te nadal mają poważne kłopoty z radzeniem sobie z problemami życiowymi funkcjonowaniem w społeczeństwie oraz to, że nadal są w nich bardzo silnie działające motywy suicydalne.

W wielu przypadkach możliwe byłoby uniknięcie tragedii, dlatego warto mówić o profilaktyce samobójstw. Ma ona polegać nie na skłanianiu człowieka do bezkrytycznej akceptacji rzeczywistości, lecz na dążeniu do zmiany jego spojrzenia na świat albo do przekazania mu umiejętności budowania życia w zupełnie nowy sposób. Jednak nie zawsze się to udaje. Granicą możliwości „terapii antysuicydalnej” jest odrzucenie pomocy przez suicydenta lub niemożność wzbudzenia w nim pozytywnego stosunku do życia.

Ważne jest również, aby pamiętać iż samotnie nie można prowadzić w profesjonalny sposób interwencji kryzysowej z osobami o tendencjach samobójczych. Powinien pracować nad tym interdyscyplinarny zespół, w którym każdy (lekarz, psycholog, pracownik socjalny) ma do spełnienia swoje zadania.

Mity i fakty na temat samobójstw

1. MIT: Nie popełni samobójstwa ten, kto o nim mówi.

FAKT: Przynajmniej 75% (8/10 samobójców), którzy dokonują samobójstwa mówi o tym zamiarze wcześniej. Mogą oni mówić o samobójstwie, prosić o pomoc, grozić lub wyśmiewać się z tego. W niektórych przypadkach, sygnał jest pośredni, np. uporządkowanie wszystkich spraw w swoim życiu(spłacanie długów, oddawanie swojej własności, przeprosiny).

2. MIT: Do samobójstw dochodzi bez oznak sygnalizacyjnych.

FAKT: U 90% osób, które odebrały sobie życie można było zaobserwować zarówno werbalne, jak i behawioralne oznaki zagrożenia samobójstwem. Jednocześnie okazuje się, że „tylko” 5% osób wykazujących znaki ostrzegawcze odbierze sobie życie.

3. MIT: Kto raz skłania się do samobójstwa, będzie to czynił zawsze.

FAKT: Prowadzone badania nad stosunkiem osób po podjętej próbie samobójczej do ich czynu wskazują, że 60 - 80% osób ocenia ją negatywnie, np. większość badanych przez Czesława Cekierę określało swoją próbę samobójczą jako czyn zły, tchórzliwy, głupi, nierozsądny, wyrażały wstyd, twierdziły że więcej się już tak nie zachowają. Jednak należy pamiętać, że fakt podjęcia próby samobójczej jest czynnikiem zwiększającym ryzyko podejmowania kolejnych prób i w końcu popełnienia samobójstwa. Okazuje się, że 10 - 15% osób podejmujących próby samobójcze ginie w końcu śmiercią samobójczą, a 30 - 40% samobójców podjęło wcześniej próby odebrania sobie życia. Podane dane można rozpatrywać w kategoriach „tylko” lub „aż” 10 - 15% i 30 - 40%, jednak mimo to lepiej zachować ostrożność i objąć działaniami interwencyjnymi i prewencyjnymi osoby, które podjęły już wcześniej próbę samobójczą.

4. MIT: Samobójstwo jest dziedziczne, jest złem rodzinnym.

FAKT: Badani przeprowadzone przez Roy'a wskazują, że około połowa pacjentów psychiatrycznych, którzy podjęli próbę samobójcza, miała członka rodziny, który popełnił samobójstwo. Badania nad bliźniętami wskazują, że samobójstwa w sposób statycznie istotny występują częściej w parach bliźniąt jednojajowych niż dwujajowych. Badania adopcyjne wykazały, że 4,5% adoptowanych samobójców miało członków rodziny, którzy odebrali sobie życie. Dane te wskazują na genetyczne uwarunkowanie zachowań o charakterze samobójczym. Związek ten nie ma jednak prostego charakteru przyczynowo - skutkowego i nie wskazuje na istnienie „genu samobójczego”, skazującego jednostkę na konieczność odebrania sobie życia. Czynnikami pośredniczącymi są tu bowiem choroba psychiczna (depresja), deficyty w umiejętności kontroli impulsywnego zachowania i/lub dziedziczenie społeczne, czyli m.in. akceptacja samobójstwa jako skutecznego i dopuszczalnego w danej rodzinie sposobu rozwiązywania problemów życiowych. Przekonanie o „dziedziczeniu” samobójstwa może mieć charakter mechanizmu samospełniającego się proroctwa, tzn. członek rodziny samobójcy może bowiem czuć się zobowiązany do odebrania sobie życia i faktycznie to zrobić.

5. MIT: Samobójcy pojawiają się jedynie wśród osób ubogich.

FAKT: Wiedza naukowa na temat samobójstw pokazuje, że nie ma populacji wolnych od samobójstwa. Badania pokazują, że samobójstwa występują wśród kobiet i mężczyzn, wśród ludzi starych i młodzieży, wśród osób z wyższym wykształceniem i osób, które nie ukończyły szkoły podstawowej, na wsi i w mieście. Wśród samobójców są osoby bezdomne oraz osoby bogate i sławne. Należy jednak pamiętać o tzw. grupach podwyższonego ryzyka samobójczego, czyli populacjach o najwyższych wskaźnikach samobójstw. Do takich grup zalicza się m.in. populację ludzi chorych psychicznie, przede wszystkim chorych na depresję i schizofrenię (20-60% osób cierpiących na depresję umiera śmiercią samobójczą, a 10% osób z diagnozą schizofrenii odbiera sobie życie). Grupą wysokiego ryzyka stanowią także osoby nadużywające alkoholu. W Polsce grupami podwyższonego ryzyka samobójczego są również żołnierze i więźniowie. Wskaźniki zgonów samobójczych w wojsku są prawie dwukrotnie wyższe niż w populacji całego kraju. W grupie więźniów wskaźnik ten jest 3-6 razy większy niż w populacji ogólnej i jest najwyższy w grupie tymczasowo aresztowanych.

