Makroekonomia - wykład

Program wykładów:

1. Geneza makroekonomii, makroekonomia a polityka gospodarcza, makroekonomia pozytywna i normatywna.

2. Dochód narodowy, podział dochodu, PKB, przepływ dochodu, schemat okrężny, bilans płatniczy.

3. Ograniczenie budżetowe, wielookresowe ograniczenie budżetowe gospodarstwa domowego, sektora prywatnego i państwa, rachunek obrotów bieżących.

4. Popyt sektora prywatnego, konsumpcja, inwestycje, saldo obrotów bieżących.

5. Wzrost gospodarczy.

6. Popyt i podaż na rynku pracy, bezrobocie, stopa bezrobocia równowagi.

7. Realny kurs walutowy.

8. Pieniądz, podaż pieniądza, polityka pieniężna.

9. Popyt zagregowany, podaż zagregowana, inflacja.

10. Teoria cyklu koniunkturalnego.

11. Polityka fiskalna.

12. Rynki finansowe, rynek walutowy.

Wykład - część I.

Wpływ konsumpcji na rozwój gospodarki.

Rozwój gospodarczy świata związany jest nieodłącznie z postępem naukowo - technologicznym. W gospodarce elektronicznej, a o takiej można mówić na podstawie analizy współczesnych procesów gospodarczych na świecie, produkty i usługi cyfrowe są powszechnie używane do realizacji procesów biznesowych: promocji i reklamy, marketingu i badania rynku, negocjowania i zawierania kontraktów, świadczenia usług po sprzedaży, obsługi administracyjnej oraz finansowej. Ten sposób działania cechuje się niezależnością od geograficznego położenia partnerów oraz klientów, niższymi kosztami i możliwością automatycznej reakcji na zdarzenia biznesowe, co prowadzi do masowej personalizacji i indywidualizacji procesu obsługi klientów. Wydaje się, że w gospodarce elektronicznej szczególną rolę odegrać mogą sektory, w których produkt i usługa cyfrowa są nie tylko środkiem zarządzania, lecz także towarem. Ta część gospodarki obejmuje sektory: informatyczny, finansowy i edukacyjny.

Rozwój społeczno - gospodarczy nowoczesnego państwa jest uwarunkowany poprzez cztery wyznaczniki: pracę, społeczeństwo, kulturę i edukację, przedstawione w tabeli 1. Czynniki te, funkcjonujące w nowoczesnych społeczeństwach będą odgrywać kluczową rolę w procesie docierania do percepcji konsumenta.

Tabela 1: Wyznaczniki rozwoju społeczno - gospodarczego państwa.

Wyznacznik	Charakterystyka
Praca	Unowocześnianie gospodarki wpływać będzie na zmiany produktywności pracy i kapitału. Zmiana proporcji użytych czynników produkcji wpływać będzie na stopień ich wykorzystania, a tym samym na proporcje czasu wolnego i czasu pracy konsumentów.
Społeczeństwo	Na podstawie analizy sytuacji polityczno - gospodarczej można przyjąć scenariusz dalszego rozwoju i umacniania demokracji parlamentarnej, system polityczny pozostanie stabilny, technologie informacyjne będą intensywnie wykorzystywane, przede wszystkim dla celów militarnych i w biznesie. Kluczowym czynnikiem dla rozwoju pozostanie informacja, dostęp do nowoczesnych technologii będzie nieograniczony.
Kultura	Wykształcą się dwa rodzaje uczestnictwa w kulturze: analogowe i sieciowe. Analogowe podejście do kultury wiąże się z tradycyjną, masową konsumpcją mediów (analogowe społeczeństwo rozrywki). Typ sieciowy, polega na odbiorze interaktywnej kultury za pośrednictwem sieci teleinformatycznych (cyfrowe społeczeństwo wiedzy). Ponadnarodowa segmentacja odbiorców implikować będzie dezintegrację społeczeństw w ramach poszczególnych narodów.
Edukacja	Ze względu na stały i ciągły rozwój naukowo - techniczny zasadnym wydaje się podział konsumentów na cztery rodzaje: informujących się, komunikujących się, uczących się i tworzących. Społeczeństwo informacyjne będzie na tyle konkurencyjne, na ile jego gospodarka będzie oparta na wiedzy.

Według raportu ONZ na temat warunków życia na świecie, za najbardziej rozwinięty kraj na ziemi uznano według kolejności:

1. Norwegia

2. Szwecja

3. Australia

4. Kanada

Miarą rozwoju gospodarczego jest konsumpcja. Konsumpcja, będąc jedynym i ostatecznym celem działalności gospodarczej, z punktu widzenia jednostki jest najistotniejszą sferą jej życia. Z punktu widzenia społecznego, konsumpcja decyduje o poziomie, sposobach i stylach życia społeczeństwa. Wreszcie, z punktu widzenia cywilizacyjnego, konsumpcja dokumentuje historię rozwoju ludzkich potrzeb oraz warunków i okoliczności, w jakich się one kształtują. Analiza rozwoju ludzkich potrzeb stwarza podstawy do dedukcji perspektywicznych kierunków rozwoju konsumpcji.

Rozwój gospodarczy jest ściśle skorelowany z popytem na dobra i usługi. Jedną z miar liczbowych rozwoju, jest natomiast wzrost Produktu Krajowego Brutto. Dla większości krajów, trend obrazujący wzrost PKB oznacza wzrost poziomu życia. Przykładowo przeciętny dochód na mieszkańca wzrósł od 1900 roku czterokrotnie w Belgii, siedmiokrotnie w Szwecji, a w Japonii aż czternastokrotnie. Dla kontrastu, w tym samym czasie w Indiach realny dochód na jednego mieszkańca zwiększył się zaledwie o 70 %, natomiast w Bangladeszu, od 1900 roku realny wzrost wyniósł zaledwie 10 %. Już samo zestawienie danych o rozwoju gospodarczym w różnych rejonach świata, pokazuje różnice w pojmowaniu konsumpcji.

Tabela 2: Realny dochód na mieszkańca (PNB w dol. USA w przeliczeniu z 1980 r.).

