PEDAGOGIKA SPECJALNA to nauka, która swoją problematyką obejmuje osoby niepełnosprawne. Jest ona nauka interdyscyplinarna - ściśle współpracuje z innymi naukami; jest nauka empiryczna - bada, analizuje, porównuje prawidłowości oraz specyfikę rozwoju procesów psychofizycznych osób niepełnosprawnych; jest nauka teoretyczna - uogólnia dane zebrane na drodze empirii i opracowuje teorie wyjaśniające, tłumaczące wieloczynnikowe przyczyny, charakter i skutki niepełnosprawności.
Przedmiotem pedagogiki specjalnej są świadome działania na rzecz osób niepełnosprawnych, które stanowią podmiot pedagogiki specjalnej.
Baza naukową dla działów pedagogiki specjalnej są metodologiczne i teoretyczne podstawy pedagogiki
ogólnej.
Pedagogika specjalna powstała w 1861 r. (w tym roku pojawiła się pierwsza publikacja „Pedagogika lecznicza" -Durkhetm, Diderot). W pierwszej fazie rozwoju pedagogika specjalna nazywana była pedagogiką leczniczą (bliższa była medycynie niż naukom społecznym; nacisk kładziono na zdrowie, a rehabilitacja była na drugim planie). Inne nazwy pedagogiki specjalnej to: psychiatria dziecięca, pedagogika rehabilitacyjna, ortopedagogika, defektologia, itd. Wokół nazwy „pedagogika specjalna" powstała opcja zwolenników i przeciwników (zwolennicy -pracujemy z osobami specjalnymi wykorzystując specjalne środki i metody; przeciwnicy - przymiotnik „specjalna" piętnuje osoby niepełnosprawne).
Praktyka pedagogiki specjalnej funkcjonuje od zarania dziejów, natomiast zorganizowana praktyka istnieje od starożytności (Sparta, Grecja, Egipt- kult ciała).
Norma (zasada, reguła, standard) nie jest rzeczą stałą- determinują ją m.in.: potrzeby społeczne, środowisko,
rozwój nauki, rozwój cywilizacji i techniki, uwarunkowania geograficzne, stan świadomości społecznej, zmiany
ustrojowe, akceleracja (przyspieszony rozwój), itd,
W pęd. specjalnej mówimy on normach, ponieważ gro osób niepełnosprawnych nie mieści się w normach
narzuconych przez osoby pełnosprawne.
W pęd. specjalnej wyróżnia się następujące normy: .
- norma statystyczna - norma obiektywna;, bo można ją wyrazić w postaci liczb,
- norma idealna, '
- norma . oceniająca (=wartościująca) - bardzo chętnie oceniamy (w sensie negatywnym) osoby niepełnosprawne.
Przykład normy statystycznej
Upośledzenie umysłowe zaczyna się od drugiego odchylenia standardowego. Nie tytko ujemne, ale też dodatnie odchylenie od normy jest obszarem zainteresowań pedagogiki specjalnej.
Naczelnym celem pedagogiki specjalnej jest poznanie mechanizmów, prawidłowości funkcjonowania osób .niepełnosprawnych, zmierzające do ich usprawnienia fizycznego i psychicznego oraz jak najpełniejsze włączenie ich w życie społeczne.
Za Marią Grzegorzewską (matką pęd. specjalnej) wyróżnia się następujące cele pęd. specjalnej; 1) cel humanitarny, 2) cel ekonomiczny (=utylitarny), 3) cel wychowawczy.
Hulek wymienia następujące cele pęd. specjalnej:
* cel poznawczy - poznanie istoty niepełnosprawności i zasad funkcjonowania osób niepełnosprawnych,
* cel rewalidacyjny - odróżnia osoby niepełnosprawne od pełnosprawnych.
Niedawno powstała nowa gałąź pedagogiki-.specjalnej - andragpgika specjalna (80% osób niepełnosprawnych to osoby, które nabyły niepełnosprawność po 20 r.ż. - „urazowość nabyta").
Kategorie o.sób z niepełnosprawnością;
* osoby mające trudności w poznawaniu świata i komunikowania się z nim wskutek uszkodzenia lub braku
analizatorów zmysłowych,
* osoby mające z powodu uszkodzenia narządów ruchu lub przewlekłej choroby ograniczona, zdolność do działania, ekspresji i aktywnego udziału w życiu społecznym, poniżej normy,
* osoby u których procesy poznawcze przebiegają w sposób, nieprawidłowy wskutek czego mają obraz rzeczywistości nieadekwatny, ograniczona zdolność rozumowania, mają utrudnione procesy adaptacyjne i są poniżej normy.
* osoby wymagające resocjalizacji, a wiec niedostosowane społecznie wskutek zaniedbań środowiskowych i błędów wychowawczych rodziców i szkoły, prowadzących do konfliktów z normami obyczajowymi (wykolejenia społeczne) i prawnymi,
* osoby znacznie przekraczające poziom normy intelektualnej, wykazujące się wybitnymi, predyspozycjami i zdolnościami i wymagające specjalnej stymulacji oraz specjalnego kształcenia.
Całą problematykę pęd. specjalnej można podzielić na:
- etiologie (przyczyny),
- fenomenologię (objawy),
- profilaktykę,
- terapię wychowawczą
- przygotowanie do życia mimo niepełnosprawności,
- szeroko rozumianą integrację społeczną.
Sękowska wyróżnia następujące grupy osób niepełnosprawnych:
I. niewidomi i niedowidzący
• niewidomi od urodzenia lub przed 5 r.ż.,
• ociemniali,
• niewidomi i ociemniali z widocznymi uszkodzeniami,
• niewidomi i ociemniali z upośledzeniem umysłowym,
• niedowidzący,
• słabo widzący w słabym stopniu;
II. głusi i niedosłyszący
• głusi od urodzenia,
• ogłuchli mówiący,
• głusi z upośledzeniem umysłowym,
' • głusi z resztkami słuchu,
• niedosłyszący,
• głusi z dodatkowymi uszkodzeniami,
III. głucho niewidomi
IV. upośledzeni umysłowo
• upośledzeni w stopniu lekkim,
• upośledzeni w stopniu umiarkowanym,
• upośledzeni w stopniu znacznym,
• upośledzeni w stopniu głębokim,
V. przewlekle chorzy
• grupa z uwagi na rodzaj schorzenia,
• grupa z uwagi na formę leczenia,
VI. osoby z uszkodzonym narządem ruchu
• braki i amputacje narządu ruchu i deformacje wrodzone,
• uszkodzenia kręgosłupa i narządów ruchu,
• dysfunkcje kończyn i porażenie,
VII. osoby z trudnościami w nauce wskutek dysharmonii rozwojowych i mikrouszkodzeń
VIII. niedostosowani społecznie
• w wyniku zaniedbania i błędów wychowawczych oraz konfliktów z normami społeczno-moralnymi,
• w wyniku zaburzeń wyższych czynności nerwowych (charakteropata, socjopata, psychopata, itd.).
Główne działy pedagogiki specjalnej:
> logopedia - teoria i praktyka rehabilitacji mowy,
> oligofrenopedagogika - kształcenie (rehabilitacja) osób upośledzonych umysłowo,
> pedagogika korekcyjna - badania, stymulacja i terapia dzieci z mikrozaburzeniami rozwojowymi,
> pedagogika resocjalizacyjna - teoretyczne i metodyczne zagadnienia postępowania resocjalizacyjnego,
> pedagogika terapeutyczna — teoretyczne i metodyczne problemy pracy pedagog, z osobami chorymi,
> praca socjaina - instytucjonalna i środowiskowa rehabilitacja i funkcjonowanie osób niepełnosprawnych,
> surdopedagogika - teoretyczne i metodyczne zagadnienia rehabilitacji osób niesłyszacych i słabo słyszących,
> tyflopetiagogika - teoretyczne i metodyczne problemy rehabilitacji osób niewidzących i słabo widzących.
Miejsce pedagogiki specjalnej w klasyfikacji nauk:
REWALIDACJA - pojęcie to znane jest tylko Polsce; po II wojnie światowej w wyniku działań wojennych jest duży odsetek ludzi poszkodowanych, dlatego tez wprowadzono sztuczny podział na:
• rehabilitację - usprawnianie i przekwalifikowanie zawodowe, preorientacja zawodowa) niepełnosprawnych osób dorosłych,
• rewalidację - usprawnianie, nauczanie i wychowanie niepełnosprawnych dzieci i młodzieży. Współcześnie (trend Unii Europejskiej) w Polsce dokonała się transformacja terminologiczna, a mianowicie termin 'rehabilitacja' używany jest zamiennie z terminem 'rewalidacja.
Rewalidacja (z gr. re - ponownie, yalidus - silny, mocny) - nie jesteśmy w stanie całkowicie przywrócić siły -możemy tylko zniwelować skutki niepełnosprawności.
Kierunki rewalidacji według Ottona Lipkowskiego:
-maksymalne usprawnianie tych sS, cech i zadatków biologicznych, które są w organizmie najmniej uszkodzone,
-fortioryzacja (=wzmacnianie) sfer psychicznych i fizycznych,
-wyrównywanie (=kompensacja) i substytucja (=zastępowanie) deficytów biologicznych, psychicznych i fizycznych.
Działania te musza być indywidualnie dobranego rewalidowanej jednostki.
Drogi oddziaływań rewalidacyjnych (wg M. Grzegorzewskiej):
1 .droga o charakterze kompensacyjnym (=wyrównawczym); można wyróżnić:
* kompensację samorzutną (=wewnątrzustrojowa) bez udziału naszej świadomości; organizm dla utrzymania homeostazy sam naprawia się,
*.komp. techniczną
* komp. psychiczną,
* komp. społeczną
* komp. zawodową
* nadkompensację - zjawisko pozytywne; np. wybicie się osoby niepełnosprawnej w dziedzinie dla siebie najsłabszej; jest często stosowana (sportowcy na para olimpiadach, artyści malujący ustami itp.); nad kompensacja może przeobrazić się w hiperkompensację (sport wyrównujący może przerodzić się w sport wyczynowy prowadzamy do kalectwa),
* hiperkompensacja - zjawisko negatywne; np. stawianie sobie przez osobę niepełnosprawną ceiu,
którego realizacja jest z góry skazana na niepowodzenie,
2. droga o charakterze korekcyjnym, np. korekta wad postawy, zaburzeń słuchu, mowy, wzroku; zaczyna się od korektury samooceny i oceny świata (osoby niepełnosprawne mają bardzo zaburzoną samoocenę - im
młodsze dziecko, tym samoocena jest bardziej zaniżona, a im starsza jednostka tym samoocena jest bardziej
nieadekwatna do stanu faktycznego),
3.droga o charakterze usprawniania - wyćwiczenie pewnych dysfunkcji i niedomagań organizmu, pobudzenie
rnotywacj[ do działania, rozwijania się; usprawnianie jest pierwszym krokiem wszystkich oddziaływań
rewalidacyjnych,
4. dynamizacia. Wszystkie te drogi wzajemnie się uzupełniają (są względem siebie komplementarne).
