Temat wykładu:
II. Założenia i treści wczesnoszkolnej edukacji polonistycznej w aktualnie obowiązującej Podstawie programowej.
Planowanie pracy dydaktycznej.
Program nauczania i jego konstrukcja.
Operacjonalizacja celów.
Charakterystyka działów i treści kształcenia z zakresu edukacji polonistycznej.
PLANOWANIE PRACY DYDAKTYCZNEJ
Warunkiem skutecznej pracy dydaktyczno-wychowawczej nauczyciela edukacji wczesnoszkolnej jest prawidłowe jej projektowanie oraz racjonalna organizacja. Polega ono na przemyślanym przewidywaniu przebiegu i rezultatów określonych procesów zgodnie z przygotowanym zarysem czynności, który obejmuje zadania, jakie mają by wykonane w ustalonych terminach, osób odpowiednich za ich wykonanie, metod i środków koniecznych do realizacji oraz sposobów kontroli i oceny rezultatów działania.
Planowanie pojawia się w trzech postaciach:
- roczne
- okresowe (semestralne)
- codzienne.
Plan pracy dydaktyczno-wychowawczej musi spełniać takie warunki jak:
- jednolitość (cele ogólne i operacyjno-szczegółowe, wyznaczone są przez program edukacji wczesnoszkolnej),
- wielostronność (uwzględnienie różnych stron życia szkolnego i zadań przez uczniów),
- realność (wyróżnienie, jasno sformułowane zadania dydaktyczne, uwzględnienie możliwości uczniów, dobrze wyposażona baza dydaktyczno-techniczna szkoły),
- właściwe rozróżnienie zadań w czasie,
- uwzględnienie budżetu czasu ucznia,
Plan pracy edukacyjnej:
- ustala obszary edukacyjne oraz czas poświęcony na ich realizację,
- uszczegóławia hasła programowe dostarczając ich formę do konkretnych warunków, w jakich przebiega proces dydaktyczno-wychowawczy.
Skuteczne planowanie pracy edukacyjnej przez nauczyciela klas I-III to istotny twórczy moment w jego działalności pedagogicznej. Pozwala mu nie tylko odświeżyć i poszerzyć wiedzę z poszczególnych obszarów, lecz rozwijać własne myślenie, inicjatywę i pomysłowość.
Plany pracy edukacyjnej (dawne rozkłady materiału nauczania) składają się z tematów bloków, tematów dnia, liczby godzin przeznaczonych na ich realizację oraz zadań edukacyjnych. Nauczyciel układając plany, czerpie pomysły z najbliższego otoczenia dziecka (dom rodzinny, szkoła, grupy rówieśnicze, przyroda, zwierzęta, okolica). Może posłużyć się również zdarzeniami z życia dziecka, wycieczkami, imprezami i uroczystościami szkolnymi, kalendarzem pogody, spotkaniami z ciekawymi ludźmi oraz sposobami obchodzenia świąt.
PROGRAM EDUKACJI WCZESNOSZKOLNEJ I JEGO KONSTRUKCJA
Program nauczania pochodzi od łacińskiego odpowiednika curriculum (co oznacza tor wyścigu rydwanów). Zakłada on: cel, drogę do celu, środek realizacji. Program ustala, jakie wiadomości, umiejętności i nawyki mają sobie przyswoić uczniowie oraz w jakiej kolejności.
Funkcje programu:
- realizacyjna (realizacja, opracowanie kolejnych haseł programowych),
- interpretacyjna (wybieranie z treści programowych - tych, które wspierają rozwój dziecka),
- kształcąca (zdobywanie wiedzy, sprawności, umiejętności oraz rozwijanie zdolności i zainteresowań uczniów),
- wychowawcza (sprzyja wszechstronnemu rozwojowi osobowości ucznia).
Struktura programu:
Program wczesnoszkolnej zintegrowanej edukacji XXI wieku (klasy I-III autorstwa Jadwigi Hanisz; Wydawnictwo WSiP; Warszawa 1999).
Cele zintegrowanej edukacji wczesnoszkolnej.
Relacje dziecka z ludźmi, przyrodą, wytworami kultury.
Kompetencje - zakres wiedzy, umiejętności odpowiedzialności, uprawniający jednostkę do wykonywania określonej czynności.
Składniki kompetencji:
- nabywanie umiejętności,
- niezbędna wiedza,
- kreowanie cech osobowości.
Treści edukacyjne.
Założone osiągnięcia uczniów i propozycje metod ich oceny.
Procedury osiągania celów.
Zestaw lektur dla klas I-III.
Kryteria doboru i układu treści programowych.