Kraj	1900	1913	1929	1950	1987	1992	Stopa wzrostu (%)
FRANCJA	1600	1934	2629	2941	9475	10385	2,1
NIEMCY	1558	1907	2153	2508	9964	11350	2,2
JAPONIA	677	795	1162	1116	9756	11833	3,2
SZWECJA	1482	1792	2242	3898	10328	10312	2,1
W. BRYTANIA	2798	3065	3200	4171	9178	9650	1,4
USA	2911	3772	4909	6697	13550	14229	1,7
BANGLADESZ	349	371	372	331	375	451	0,3

Źródło: M. Burda, Ch. Wyplosz: Makroekonomia, PWE, Warszawa 2002, str. 18.

Dodać należy, że w latach 20 - tych, dochód USA wynosił 30 % całego dochodu światowego, po zakończeniu II Wojny Światowej, dochód USA wynosił 50 % całego światowego dochodu.

Tabela 3: PKB na mieszkańca (w przybliżeniu).

Kraj	Rok	Wielkość PKB (w $)
Polska	1929	976
Polska	1939	1000
Polska	1990	1400
Hiszpania	1929	1200
Hiszpania	1939	700
Hiszpania	1990	13500
Niemcy	2004	25000
	2004	23800
Islandia	2004	23800
Dania	2004	24000
Kanada	2004	29500

Źródło: opracowanie własne.

Wzrost gospodarczy obrazowany wzrastającym PKB, może być skutkiem zależy między innymi od wskaźnika konsumpcji. Jeśli wzrost dochodu konsumenta jest trwały w przeciągu dłuższego okresu, to przekształcać się będzie w trwały wzrost konsumpcji. Zgodnie z teorią mówiącą o chęci osiągania coraz wyższej użyteczności, jeśli konsument spodziewać się będzie zwiększonych dochodów w przyszłości, to już z wyprzedzeniem zwiększy swoją konsumpcję.

Zgodnie z teorią cykli koniunkturalnych, poziom konsumpcji podlega wahaniom, podobnie jak poziom inwestycji, pozostający w ścisłej korelacji ze wzrostem PKB. Doskonale zależność tę widać na przykładzie Hiszpanii, która jest państwem o gospodarce rynkowej, należącym do grupy krajów średniozamożnych. Biorąc pod uwagę dane od 1985 roku, zauważyć można wahania wzrostu PKB, wzrost nakładów inwestycyjnych implikował również wzrost wydatków konsumpcyjnych. Zależność tę można wytłumaczyć w prosty sposób. Producenci zwiększając nakłady inwestycyjne, oferowali nowe produkty wymagające zwiększania wydatków marketingowych. Zwiększony poziom popytu na środki reklamowe determinował ich rozwój po stronie podaży.

Tabela 4: Powiązanie wzrostu gospodarczego z wydatkami na inwestycje i konsumpcję w Hiszpanii w latach 1985 - 1990.

	1985	1986	1987	1988	1989	1990
Wzrost W % PKB	2,5	3,8	5,6	5,2	4,8	3,7
Inwestycje	4,1	10,0	14,0	14,0	13,7	6,8
Konsumpcja	2,4	4,1	5,8	4,7	5,5	3,7

Źródło: OECD.

Wpływ na popyt i podaż, w przełożeniu na rynek reklamowy, który jest barometrem nastrojów na rynkach światowych, ma także opisywany przez Roberta Solowa model dekompozycji.

g - stopa wzrostu

- stopa postępu technicznego

- stopa akumulacji kapitału

- wzrost nakładu pracy

Zgodnie z dekompozycją Solowa niektóre kraje rejestrują szybki wzrost, intensywniej wykorzystując kapitał, w innych szybciej rośnie liczba ludności. Istotna zmianą współczesnych gospodarek jest systematyczny spadek wzrostu produktywności, notowany od połowy lat siedemdziesiątych. Jednym z wyjaśnień mogą być dwie fale wzrostu cen ropy naftowej w latach 1973 - 1974 i 1979 - 1980, co spowodowało spadek produktywności istniejących energochłonnych urządzeń i metod wytwórczych. Innym wyjaśnieniem jest pojawiający się w następstwie wzrostu cen ropy, spadek tempa inwestowania. Jeszcze jednym wyjaśnieniem jest zachowanie się podaży pracy w związku z włączeniem na szerszą skalę kobiet do rynku pracy. Ostatnim wytłumaczeniem tego zjawiska jest znaczny rozwój sektora usług w wiodących gospodarczo krajach, odznaczający się wysoką pracochłonnością i niższym tempem wzrostu produktywności. Czynniki powyższe mają jednak ogromne znaczenie dla ogólnego poziomu konsumpcji, a zatem także dla poziomu podaży dóbr i usług na rynku. Wzrost PKB na jednego mieszkańca wzrósł w Europie Zachodniej 33 razy, w Chinach w okresie ostatnich sześciu wieków, tylko 5 razy.

Tabela 5: Wzrost PKB na jednego mieszkańca w krajach Europy Zachodniej i Chinach (w dolarach amerykańskich z 1985 roku).

	1400	1820	1950	1989
Europa Zachodnia, USA, Kanada, Australia	430	1034	4902	14413
Chiny	500	500	454	2361

Źródło: M. Burda, Ch. Wyplosz: Makroekonomia, za A. Maddison.

Na konsumpcję wpływ ma nie tylko stan gospodarki, zamożność społeczeństwa, ale także jego strukturalny podział. Już pod koniec lat pięćdziesiątych pojawiła się koncepcja dochodu permanentnego, obrazująca miernik konsumpcji człowieka na przestrzeni całego jego życia. Mówi ona, iż większość gospodarstw domowych i konsumentów nie spodziewa się stałego strumienia dochodów w ciągu życia. W największym stopniu, ludzie młodsi zarabiają mniej niż starsi, z zasady optymalnej konsumpcji wynika, że młodsi konsumenci powinni zaciągać kredyty, spłacając je w wieku starszym, w ten sposób wygładzając konsumpcję. Chcąc zachować stały strumień konsumpcji, konsument wydaje w roku kwotę odpowiadającą poziomowi jego dochodu permanentnego, czyli dochodu, który, jeśli jest stały, oznacza strumień dochodu takiej samej wartości bieżącej, jaką ma faktyczny, oczekiwany dochód w różnych momentach życia.