Dyrektywy pracy rewalidatora:
gruntowne poznanie każdej jednostki historii jej życia, poznanie charakteru i stopnia niepełnosprawności i o ...
zorientowanie się w zahamowanych przez upośledzenie potrzebach
uwzględnienie w motorze pracy typu układu nerwowego
zorientowanie się w charakterze oddziaływania środowiska na osobę niepełnosprawną
jak najszersze uwzględnienie czynników podnoszących próg tolerancji na frustrację,
tworzenie warunków kształtujących nowe motywacje,
dostosowanie pracy do sil i możliwości jednostki
uwzględnienie i stosowanie w całej pełni metod kompensacyjnych, korekcyjnych, usprawniających i dynamizujących.
Zasady rewalidacji:
> zasada akceptacji fizycznych, intelektualnych i psychicznych zaburzeń jednostki {każdy ma punkt achillesowy i
archimedesowy), (
> zasada pomocy, ma zastosowanie w każdym oddziaływaniu pedagogicznym, a szczególnie tam, gdzie stopień upośledzenia uniemożliwia rehabilitację bez specjalnego wsparcia (nakierowanie na zdynamizowanie sił, pomoc w nabyciu samodzielności, w pokonywaniu wszelkich trudności wynikających ze stopnia niepełnosprawności; często mylona jest z wyręczaniem!),
> zasada indywidualizacji; można ją rozpatrywać w dwóch ujęciach: 1) jako zasada ortodydaktyki, która zmierza . do zespolenia procesu szkolenia z indywidualnymi predyspozycjami i właściwościami jednostki upośledzonej, 2) jako zasada uwzględniająca indywidualny cel kształcenia,
> zasada terapii pedagogicznej; zasada ta ma związek z rehabilitacja leczniczą i przebiega w trzech fazach: 1) faza wsteona (przygotowująca), 2) faza modelująca środowisko terapeutyczne w .celu polepszania atmosfery, klimatu, warunków, w których dziecko przebywa, 3) faza stosowania środków terapeutycznych poprzez odpowiednią organizację szkolenia i pracy,
> zasada współpracy z rodziną, należy ją traktować z dużą odpowiedzialnością można ją pojmować dychotomicznie: 1) jako pedagogizację (instruktaż) rodziców do późniejszej pracy na rzecz dziecka izn. włączenie rodziców do współpracy, kontynuacji rewalidacji na każdym kroku swojego dziecka, jego dynamizowania i stymulowania, 2) jako działalność z rodzicami, aie nie bezpośrednio na korzyść dziecka, tylko dla uświadomienia im, ±e nie mogą izolować się na margines życia towarzyskiego, nie powinni żyć w „żałobie11 (Kościelska - urodzenie dziecka upośledzonego jest żałobą- należy zabić obraz wymarzonego dziecka i przyjąć dziecko upośledzone), rodzice przyjmując postawę żalu, pretensji itp. rozluźniają kontakty z innymi ludźmi.
Wiodącą metodą w pedagogice specjalnej jest rozmowa, mająca na celu zadanie diagnostyczne jak i terapeutyczne - psychoemocjonalne wspieranie rodziny (podniesienie wiary we własne siły, podwyższenie kompetencji itp.). Każdy dzień rodziny z dzieckiem upośledzonym jest dniem danym.
Wg Doroszewskiej w rewalidacji można wyróżnić dwa etapy:
I. wstępne oddziaływanie rewaidatora (najważniejsze działanie); od tego, w jakim stopniu przygotujemy warsztat pracy (wstępna diagnoza), taka będzie efektywność rewalidacji właściwej; w ramach tego etapu opracowuje się indywidualny program pracy z dzieckiem,
II.rewalidacja właściwa czyli konkretna praca, a więc sprawdzenie przyjętej strategii i jeśli popełniliśmy błąd w etapie l, to rewalidacja właściwa nie będzie prawidłowa.
Podmiotowość osób upośledzonych polega na zachowaniu godności autonomiczności na miarę ich możliwości.
Wg Lewowickiego podmiotowość wiąże się przede wszystkim z istnieniem jakiejś wewnętrznej struktury i
organizacji człowieka wielostronnie determinowanej (np. postawami społecznymi), ale również zależnej od samej
jednostki - I warunek;
warunek II - to pewna szczególna biopsychiczna i społeczna indywidualność;
warunek III - to świadomość związków z otoczeniem, gotowość do rozumienia otoczenia i zachodzących w nim
sytuacji, a także umiejętność formułowania celów życiowych, planów, podejmowanie zadań i wyznaczanie sobie własnych standardów,
warunek V- to własna hierarchia wartości i twórcza działalność.
Aspekty podmiotowości-zadania pedagogiki specjalnej:
- przygotowanie osób niepełnosprawnych do czynnej akceptacji własnej niepełnosprawności,
- przygotowanie osób niepełnopsrawnych do aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym w świecie ludzi
zdrowych, normalnych,
- przygotowanie osób zdrowych na przyjęcie osób niepełnosprawnych.
Fazy akceptacji niepełnosprawności:
1.faza wystąpienia niepełnosprawności,
2.faza uświadomienia sobie ograniczeń, ale też zachowanych potencjalnych możliwości,
3.faza uczenia się funkcjonowania z zaistniałymi ograniczeniami wynikającymi z niepełnosprawności,
4.faza pełnej czynnej akceptacji swego stanu.
Podmiotowość (umiejętności m.in. samostanowienia) jest różna w zależności od stopnia upośledzenia, kiedy będziemy z szacunkiem i życzliwością traktować osoby głębiej upośledzone, to będziemy podtrzymywać ich prawo do podmiotowości.
AUTOREWAUDACJA to podejmowanie działań zmierzających do usprawnienia funkcjonowania w różnych sferach; ściśle jest ona związana z drogami rewalidacji (jednak najściślej łączy się z drogą o charakterze dynamizującym, bo jest to wyrabianie/wzmacnianie motywacji do ich postępowania.
W 1997r. powstał program opieki zdrowotnej mającej na celu usprawnienie systemu orzecznictwa
niepełnosprawności i kierowania dzieci z upośledzeniem do placówek wychowawczo-oświatowych;
przeprowadzane są bilanse zdrowia (I badanie- 2 -r.ż., lI -4 r.ż., III -6 r.ż., IV-10 r.ż., V- 14-15 r.ż., VI-18 r.ż.)
- w tych bilansach (przeprowadzanych w przychodniach rejonowych) brana jest pod uwagę norma
bi o psychofizyczna osób niepełnosprawnych.
Grupy dyspanseryjne (wg Radiukiewicza):
1. dzieci z ryzyka okołoporodowego (np. konflikt serologiczny, choroby matki: cukrzyca, zatrucie ciąźowe, poród kleszczowy, przedłużający się lub gwałtowny poród —»• wylewy śródczaszkowe niemowlęcia, mechaniczne uszkodzenia główki, ciąże mnogie, wcześniactwo, dziecko z niską wagą urodzeniową, urazy termiczne w inkubatorach poparzenia i uszkodzenia narządu wzroku, uszkodzenia mechaniczne, żółtaczka fizjologiczna),
2. wady wrodzone (=endriopatie),
3. przewlekłe stany zaburzenia odżywiania i stany niedoborowe,
4. wady i zaburzenia układu somatycznego i psychicznego oraz upośledzenie umysłowe,
5. wady i choroby narządu wzroku,
6. wady, zaburzenia i choroby jamy nosowo-gardłowej i uszu,
7. wady i choroby układu oddechowego,
8.wady, zaburzenia! choroby układu krwionośnego i tkanki łącznej,
9. wady i choroby układu moczowo-płciowego,
10. trwałe uszkodzenia narządów ruchu,
11. inne choroby wymagające czynnej opieki zdrowotnej
12. cukrzyca (w ostatnich latach Ministerstwo Zdrowia utworzyło tę grupę dyspanseryjną ze względu na fakt, iż
mamy do czynienia z coraz większym odsetkiem dzieci chorych na cukrzycę). Grupy dyspanseryjne nie są stałe, a osobom .do nich należącym przysługuje zasiłek pielęgnacyjny.
Hospitalizm („choroba szpitalna") polega na tym, że jednostka staje się przewrażliwiona na punkcie swojego i innych ludzi zdrowia, rozluźniają się więzy między jej środowiskiem rodzinnym a szpitalnym (dziecko - „mały specjalista", „mały hipochondryk").
DZIECI ZE SPECJALNYMI POTRZEBAMI EDUKACYJNYMI
Z terminem „specjalne potrzeby edukacyjne" spotykamy się w literaturze psychologicznej, pedagogicznej i
europejskich aktach prawnych. .
W Polsce przy okazji reform został powołany Zespól ds. reformy systemu kształcenia/edukacji uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi (podlega pod MEN). Wg tego zespołu specjalne potrzeby edukacyjne dzieci i młodzieży wynikają z ich niepełnosprawności lub powstają z innych przyczyn np. trudności edukacyjnych. Istniej dziesięć kategorii dzieci, w stosunku do których mówi się o specjalnych potrzebach edukacyjnych:
1. dzieci z zaburzeniami sensorycznymi, czyli zaburzeniami słuchu i wzroku,
2. osoby z uszkodzeniami [notorycznymi (zaburzenia ortopedyczne, porażenia i postępujące uszkodzenia mięśni = atrofia),
3. osoby z upośledzeniem umysłowym,
4. osoby z zaburzoną komunikacją językową,
5. osoby ze sprzężonymi niepełnosprawnościami,
6. osoby z zaburzeniami emocjonalnymi,
7. osoby z zaburzonym zachowaniem się,
8. osoby z autyzmem dziecięcym i pokrewnymi zaburzeniami np. mutyzmem (problemy w komunikacji językowej; autyzm - dzieci nie mówią bo nie potrafią., opanować mowy, mutyzm - dzieci nie mówią, choć posiadają bogate słownictwo lub odzywają się tylko do wybranych osób),
9. osoby ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się,
10. osoby z chorobami przewlekłymi. 4
Rodzaje wsparcia w stosunku do dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi:
a) wsparcie techniczne - na pierwszym miejscu znajduje się niwelowanie barier architektonicznych, zaopatrzenie w sprzęt leczniczy i rehabilitacyjny (oprotezowanie i oprzyrządowanie dziecka),
b) wsparcie społeczne - powołanie asystenta , który będzie towarzyszył osobie wspieranej przy wykonywaniu czynności lub zaspokojenia potrzeb, których osoba wspierana jest w stanie samodzielnie wykonać (tu mieszczą się potrzeby edukacyjne),
c) wsparcie edukacyjne - dostosowanie form, środków i metod pracy na miarę indywidualnych potrzeb osoby wspieranej w zakresie edukacji.
Termin „dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi" istnieje od 1998r. Pionierem była Wielka Brytania (1978r.)
- raport Wamock'a o kształceniu dzieci niepełnosprawnych. Zapoczątkował on zmiany w edukacji i postulował rozpatrywanie trudności w uczeniu się wg kryterium:
1)stopnia nasilenia; trudności szkolne dzieli się tu na: -
* łagodne,
* umiarkowaną,
* poważne,
* specyficzne,
2)czasu trwania; wyróżnia się tu trudności:
* krótkotrwałe,
* długotrwałe,
3)zakresu i tu trudności leżą na kontinuum od specyficznych do globalnych.