I. Potrzeby dzieci i ich oczekiwania poznawcze, związane z obserwacją aktywności dziecka.
II. Kryterium elastyczności, zmiany - modyfikacje programowe, treści należy dobierać dla dziecka a nie obok dziecka.
III. Kryterium heurystyczności, umiejętność wykrywania nowych związków, zależności, formułowania hipotez.
IV. Kryterium funkcjonalności, propozycje programowe powinny stymulować rozwój dziecka, program natomiast ma być sprawnym instrumentem wspierającym ten rozwój, ma by funkcjonalny w ściśle określonym zakresie.
Modele programu nauczania.
1. Model analityczny - Uczyć się, aby przyswoić?
Preferuje encyklopedyczne fakty nie zaś sprawności, umiejętności, kompetencje.
2. Model hermeneutyczny - Uczyć się, aby znaleźć odpowiedź? Jak porozumiewać się ze sobą współtworząc świat?
Preferuje uczenie się poprzez doświadczenie, wspólne dochodzenie do wiedzy, rozwiązywanie problemów przez dzieci pod kierunkiem nauczyciela (perswazja, komunikacja, porozumiewanie).
3. Model krytyczny - Uczyć się, by odkryć, w jaki sposób zmienić świat?
Dotyczy modyfikacji zastanych sytuacji i ich podważania.
Najczęściej w konstrukcji programu mamy do czynienia z modelem analitycznym lub hermeneutycznym.
CHARAKTERYSTYKA PROGRAMU „MOJA SZKOŁA” AUTORSTWA ZESPOŁU NAUCZYCIELI POD KIERUNKIEM CZ. CYPRIAŃSKIEGO; OFIZYNA WYDAWNICZA „MAC” - KIELCE 1999.
Przyjęte założenia w tym programie, cele, treści kształcenia, metody ich realizacji sprzyjają wszechstronnemu rozwojowi dziecka, uwzględniają jego potrzeby intelektualne, emocjonalne, moralne, estetyczne i fizyczne. Integralny charakter programu „Moja Szkoła” przejawia się w:
- doborze treści edukacyjnych, prezentujących całościowy - holistyczny obraz świata,
- stosowaniu metod edukacyjnych (aktywizujących, twórczych),
- scalaniu oddziaływań wychowawczych rodziny, szkoły i pozostałych środowisk, w jakich funkcjonuje dziecko.
W strukturze programu „ Moja Szkoła” autorzy wyróżnili:
I. Cele edukacji wczesnoszkolnej (wszechstronny rozwój osobowości).
II. Treści nauczania i oczekiwane efekty pracy ucznia (obszary edukacyjne; oparto się na Podstawie programowej z dn. 15.II.1999r.).
III. Opis procedur osiągania celów - autorzy ukazują, co należy uwzględnić w pracy z dziećmi, aby osiągnąć zamierzone cele edukacyjne.
IV. Propozycje metod kontrolowania i oceniania uczniów.
OBUDOWA PROGRAMU „MOJA SZKOŁA”
Do obudowy programu należy podręcznik „ MOJA SZKOŁA” dla klas I-III, wycinanka, przewodnik metodyczny, domowniczek.
Przewodnik dla nauczycieli zawiera:
- treści kształcenia w postaci zintegrowanych jednostek tematycznych oraz czas realizacji,
- ogólne i szczegółowe zadania edukacyjne do każdej jednostki tematycznej oraz oczekiwane osiągnięcia uczniów,
- środki dydaktyczne,
- scenariusze jednostek tematycznych,
- tematy dzienne.
Dodatkowo: kasety magnetofonowe z nagraniami piosenek i utworów muzyki klasycznej.
OPERACJONALIZACJA CELÓW
Cele edukacji szkolnej są stałym elementem programów kształcenia. Wiedza o nich potrzebna jest wszystkim uczestnikom procesu edukacyjnego. Są one elementami nadrzędnymi w stosunku do treści, zasad, metod, środków i innych kategorii procesu edukacyjnego. Odpowiednio dobrane i sformułowane stanowią dodatni impuls, motyw działania, nadają temu działaniu sens.
Cele edukacyjne odnoszą się do uczniów i opisują zmianę, jaką chcemy w nich uzyskać (zwykle odnosimy się do zmian końcowych).
Cele:
- mogą by formułowane w trakcie interakcji występujących między nauczycielem i uczniem, na różnym poziomie ogólności - od ogólnych, poprzez pośrednie, do szczegółowych,
- pełnią funkcję regulacyjną, nie pozwalają na nadmierne rozbudowanie środków, które często przesłaniają sens podejmowanych działań,
- stanowią płaszczyznę odniesienia dla kontroli i oceny wyników działalności, ukazują perspektywę, ku której zmierza całość.
Do źródeł celów kształcenia zaliczamy:
- przyjętą koncepcję człowieka,
- system wartości,
- ideologię społeczną,
- rozwój nauki,
- potrzeby rozwojowe, pragnienia i oczekiwania uczniów,
- wskazania etyki oraz społecznej nauki Kościoła.