Rysunek 1: Istota dochodu permanentnego.

DOCHÓD

Dochód

permanentny

zaciąganie pożyczek oszczędzanie konsumpcja CZAS

Źródło: opracowanie własne na podstawie literatury.

Społeczeństwa państw wysoko rozwiniętych cechuje również wzrost popytu na czas wolny. Jedną z cech charakterystycznych rozwoju gospodarczego stanowi spadek całkowity o 68 % godzin przepracowanych, przypadających na jednego pracownika, co odnotowano na przestrzeni od 1900 do 1986 roku. Wpływ na strukturę konsumpcji, a poprzez tę, na rozwój gospodarczy będzie odgrywał proces starzenia się społeczeństw krajów Europy Zachodniej. Niekorzystnie kształtująca się piramida wieku ludności w wieku produkcyjnym utrudnia zaspokojenie potrzeb na siłę roboczą. Ludność w wieku powyżej 60 lat stanowi we Włoszech - 25%, w Niemczech - 24%, w Wielkiej Brytanii - 21%, we Francji 21%. Należy sądzić, że to ludność imigracyjna przyczyni się do neutralizacji negatywnych skutków demograficznego regresu oraz do utrzymania dotychczasowego poziomu rozwoju gospodarczego w tych krajach. Wydaje się także, że statystycznie starsze społeczeństwo charakteryzuje się inną strukturą i poziomem konsumpcji.

Na podstawie analizy dotychczasowych danych zasadnym staje się stwierdzenie, że w okresie całego cyklu życiu jednego pokolenia, następuje zmniejszenie popytu na dobra i usługi, ponieważ zgodnie z teorią dochodu permanentnego, starsze społeczeństwo jest społeczeństwem o wyższych dochodach, spłacającym zaciągnięte pożyczki, mniej konsumującym, niż młodsza część konsumentów.

Wpływ konsumpcji na rozwój w Polsce.

Rozwój gospodarczy Polski i innych krajów dawnego Bloku Wschodniego, które przeszły zmiany ekonomiczne w pierwszej połowie lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku, implikował rozwój wszystkich branż gospodarki, celem dostosowania się do warunków konkurencyjnych wolnej gospodarki. Stabilność wartości waluty krajowej, przy konsekwentnie prowadzonej polityce antyinflacyjnej skutkowała rozwojem konsumpcji, która z kolei wpływała na zwiększenie podaży na rynku. Gospodarka rynkowa, w której podaż dóbr i usług przewyższa popyt, wymusza na producentach poszukiwanie nowych rozwiązań, celem przetrwania na konkurencyjnym rynku.

Tabela 7: Związek między wydatkami na konsumpcję polskich gospodarstw domowych a wydatkami reklamowymi (orientacyjnie) w milionach PLN.

Wyszczególnienie w PLN	1996	1997	1998
Konsumpcja	241904	296649	346939
Wydatki na reklamę	1536	2192	3604
Zmiana w %	0,63	0,73	1,03

Źródło: Na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego.

Dwa systemy rachunków narodowych (w statystyce międzynarodowej)

MPS - system produkcji materialnej stosowany w byłych krajach RWPG; oparty był na koncepcji pracy produkcyjnej Smitha i Marksa, którzy uważali, że tylko praca wydatkowana w sferze produkcji materialnej jest pracą produkcyjną tworzącą dochód narodowy.

SNA - system rachunków narodowych stosowany obecnie w większości krajów oparty na koncepcji produkcyjnej Saya, który uważał, że każda praca społecznie użyteczna jest pracą produkcyjną tworzącą dochód narodowy.

SNA od MPS różni się tym, że mierniki uwzględniają efekty sektora usług.

• Mierniki działalności gospodarczej kraju.

1. miary ogólnej produkcji krajowej

• PNB (Produkt Narodowy Brutto),

• PNN (Produkt Narodowy Netto),

• PKB (Produkt Krajowy Brutto),

2. miary poziomu dochodów i konsumpcji społecznej:

• DN (Dochód Narodowy),

• DO (Dochód Osobisty),

• DOdD (Dochód Osobisty do Dyspozycji)

Dwa ostatnie, czyli DO i DodD są to miary siły nabywczej konsumentów przed

i po opodatkowaniu. Różnią się o wartość podatków osobistych.

3. miara trudności znalezienia zatrudnienia przez społeczeństwo, zaliczamy:

• SB (Stopa Bezrobocia),

4. miara trwałego wzrostu ogólnego poziomu cen, zaliczamy:

• SI (Stopa Inflacji).

PNB - 3 definicje.

PNB (def.1) - jest to suma dochodów z czynników produkcji osiągniętych przez mieszkańców danego kraju. Czynnikami produkcji są: praca, ziemia, kapitał.

PNB (def. 2) - suma finalnej sprzedaży netto zrealizowanej przez mieszkańców danego kraju.

NETTO oznacza, że należy wykluczyć import, czyli sprzedaż przez zagranicznych właścicieli czynników produkcji.

PNB (def. 3) - jest to suma wartości dodanej wytworzonej na każdym etapie procesu produkcji.

Wartość dodana firm jest to różnica między całkowitą sprzedażą (obrotem) a kosztami surowców, dóbr pośrednich i importem.

Na PNB można spojrzeć jako na:

1. Strumień produktu czyli sumę dóbr i usług finalnych wyrażoną w bieżących cenach rynkowych;

2. Strumień dochodów i kosztów czyli sumę dochodów z czynników wytwórczych (płac, procentów, rent, zysków), które są jednocześnie kosztami wytworzenia dóbr finalnych w danym społeczeństwie.

Uwagi:

• PNB mierzony jest w cenach rynkowych, które w wielu przypadkach zawierają podatki pośrednie (VAT, akcyza), a zatem cena ta nie jest tą samą, którą otrzymuje sprzedawca danego dobra.

• PNB obejmuje wyłącznie dobra i usługi wytworzone w bieżącym okresie, a zatem sprzedaż używanych samochodów, starych domów, dzieł sztuki stanowi jedynie transfer dóbr, które były uwzględniane przy obliczaniu PNB w latach ubiegłych. (nie zwiększa PNB w danym roku)

• Transakcje finansowe typu sprzedaż papierów wartościowych, alimenty, emerytury stanowią jedynie przejaw transferu własności; nie są przejawem nowej produkcji, a zatem nie są wliczane do PNB.