Raport ten postuluje dynamiczny model postrzegania trudności szkolnych różnych uczniów podkreślając, że z powodu zaistnienia różnych przyczyn każdy uczeń może trwale lub czasowo w większym lub mniejszym zakresie wymagać specjalnego mniej lub bardziej specjalistycznego wsparcia edukacyjnego.
PEDAGOGIKA TERAPEUTYCZNA
Stanowi ona pomost między szkołą a dzieckiem, które z 'racji aktualnego stanu zdrowia nie jest w stanie uczęszczać do szkoły. Pedagogika terapeutyczna to opieka psychoterapeutyczna, rehabilitacyjna, ale i edukacyjna.
Podmiot pedagogiki terapeutycznej (w węższym znaczeniu) to osoby przewlekle chore i fizycznie niepełnosprawne.
Podmiot pedagogiki terapeutycznej (w szerszym znaczeniu) to osoby przewlekle chore i fizycznie niepełnosprawne, oraz osoby z zaburzeniami psychicznymi, sensorycznymi i intelektualnymi.
Z reguły niepełnosprawność dotyczy całego człowieka i powoduje uszkodzenia wielu organów, dlatego też propaguje się model oddziaływania na wszelkie sfery dziecka niepełnosprawnego.
Zdrowie - pojęcie to ma indywidualny wymiar; oznacza psychiczne, fizyczne i inteiektualne pełne dobre samopoczucie.
Choroba to najkrócej brak zdrowia.
Socjologiczny model choroby powstał na bazie teorii o rolach społecznych T. Pearsona; człowiek pełni
jednocześnie wiele roi społecznych; w każdej roli wychowujemy się inaczej; taką rolę ma również do spełnienia
osoba chora - z tą rolą wiążą się przywileje np. spadek energii —*• komfort położenia się do łóżka i oczekiwania
opieki ze strony innych ludzi; zaś obowiązkiem jest specyfika choroby —» ścisłe podporządkowanie się zaleceniom
lekarzy, ból i cierpienie; u dzieci często mamy do czynienia z symulowaniem choroby; o tym, jak długo człowiek
spełnia rolę osoby chorej decyduje otaczające środowisko).
Psychologiczny model choroby (powstał, gdy opisano chorobę sierocą, którą powiązano z bólem psychicznym);
wymienia się tu dwa następujące podejścia:
* p. psychosomatyczne - zwolennicy tego podejścia uważają, iż chorobę można sobie wmówić (np. gdy coś nagle się na nas zwala),
* p. somatopsychiczne - są choroby, które powodują. degradację osobowości, wywołują długotrwałe uszkodzenia w psychice;
podejściem, które godzi dwa powyższe jest podejście systemowe,
Choroba przewlekła to taka, która trwa powyżej 3 miesięcy (tak uznawano do niedawna); obecnie - powyżej 4 tygodni, ale jej przebieg nie rokuje na szybkie wyzdrowienie i może mieć charakter 1) postępujący i wolno przebiegający, 2) ostry i nagły,
Każda niepełnosprawność powoduje deprawację, a dia osób niepełnosprawnych każda choroba jest stresorem (niebezpieczeństwem, karą). Dzieci z chorobą nowotworową często staja, się względem swoich rodziców „wredne" uważając, że dzięki temu rodzice je znienawidzą i nie będą rozpaczać po ich śmierci.
Najczęściej spotykane choroby to alergia (uczulenie), cukrzyca i epilepsja (padaczka).
Alergia - stan zmienionej i nadmiernej odpowiedzi immunologicznej organizmu (nadwrażliwość). W praktyce alergie uważa się za zjawisko*, chorobowe, niekorzystne, polegające na zbyt łatwym wytworzeniu przeciwciał i zbyt burzliwej reakcji na ponowny kontakt z alergenem; pojęcie alergia ma dwojakie znaczenie: jako objaw naturalnego lub sztucznego (szczepienia ochronne) kontaktu z alergenem, co jest na ogół związane z odpornością, oraz jako stan chorobowy (np. dychawica oskrzelowa, katar sienny, choroba posurowicza), czasem nawet groźny dla życia (np. wstrząs anafilaktyczny).
Zaczęto o niej mówić stosunkowo niedawno. Wyróżnia się alergie:
- skórna
- pokarmowa,
- na czynniki naturalne,
- na czynniki sztuczne.
Coraz więcej osób choruje na alergię, gdyż jesteśmy coraz słabsi, żyjemy w zanieczyszczonym środowisku,
spożywamy produkty genetycznie preparowane. Częste chorowanie dzieci maże wynikać z niskiej odporności
.organizmu lub działania alergenu.
Astma - dziecko miewa atak najczęściej rano lub wieczorem; stoi opierając się rękoma o podłoże lub jest
pochylone do przodu, zmienia się koloryt skóry na bladosiny, powiększają się tętnice szyjne, występuje charczenie.
Nie można wpadać w panikę - należy uspokoić dziecko i narzucić mu miarowe tempo oddechu. Po ataku pojawia
się kaszel z plwociną którą należy odpluć. Dobrze jest naoliwić krtań, przewietrzyć pokój. Ataki mogą pojawić się w
momencie zmęczenia, lęku czy strachu.
Symptomy zewnętrzne-alergii to m.in.: egzema (skaza skórna), łysienie plackowate, liszaj, pęknięcia w kącikach ust, ropno-krwawe wybroczyny, łzawienie, kaszel obrzęki.
Cukrzyca jest to zaburzenie przemiany węglowodanowej powstające wskutek upośledzenia czynności wydzielniczej tzw. wysp trzustkowych wytwarzających insulinę. Główne objawy: wysoki poziom cukru we krwi, cukromocz, nieustanne pragnienie, wielomocz (do 10 l na dobę) i osłabienie; może dojść do kwasicy i śpiączki; odporność ustroju jest obniżona (stąd często gruźlica, czyraczność); mogą wystąpić powikłania, zwykle w wyniku uszkodzeń naczyń krwionośnych, co może spowodować chorobę nerek, uszkodzenia siatkówki i in. Z reguły mówi się o cukrzycy wieku dojrzałego, obecnie mamy również do czynienia z cukrzyca wieku dziecięcego, która jest nagła i w odróżnieniu od cukrzycy wieku dojrzałego insulinozależna.
Symptomy cukrzycy: męczliwość, senność/problemy ze spaniem, nadmierne pragnienie, nagły spadek/przyrost
wagi (wilczy apetyt), częsiomocz, zatrzymanie wody w organizmie. '
W cukrzycy może pojawić się:
- przecukrzenie (hipergłikemia) - zbyt duże spożycie cukru,
- niedocukrzenie (hipoglikemia) - zbyt małe spożycie cukru.
Przyczyna cukrzycy może być także stres, przemęczenie, zmiany miejsca wstrzyknięć insuliny. Skutki uboczne cukrzycy: zaburzenia funkcjonowania wątroby, trzustki, oczu, nerek, „stopa cukrzycowa11 (gnicie palców), zespół nerwowo-wegetatywny (drżenie partii mięśniowych, ślinotok, zaburzenia lokomocji, ząb. apetytu, bóle brzucha "itd.), zespół o charakterze korowym (ząb. percepcji wzrokowej i słuchowej, majaki i urojenia, zmienność nastroju, agresja, złośliwość, spadek wydolności intelektualnej).
Dla cukrzyków problemem jest próchnica zębów, kościec i wszelkie zabiegi chirurgiczne, gdyż bardzo słabo goją się rany.
Zaniedbanie cukrzycy może prowadzić do śpiączki cukrzycowej, dlatego też należy dziecku uświadomić potrzebę samokontroli (np. stosując pompy insulinowe). Wykorzystuje się hetotesty badające stężenie acetonu w moczu. Glukozę można aplikować dożylnie lub doustnie.
Epilepsja (padaczka) jest to choroba ośrodkowego układu nerwowego, której istotą są napadowe zaburzenia czynności komórek mózgowych z zaburzeniami świadomości lub utratą przytomności i napadami drgawek. Padaczka może się objawiać w postaci tzw. napadów dużych (grand mai) — uogólnionych drgawek, utraty przytomności na kilka do kilkunastu minut i bezwiednym oddawaniu moczu i kału (napad poprzedzony często tzw. aurą), lub w postaci tzw. napadów małych (petit mai) — drobnych, krótkotrwałych skurczów grup mięśni (np. twarzy, jednej kończyny) i trwającym kilka sekund wyłączeniem świadomości (tzw. absence); napady padaczki mogą. też przybierać formę sensacji węchowych, smakowych, słuchowych lub wzrokowych. Leczenie lekami zmniejszającymi pobudliwość ośrodkowego układu nerwowego, niekiedy chirurgiczne.
Atak padaczki poprzedza tzw. aura (1-2 s) czyli trwający objaw lub objawy (np. drętwienie kończyn, błyski w oczach, odczuwanie zapachu) poprzedzający u niektórych chorych napad padaczkowy. Po 2-3 sekundach chory upada i dochodzi do konwulsji (może dojść do oddania moczu/kału); w końcowej fazie z ust zaczyna wydobywać się spieniona ślina. Należy pod głowę podłożyć coś miękkiego, ułożyć chorego na prawym boku z głową ułożoną lekko poniżej, sprawdzić drożność oddechową i przykryć. Ataki padaczki mogą występować jeden po drugim (należy wtedy niezwłocznie przewieźć chorego do szpitala). Jeśli doszło do szczękościsku - nie należy nic wkładać do jamy ustnej, gdyż można złamać szczękę, istnieje też ryzyko, iż chory udusi się połykając włożony przedmiot. W czasie ataku nie wolno podawać choremu nic do picia.
Prosty atak trwa od 20 sekund do 1 minuty, natomiast stan padaczkowy może trwać nawet do kilku dni.
Padaczka dziecięca (padaczka mała) - należy wykonać dziecku rezonans magnetyczny lub EEG (encefalogram mózgu). Istnieją następujące rodzaje padaczki dziecięcej:
- padaczka ruchowa - drżenie mięśni (odcinka mięśni, oka, wargi itd.),
- padaczka zmysłowa (omamy wzrokowe, słuchowe, chory czuje dziwne zapachy itd.),
- padaczka-wegetatywna (nieuzasadnione bóle brzucha, głowy, biegunki),
- padaczka typu mieszanego (mogą. wystąpić wszystkie wcześniej wymienione objawy).
Wyróżnia się również: *padaczkę pourazowa, "padaczkę alkoholową *padaczkę konwulsyjna. z wysoką temperatura.
Symptomy epilepsji: półprzymknięte oczy, wycieki śliny na pościeli, zanoszenie się, nadpotliwość główki.
Do dziś nie wiadomo, czy upośledzenie umysłowe wywołuje ataki padaczki czy też epilepsja doprowadza do uszkodzen mózgu, których efektem jest upośledzenie umysłowe. Jednakże epileptycy nie są osobami upośledzonymi umysłowo.