We współczesnym systemie kształcenia obserwuje się reorientację w ujmowaniu celów edukacyjnych. Dane z tego zakresu przedstawia tabela 1.
Reorientacja w ujmowaniu celów edukacji w procesie kształcenia. Tabela 1.
Odejście od układu istniejącego. |
Nowe ujęcie celów w edukacji. |
Wiadomości, umiejętności, sprawności, rozwój osobowości, kształtowanie postaw, świata wartości, światopoglądu, przygotowanie do samorozwoju. |
Rozwój osobowości, kształtowanie postaw, świata wartości, światopoglądu, przygotowanie do samorozwoju; wyposażenie w umiejętności, sprawności i wiadomości. |
Z tabeli 1 wynika, że nastąpiło przemieszczenie akcentu z przedmiotowej na podmiotową stronę osobowości ucznia. Racjonalnie wdrażane przez szkołę cele edukacyjne powinny zagwarantować:
a) wdrożenie dziecka do nabywania i rozwijania umiejętności czytania i pisania i wykonywania elementarnych działań arytmetycznych, posługiwania się prostymi narzędziami i kształtowania nawyków społecznego współżycia,
b) umacnianie wiary we własne siły i możliwości, zdobywania sukcesów oraz dążenia do osiągania celów,
c) rozwijanie wrażliwości moralnej, estetycznej,
d) wzmacnianie poczucia tożsamości kulturowej, historycznej, narodowej i etnicznej dziecka,
e) rozwijanie umiejętności poznawania siebie oraz otoczenia rodzinnego, społecznego, kulturowego, technicznego i przyrodniczego dostępnego doświadczeniu dziecka.
Głównym celem na pierwszym etapie edukacji jest rozwijanie wszechstronnego i harmonijnego rozwoju dziecka pod względem umysłowym, społeczno - moralnym, fizyczno - zdrowotnym, estetycznym.
Aby podnieść motywację i skuteczność nauczania w klasach I-III zaproponowano operacjonalizację celów, czyli ich uszczegółowienie.
Operacjonalizacja celów polega na ich przedstawianiu w postaci konkretnych rezultatów nauczania i uczenia się, a także na wskazaniu sposobów ich sprawdzania. Cele operacyjne informują, więc o tym, co uczniowie powinni opanować, znać, poznać, wiedzieć itd.
Przykład 1.
Klasa I.
Temat bloku: Święta, święta - radości czas.
Temat dnia: Świąteczne życzenia - choinka jest wśród nas.
Cele ogólne:
1. Swobodne wypowiedzi uczniów na temat Świąt Bożego Narodzenia.
2. Rozpoznawanie i nazywanie symboli.
3. Doskonalenie umiejętności liczenia, dodawania i odejmowania w zakresie 30.
4. Nabywanie umiejętności składania życzeń świątecznych.
5. Rozwijanie wyobraźni przestrzennej.
6. Wyzwalanie radości z uczestnictwa w zabawie.
Cele operacyjne:
Uczeń:
- określi, z jakich okazji wysyła się karty i widokówki,
- wybierze kartę związaną ze Świętami Bożego Narodzenia i uzasadni swój wybór,
- zaznaczy dni świąteczne w kalendarzu,
- ułoży ustne życzenia świąteczne,
- poprawnie policzy do 30,
- porówna liczebność zbiorów,
- ułoży treść do zadania,
- wykona rysunek według instrukcji nauczyciela,
- wykona ozdobę na choinkę,
- bezpiecznie posłuży się narzędziami pracy.
Dobierając cele ogólne i operacyjne należy ściśle współpracować z programem nauczania, uwzględniając poszczególne dziedziny czy obszary edukacji.
Według K.Denka cele zawierają trzy składniki:
1. Opis zachowania, jakiego oczekuje się od ucznia po zakończeniu nauki.
2. Opis warunków, w jakich uczeń ma demonstrować te zachowania.
3. Standardy określające najniższy, dopuszczalny poziom realizacji zachowania końcowego.
Etapy doboru celów operacyjnych:
I etap - sformułowanie celów ogólnych,
II etap - ustalenie sytuacji odniesienia,
III etap - sporządzenie testu sytuacji odniesienia,
IV etap - sformułowanie operacyjnych celów kształcenia,
V etap - wyznaczenie dolnej granicy stałości realizacji.
Operacjonalizacja nie jest czynnością łatwą. Wymaga prawidłowego ujmowania celów do poszczególnych tematów bloku oraz dnia.
Zalety i wady operacjonalizacji celów kształcenia.