• PNB obejmuje jedynie dobra i usługi finalne, wyklucza wartość pieniężną dóbr pośrednich, czyli wytwarzanych w celu dalszej obróbki (unikanie podwójnego liczenia).

Metody obliczania PNB.

Metoda strumienia produktu	Metoda strumienia dochodów i kosztów
Osobiste wydatki konsumpcyjne (C) na zakup: dóbr trwałych dóbr nietrwałych usług Prywatne krajowe inwestycje brutto (I Brutto): inwestycje w kapitał trwały: inwestycje trwałe przedsiębiorstw inwestycje mieszkaniowe inwestycje w zapasy. Rządowe zakupy dóbr i usług (G). Eksport netto (czyli eksport minus import X - Z) +	Płace i inne zarobki zatrudnionych Odsetki netto. Dochody przedsiębiorstw nieakcyjnych. Dochody z dzierżaw i wynajmów. Amortyzacja. Podatki pośrednie, dostosowania i rozbieżności statystyczne. Zyski spółek akcyjnych przed opodatkowaniem: dywidendy niepodzielne zyski spółek akcyjnych podatek od zysków spółek akcyjnych. +
PNB - amortyzacja^1 = PNN	PNB - amortyzacja^1 = PNN

¹ odpisy na odtworzenie środków

Zalety tego miernika:

PNB jest najlepszą z miar jaką dysponujemy przy systematycznej ocenie sytuacji gospodarczej, ponieważ obarczony jest stosunkowo najmniejszymi błędami , jego obliczenie wymaga stosunkowo niewielkich nakładów , jest miernikiem który obejmuje najszerzej gospodarkę.

Wady tego miernika:

1. nie ujmuje produkcji, która nie wchodzi na rynek, (wyklucza niezarobkową działalność ludzi , z której wynoszą korzyści oni sami i ich otoczenie)

2. PNB nie obejmuje działalności szarej strefy (działalność legalna, ale nie wykazywana w rejestrach i działalność nielegalna),

3. PNB nie obejmuje satysfakcji psychicznej z tytułu posiadania czasu wolnego,

4. PNB nie obejmuje tzw. Renty konsumenta z tytułu posiadania dóbr trwałego użytku w gospodarstwie domowym,

5. fakt ujawniania produkcji antydóbr (alkohol, papierosy, broń itp.).

Produkt Krajowy Brutto (PKB)

PNB mierzy wartość dóbr i usług produkowanych przez mieszkańców danego kraju, natomiast PKB mierzy wartość dóbr i usług wytworzonych w obrębie danego kraju.

PKB stanowi miarę produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terytorium danego kraju niezależnie od tego kto jest ich właścicielem.

PNB = PKB + dochody netto z tytułu własności lub/i pracy zagranicą ².

² DN - jest to różnica między dochodami obywateli danego kraju z własności lub pracy uzyskanymi zagranicą a odpływem dochodów z tego samego tytułu należnych cudzoziemcom.