6. MIT: Generalnie to ludzi szaleni dokonują samobójstw.

FAKT: Samobójstwo jest zjawiskiem powszechnym wśród hospitalizowanych chorych umysłowo pacjentów i wśród ludzi manifestujących symptomy psychotyczne. Większość ludzi, która dokonuje samobójstwa nie wydaje się być nastawiona irracjonalnie, ani nie traci kontaktu z rzeczywistością. Jednak społeczne relacje przyszłych samobójców są często zaburzone i konfliktowe, a ich myślenie jest sztywne i ekstremalne.

7. MIT: Ludzi cierpiący na śmiertelne choroby nie dokonują samobójstw.

FAKT: Ludzie, którzy są śmiertelnie chorzy popełniają czasami samobójstwo, szczególnie wtedy, gdy są dla kogoś ciężarem (zwłaszcza dla najbliższych) lub bardzo cierpią.

8. MIT: Samobójcy chcą umrzeć.

FAKT: Wiele jednostek popełniających samobójstwo wydaje się być nastawionych ambiwalentnie do śmierci. Tak więc profesjonaliści postrzegają akty samobójcze jako „krzyk o pomoc”. W badaniach brytyjskich nad ludźmi, którzy próbowali popełnić samobójstwo w Bristol, pełna połowa ankietowanych przyznała, że szukała ulgi umożliwiającej im wyjście z sytuacji, której nie dało się już tolerować. Badani przyznali, że czuli się pewni w tym momencie, że nie umrą. Większość samobójców oscyluje między pragnieniem by żyć i tym, by umrzeć. Rzadko kto odbiera sobie życie nie odsłaniając swoich uczuć innym.

9. MIT: Ludzie o specyficznych uczuciach religijnych nie popełniają samobójstw.

FAKT: Mimo, iż niektóre religie zabraniają samobójstw (katolicyzm), poczucie identyfikacji z tymi przekonaniami nie daje żadnych gwarancji na zmniejszenie liczby samobójstw. Jednak według badań katolicy cechują się niższym poziomem nasilenia skłonności do samounicestwienia. Ludzie którzy regularnie uczęszczają do Kościoła znajdują się w grupie mniejszego ryzyka.

10. MIT: Poprawa po kryzysie samobójczym oznacza koniec zagrożenia.

FAKT: Badania pokazują, że ryzyko śmierci samobójczej w ciągu roku po podjętej próbie samobójczej wynosi 1%, czyli jest 100 razy wyższe niż w populacji ogólnej i choć w ciągu kolejnych lat po próbie ryzyko to się zmniejsza to ciągle pozostaje wysokie przez ok. 8 lat. Należy o tym pamiętać szczególnie w przypadku osób chorych psychicznie. Samobójstwa pacjentów cierpiących na depresję i schizofrenię popełniane są często w okresie remisji, gdy osoby te zaczynają uświadamiać sobie spustoszenia dokonywane przez chorobę w sferze życia osobistego i stosunków interpersonalnych oraz odzyskują siły potrzebne do odebrania sobie życia.

11. MIT: Prawdopodobieństwo dokonania samobójstwa zwiększają takie czynniki jak: szerokość geograficzna, pogoda, ciśnienie atmosferyczne, poziom wilgotności, opady, zachmurzenie, szybkość wiatru, temperatura, plamy na Słońcu i fazy Księżyca.

FAKT: Nie istnieją żadne wyraźne zależności pomiędzy prawdopodobieństwem popełniania samobójstwa a wymienionymi zjawiskami. Odsetek samobójstw wzrasta nieznacznie w maju, a spada w grudniu. Pogoda może wpływać na to, kiedy nastąpi akt samobójczy wydłużając ten czas lub vice versa.

12. MIT: Samobójstwu nie można zaradzić.

FAKT: Wyniki przeprowadzonych badan nad skutecznością różnego rodzaju działań prewencyjnych wskazują, że ryzyko podejmowania działań samobójczych można zmniejszać i samobójstwom można zapobiegać. Zdarzają się sytuacje, że nawet najlepiej prowadzona psychoterapia osoby o tendencjach samobójczych kończy się śmiercią klienta. Są samobójcy, u których nie można dostrzec znaków ostrzegawczych zbliżającej się śmierci, i samobójcy, którzy nie korzystają z pomocy telefonu zaufania. Najczęściej jednak osoby o tendencjach samobójczych odczuwają ambiwalencję: pragnienie życia - pragnienie śmierci i „wołają o pomoc”. Podstawowa wiedza na temat udzielania pomocy w kryzysie suicydalnym może uratować komuś życie.

ZAMACH SAMOBÓJCZY

upragniony

usiłowany

wyobrażony

dokonany

---