Tabela 2
Zalety |
Wady |
- Pomagają nauczycielowi prawidłowo pod względem merytorycznym dobrać treści, metody, środki procesu kształcenia, - Mobilizują uczniów do pracy ukierunkowując ich proces uczenia się, - Sprzyjają integracji międzyprzedmiotowej, - Dokładnie określają zakres umiejętności i sprawności ucznia, - Ułatwiają nauczycielowi kontrolę rezultatów kształcenia. |
- Ograniczają swobodę w nauczaniu - uczeniu się uczniów, - Ściśle realizują i respektują zamierzone i zaplanowane cele przez nauczyciela, - Mechanistycznie podchodzą do określenia poziomu rozwoju ucznia, biorąc pod uwagę operacjonalizację celów oraz osiągnięcia i rozmiar efektów. |
Operacjonalizacja posiada więcej zalet niż wad. Istotna jest umiejętność formułowania przez nauczycieli celów szczegółowych, konkretnych, operacyjnych.
Cele operacyjne to opisy zachowań uczniów. Nauczyciel przystępując do ich określania powinien mieć jasność tego, jakie zadania ma wykonywać uczeń oraz kiedy jego działania zostanę uznane właśnie za osiągnięcie tego celu.
Cele ogólne wykazują kierunki działań edukacyjnych, są bogate znaczeniowo, ale często wieloznaczne i deklaratywne.
Cele operacyjne opisują wyniki, są jednoznaczne i precyzyjnie sformułowane, ale istnieje również niebezpieczeństwo zbytniego ich rozdrobnienia.
W doborze przydatne jest korzystanie z taksonomii.
Cechą taksonomii jest hierarchiczność. Zgodnie z taksonomią cele można dzielić według dziedzin i poziomów.
Zakres programu oprócz dziedziny poznawczej ma obejmować emocjonalną i psychoruchową oraz wskazania odnoszące się do procesu kulturyzacji i socjalizacji. Należy holistycznie zebrać to, co zajmuje czołowe miejsce w przedstawionych wyżej dziedzinach.
Uporządkowanie celów kształcenia:
- w sferze poznawczej (taksonomia B.Blooma),
- w sferze emocjonalnej (taksonomia R.Krathwahle),
- w sferze psychomotorycznej (taksonomia A.J.Harrowa).
Znajomość taksonomii celów kształcenia w sferze poznawczej, emocjonalnej i psychomotorycznej stanowi warunek konieczny formułowania celów każdych zajęć i to bez względu na to, czy nauczyciel stosuje w praktyce edukacyjnej podmiotowy czy przedmiotowy standard waluacji.
Uporządkowanie celów ułatwia prace programowe, projektowanie i prowadzenie zajęć dydaktycznych a przede wszystkim sprawdzanie osiągnięć.
Użyteczność taksonomii dla praktyki szkolnej jest podwójna:
- mając rozeznanie w sferze poznawczej, psychomotorycznej, emocjonalnej i estetyczno-duchowej nauczyciel może zaprojektować program w pełni odpowiadający ideom współczesnych założeń edukacji,
- odwołując się do taksonomii można oceniać ich wartość.
PODSTAWA PROGRAMOWA KSZTAŁCENIA OGÓLNEGO DLA SZKÓŁ PODSTAWOWYCH W ZAKRESIE I ETAPU EDUKACYJNEGO Z DNIA
23 GRUDNIA 2008 ROKU.
„Ważnym celem edukacji polonistycznej jest rozwijanie u dzieci zamiłowania do czytelnictwa poprzez słuchanie pięknego czytania, rozmawianie o przeczytanych utworach oraz korzystanie z bibliotek. Dobór utworów ma uwzględni następujące gatunki literatury dziecięcej: baśnie, wiersze, komiksy. Przy ich wyborze należy kierowa się realnymi umiejętnościami czytelniczymi dzieci a także potrzebami wychowawczymi i edukacyjnymi. Dzieci powinny uczyć się na pamięć wierszy, fragmentów prozy, tekstów piosenek itp.
CHARAKTERYSTYKA DZIAŁÓW I TREŚCI KSZTAŁCENIA Z ZAKRESU EDUKACJI POLONISYCZNEJ
W świetle Podstawy programowej z dnia 23 XII 2008 roku.
Treści nauczania - Klasa I.
Wspomaganie rozwoju umysłowego w zakresie wypowiadania się. Dbałość o kulturę języka. Początkowa nauka czytania i pisania. Kształtowanie umiejętności wypowiadania się w małych formach teatralnych.
Uczeń kończący klasę I:
1) w zakresie umiejętności społecznych, warunkujących porozumiewanie się i kulturę języka:
a) słucha wypowiedzi dorosłych, rozumie ich przekaz, komunikuje w jasny sposób swoje spostrzeżenia, potrzeby, odczucia;
b) kulturalnie zwraca się do rozmówcy, wypowiada się na temat, zadaje pytania, umie odpowiedzieć na pytania innych;
c) uczestniczy w rozmowach na tematy związane z rodziną, szkołą, rówieśnikami oraz inspirowane literaturą.