Mierniki:	Kraje wysoko rozwinięte:	Kraje średnio rozwinięte:	Kraje nisko rozwinięte:
Ekonomiczne:	(PKB > 30000 $ na rok na osobę) Na taką wysokość PKB per capita wpływa zastosowanie nowoczesnych technologii w produkcji, co pozwala na obniżenie kosztów i większy dochód. Dodatkowo nowoczesne gałęzie przemysłu podnoszą tą wartość. Również decydującą rolę w strukturze zatrudnienia pełnią usługi, które umożliwiają większe zarobki USA 33 836 $ / rok / os. Japonia 22 590 $ / rok / os.	(10000 - 30000 $ na rok na osobę) Poziom PKB jest znacznie mniejszy niż w krajach wysoko rozwiniętych. Jest to głównie spowodowane różnicami w strukturze zatrudnienia, zwłaszcza znacznie mniejszym udziale usług. Specyficzną kategorię stanowią kraje naftowe - ich niższy poziom PKB wynika        z niedemokratycznego ustroju, nierównomiernym podziale dochodów oraz nierozwiniętych innych gałęzi przemysłu. Czechy 12 220 $ / rok / os. Polska 8 250 $ / rok / os	(PKB < 10000 $ na rok na osobę) Niski poziom miernika wynika głównie ze struktury zatrudnienia skupiającej się na rolnictwie. W produkcji brakuje nowoczesnych technologii, co również wyklucza nowoczesne gałęzie przemysłu.
PKB per capita:
PKB wg parytetu siły nabywczej walut na 1 mieszkańca w tys. USD	(powyżej 20) Belgia 22,9 Dania 23,2 USA 29,2	(4-20) Polska 6,7 Argentyna 9,8 Rosja 4,2	(poniżej 4) Indie 1,6
		Najwyższy wskaźnik PKB jest w krajach wysoko rozwiniętych o sporych, dochodach, wysokich obrotach w handlu zagranicznym i dobrze wykształconej ludności która produkuje dużą ilość dóbr materialnych. Kraje ubogie, o niskich dochodach mają najniższy wskaźnik PKB.
	Dochód narodowy:	(Powyżej 10.000 USD) Japonia - 37.800 USD Szwajcaria - 44.000 USD	(10.000 - 800 USD) Polska - 3.500 USD Węgry - 4.400 USD	(Poniżej 800 USD) Kenia 330 USD Indie 390 USD
		Wskaźnik ten pokazuje jakimi środkami finansowymi mogą dysponować mieszkańcy, jednak może on nie odzwierciedlać rzeczywistego poziomu życia, gdyż miejscowa waluta przeliczana jest na dolary.
Majątek narodowy:	W krajach wysokorozwiniętych główna rolę odgrywają surowce mineralne i zasoby naturalne.	W krajach słabiej rozwiniętych większą część majątku narodowego stanowią zasoby ludzkie.
Gospodarcze:	USA 64 km Włochy 100 km	Polska 79,9 km Węgry 31 km	Nepal 7 km
Drogi na 100 km2:
		Wskaźnik ten jest najwyższym w krajach wysoko i średnio rozwiniętych, z kolei w tych grupach jest on najwyższy w państwach o najmniejszej powierzchni. Liczy się każda osoba zdolna do pracy, czyli duża liczba zaludnienia i osoby wykształcone, które są potrzebne do budowy dróg
Autostrady na 100 km2:	Sprawna sieć komunikacyjna jest niezbędna ze względu na dużą ilość samochodów   w kraju oraz rozwiniętą turystykę. Holandia 334 km / 100 km2 Japonia 230 km / 100 km2	Nie istnieje tak duże zapotrzebowanie na autostrady jak w krajach wysoko rozwiniętych, głównie ze względu na ich mniejsze rozmiary. Brakuje również funduszy na nowe drogi. Węgry 88,5 km / 100 km2 Ukraina 28,2 km / 100 km2	Kraje te nie posiadają autostrad.
Linie kolejowe na 100 km2:	Francja 6 km Holandia 6,8 km USA 6,3 km	Czechy 9,4 km Polska 6,8 km	Etiopia 0,7 km Indie 0,2 km
		Najdłuższą sieć linii kolejowych mają państwa Europy Zachodniej i Japonia. Mniejszą państwa o dużej powierzchni (np.: Kanada czy USA). W krajach średnio rozwiniętych kolej łączy głównie obszary wydobywcze z portami + rożnego rodzaju obszarami zajmującymi się przetwórstwem surowców wydobywczych.
Produkcja energii elektrycznej na 1 mieszkańca:	W państwach, w których produkcja przemysłowa jest wysoka zużywa się dużo energii, tym samym dużo się jej produkuje np.: USA 12.712 Francja 8483 Japonia 7907 Poza tym kraje leżące w strefach klimatycznych, gdzie dzień jest krótki zużywają dużo energii na oświetlenie np.: Norwegia - 28.242 Kanada - 18.140 Na ilość produkowanej energii wpływa również powierzchnia danego kraju np.: USA, Kanada.	W państwach gdzie produkcja przemysłowa stoi na średnim poziomie, kraje przeważnie nie są zbyt duże zużywa się średnie ilości energii i tyle samo się jej produkuje np.: Polska 3.603 Czechy 5.886	W krajach tych nie używa się energii do celów przemysłowych. Najczęściej leżą one w strefie międzyzwrotnikowej gdzie dzień jest długi, dzięki czemu nie zużywają energii na oświetlenie.
Eksport:	Państwa z tej kategorii mają największy udział   w wymianie usług. Eksportują głównie maszyny, urządzenia, sprzęt transportowy. Są to więc produkty wysoce przetworzone, co wymaga nowoczesnej technologii. Struktura eksportu tych państw podobna jest do importu krajów słabo rozwiniętych.	Kraje średnio rozwinięte, a zwłaszcza azjatyckie "tygrysy" eksportują głównie statki, samochody oraz artykuły elektroniczne oraz produkty przemysłu lekkiego, zwłaszcza do Ameryki  Pn. i Europy.	Eksportowane są paliwa i surowce mineralne oraz owoce. Są to więc produkty nieprzetworzone, proces taki wymaga bowiem technologii, wyszkolonej kadry pracowniczej i dużych nakładów pieniężnych, których tutaj brak. Struktura eksportu tych państw jest podobna do importu państw wysoko rozwiniętych.
Import:	Kraje te posiadają gospodarkę, która jest rozwinięta we wszystkich kierunkach dzięki czemu importują niewiele. Najwięcej sprowadzanych jest jednak maszyn oraz surowców niedostępnych w danych krajach. Struktura importu tych państw podobna jest do eksportu krajów słabo rozwiniętych.	Kraje te importują głównie maszyny oraz produkty przetworzone, co oznacza, że nie są one produkowane w tych państwach.	Import jest dość duży. Sprowadzane są żywność, maszyny oraz produkty przetworzone (gdyż kraje te często nie posiadają własnych zakładów przetwórstwa) i spożywcze. Nie są natomiast importowane surowce, gdyż kraje te dysponują własnymi. Struktura importu tych państw podobna jest do eksportu państw wysoko rozwiniętych