Ważne jest, aby brać leki i o tej samej porze.
Padaczka nie jest dziedziczna (wywołana jest zazwyczaj niedotlenieniem okołoporodowym). Padaczka wieku
dziecięcego może zaniknąć. Przy padaczce może zaistnieć nadpobudliwość. Osoby chore na epilepsję są wrażliwe
na zmiany klimatyczne.
UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE (OLIGOFRENOPEDAGOGIKAl
Przedmiotem oligofrenopedagogiki jest jednostka upośl. umysł., a zadaniem olig. jest ustalenie takich metod i
form rewalidacji, które jednostce upośl. umysł, zapewniłyby optymalny wszechstronny rozwój i maksymalne
przystosowanie do warunków społecznych.
Pojęcie upośl. umysł, nie jest jednoznaczne. Obejmuje nie tylko szeroki zakres upośl. intelektualnego, od
głębokiego upośl. aż. do pogranicza normy (ociężałość umysłowa), ale także zaburzenia i zahamowania
motywacyjne, emocjonalne, ząb. w rozwoju społecznym, a często i osłabienie sprawności fizycznej. Upośl. umysł.
odnosi się więc nie tyiko do sfery poznawczej, ale obejmuje całą osobowość.
M. Grzegorzewska wyróżnia dwa terminy dot upośl. umysł.: oligofrenia i otępienie (wyraźnie je rozgranicza).
SUBDYSCYPUNY OUGOFRENOPEDAGOGIKI:
1/ teoria specjalnego nauczania, ; 2/ teoria specjalnego wychowania, 3/ oddziaływanie interwencyjne na odchylenia dodatnie oraz ujemne,
W historii zarysowały się 2 PODEJŚCIA
A/ PODEJŚCIE STATYCZNE
E. Kraeplin, psychiatra, jako pierwszy użył słowa oligofrenia na opisanie zaburzenia rozwoju intelektualnego.
Zinterpretował oligofrenię jako zaburzenie ogólnego rozwoju psychicznego, uwarunkowanie czynnikami
organicznymi. Jako swoiste cechy podał następujące właściwości tego zaburzenia:
- wczesność wystąpienia,
- ograniczone uwarunkowanie,
- globalny charakter,
- nieodwracalność.
Podejście to zaważyło na kierunku badań. SUCHARIEWA zawęziła wczesne występowanie do 3 r.2.; przed
poczęciem, do rozwoju płodu" i do 3 r.ż. Anglosascy badacze przesunęli tę granicę do 6 r.ż. (C/arc) twierdząc, że
rozwój kory mózgowej jest nie zakończony, a mózg ma duże właściwości plastyczne.
W latach 50. w St. Zjedn. opracowano def.
Zmianie ze statycznego na dynamiczne przyczyniło się:
1/ odkrycie i rozszerzenie zakresu czynników sprawczych, etiologicznych upośl. umysł.,
2/ dynamiczne ujęcie rozwoju f przystosowawczych możliwości i przystosowania społecznego osób upośl. umysł.,
3/ dostrzeżenie indywidualnych różnic w osobowości osób upośl. umysł, poza różnicami wynikającymi ze stopnia
upośl. umysł.,
4/ przyjęcie nowej, bardzo wnikliwej klasyfikacji z jednoczesnym odrzuceniem starych, pejoratywnych terminów,
5/ szeroko rozwijająca się idea integracji.
Poza nawias włączono lekkie upośl. umysł, (stan aktualny, tymczasowy, możliwy do odwrócenia). Taka .myśl
spowodowała to, że lekkie upośl., które są typu organicznego, we właściwym momencie zapewnić stymulację i
pomoc, nie byłoby szkół spec.
NZOR - Nieorganiczny Zespół Opóźnienia Rozwojowego; składają się nań sytuacje:
1/ deficytu,
2! deprvwacji,
3/ dewiacji (pozyt i negat) - prowadzi do ubóstwa materialnego i duchowego.
Oligofrenia - czynniki przed urodzeniem (stan stały).
Demencja - w trakcie życia (wylewy krwi do mózgu, zapal. Opon mózg., niedotlenienie, alzheimer, choroby
zakaźne).
Upośledzenia wyleczyć nie można. Demencji również, jednak możliwe jest jej przyhamowanie poprzez
rehabilitację.
3 OGÓLNE GRUPY OLOGOFRENII
1/ oligofrenia pierwotna uwarunkowana czynnikami genetycznymi/dziedzicznymi,
2/ oligofrenia wtórna:
- spowodowana przez czynniki wrodzone
- spowodowane przez czynniki nabyte
3/ oligofrenia uwarunkowana czynnikami endogennymi i egzogennymi
PRZYCZYNY OLIGOFRENII: embriopatie jajowe, zarodkowe, takso plazm oza.
UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE (wg WHO) jest to istotne i ogólne obniżenie sprawności intelektualnej współwystępujące z trudnościami adaptacyjnymi, zaistniałe przed 18 rokiem życia.
Kryterium A - wyrażone właściwym ilorazem inteligencji; Kryterium B - mówi o upośledzeniach adaptacyjnych, Kryterium C - cały okres dojrzewania jest okresem intensywnego rozwoju - może dojść do jego przyspieszenia lub zahamowania.
Problematyka rodzin dzieci upośledzonych umysłowo, problem rodzica-terapeuty.
Czym innym jest akceptacja dziecka, a czym innym niepełnosprawności.
Fazy przystosowania rodziców;
1/ faza szoku, 2/ faza kryzysu emocjonalnego, 3/ faza pozornego przystosowania, 4/ faza konstruktywnej adaptacji.
Badanie prenatalne - amiopunkcja - badanie wód płodowych (wchodzenie przez powóloki brzuszne).
W/g Deklracji Praw Osób Niepełnosprawnych (z 9.12.1975) pojęcie OSOBA NIEPEŁNOSPRAWNA
oznacza człowieka nie mogącego samodzielnie, częściowo lub całkowicie zapewnić sobie możliwości normalnego życia, indywidualnego lub społecznego na skutek wrodzonego lub nabytego upośledzenia sprawności fizycznych lub psychicznych.
A. Hulek - za OSOBĘ NIEPEŁNOSPRAWNĄ „uważa się jednostkę, która z powodu fizycznych, somatycznych, umysłowych lub psychicznych właściwości i warunków napotyka na poważne trudności w życiu osobistym, w rodzinie, w szkole, w zakładzie pracy i w czasie wolnym".
Wyróżnia się niepełnosprawność: - czasowa/okresową; - wrodzona/nabytą - stałą/progresywną, - może wymagać opieki osoby drugiej (czasowo lub na stałe).
STOPNIE NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI:
1) ZNACZNY - osoby mające naruszoną sprawność organizmu, które są niezdolne go podjęcia zatrudnienia, bądź zdolne do wykonywania pracy w zakładzie pracy chronione] albo w zakładzie aktywizacji zawodowej; są to osoby wymagające niezbędnej stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy osoby drugiej w celu pełnienia ról społecznych, w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji;
2) UMIARKOWANY - osoby o naruszonej sprawności org., które jednak zdolne są do pracy na stanowisku pracy przystosowanym do potrzeb i możliwości jakie wynikają z niepeł.; są to osoby, które wymagają częściowej lub okresowej pomocy innej osoby do pełnienia ról społ. w związku -z ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji;
3) LEKKI -osoby o naruszonej sprawności org., lecz zdolne do pracy bez konieczności pomocy innej osoby w celu pełnienia ról społ.
DEGA - lekarz rehabilitacji, który wywindował polską rehabilitację na światowe wyżyny poprzez zwrócenie szczególnej uwagi na; 1/ wczesność, 2/ kompleksowość - TIM (zespół lekarzy; specjaliści, rehabilitanci oraz psycholog), 3/ ciągłość - po okresie pobytu w szpitalu należy się sanatorium, 4/ powszechność
ZESPÓŁ DOWNA - CECHY: szeroka twarz, wąskie szpary oczne, fałda w wew. kącie oka (fałda mongolska); nos jest krótki i szeroki; szczęka niedorozwinięta; żuchwa nieco wystaje; warga dolna gruba; często wzmożone ślinienie; język długi, szeroki, z głębokimi poprzecznymi bruzdami; uszy małe i asymetryczne, często zdeformowane; zęby nieprawidłowo rozstawione; włosy suche i szorstkie; skóra sucha i szorstka; na policzkach ostry rumieniec; czaszka jest mała szczególnie w wymiarze przednio-tylnym, potylica spłaszczona; wzrost niski, karłowaty; na dłoni wyst. charakterystyczna bruzda poprzeczna (małpia bruzda); ruchy są niezgrabne, mało precyzyjne, wybitna wiotkość mięśni i stawów; skłonności do infekcji górnych dróg oddech., do stanów zapal. Śluzówek oczu, a przede wszystkim do wad krążenia, których przyczyną są często wrodzone wady serca (np. niedomykalność zastawek); głos jest ochrypły, gardłowy, rozwój mowy b. upośledzony (wymowa wadliwa, ubogi zasób słownictwa); większość mongoloidów cechuje spokój, apatia, lepkość uczuciowa; posiadają, duże zdolności naśladowcze.
INTEGRACJA
W szerokim znaczeniu wyraża umiejętność harmonijnego współżycia i współdziałania osób niepeł. we wszystkich formach i sytuacjach życia społecznego"- w szkole, w domu, pracy, w czasie wolnym. Czyli sprowadza się do integracji społecznej.
Wąskie znaczenie tego terminu dot. integracji szkolnej, czyli włączania niepeł. uczniów do nauki w ogólnodostępnych szkołach i placówkach kształcenia masowego razem z uczniami pełnosprawnymi oraz-umożliwiania im korzystania ze środków pomocniczych stosowanie do indywidualnych możliwości.
Integracja obejmuje osoby niepeł. niezależnie od wszystkich sytuacji życiowych człowieka, tzn. życia rodzinnego, kształcenia ogólnego i zawodowego, zatrudnienia, spędzenia wolnego czasu, życia w społeczności lokalnej (Hulek, Ossowski).
Tak więc głównym celem społecznej integracji osób niepeł. jest tworzenie w naturalnym środowisku społecznym
warunków dla ich rozwoju, nauki, pracy i spędzania wolnego czasu (Hulek).
Już w latach 70. A. Hulek upowszechnił pojęcie integracyjnego systemu kształcenia i wychowania, który
polega na maksymalnym włączaniu-dzieci i młodzieży z odchyleniami od normy do zwykłych szkół i innych
placówek oświatowych, umożliwiając im w miarę możliwości wzrastanie w grupie zdrowych rówieśników.
W szkole specjalnej wszystkie oddziały są integracyjne, l tak: klasa integracyjna 3-5 osób niepeł. na 15-20 osób w
klasie.
Niepełnosprawni chcą, by NORMALIZOWAĆ, nie integrować!