2) w zakresie umiejętności czytania i pisania:
a) rozumie sens kodowania oraz dekodowania informacji, odczytuje rysunki, piktogramy, znaki informacyjne i napisy;
b) zna litery alfabetu, czyta i rozumie proste, krótkie teksty;
c) pisze proste, krótkie zdania: przepisuje, pisze z pamięci, dba o estetykę i poprawność graficzną pisma (przestrzega zasad kaligrafii);
d) posługuje się ze zrozumieniem określeniami: wyraz, głoska, litera, sylaba, zdanie;
e) słucha czytanych utworów baśni, opowiadań, wierszy, próbuje czytać krótkie lektury;
f) korzysta z pakietów edukacyjnych tj. zeszytów ćwiczeń.
3) w zakresie umiejętności wypowiadania się w małych formach teatralnych:
a) uczestniczy w zabawie teatralnej, ilustruje mimiką, gestem, ruchem zachowania bohatera literackiego;
b) poznaje rekwizyty i umie się nimi posługiwać;
c) odtwarza z pamięci teksty: wiersze, piosenki, fragmenty prozy.
Treści nauczania - Klasa II (brak w podstawie, nauczyciel poszerza treści realizowane w klasie I).
Treści nauczania - Klasa III.
Uczeń kończący klasę III:
1) korzysta z informacji:
a) uważnie słucha wypowiedzi i korzysta z przekazywanych informacji;
b) czyta i rozumie teksty;
c) zna formy użytkowe: życzenia, zaproszenia, zawiadomienie, list, notatkę kronikarską, potrafi z nich korzystać;
d) wyszukuje w tekście fragmenty i informacje, korzysta ze słowników i encyklopedii;
2) analizuje i interpretuje teksty:
a) przejawia wrażliwość estetyczną, wzbogaca i rozszerza zasób słownictwa;
b) wyszukuje fragmenty w tekście, określa czas i miejsce akcji, wskazuje głównych bohaterów,
c) czyta teksty i recytuje wiersze z uwzględnieniem interpunkcji i intonacji;
d) czyta wybrane pozycje literatury dziecięcej, wypowiada się na ich temat;
e) korzysta z podręczników, zeszytów ćwiczeń oraz środków dydaktycznych.
3) tworzy wypowiedzi:
a) w formie ustnej i pisemnej, kilkuzdaniową wypowiedź, opowiadanie, opis, list, życzenia, zaproszenie;
b) dobiera właściwe formy komunikowania się w różnych sytuacjach społecznych;
c) uczestniczy w rozmowach;
d) dba o sposób wypowiadania się: poprawnie artykuluje głoski, akcentuje wyrazy, stosuje pauzy, właściwą intonację w zdaniu oznajmiającym, pytającym i rozkazującym, stosuje formuły grzecznościowe;
e) dzieli wyrazy na sylaby, wyróżnia wyrazy w zdaniu, zdania w tekście;
f) pisze czytelnie i estetycznie, dba o poprawność gramatyczną, ortograficzną oraz interpunkcyjną;
g) przepisuje teksty, pisze z pamięci, ze słuchu.
Zakres treści nauczania edukacji polonistycznej zależny jest od celów. Odpowiednio dobrane treści zmierzają do wzbogacania i precyzowania słownictwa uczniów, stosowania różnych form wypowiedzi w języku mówionym i pisanym, poprawnego w swobodnego wypowiadania się na tematy związane z przeżyciami i doświadczeniami życiowymi dziecka a także z lekturą.
Treści kształcenia w klasach I-III z edukacji polonistycznej obejmują działy:
I. Ćwiczenia w czytaniu i opracowaniu tekstów.
II. Ćwiczenia w mówieniu i pisaniu.
III. Ćwiczenia gramatyczno - ortograficzne z elementami wiedzy o języku.
IV. Ćwiczenia słownikowo - frazeologiczne i syntaktyczne.
Działy ściśle są ze sobą powiązane, wzajemnie się przenikają, służąc kształceniu sprawności językowych i kształtowaniu społecznie wartościowych postaw.
I. Ćwiczenia w czytaniu i opracowaniu tekstów:
a) ćwiczenia w czytaniu:
- wdrażanie do uważnego słuchania tekstu czytanego przez nauczyciela;
- czytanie tekstów z uwzględnieniem zasady stopniowania trudności:
- analiza i synteza słuchowa i wzrokowa wyrazów,
- nauka czytania wyrazów i zdań
- czytanie wyrazów, zdań i krótkich tekstów drukowanych oraz pisanych na tablicy lub w zeszycie,
- doskonalenie techniki głośnego czytania, wdrażanie do poprawnego i wyrazistego czytania zdań tekstów (zmiany siły i tonu głosu, tempa czytania, stosowanie pauz),
- czytanie z podziałem na role;
- zbiorowe i indywidualne czytanie książek oraz czasopism dla dzieci;
- różne formy prezentowania przez uczniów dowolnej lektury (dzielenie się wrażeniami, ilustrowanie wytworami plastycznymi itd.).
b) ćwiczenia w opracowywaniu tekstów:
- rozmowa na temat utworu literackiego: bohaterowie - sposób ich zachowania, stosunek emocjonalny dziecka do postaci utworu, nawiązywanie do własnych doświadczeń i przeżyć:
- bohaterowie główni i drugorzędni,
- cechy charakterystyczne bohaterów,
- ocena postępowania bohaterów.