Obroty w handlu zagranicznym w mld dolarów:	(powyżej 1.000) USA 1.414,1 Japonia 760,9 Belgia 314	(50-1.000) Hong Kong 366,7 Singapur 242,7 Malezja 151,3	(poniżej 50)
		Najwyższy wskaźnik obrotów w handlu zagranicznym mają kraje bogate (np..: USA), które większość produktów przeznaczają na eksport, bądź kraje, które posiadają tanią siłę roboczą dzięki której produkty przez nie eksportowane są tańsze i w związku z tym częściej kupowane.
Zbiory i plony pszenicy w q na ha:	Do uprawy pszenicy potrzeba odpowiednich warunków naturalnych (długi dzień, gleba z wapniem i próchnicą itp.). Do zbiorów potrzeba również odpowiednich maszyn, co wiąże się z wyższymi kosztami. Ilość zbiorów pszenicy zależy również od wielkości państwa np.: Norwegia 45,3 q/ha Holandia 85,5 q/ha	Odpowiednie warunki i stosunkowo dobrze rozwinięta technologia znajdująca się na średnim poziomie zaawansowania pozwalają na stosunkowo duże plony: Rosja 18 q/ha	Odpowiednie warunki klimatyczne i środki finansowe ma niewiele państw z tej grupy. Przez co plony nie są zbyt wysokie: Algieria 5 q/ha Etiopia 11,8 q/ha
Nakłady na prace badawczo naukowe w: - procent PKB	Szwecja 3,7% Japonia 2,8% Szwajcaria 2,7%	Polska 0,8% Węgry 0,7% Meksyk 0,2%	Prawie brak
- na jednego naukowca w tys. USD	Szwajcaria 229 Holandia 195 USA 166	Polska 50 Węgry 68,5 Meksyk 11,6	Prawie brak
		W krajach tych uczelnie pracują na rzecz rozwoju przemysłu.	Brak środków na badania blokuje rozwój dziedzin, które mogłyby być pomocne w gospodarce.
Demograficzne:	Francja 2,9 Japonia 1,5 Wielka Brytania 1 Przyczyny niskiego przyrostu naturalnego: - świadome macierzyństwo - duża aktywność zawodowa kobiet	Polska 0,1 Chiny 8,2 Rosja 4,2 W Chinach polityka ludnościowa państwa (ograniczenie liczby posiadanych dzieci).	Bangladesz 16,6 Niger 27,7 Egipt 16,8 Przyczyny wysokiego wskaźnika: - wyznania religijne - brak świadomości - dzieci pomocne przy pracy na roli
Przyrost naturalny:
Średnia długość życia:	USA m75 k81 Austria m76 k81 Japonia m78 k83	Polska m69 k78 Rosja m59 k72 Meksyk m70 k76	Indie m62 k64 Niger m44 k48
		Wskaźnik ten pomaga określić warunki życia w danym państwie. Zależy od higieny, opieki medycznej, odpowiedniej diety oraz zamożności kraju.
	Śmiertelność niemowląt na 1.000 żywych urodzeń:	USA 7 Francja 4 Niemcy 5	Polska 8 Chiny 28 Rosja 10	Indie 61 Niger 122 Egipt 89
		Umieralność niemowląt świadczy o poziomie medycyny danego kraju ora jej dostępności. W krajach wysoko rozwiniętych warunki te są dobrze spełnione. W krajach słabo rozwiniętych jest mało placówek o niskim poziomie świadczenia. Ponadto występują częściej epidemie.
Struktura wiekowa:	0-19 lat - mniej niż 25% społeczeństwa Powyżej 65 lat - więcej niż 25% Stacjonarny typ piramidy wieku - społeczeństwo starzejące się.	0-19 lat - 25%-35% powyżej 65 lat - 5%-15% Typ przejściowy między progresywnym a stacjonarnym - społeczeństwo dojrzałe.	0-19 lat - powyżej 35% powyżej 65 lat - mniej niż 5% Progresywny typ piramidy - społeczeństwo młode - duża umieralność i przyrost naturalny.
Struktura zawodowa:	USA rolnictwo 2% przemysł 25% usługi 73%	Polska 26% 28% 48%	Afganistan 64% 20% 16%
Ilość studentów szkół wyższych na 1.000 mieszkańców:	(powyżej 30) Kanada 60 USA 54 Grecja 35 Chęć kształcenia się + starzejące się społeczeństwo.	(ok. 30) Rosja 30 Ukraina 30 Polska 29 Bezrobocie, dbanie o wykształcenie, dostęp do placówek, dużo młodych ludzi.	(poniżej 30) Indie 5 Brak zapotrzebowania na pracowników umysłowych, brak dostępu do edukacji. Młodzież - podstawową siła roboczą.
		Najwięcej studentów mają kraje wysoko rozwinięte (Kanada, USA) o wysokim poziomie świadomości społecznej, gdzie społeczeństwo ma świadomość potrzeby edukacji oraz jej znaczenia podczas ubiegania się o pracę ( w krajach wysoko rozwiniętych często są to wysokie stanowiska kierownicze).
Społeczne:	USA stacjonarne 644  kom.206 Niemcy s.550 k.99	Rosja s.183  k.3 Polska s.169   k.22 Meksyk s.96  k.18	Mozambik s.4 k.0,4 Nigeria s.4 k.0,2
Ilość aparatów telefonicznych na 1.000 mieszkańców w sztukach:
		Ilość aparatów telefonicznych świadczy o poziomie rozwoju technologii i uprzemysłowienia kraju oraz o stopie cywilizacyjnej na jakiej żyją jej mieszkańcy. Wskaźnik ten jest najwyższy w krajach wysoko rozwiniętych, w których mieszkańcy są zaznajomieni z nowinkami technicznymi i gdzie te nowinki szybko się przyjmują. Ilość aparatów telefonicznych świadczy również o zamożności obywateli, którzy mogą sobie pozwolić na posiadanie kilku aparatów stacjonarnych w jednym domu oraz dodatkowo kilku telefonów komórkowych. Wysoki wskaźnik wskazuje również na dużą potrzebę kontaktów międzyludzkich.
Ilość telewizorów na 1000 osób:	(Powyżej 400) USA 815 Japonia 629 Szwecja 470 Wysoki wskaźnik dzięki wysokiej technologii, wysokiemu poziomowi życia i większej zamożności społeczeństwa.	(Od 50 do 400) Polska 293 Czechy 286 Chiny 31	(Poniżej 50) Kenia 21 Nigeria 30 Brak zapotrzebowania i pieniędzy na zakup.
Odsetek analfabetyzmu:	USA 3% Wielka Brytania 0% Grecja 4,8 % Łatwy dostęp do oświaty ułatwia edukację, wyższe wykształcenie, które jest chętnie zdobywane przez uświadomione społeczeństwo.	Chiny 16% Polska 0,5% Rosja 3% Małe nakłady finansowe na oświatę.	Czad 78% Etiopia 64,5% Oświata stoi na niskim poziomie, osoby wykształcone wyjeżdżają z kraju „na Zachód”.
Dzienne spożycie kalorii na jednego mieszkańca:	(Ponad 3.560) USA 3 642 Irlandia 3 952 Dania 3 639	(3.000 - 3.560) Polska 3 426 Bułgaria 3 695 Argentyna 3 068	(poniżej 3.000) Niger 2 000 Burundi 1 900 Etiopia 1 700
		Niski wskaźnik spożycia kalorii świadczy o niedożywieniu mieszkańców oraz o panujących tam głodzie, ciężkich warunkach materialnych, niskich dochodach, niedostatecznej ilości jedzenia, wysokim bezrobociu.