BARIERY SPOŁECZNEJ INTEGRACJI:
1/ architektoniczne (konstrukcja tras komunikacyjnych, w obiektach architektonicznych, w środkach komunikacji
oraz różnych urządzeniach technicznych),
2/ społeczne (negat postawy oraz przesądy w stos. do osób niepeł.),
3/ kulturowe (oddziaływania kulturowe, którym od wczesnych lat życia podlegają dzieci w swoim środowisku),
4/ edukacyjne {tkwią w proc. dydaktycznym tradycyjnej szkoły oraz w stosowanych przez nauczycieli zabiegach
organizacyjno-wychowawczych; stosowana w szkole strategia motywowania uczniów do osiągnięć nie sprzyja
kształtowaniu pozyt. więzi między dziećmi pełnospr, i niepeł., a raczej deprecjonuje w społeczności szkolnej do
dzieci niepełnosprawne. Podobnie jest ze strategią oceniania uczniów.
ORTODYDAKTyKA to „dział dydaktyki, którego zadaniem jest ustalenie ogólnych celów, zasad i procesów nauczania jednostek odchylonych od normy" (Lipkowski). Jej celem jest dostosowanie procesu nauczania do specjalnych potrzeb i psychofizycznych właściwości jednostek odchylonych od normy.
Zasady ortodydaktyki/: 1/ zasada życzliwej pomocy, 2/ zaś. kształtowania pozytywnej atmosfery pracy, 3/ zaś. aktywności w nauce, 5/ zaś. dominacji wychowania, 6/ zaś. indywidualizacji, 7/ zaś. treści kształcących.
SURDOPEPAGOGIKA jest to pedagogika głuchych. Przedmiotem surdopedagogiki jest wychowanie
jednostek z uszkodzeniami słuchu i wadami wymowy wynikającymi z ząb. słuchu.
Etiologia wad słuchu obejmuje trzy grypy: a/ etiologię dziedziczną, b/ etiologię wrodzoną, c/ etiologie nabytą.
GŁUCHYM nazywamy człowieka, któremu utrata lub znaczne upośledź, analizatora uniemożliwia rozumienie
mowy ludzkiej przez słuch i dla którego w pracy w wszelkich zadaniach życia słuch nie ma praktycznego
znaczenia.
Grzegorzewska - „głuchym nazywamy człowieka, który pozbawiony jest słuchu, a wiec treści dźwiękowych
płynących ze świata, i który wskutek tego znajduje się w gorszych warunkach niż słyszących, jeżeli chodzi o
poznanie zewnętrznego świata i przygotowanie do życia społecznego".
Podział głuchoty w zależn. od miejsca uszkodzenia analizatora:
- w uchu środkowym,
- w uchu wewnętrznym,
-w nerwie słuchowym,
- w korze mózgowej.
W zaieżn. od stopnia utraty słuchu wyróżniamy (Kirejczyk):
- głuchotę całkowitą {głuchota totalna) - całkowity brak percepcji dźwięków,
- głuchotę częściową - głusi z resztkami słuchu, którzy mają w rozmaitym stopniu nikłe pozostałości słyszenia (ubytek słuchu przekracza 80 dB); niedosfyszacy - ubytek słuchu 40-80 dB, mogący korzystać z aparatury wzmacniającej
W zależn. od wpływu na rozwój mowy - podział dzieci z upośl, słuchem:
- dzieci słabo słysząca (20 dB), osłabienie słuchu; mowa rozwija się normalnie jak u dzieci słyszących,
- dzieci niedosłyszałeś - utrata słuchu wynosi ok. 40 dB, nie słyszą mowy z większej odległości, mowa nie jest w pełni wyraźna,
- dzieci o średniej głuchocie - utr. sł. ok. 60 dB; słyszą zdania wypowiadane podwyższonym głosem; mowa jest poważnie niedorozwinięta (ogr. Liczba słów, zniekształcenia, niewyraźna artykulacja),
- dzieci o poważnej głuchocie - utr. sł. przekracza 90dB, nie słyszą nawet podniesionego głosu; porozumiewanie się z nimi za pomocą mowy jest niemożliwe.
Silwerman — podział dzieci niesłyszących:
1/ dzieci korzystające w czasie porozumiewania się ze zmysłu słuchu i jedynie pomagające sobie wzrokiem,
2/ dzieci korzystające w czasie poroz. się w połowie słuchem w poł. wzrokiem
3/ dzieci korzystające w czasie poroz. się głównie zmysłem wzroku i pomagające sobie słuchem.
ROJSKJAER dzieli niesłyszących na następujące grupy :
- grupa całkowicie głuchych,
- grupa z głębokim niedosłuchem (dzieci z tak małymi resztkami słuchu, że nie są. one praktycznie użyteczne mimo aparatów oraz dzieci z wystarczająco dużymi resztkami słuchu, aby móc korzystać z aparatów),
- grupa, dzieci z poważnym niedosłuchem,
- grupa dzieci ze średnim niedosłuchem,
- grupa dzieci z lekkim niedosłuchem.
SYSTEMY NAUCZANUA MOWY
AMMAN - METODA USTNA w oparciu o wykorzyst. wrażeń wzrokowych, dotykowych, czuciowych; sposób
postępowania: M nauczenie ucznia wydobywania głosu oraz posługiwanie się głosem dźwiękowym i bezdźw., 2/naucz, wymawiania głosek za pomocą lustra, 3/ nauka łączenia głosek (nie sylabizować) = tworzenie wyrazów, 4(nauka czytania wyrazów, 5/ uczenie pisania tego, co się mówi, 6/ tłumaczenie znaczenia wyrazów, 7/prowadzenie rozmów i dyskusji. Amman zalecał rozróżniać wdech bezdźwięczny od głosowego za pomocą dotyku ręki do krtani.
MICHAŁ de I'EPPEE - METODA MIGOWA - uczył za pomocą mimiki, alfabetu palcowego i pisma; opracował słownik mimiczny, mylnie twierdził iż mowa pisana to metodyczne zestawienie znaków pośrednich między migami a pojęciami
HElNIK - METODA ARTYKULACYJNA - uczył mowy artykułowanej oraz umiejętności odczytywania mowy innych ludzi za pomocą wzroku ze zmieniającego się układu ust w czasie mówienia, posługiwał się sztuczną jamą ustną. Poglądy Heinickiego na nauczanie głuchych;
- u głuchych wzrok zastępuje słuch, a mowę gesty rąk i pismo,
- celem nauczania głuchych jest opanowanie mowy ustnej,
- najwłaściwszą metoda, nauczania jest metoda artykulacyjna,
- uczeń powinien czytać z ust, a pismem posługiwać się tak, jak ludzie mówiący,
- głuchego należy uczyć mowy ustnej,
- wykszt głuchego powinna uzup. lektura,
- system nauczania głuchego za pomocą gestów i pisma mija się z celem.
Punktem wyjścia było pokazywanie obrazka i podpisywanie go.
WIEDEŃSKA SZKOŁA NAUCZANSA GŁUCHYCH wyrosła z metody K.M. I'Eppee; jednym z jej twórców był
Michał Wenus- — znaki migowe ułatwiają poznanie, rozumienie i utrwalanie pojęć, jednak język migowy wraz z
pismem nie wystarcza do opanowania i utrwalenia pojęć, gdyż następuje to dopiero przy wykorzystaniu mowy
ustnej; mowa głosowa powinna poprzedzać pismo; 1/ nauka od samogłosek do spółgłosek, 2/ łączenie samogł. ze spółgł., 3/ nauka czytania. Mowa ustna jest częścią kształcenia, środkiem prowadzącym do rozwoju głuchych — nie jest celem.
SZLEZWICKA METODA NAUCZANIA (Dania) - nauka mowy ustnej ułatwia opanowanie i utrwalenie mowy pisanej; dozwolone są migi (gesty naturalne).
Metoda migowa - szkoła francuska. Zwolennicy — język migowy jest językiem naturalnym dla dziecka głuchego, b. łatwym do opanowania i stosowania w życiu.
Metoda ustna - szkoła niemiecka. Zwolennicy - język migowy jest ubogi w treść i ma uproszczona, formę — nie jest językiem lecz surogatem nie może służyć jako środek rozwoju umysł, dziecka głuchego, poza tym mowa migowa nie umożliwia korzystania z np. książek. Spór między tymi dwiema szkołami rozstrzygnął Międzynarodowy Kongres Przedstawicieli Szkół i Zakładów dla Dzieci Głuchych w Mediolanie (1880) - nauczanie dzieci głuchych metodą głosową. Po kongresie wyodrębniły się 2 kierunki;
1/ SZKOŁA GRAMATYCZNA
2/ SZKOŁA FONETYCZNA (wykluczyła gramatykę z nauki) - Hans Watter - nauka gram. opóźnia rozwój umysł, dziecka, przeciwnik nauczania słów i głosek bez znaczenia; w nauce mowy wyróżnił: *stronę materialną - podawanie materiału do nauki mowy w połączeniem ze zrozumieniem go (obserwacja i poznawanie przedmiotów w czasie artykulacji), *stronę formalną — rozumienie mowy i poprawnego wyrażania się w mowie i piśmie, *strone praktyczną - wypowiadanie się ucznia na temat życia, rodziny, szkoły, otocz. Prace z dziećmi głuchymi podzielił na okresy: I - zapoznanie z zakładem, szkołą, przyzwyczajenie do wykonywanie poleceń, itd., II - praca nad artykulacja,, tj. wymową całych wyrazów, ilustracją i naśladownictwem całych wyrazów i ćwiczenia mowy. Paul skrytykował te metodę twierdząc, iż nauka mowy powinna być naturalna, tak jak naturalne jest gaworzenie dziecka całymi sylabami.
Fryderyk HiLL - pozycja miedzy zwolennikami met. Gram. i fonet - celem nauki jest wszechstronny rozwój
głuchego oraz przygot. do życia; należy wiec uczniom podawać takie wiadomości, które są im potrzebne na co
dzień; nacisk kładł na naukę mowy opartą na zainteresowaniach, na stopniowaniu trudności, zaleca przestrzegać właściwych-form gramatycznych; przeciwnik stosowania migów; naukę mowy zalecał prowadzić równolegle z nauka, czytania i pisania; okresy nauki: 1/ nauka prawidł. wymawiania głosek, 2/ nauka prawidł. wymawiania wyrazów i zdań, 3/ nauka biegłego posługiwania się mową. Wg niego każda, lekcję powinny poprzedzać ćw. Oddechowe i artykulacyjne.
XIX/XX w. powstała. METODA KOMBINOWANA (St. Zjedn.) - łączne stosowanie wszystkich form (ustnej, migowej, placowej, pisanej
H. Geepfert - met. pisana ma umożliwić dziecku głuchemu opanowanie mowy ustnej na bazie mowy pisanej
Wyróżnił on następ. Zasady : 1) od pierwszych dni pobytu dziecko gł. należy uczyć pisania i posługiwania się nim w kontaktach z innymi, 2) obok pisma rozwijać należy naukę mowy dźwiękowej.
METODA MAL1SCHA - nauka artykulacji, czytania i mówienia na całościach językowych (zdanie jest elementemowy) - dziecko gł. powinno zacząć naukę mowy, czytania i pisania od wyrazówązdań.