- wyodrębnienie zdarzeń w utworze literackim: zbiorowe ustalanie zależności, odróżnianie zdarzeń istotnych od mniej istotnych, wskazywanie wydarzenia decydującego o zmianie w postępowaniu bohatera;
- wypowiedzi na temat ilustracji w podręczniku, ustalanie związku tekstu z ilustracjami oraz doświadczeniami i przeżyciami dziecka;
- ilustrowanie treści wytworami plastycznymi, jako przygotowanie do planu, podpisywanie rysunków - nadawanie tytułów;
- zbiorowe określanie nastroju w utworze (radość, smutek, elementy humorystyczne);
- wybieranie najważniejszych i najpiękniejszych fragmentów opowiadania, uzasadnienie wyboru;
- wdrażanie do formułowania pytań i odpowiedzi na podstawie tekstu;
- wiązanie treści utworu z różnymi formami ekspresji dziecka (słowną, plastyczną, ruchową, muzyczną);
- opowiadanie fragmentu utworu, wyszukiwanie urywków na określony temat przez nauczyciela;
- czytanie z podziałem na role;
- różne formy inscenizowania czytanych tekstów lub fragmentów np. dramatyzacja, dialogi, teatrzyk kukiełkowy, teatrzyk muzyczny, ilustrowanie muzyką opowiadania, baśnie, wiersze;
- uczenie się na pamięć wierszy i umiejętność ich wygłaszania z zastosowaniem odpowiedniej intonacji, tempa, pauz;
- słuchanie nagrań utworów.
II. Ćwiczenia w mówieniu i pisaniu:
- stosowaniu w mowie elementów techniki języka mówionego: pauz, tempa, siły głosu i odpowiedniej intonacji;
- rozmowy nauczyciela z dziećmi (swobodne wypowiedzi);
- indywidualne wielozdaniowe wypowiedzi dzieci na temat wydarzeń z ich życia, w związku z przeczytanymi utworami literackimi, obejrzanymi sztukami teatralnymi, filmami, wysłuchanymi audycjami radiowymi i widowiskami telewizyjnymi;
- indywidualne opowiadanie ulubionych baśni;
- pobudzenie do formułowania i formułowanie pytań na temat utworów lub wypowiedzi ustnych nauczyciela i kolegów;
- porządkowanie wypowiedzi;
- omawianie treści pojedynczych obrazów na jeden temat;
- omawianie treści cyklu obrazków i historyjek obrazkowych ( wypowiedzi dłuższe);
- nadawanie tytułów pojedynczym obrazkom, historyjkom obrazkowym oraz fragmentom tekstów, jako wdrażanie do zwięzłego ujmowania treści i przygotowanie do układania planu;
- porządkowanie zdań w rozsypance zdaniowej, jako przygotowanie do układania spójnej wypowiedzi wielozdaniowej;
- zwiększanie komunikatywności i zwięzłości wypowiedzi przez układanie i zapisywanie zdań na temat wykonywanych czynności własnych i czynności innych ludzi;
- zwiększanie komunikatywności wypowiedzi przez ćwiczenia w rozwijaniu lub ograniczaniu składników zdań;
- zbiorowe układanie i pisanie opowiadań na podstawie wydarzeń z życia, historyjek obrazkowych, przedstawień teatralnych, filmów, audycji radiowych i widowisk telewizyjnych;
- zbiorowe układanie i zapisywanie wypowiedzi wielozdaniowych na temat wycieczek, jako przygotowanie do sprawozdania;
- zbiorowe i indywidualne układanie w formie ustnej i pisemnej opowiadań na podstawie przeżyć i doświadczeń dzieci, historyjek obrazkowych, lektury, przedstawień teatralnych, filmów, audycji radiowych i widowisk telewizyjnych.
-Zbiorowe i indywidualne układanie i pisanie zdań na temat różnych przedmiotów jako przygotowanie do opisu,
-Rozpoznawanie przedmiotów na podstawie ich opisów,
-Zbiorowe redagowanie i zapisywanie opisów przedmiotów na podstawie obserwacji.
-Tworzenie i pisanie swobodnych tekstów,
-Zbiorowe i indywidualne pisanie listów, adresowanie listów.
-Zbiorowe i indywidualne składanie i wysyłanie życzeń z różnych okazji.