Tabela: PNB i dochód osobisty do dyspozycji w miliardach EURO.

KRAJ	PNB (w mld Euro)	POZIOM DOCHODU DO DYSPOZYCJI	DOdD JAKO % PNB
FRANCJA	1009	764	75
NIEMCY	1395	951	68
SZWECJA	184	134	72
SZWAJCARIA	193	138	71
WIELKA BRYTANIA	818	633	77
USA	4646	3468	74

Rozkład dochodu narodowego.

Y = C + I + G + (X - Z)

gdzie:

Y - dochód narodowy

C - konsumpcja gospodarstw domowych

I - inwestycje

G - wydatki rządowe

X - Z - eksport - import

Biorąc pod uwagę definicję PKB i schemat okrężny dochodu narodowego możemy ustalić, że alternatywny zapis rozkładu dochodu można określić równaniem:

Y = C + S + T

S - oszczędności

T - podatki

C - konsumpcja

zatem:

C + I + G + (X - Z) = C + S + T

Czyli (po przekształceniu):

(S - I) + (T - G) = (X - Z)

z czego wynika, że: jeśli S > I, to sektor prywatny tworzy oszczędności netto.

Jeśli S < I, to sektor prywatny jest pożyczkobiorcą, jeśli T > G, rząd oszczędza (ma nadwyżkę), jeśli T < G, to rząd jest pożyczkobiorcą i tworzy zadłużenie publiczne.

Rachunek, który ujmuje przepływy eksportu i importu (X - Z) jest to rachunek obrotów bieżących (CA). (S - I) + (T - G) = (X - Z)

Kraj	S - I	T - G	CA
USA	-1,1	-2,4	-3,5
Japonia	2,9	0,7	3,6
UE	4,2	-3,5	0,7

Przykładowo w powyższej tabeli mamy dane z 1987 roku. W USA sektor prywatny jest bliski równowagi i można stwierdzić pewnego rodzaju „zrównoważenie” deficytu budżetowego i eksportu netto. Biorąc pod uwagę fakt, że USA, Japonia i kraje UE stanowią ponad 60 % światowego PKB są bliskie reprezentowania całej gospodarki światowej w latach osiemdziesiątych. Czyli deficyt CA USA musi być równy zewnętrznej nadwyżce Japonii i krajów UE. Na podstawie danych z powyżej tabeli można stwierdzić, iż gospodarka UE jest w równowadze zewnętrznej, tymczasem deficyt USA odpowiada nadwyżce Japonii.

Bilans płatniczy - rejestruje wszystkie transakcje między krajem a resztą świata.

Cechy bilansu płatniczego:

- spełnia zasadę podwójnego księgowania (każda transakcja jest notowana dwa razy: raz na koncie transakcyjnym, drugi raz na koncie płatniczym).

- transakcje powodujące odpływ gotówki odnotowywane są ze znakiem ujemnym, jako deficytowe,

- transakcje powodujące napływ gotówki odnotowywane są ze znakiem dodatnim, jako nadwyżkowe.

Bilans płatniczy: CA + KA + OFF = 0

1. Eksport dóbr

2. Import dóbr

3. Bilans wymiany towarowej (bilans handlowy) = (1) - (2)

4. Eksport usług

5. Import usług

6. Opłaty netto

7. Dochody netto z tytułu inwestycji

8. Bilans transakcji niewidzialnych = (4) - (5) + (6) + (7)

9. Bilans dóbr i usług = (3) + (8)

10. Przekazy pracowników zagranicznych netto

11. Pomoc międzynarodowa netto (np. dotacje z UE)

12. Jednostronne transfery = (10) + (11)

13. Rachunek obrotów bieżących CA = (3) + (8) + (12)

14. Zagraniczne inwestycje bezpośrednie brutto

15. Inwestycje bezpośrednie brutto za granicą

16. Zagraniczne inwestycje portfelowe brutto

17. Inwestycje portfelowe brutto za granicą

18. Długoterminowy rachunek obrotów kapitałowych = (14) - (15) + (16) - (17)

19. Krótkoterminowe dopływy kapitału z zagranicy

20. Krótkoterminowe odpływy kapitału za granicę

21. Krótkoterminowy rachunek obrotów kapitałowych = (19) - (20)

22. Rachunek obrotów kapitałowych KA = (18) + (21)

23. Błędy i opuszczenia

24. Bilans ogólny = (13) + (22)

25. Saldo transakcji wyrównawczych (sprzedaż netto walut obcych) OFF

Bilans płatniczy: CA + KA + OFF = 0

Podsumowanie:

1. PKB może być określony trzema typami definicji: strumień sprzedaży finalnej, strumień dochodów z czynników wytwórczych, strumień wartości dodanej.

2. Nominalny PKB mierzy sprzedaż finalną w cenach rynkowych, wzrost poziomu cen prowadzi do wzrostu PKB, nawet jeśli sprzedawane ilości są stałe.

3. Realny PKB jest liczony przez określanie bieżącego produktu w cenach stałych, pochodzących z wybranego roku bazowego.

4. Stosunek nominalnego do realnego PKB nazywamy deflatorem PKB. Jest to miara poziomu cen PKB. Inflacja w przybliżeniu równa się różnicy pomiędzy nominalną a realną stopą wzrostu PKB. Wskaźniki cen wykorzystują koszyki dóbr i usług o stałych wagach i mogą być użyte do obliczania stóp inflacji.

5. PKB różni się od PNB lokalizacją czynników wytwórczych. W przypadku PKB obliczmy wskaźnik na obszarze geograficznym, niezależnie od własności środków produkcji, w przypadku PNB obliczamy wskaźnik kierując się wyłącznie własnością środków produkcji niezależnie od podziału geograficznego.

6. PKB jest niedoskonałym wskaźnikiem ze względu na fakt nieuwzględniania wielu dochodów.

7. PKB to suma konsumpcji, inwestycji, wydatków rządowych i salda rachunku obrotów bieżących. Równocześnie PKB jest równy sumie konsumpcji, oszczędności sektora prywatnego, podatków netto (podatki brutto - transfery państwowe), czyli:

PKB = Y = C + I + G + (X - Z) = C + S + T

8. Nadwyżka na rachunku obrotów bieżących jest równa nadwyżce rządowej i nadwyżce sektora prywatnego CA = (T - G) + (S - I)

9. Bilans płatniczy kraju jest zestawieniem transakcji wchodzących do rachunku obrotów bieżących i ich finansowych odpowiedników, rachunku obrotów kapitałowych. Rachunek obrotów bieżących jest sumą transakcji towarowych, transakcji niewidzialnych i transferów, każda nadwyżka lub deficyt muszą być kompensowane równą odwrotną sumą na pozycjach prywatnego kapitału długoterminowego, krótkoterminowego, błędów i opuszczeń, sald transakcji wyrównawczych.