METODA GLOBALNA - A. Herlin - etapy pracy z dzieckiem gł.: 1) ćw. identyfikacji {osoby, zwierzęta, rzeczy lub ich rysunki); 2/ czytanie wzrokowe (rozpoznawanie stów i zdań pisanych, kojarzenie ich z odp. przedmiotami i osobami), 3/ czytanie z ust, 4/ ćw. narządów artykulacyjnych (nadanie narz. artyk. sprawności i giętkości), 5/ mowa, 6/ pisanie. Etykietowanie przedmiotów, rozpoznawanie zdań pisanych, kojarzenie ich z odp. przedmiotami, osobami itd. ma prowadzić do rozwinięcia u dziecka mowy dźwiękowej.
A. N. Radiszczew - nauka mowy ustnej prze równoczesnym wykorzystywaniu innych form porozumiewania się; krytykował metodę migową i czysta metodę ustną za ich, jednostronność.
J. Siestrzyński (Instytut Głuchych w Warszawie - 1917r. - stos. met. migową, głosową i głosowo-migową): *znaki mimiczne nie są językiem, *język migowy jest językiem sztucznym, *głuchoniemy bez znajomości języka dźwiękowego, posługujący się wyłącznie mowa migową nie jest nawet na najniższym stopniu człowieczeństwa.
M. Grzegorzewska - METODA OŚRODKÓW PRACY - dziecko uczy się w czasie działania - ścisła
współzależność materiału nauczania z osobistymi doświadczeniami dziecka - dziecko w sposób naturalny i przystępny zapoznaje się z najbliższym środowiskiem, z cechami otaczających je przedmiotów i zjawisk. Obecnie w Polsce we wszystkich szkołach spec. Dla dzieci gł. została wprowadź. USTNA (DŹWIĘKOWA) M. NAUCZANIA MOWY (usunięto mowę migową); tok pracy to: /1/ wymawianie, czytanie i pisanie głosek w ustalonej kolejności, I2/ przechodzenie od litery do wyrazu, tworzenie z liter .wyrazów /3/ pismo: litery i wyrazy pisane na tablicy; nauka wymawiania jednocześnie z nauką czytania i pisania na tym samym materiale językowym. Metoda dźwiękowa jest potężnym czynnikiem ogólnego rozwoju i wykształcenia dziecka gł. Jest również językiem całego otoczenia {mowa migowa- tylko głuchych). Opanowanie mowy dźwiękowej przez dziecko gł. umożliwi mu kontakt z otoczeniem ludzi słyszących. Do najczęściej stosowanych metod nauczania mowy należą: M. ANAL1TYC2NO-SYNTETYCZNA stos. w nauczaniu mowy, czytania i pisania; obejmuje: * pogadankę, * wyodrębnienie z pogadanki wyrazu podstawowego i umieszczenie napisanego pod obrazkiem, *wymawianie wyrazu, *czytanie wyrazu podstawowego, *odpoznawanie wyr. podst wśród innych wyr., *analizę literową i dźwiękową wyr. podst, *wymawianie, czytanie i pisanie nowej litery, *układanie z poznanych liter nowych wyrazów, zapisywanie, czytanie i wymawianie tych wyrazów .
A. Zykow - ANALITYCZNO-SYNTETYCZNO-DŹWIĘKOWA - zawiera ona następ. elem.: /1/ analizę artvkulacvina (słowna): "pokazywanie i nazywanie przedmiotu lub obrazka, *analiza słowa (nazwy przedmiotu) na sylaby, a sylaby na dźwięki, "zastosowanie poznanego dźwięku w- innych słowach, /2/ analizę i syntezę graficzno wzrokowa: napisanie wyrazu na tablicy, dzielenie wyrazu na sylaby, wyodrębnienie liter, "składanie z liter sylaby, z sylab wyrazu, /3/ czytanie z elementarza.
TYFLOPEDAGOGIKA
Rezolucja Światowej Organizacji do Spraw Osób Upośl. w ONZ uznaje za ślepotę:
A/ zupełny brak wzroku,
B/ ostrość wzroku nie przekraczającą 1/20 normalnej ostrości widzenia w lepszym oku, przy zastosowaniu szkieł korekcyjnych,
C/ ograniczenie poia widzenia do przestrzeni zawartej w 20° kata prostego.
NIEWIDOMI to osoby, które nie widzą od urodzenia lub utraciły wzrok przez 5r.ź. GC1EMN5ALI to os., które utraciły wzrok po 5r.ż. (mają zachowane wspomnienia wrażeń wizualnych oraz utrwalone struktury wyobrażeniowe, w skład których wchodzą elementy optyczne; treści pojęciowe, które posiadają są bogatsze i adekwatniejsze niż u niewidomych od urodzenia - stwarza to dogodniejsze warunki kształcenia)
M. Grzegorzewska - „dziecko niewidome jest dzieckiem normalnym umysłowo, o ile przyczyna, która pozbawiła je wzroku, nie uszkodziła także kory mózgowej". Termin „ślepota medyczna" nie jest jednoznaczny z takimi pojęciami, jak „społecznie niewidomy", „praktycznie niewidomy" i „zawodowo niewidomy".
M. Schoeffler - „niewidomym jest cz-k, który posiada nie więcsj niż 1/25 normalnej ostrości wzroku w lepszym oku przy użyciu jak najlepszych środków pomocniczych".
DOTYCHCZAS BRAKUJE JEDNOLITEGO, OFICJALNEGO DLA CAŁEGO ŚWIATA OKREŚLENIA ŚLEPOTY. W Polsce (rezolucja Rady Naukowej przy Min. Zdr) - „za ślepotę uznaje się: a) zupełny brak wzroku, b) ostrość wzroku nie przekraczającą 3/60 tub 1 0/1 00 (Seilen) w lepszym oku przy zastosowaniu szkieł wyrównujących wadę wzroku", -to okreśienie ślepoty nie przyjęło się.
W/g Polskiego Związku Niewidomych:
1. do niewidomych w ścisłym tego słowa znaczenia zalicza się dzieci i dorosłych, którzy nic nie widza, od urodzenia albo od tak wczesnego dzieciństwa, że nie pamiętają aby kiedykolwiek coś widzieli,
2. do ociemniałych zalicza się wszystkich, bez względu na wiek, którzy posługiwali się wzrokiem, lecz go utracili nagle (w czasie wojny, w wypadku przy pracy, wskutek nieszczęśliwych wypadków, zatruć, po operacjach) lub stopniowo (np. w wyniku chorób przewlekłych, nieprzestrzegania warunków bezpiecz. i higieny pracy, itd.),
3. do szczątkowo widzących zalicza się ludzi, bez względu na wiek, _którzy mają bardzo duża,, lecz nie całkowitą utratę wzroku, tzn. *odróżniają światło od ciemności i nie mogą poprawić widzenia szkłami, *z odległ. 1 m
Klasyfikacja dzieci z inwalidztwem wzrokowym, kwalifikujących się do szkolnictwa specjalnego
1/ niewidomych i ociemniałych,
2/ niewidomych z upośl. umysł.
3/ niedowidzących,
4/ niedowidzących z upośl. umysł.,
51 niewidomych z dodatkowymi kalectwami (głuchoniewidomi, amputowani, z porażeniem),
6/ niewiążących z dodatkowymi kalectwami.
Warunkiem adekwatnego poznawania świata, umożliwiającego przystosowanie i operatywność są naśtęp. czynniki rozwoju:
- normalny poziom intelektualny dziecka {logiczne myślenie + rozwój mowy),
- prawidłowa działalność pozostałych analizatorów (głównie dotyku i słuchu),
- sprzyjające rozwojowi warunki środowiskowe i kontakty społeczne,
- prawidł. oddział, wychowawcze i dydaktyczne.
PRZYCZYNY INWALIDZ. WZROKOWEGO:
1/ czynniki genetyczne, 2/ wady wrodzone analizatora wzrokowego i uszkodzenie okołoporodowe, 3/ choroby analizatora wzrokowego, 4/ choroby zakaźne z wysoką temperaturą 5/ zatrucia, 6/ urazy mech., termiczne i chem.
Konsekwencje braku wzroku wg M. Schoefflera: a/ niemożność odbierania wrażeń wizualnych, będących podst przebiegu spostrzeżeń i postępu myśli, b/ ograniczenie możliwości uczestnictwa w powszednich przyjemnościach i możliwościach życiowych, c/ ogranicz. Samodzielności w różnych okolicznościach oraz w osiągnięciu celu własnych upodobań i zamiłowań, d/ zawężenie możliwości rozwinięcia własnej osobowości w życiu zawodowym i społecznym.
Wyniki badań wskazują , iż: 1/ ślepota nie wpływa na obniżenie poziomu intelektualnego, 2/ dzieci niewidome wykazują cechy wodzostwa i zaradności jak dzieci widzące, 3/ występuje u nich niechęć ustępowania rówieśnikom, 4/ zabawa dzieci niewidomych jest monotonna i mniej konstruktywna niż dzieci widzących, 5/ na kształt się osobowości dzieci niewidomych wpływ mają postawy rodziców, 6/ frustracja ma źródło w psychicznym przeżywaniu ślepoty a nie w chwilowej niemożności posługiwania się wzrokiem, 71 maja większą skłonność do rozpaczy, S/ oczekują na wyjątkowe ich traktowanie z powodu ślepoty.
Ponadto badania" wykazały występowanie u dzieci niewidomych: a/ wysokiego stopnia składnika neurotycznego, b/ małego stopnia samowystarczalności, c/ skłonności do braku wiary w siebie, d/ tendencji do trzymania się własnego zdania, e/ zdolności do życia społecznego.
„ŚLEPOTA MEDYCZNA" („ślepota czarna") - gdy nie występuje nawet poczucie światła - w tym stadium cz-k przeżywa najgłębsze psychiczne i praktyczne skutki ślepoty; nie może być mowy o „widzeniu" ten. dostrzeganiu
przedmiotów. .
Ze wszystkich osób niewidomych tylko 30-40% to „medycznie niewidomi; pozostałe 60-70% niewidomych to
„społecznie" lub „praktycznie niewidomi" - chodzi tu o tak wielkie ograniczenie wzroku, że zachowane jego szczątki
są praktycznie bezużyteczne.
Ograniczona możliwość widzenia nie wystarcza jednak do czytania i pisania czy wykonywania zawodu. W wielu
czynnościach osoby dotknięte nią są uzależnione od osób drugich, muszą posługiwać się pismem punktowym i
uczęszczać do szkoły dla niewidomych - stoją one poniekąd na progu ślepoty.
ROZWÓJ DZIECI NIEWIDOMYCH
W okresie niemowlęcym dziecko niewid. nie próbuje uchwycić, popchnąć przedmiotów znajdujących się w pewnej odległości od niego, później przyjmuje pozycję siedzącą i stojąca, później zaczyna chodzić (koniec 1 r.ż.), jest mniej aktywne, zaburzenia snu i łaknienia, długi okres zabawy destrukcyjnej, wolniejsza nauka mowy (koniec 1r.z-zaczyna mówić; 2-3 r.ż. - przyswaja sobie mowę), kontakt z otoczeniem najpierw przez dotyk, potem smak, później przez słuch.