-Indywidualne pisanie listów, składanie i wysyłanie życzeń z różnych okazji"
-Zbiorowe układanie i pisanie zaproszeń i zawiadomień,
-Przekształcanie zdań w celu zwiększenia komunikatywności wypowiedzi, np. rozwijanie i ograniczanie składników zdań, zastępowanie rzeczowników zaimkami - bez wprowadzania terminów - używanie wyrazów bliskoznacznych.
Ćwiczenia przygotowywujące do nauki pisania i doskonalące pismo:
-kreślenie linii prostych w różnym położeniu (równoległym, prostopadłym, rozbieżnym) oraz łuków, kół, spirali;
-odwzorowywanie figur literopodobnych;
-nauka pisania liter i wyrazów - ze skierowaniem uwagi na poprawne odtwarzanie kształtów liter i ich połączeń w wyrazie;
-ćwiczenia doskonalące pismo w zakresie kształtu, proporcji, łączenia i położenia małych i wielkich liter;
-przepisywanie pod kierunkiem nauczyciela wyrazów, zdań' i krótkich tekstów z podręcznika i tablicy;
-okolicznościowe i systematyczne ćwiczenia w kształtnym, płynnym i czytelnym pisaniu grup liter małych i wielkich, stosowaniu właściwej proporcji liter, odstępów między literami i wyrazami, właściwego łączenia liter, równomiernego położenia pisma;
-przyspieszanie tempa pisania;
-dążenie do osiągnięcia czytelnego, estetycznego pisma z uwzględnieniem właściwego rozmieszczenia na stronicy (akapity);
-pisanie w jednej linii (drugie półrocze klasy trzeciej),
III. Ćwiczenia gramatyczno-ortograficzne z elementami wiedzy o języku:
-Podział wyrazów mówionych na głoski i pisanych na litery. Wyróżnianie samogłosek i spółgłosek.
-Sylaba jako część wyrazu zawierająca samogłoskę.
-Dwuznaki. Litery ze znakami diakrytycznymi.
-Pisownia wyrazów ze spółgłoskami miękkimi w różnych pozycjach.
-Kropka, pytajnik, wykrzyknik na końcu zdania. Przecinek przy wyliczaniu,
-Rozpoznawanie w zdaniu wyrazów, w wyrazach sylab, w sylabach głosek (samogłosek i spółgłosek),
-Rozpoznawanie zdań oznajmujących, pytających, rozkazujących i wykrzyknikowych.
-Wspólne i indywidualne układanie zdań oznajmujących,; pytających i rozkazujących. Pauza w tekstach drukowanych.
-Wielka litera na początku zdania, w pisowni imion i nazwisk, nazw miast, ulic, miejscowości, rzek, gór, w korespondencji, w tytułach utworów, książek i czasopism dla dzieci.
-Rzeczowniki jako wyrazy oznaczające ludzi, zwierzęta, rośliny i rzeczy.
-Liczba i rodzaj rzeczownika.
-Czasowniki jako wyrazy oznaczające czynności, Liczba pojedyncza i mnoga czasowników.
-Zgodność form czasownika i rzeczownika w liczbie.
-Czasownik - rozpoznawanie- czasów: teraźniejszego, przeszłego i przyszłego, osoby i liczby.
-Poprawne łączenie czasownika z rzeczownikiem w liczbie pojedynczej i mnogiej w czasie przeszłym i przyszłym.
-Rozpoznawanie przymiotnika jako określenia rzeczownika.
-Liczba pojedyncza i mnoga przymiotnika.
-Uświadamianie zależności form przymiotnika od form rzeczownika.
-Określanie rodzaju rzeczownika w liczbie pojedynczej według zakończenia towarzyszącego mu przymiotnika.
-Pisownia nie łącznie z przymiotnikiem.
-Rozpoznawanie przysłówka (odprzymiotnikowego) jako określenia czasownika. Łączna pisownia nie z przysłówkiem odprzymiotnikowym.
-Liczebnik jako część mowy oznaczająca liczbę i kolejność,
ćwiczenia w poprawnym łączeniu liczebników z rzeczownikami.
-Pisownia liczebników typu: dziewiętnaście, sześćdziesiąt, sześćset.
-Ćwiczenia w poprawnym stosowaniu form gramatycznych, zwłaszcza przy użyciu przyimków, np., do; przy, od, z, na, koło, spod -, bez wprowadzania terminu.
-Praktyczne ćwiczenia z zastosowaniem w zdaniu tego samego przyimka z różnymi rzeczownikami; różnych przyimków z tym samym rzeczownikiem (bez wprowadzania terminu przyimek").
-Utrwalanie pisowni przyimka oddzielnie od rzeczownika na przykładzie zestawień "w sali", "w dużej sali".
-Pisownia często spotykanych wyrazów z ó, rz, i wymiennymi.
-Wykorzystanie- różnicy form liczby "rzeczownika dla uzasadnienia pisowni wyrazów., np. stół - stoły, aktor - aktorzy.