Często u dzieci niewidomych występują BLAIDISIMY (TIKI) czyli odruchy automatyczne, świadome lub me, dające dziecku odprężenie odreagowujące napięcie nerwowe wywołane stresem ślepoty i ograniczeniem zaspokojenia potrzeb. Zależnie od ich pochodzenia rozróżnia się 4 ich rodzaje (2 pierwsze występ. Wskutek niemożności spontanicznego naśladowania ruchów naturalnych):
1/ dziecko Kołysze się w tył i w przód / z prawa na lewo, potrząsa główką kołysze się lub unosi z jednej nogi na
druga., kreci się w kółko (wyładowanie energii, nie zużytej z powodu braku normalnej aktywności ruch.),
2/ brak rytmicznego kołysania przedramion, towarzyszącego chodzeniu, chód na sztywnych nogach, brak
gestykulacji i mimiki przy mówieniu,
3/ odruchy obronne zmierzające do spostrzegania przeszkody, ominięcia je, *chodzenie na palcach rozstawionych nóg - badanie terenu, *podnoszenie nóg - badanie nierówności terenu, * podawanie tułowia w tył - ochrona twarzy, * wyciąganie przed siebie ramion lub przyciskanie ich do boków - ochrona łokci.
4/ miny czy pozy - ochronna reakcja na cierpienie (mrużenie oczu, pocieranie oczu, odwracanie oczu od światła,
opuszczanie głowy).
Tiki te nie są oznakami niedorozwoju umysłowego.
Dzieci niewidome cechuje: małomówność, przygnębienie, niepokój, nastawienie introspektywne, skłonność do
myślenia o sobie, niestałość emocjonalna, wysokie napięcie nerwowe, wrażliwość, obniżone samopoczucie.
Skutki braku wzroku dla sytuacji życiowej osób niewidomych -wg H. Ruszczyca: BRAK WRAŻEŃ
ZMYSŁOWYCH: *nierozróźnianie braw, *niemożność osiągania pewnych sprawności przez naśladownictwo otocz.,
*trudności nabywania pojęć o otoczeniu, brak spostrzeżeń o tym, co jest w ruchu, działaniu, rozwoju, *niemożność widzenia twarzy w kontaktach z interpersonalnych, UPOŚLEDZENIE PSYCHIKI: *nieodbieranie bodźców zewn. przez wzrok, *nieczynne drogi percepcji i ekspresji analizatora wzrokowego, *skłonność do nierealności, *zubożenie zainteresowań, *niekontrolowane i nieporównywane przez wzrok odruchy, *dodatkowe zab. ośrodkowego układu nerwowego, *kompleks niższości, *napięcie uwagi przy poruszaniu się i nie zawsze skoordynowane, prawidł. funkcjonowanie mięśni i nerwów przy pracy.
KLASYFIKUJĄC POTRZEBY OGRANICZONE PRZEZ UTRATĘ WZROKU PRZYJMUJE SIĘ NASTĘPUJĄCE ICH KATEGORIE:
a/ ograniczenie potrzeb poznawczych, które obejmuje: "wizualne poznanie świata, 'możliwość kształcenia się,
'znajomość literatury, prasy, *wypowiadanie się na piśmie, 'orientację przestrzenną 'doznania estetyczne z
dzfedzihy malarstwa, rzeźby, architektury,
b/ ogr, potrzeb osobistych, które dotyczy: 'swobody ruchów; 'możliwości unikania bólu, cierpień, przykrości,
leczenia; 'poczucia własnej wartości, siły zdrowia na rzecz stałej świadomości" kalectwa,
c/ ogr. potrzeb społecznych, które obejmuje: *współżycie społeczne na rzecz poczucia upośledzenia, 'możliwość
zaspokojenia potrzeby miłości i kontaktu osobistego, *zaspokojenie potrzeby szacunku na rzecz upokorzeń,
'samodzielność i niezależność od innych, 'możliwość wyboru drogi życiowej i zawodu.
Typowym mechanizmem obronnym u osób niewidomych jest sutoagresja - obwinianie się, obniżanie własnej
wartości, robienie sobie krzywdy. Najczęściej jednak wybieranym mech. obr. jest rezygnacja (apatia i bierność);
agresja schodzi" na drugi prań. Pozytywnymi mech. obr. są racjonalizacja (obiektywne uświadomienie sobie strat, jakie powoduje brak wzroku i zasobów, które mimo braku wzroku można rozwijać) i kompensacja (zastąpienie
braków spowodowanych kalectwem innymi dostępnymi wartościami, stanowiącymi" cel dążeń).
Czynnikiem zwiększającym możliwość poznania świata jest kompensacja zmysłów (zastąpienie elementów
optycznych przez inne, będące z pierwszymi w korelacji. W/g Grzegorzewskiej najbardziej bezpośr. i najnaturalniejszą formą kompensacji wzroku i słuchu jest kompensacja w obrębie tego samego analizatora,
którego jakaś czynność została uszkodzona-(odbudowa czynności analizatora poprzez własne-ośrodki zapasowe).
Drugi rodzaj kompensacji to przejęcie funkcji uszkodzonego analizatora przez inny analizator - TEORIA
WIKARIATU ZMYSŁÓW - zastępstwo to pojmowano jako zjawisko wysubtelnienia i udoskonalenia innego zmysłu, głównie dotyku, przez obniżenie progu pobudliwości - teoria ta została odrzucona na podstawie dorobku
psychologii eksperymentalnej i danych ogólnonaukowych.
DOTYK - analizator, który zmysłowy, który w rozwoju ewolucyjnym pojawił się jako pierwszy i stworzył podstawę
do rozwijania się wyższych analizatorów; później stał się mniej uniwersalny. Dotyk polega na szeregu dowolnych, chociaż bezplanowych ruchów i 'wymaga wieloletniego rozwoju, zanim osiągnie określony stopień doskonałości. Niewidomi nie są nastawieni na szczegóły, lecz na kształt przedmiotów. Osoby niewidzące za pomocą analizatorów daktvlnvch poznają opór, ciężar, twardość, forma i kształt przedmiotów. Percepcja dotykowa nie tyle jest związana z uciskiem na powierzchnię, co z uciskiem na narząd dotykający oraz jego ruchem. Wzrok u osób widzących ogarnia jednorazowo całość obrazu, a dotyk u osób niewidzących wytwarza pojęcie całości kształtu,
scalając poszczególne „spostrzeżenia", buduje z poszczególnych elementów percypowanych całkowity obraz
przedmiotu. Postrzeganie rozwija się dzięki doświadczeniu.
Wyróżnia się:
1/ DOTYK BIERNY - wrażenia dotknięcia, ucisku, ciepła i zimna (następuje szybka adaptacja i znieczulenie
dotykającej" powierzchni ciała),
2/ DOTYK CZYNNY - zmiana miejsca jako następstwo poruszania się narządu dotykającego; stanowi on podst
zmysł do tworzenia się elementarnych wyobrażeń przestrzennych-.
Dotyk bierny jest w pewnym sensie dotykiem analitycznym, a czynny - syntetycznym. Wg W. Steinberga dotyk
syntetyczny wytwarza wyobrażenia przestrzenne, a analityczny - przeżycia ruchowe, przestrzenne i czasowe.
Dotyk to bezpośrednie źródło poznania przestrzennego, a słuch służy bezpośrednio do oceny czasu.
Podział schematów dotykowych nie widomych wg M. Grzegorzewskiej:
- schematy ogólne {rodzaj szkicu) - spośród mnóstwa elementów wybiera się te, które są konieczne dla" całości przedmiotu, a redukuje inne,
- schematy formy - nie są znane widzącym; obmacywanie tylko części przedmiotu, następnie przenoszenie cechy tej części na całość, tzn. budowanie przedmiotu, opierając się na jednej z jego części.
SŁUCH - niewidomi są b. wrażliwi na .dźwięki (ta wrażliwość nie jest spowodowana zmianami fizjologicznymi lecz wyćwiczeniem słuchu i lokalizacji dzwiękowej) i im zawdzięczają większość swoich spostrzeżeń o otaczającym
W SPIERANIE RODZINY DZIECKA NIEPEŁNOSPRAWNEGO UMYSŁOWO
W/g Rembowskiego - rodzina jest dla dziecka modelem społeczeństwa. Stosunki miedzy rodzicami są źródłem informacji o tym, jak rodzice odnoszą się do siebie i relacje te przenoszą na świat ludzi dorosłych. Stosunki w rodzinie są źródłem kształtowania się postaw dziecka. W ostatnich latach znacznie rozwija się nowa subdyscyplina - pedagogika rodziny pozostająca w związkach z socjologią i psychologią rodziny. Głównym Jej przedmiotem jest wychowanie w rodzinie.
Zasadą pomocniczości społeczeństwa i państwa wobec rodziny jest, aby społ./ państwo nie wyręczało i nie pozbawiało rodziny zadań, które sama może dobrze wypełniać. Obecna rzeczywistość to krytyczna sytuacja wielu rodzin i wymaga pomocniczości i interwencji państwa, aby inspirować podnoszenie się poziomu jakości życia całego społeczeństwa. Niestety państwo pochłonięte sprawami społ.-gosp. nie rozwija takiej działalności. Kryzys gosp. pogłębił już i tak trudną sytuację osób niepeł. i ich rodzin. Wieloletnie -doświadczenie związane z instytucjonalna, opieką aktywnością w czasie wolnym, pomocą społ. itp.,utrwaliło postawę roszczeniową, kt. nie sprzyja dążeniu do samodzielności.
Obciążenia psychiczne rodziców związane są z (są czynnikami stresogennymi):
1/ ograniczeniem potencjału ich aktywności zawodowej (czas opieki nad dzieckiem),
2/ kłopoty finansowe,
3/ trudne warunki mieszkaniowe, brak odp. Wyposażenia
Bariery ekonomiczne zamykają drogę tym rodzinom do możliwości leczenia i rewalidacji dziecka. Badania lat 90. unaoczniły jak wiele dzieci żyje w ubóstwie/ Rodziny nie zaspokajają podstawowych potrzeb. We
środowisko rodzinne dzieci iekko upośl. umysł, jest mało zróżnicowane; ma niski poziom materialny i intelektualny, co powoduje, że panuje ubóstwo. Zmaganie się rodziny z podstawowymi niedostatkami wyczerpuje sify rodziców, czego skutkiem jest zaniechanie lub rezygnacja z pełnej rehabilitacji dziecka.
Traktując taka rodzinę jako biorcę wsparcia społ. trzeba stwierdzić, że dla większości podstawowym i jedynym
wsparciem Jest 'pomoc socjalna, która w zależności" od rodziny będzie racjonalnie spożytkowana oraz pomoc od osób, grup społ., instytucjo wspierających. Wsparcie socjalne często jest powiązane z rehabilitacyjnym (fundusze na wyjazd do sanatorium, kolonie, sprzęt i pomoce rehabilitacyjne). Wiele dzieci niepeł. umysł, jest dotkniętych sprzężonymi ząb. rozwoju (wady organów, przewlekle choroby).
Niepełnosprawność dziecka jest dla rodziców stresem wywołującym przykre przeżycia emocjonalne, tj.:
- poczucie niespełnionej samorealizacji (rozbieżność),
- konflikt macierzyństwo/niecheć do dziecka,
- lęk, że upośledzenie wywołane jest przez wstydliwą chorobę,
- poczucie winy wynikające z przeświadczenia, że upośledzone dziecko, to kara za wcześniejsze postępowanie,
- uważanie urodzenia dziecka upośledzonego za fakt hańbiący.
Czynniki te powodują często dewiacyjne zachowania się rodziców (społeczne izolowanie się, porzucenie rodziny
- zwykle ojciec, skrajne zaniedbywanie dziecka, nieprawidł. postawy wobec dziecka - ich oczekiwania nie
pokrywają się z rzeczywistością).
Gałkowski uważa, że każde kalectwo występujące u dziecka we wczesnym okresie jest ciosem, który powoduje silny wstrząs uczuć, zaburzających stan emocjonalny rodziców i ich wzajemne stosunki. Dlatego 'rodzice także powinni być pod opieką specjalistów, gdyż wymagają oni wsparcia psychoemocjonalnego (już od momentu diagnozy o niepełnosprawności dziecka). Każda rodzina dotknięta nieszczęściem na swój indywidualny sposób przeżywa i radzi sobie z taką sytuacją.
Negatywne emocje to:
1. lęk o zdrowie i życie dziecka,
2. niepokój o jego rozwój,
3. zagubienie i niepewność co do zasad postępowania,
4. osamotnienie,
5. jednostajność życia, .
6. wrażenie napiętnowania,
7. poczucie winy,
8. poczcie krzywdy i straty,
9. stan nieustannej gotowości do nietypowej sytuacji,
10. zmęczenie powyższymi odczuciami.
FAZY W PRZEŻYCIACH RODZICÓW:
- FAZA SZOKU (wstrząs psychiczny),
- F. KRYZYSU EMOCJONALNEGO (rozpacz),
- F. POZORNEGO PRZYSTOSOWANIA SIĘ,
- F. F. KONSTRUKTYWNEGO PRZYSTOS, SIĘ DO NIEPEŁNOSPR. DZIECKA. Wsparcie potrzebne jest szczególnie w trzech pierwszych fazach,
WYPALENIE SIŁ. Nieustanne obowiązki przy nikłej nadziei na poprawę sytuacji niepef. dziecka mogą prowadzić do powstania u wielu osób tzw. zespołu wypalenia sił - 3 poziomy:
- FIZYCZNY (zmęczenie, bóle głowy, wzmożona podatność na zachorowania),
- BEHAWIORALNY {łatwość wpadania w złość, duża zmienność zachowania),
- PSYCHOLOGICZNY (uczucie znudzenia, złości, zniechęcenia).
SYNDROM WYPALENIA SIĘ SIŁ to: wyczerpanie sił fiz. i psych. będące wynikiem przeciążenia długotrwałą intensywną opieką nad dzieckiem. Społeczne wsparcie odgrywa ogromne znaczenie w profilaktyce wypalenia. Polega ono na odciążeniu rodziców od nadmiaru obowiązków związanych z dzieckiem (szczególnie z głębokim upośl.). Pomoc udzielana im przez inne osoby w ośrodku wych.-rehabilitacyjnym, wspieranie psychiczne, samopomoc psychoemocjonalna między rodzicami dzieci niepeł. pozostającymi we wzajemnych kontaktach, wymiana doświadczeń i wzajemne wchodzenie w role biorcy i dawcy wsparcia, wsparcie ze strony specjalistów, wychowawców, wzajemne wspieranie się rodziców na turnusach wczasowo-re habilitacyjnych, lub w innych formach organizacyjnych. Bycie biorcą, jak -i dawcą dla innych rodziców, to dzielenie się dośw., przeżyciami i sposobami radzenia sobie z traumą - ułatwia wspólne kontakty i ich uczestnictwo w różnych stowarzyszeniach społ. instyt. w ramach działalności samopomocowej, tzw. grupach wsparcia.
CEL I ZADANIA GRUP WSPARCIA: pomoc w wychodzeniu z poczucia odrzucenia, izofacji społ., niespełnienia, osamotnienia, beznadziei (wymiana poglądów, dośw., osobistych refleksji). W grupie wsparcia mogą znaleźć ujście negatywne emocje i przeżycia rodziców, można odzyskać wiarę we własne rodzicielstwo.
Regóły w grupach wsparcia:
1/ zasada wszystko albo nic - to kontrakt dotyczący całości cyklu zajęć rodzaju grupy (otwarta czy zamknięta) ilość zajęć itp.
2/ zasada dyskrecji
3/ zasada wzajemnej tolerancji
4/ zasada kierowania swoim poziomem otwartości (swoboda w wyrażaniu swoich poglądów
5/ zasada samodzielności w podejmowaniu decyzji - podwyższa to poziom własnej aktywności.
Wspólne życie z dzieckiem niepeł. Przekształca system wartości rodziców.
Akceptacja dziecka jest jednym z głównych warunków czynne] troski rodziców o właściwą rehabilitację. Muszą dostrzec i dążyć do rozumienia potrzeb rehabilitacji, przeciwdziałać trudnościom dziecka wynikającym z niepełnosprawności. Aby tę rolę dobrze wypełniać, rodzice muszą być do niej przygotowani poprzez wyposażenie w specjalne dyspozycje, wiedze i umiejętności. Muszą otrzymywać specjalne wsparcie specjalistów, którzy uczestniczą w procesie rehabilitacji dziecka.
Funkcje rodziny dziecka niepeł. są pogłębione i poszerzone w porównaniu z rodzicami dziecka zdrowego.
Dziecko upośl. odczuwa takie same potrzeby jak normalne, zdrowe i pragnie być otoczone troskliwością i miłością rodziców. Często rodzice dzieci dotkniętych większym stopniem przejawiają niewłaściwe postawy, ponieważ występuje u nich frustracja oczekiwań związanych z niepełnosprawnością, a w wyniku tego przesadna ochrona, np, przed każdym wysiłkiem (zastępowanie w różnych czynnościach, a wręcz odtrącanie). Wówczas dziecko, które w zaspokajaniu potrzeb jest całkowicie zależne od otoczenia, rozwija się w poczuciu całkowitej bezradności,
F. Wojciechowski badał postawy takich rodziców - wnioski: występują u nich postawy niepożądane wychowawczo, szczególnie w zakresie górowania, dystansu i bezradności. Matki: stosunek do dziecka serdeczny, opiekuńczy, ale z nadmierną koncentracją (i bezradność). Ojcowie: umiarkowana skłonność do kierowania dzieckiem z pozycji podporządkowania, skłonność do wycofania się z bezpośredniego kontaktu z
dzieckiem. Dzieci nieakceptowane przejawiają nerwowość i agresję.
A. Twardowski - pozytywy konsekwencji akceptacji dziecka niepełnosprawnego w rodzinie. Pozytywny wpływ na: a/ percepcję i ocenę dziecka, na zachowanie się względem niego, b/ sposób porozumiewania się z dzieckiem, c/ ułatwia dziecku ukształtowanie pozytywnego obrazu samego siebie i samoakceptację.
Dzieci akceptowane są: silniejsze emocjonalnie, pogodne, uczuciowe, prawdomówne, szczere, zgodne,
przyjacielskie, komunikatywne, uspołecznione, pozwalająca na rozwój.
Odrzucenie dziecka zrywa lub osłabia więzi emocjonalne, patologizuje rozwój, rodzi w nim frustrację uczuciową, zwłaszcza gdy nie zaspokaja emocjonalnego kontaktu z matką.
Reakcjami obronnymi u psychicznie i fizycznie nieakceptowanych dzieci są: bierność, apatia, agresja na
zewnątrz i wobec samego siebie, stąd też u wielu rodziców natęży kształtować prawidłowe postawy rodzicielskie
zwłaszcza w okresie przezywanych kryzysów.
NEGATYWNE ZJAWISKA SPOŁECZNE częściej dotykają rodziny o niskim statusie społ. .i niskim poziomie kulturalnym. Wówczas dzieci tych rodziców trafią do ośrodków szkolno-wychowawczych. Dlatego w dzisiejszej rzeczywistości oprócz norm prawnych, instytucji i służb specjalnych, należy wzbudzać inicjatywy społeczne oraz uwrażliwiać człowieka na problemy człowieka słabego w wymiarze społeczny, podmiotowym, egzystencjalnym.
WSPARCIE jest reakcją między dwoma osobami, która ma charakter jednostronny, bezinteresowny, ale wymaga współdziałania z podmiotem będącym w trudnej sytuacji.
Psychologicznym mechanizmem niesienia pomocy jest altruizm pojmowany jako naturalna, spontaniczna
postawa człowieka, wynikająca ze zdolności do współodczuwania .z innymi ludźmi i dążenia do ich dobra.
Czynnikiem skłaniającym człowieka do postawy aitruistycznej jest empatia. Drugim czynnikiem psychicznym
skłaniającym ludzi do udzielania pomocy jest dyskomfort i nieprzyjemne przeżycia doznawane w obliczu
cierpienia drugiego człowieka.
Wspieranie - wspomaganie, bycie z druga osobą, empatia, własny dyskomfort w obliczu cierpienia drugiego.
Struktura ja (wiedza o sobie, samoocena) pozwala odróżnić informacje o sobie i o innych oraz o skutkach działań własnych i innych.
Zadania wspierania (psych., humanisŁ): 1/ ułatwienie wspieranemu osiągnięcia celów rozwojowych, stworzenie warunków do pełnego rozwoju człowieka, 2/ dla rodziny pomoc w przezwyciężaniu trudności (materialnych, kulturowych, wychowawczych, emocjonalnych, społecznych).
Wsparcie emocjonalne
SKŁADNIKI PROCESU WSPIERANIA:
1/ OSOBOWOŚĆ - cechy osobowościowe osoby wspierającej: świadomość siebie i własnych wartości, przeżywanie i okazywanie uczuć, pełnienie roli modela dla wspomaganego, zainteresowanie ludźmi, jasne zasady etyczne (uczciwość, poufność, prywatność, szacunek),
2/ UMIEJĘTNOŚCI WSPOMAGAJĄCEGO - wszystkie style wspierania mają prowadzić do rozwiązania problemów, umiejętności ułatwiające ekspresję, rozumienie uczuć, potrzeb i sytuacji tworzą dobre warunki spłzyjajace-rozwojowi wspomaganemu.
RODZINA BIORCĄ WSPARCIA. Nie można jej wyręczać, ale zwiększać jej zdolności do pełnienia przez nią wielorakich funkcji, ku samodzielności. Dawcy wsparcia: osoby spokrewnione, przyjaciele, sąsiedzi,
współpracownicy, specjaliści różnych instytucji. Wsparcie możliwe jest, gdy istnieją więzi społeczne i interakcje
między jednostką, rodziną a społecznością-zakorzenienie w środowisku. OSOBY IZOLUJĄCE SIĘ SPOŁ. ORAZ DYSKRMINOWANIE PRZEZ SPOŁ. NIE UZYSKUJĄ WSPARCIA.