-Wykorzystanie zmienności form i rodziny wyrazów dla uzasadnienia pisowni.
-Pisownia częściej spotykanych wyrazów z ó, rz niewymiennymi.
-Pisownia wyrazów z rz po spółgłoskach.
-Pisownia najczęściej spotykanych wyrazów z h.
-Utrwalanie i poszerzenie zasobu wyrazów z h.
-H, ó, rz, ż niewymiernie w często spotykanych wyrazach, tworzenie wyrazów pokrewnych.
-Pisownia używanych przez dzieci skrótów: ulica - ul., numer - nr, dnia -dn. strona - s. ---Pisownia skrótów wprowadzonych na edukacji matematycznej
-Pisownia i praktyczne zastosowanie dalszych skrótów: doktor - dr, pod tytułem - pt, i tak dalej - itd.
-Przenoszenie części wyrazów (w związku z podziałem na sylaby otwarte i zamknięte),
-Pisownia wyrazów z zanikiem dźwięczności na końcu i w środku wyrazu. -Wykorzystywanie zmienności form dla uzasadnienia pisowni, np: sad -sadu, róż - róże, chleb - chleba i rodziny wyrazów: ławka - ława, rybka - ryba,
-Pisownia wyrazów z ą i ę w różnych pozycjach, ze szczególnym uwzględnieniem form czasownika, np. zdjął, zdjęła,
-Pisownia zakończeń: -ów, -ówka, -ówna, -unek.
-Opanowanie alfabetu i praktyczne jego zastosowanie, Porządkowanie wyrazów według pierwszej według drugiej litery.
-Alfabetyczny układ słowniczka ortograficznego, Korzystanie ze słowniczka ortograficznego.
-Pisanie z pamięci wyrazów i zdań.
-Pisanie ze słuchu wyrazów i zdań o pisowni zgodnej z brzmieniem.
-Przepisywanie zdań i krótkich tekstów napisanych przez nauczyciela na tablicy oraz zdań i tekstów drukowanych ze zwróceniem uwagi na określone trudności ortograficzne.
-Pisanie z pamięci i ze słuchu zdań i krótkich tekstów obejmujących poznany materiał ortograficzny.
-Pisanie ze słuchu jako sprawdzian.
IV. Ćwiczenia słownikowo-frazeologiczne i syntaktyczne:
a)Wzbogacanie, aktywizowanie i uściślanie słownictwa przez:
- wprowadzanie nazw osób, przedmiotów, zwierząt, roślin, zjawisk przyrodniczych, nazw cech i czynności oraz wyrazów omawiających sposób wykonania czynności,
-wprowadzanie wyrazów dotyczących przeżyć dzieci,
-poszerzanie i utrwalanie słownictwa potrzebnego do kształtowania elementarnych pojęć społecznych i przyrodniczych,
-nadawanie nazw ogólnych grupom przedmiotów (np, przybory szkolne),
-wprowadzanie wyrazów i zwrotów frazeologicznych służących porównaniu przedmiotów i czynności,
-gromadzenie wyrazów oznaczających kształt, wielkość, materiał, barwę,
-stosowanie form grzecznościowych w rozmowie, w liście i życzeniach,
-wyjaśnianie niezrozumiałych wyrazów i związków frazeologicznych, zastępowanie ich innymi,
-wdrażanie do poprawnego stosowania związków frazeologicznych (trafnych określeń),
-uświadamianie zakresu znaczeniowego wyrazów - precyzowanie znaczenia słów,
-wyrazy wieloznaczne, np. zamek, klucz,
-dobór wyrazów o znaczeniu podobnym (ojciec, tata) i przeciwnym (zły - dobry),
-układanie słowników tematycznych, grupowanie wyrazów i związków wyrazowych wokół tematu,
-grupowanie wyrazów należących do tej samej rodziny,
-wprowadzanie do czynnego słownictwa uczniów terminów literackich (np, akcja, bohater) oraz z zakresu nauki o języku.
b) Kształtowanie umiejętności wyrażania myśli w formie zdania;
-wskazywanie zdań w tekście,
-układanie zdań z rozsypanki wyrazowej,
-wyróżnianie zdań w mowie,
-rozwijanie zdań lub ograniczanie liczby ich składników,
-stosowanie w rozmowie komunikatywnych równoważników zdań (bez wprowadzania terminów),
-rozwijanie zdań pojedynczych, porządkowanie wyrazów w zdaniu, układanie zdań z wyrazów,
-przekształcanie zdań pojedynczych na złożone i złożonych na pojedyncze (bez wprowadzania terminów),
-przekształcanie zdań na ich równoważniki i równoważników na zdania (bez wprowadzania terminów),
-wdrażanie do poprawnego stosowania zdań złożonych współrzędnie i podrzędnie (bez wprowadzania terminów).