10. Jeśli władze monetarne zobowiązują się do utrzymywania stałego kursu walutowego muszą interweniować na rynkach walutowych likwidując salda rozliczeń. Jeśli kurs kształtuje się swobodnie, władze powstrzymują się od interwencji. Wówczas dostosowania konieczne do osiągnięcia równowago bilansu płatniczego odbywają się w ramach sektora prywatnego, jako rezultat zmiany określanego przez rynek kursu walutowego.

Podstawy teorii finansów publicznych.

W teorii ekonomii państwo ma zapewniać trzy podstawowe funkcje (wg Samuelsona i Nordhausa):

1. Zapewnienie efektywności gospodarki przy niesprawności rynkowego mechanizmu alokacji zasobów.

2. Zapewnienie sprawiedliwości i równości przy nadmiernej dysproporcji dochodów.

3. Zapewnienie stabilności gospodarki rynkowej przy jej cyklicznym funkcjonowaniu.

Do podstawowych funkcji finansów publicznych zalicza się:

1. Funkcja alokacyjna - finanse publiczne są narzędziem alokacji zasobów w gospodarce rynkowej, jego skutkiem jest dostarczenie towarów i usług obywatelom, społecznościom lokalnym, społeczeństwu, realizacja przez państwo zadań publicznych i społecznych jest konieczna w sytuacji, gdy nie może wykonać ich mechanizm rynkowy (ze względu na niesprawności).

- Nadmierne zróżnicowanie dochodów w społeczeństwie co prowadziłoby do ograniczenia dostępu do dóbr alokowanych na zasadach rynkowych (np. oświata, ochrona zdrowia).

- Całkowita swoboda wyboru (która gwarantuje mechanizm rynkowy) nie sprawdza się w każdym przypadku: np. nie każdy kupowałby usługi zdrowotne, gromadził oszczędności na starość. Grupy społeczne o niższych dochodach przeznaczałyby dochody na zaspokojenie podstawowych potrzeb.

- Dla prywatnych przedsiębiorców podstawowym kryterium działania jest zysk, tymczasem działalność uboczna to np. skażenie środowiska naturalnego, obciążenie sieci komunikacyjnych - dlatego państwo alokuje pewne środki na swoje cele.

2. Funkcja redystrybucyjna - redystrybucja dochodów realizowana jest w formie pieniężnej, poprzez system transferu dochodów. Transfery bezpośrednie: emerytury, renty, transfery z budżetu państwa do funduszy celowych, samorządów etc.

3. Funkcja stabilizacyjna - celem rządu jest wygładzanie wahań cyklu koniunkturalnego.

Stabilizacyjna funkcja finansów publicznych przejawia się np. w oddziaływaniu dochodów, wydatków i salda budżetu na skłonność do oszczędzania, inwestowania, poziom stopy procentowej, poziom bezrobocia.

Budżet państwa.

Budżet państwa jest scentralizowanym funduszem publicznym służącym do gromadzenia środków pieniężnych w związku z funkcjami państwa. Podstawą tworzenia budżetu jest ustawa przyjmowana przez parlament, który upoważnia rząd do realizacji określonych dochodów i wydatków. Cele i zadania państwa muszą być określone z góry, stąd budżet państwa sporządzany jest ex - ante.

Tabela: Niektóre etapy w historii budżetu państwa w wybranych krajach.

Rok	Kraj	Wydarzenie
1273	Anglia	Król Edward I wprowadza dodatkowy zapis do Wielkiej Karty Wolności, według którego nie będzie nakładał podatków bez zgody wolnych ludzi.
1374	Polska	Król Ludwik Węgierski wprowadził do paktów koszyckich zasadę, że bez zezwolenia reprezentacji podatników nie można nakładać nowych danin.
Wiek XIV	Francja	Rozdzielenie majątku państwa i króla.
1590	Polska	Opracowanie budżetu obejmującego całość dochodów i wydatków państwowych.
1781	Francja	Opublikowanie po raz pierwszy dochodów i wydatków budżetowych przez ministra skarbu J. Neckera (do tej pory dokumenty budżetowe były tajne).
1791	Polska	Konstytucja 3 Maja reguluje w sposób pełny sprawy budżetu państwa, Sejm ma prawo zatwierdzania dochodów i wydatków na każdy następny rok.
1957	EWG	Powstanie budżetu ponadnarodowego na mocy traktatu rzymskiego.
1985	USA	Przyjęcie przez Kongres ustawy o zrównoważeniu budżetu oraz parlamentarnej kontroli deficytu budżetowego.
1992	Unia Europejska	Traktat z Maastricht uzgadniający elementy fiskalne: limitowanie poziomu deficytu budżetowego w stosunku do PKB, limitowanie poziomu długu publicznego w stosunku do PKB.
1997	Polska	Przyjęcie konstytucyjnego zakazu finansowania deficytu budżetowego przez bank centralny, przyjęcie zasady ograniczenia długu publicznego do wysokości 60 % PKB.

Najistotniejszym problemem budżetów jest deficyt.

Jest on przyczyną negatywnych skutków dla gospodarki, takich jak:

- wzrost inflacji,

- wypychanie coraz większej ilości zasobów poza sektor prywatny (najbardziej efektywny, zatem będący podstawą dobrobytu).

- wzrost stopy procentowej na rynkach finansowych w związku ze zgłaszanym przez państwo popytem na pieniądz potrzebnym do sfinansowania deficytu i obsługi długu publicznego.

- stały wzrost długu publicznego na skutek kumulacji deficytu budżetowego oraz konieczności ponoszenia coraz wyższych kosztów obsługi długu.

- przerzucanie deficytu budżetowego na przyszłe pokolenia.

Funkcje budżetu państwa:

1. Funkcja redystrybucyjna - rozdzielcza: budżet jest narzędziem redystrybucji dochodu narodowego, zewnętrznym wyrazem jest gromadzenie dochodów, głównie w postaci podatków, od podmiotów gospodarujących i przeznaczanie ich na rzecz podmiotów, które albo wcale nie osiągają dochodów, albo osiągają je w stopniu nie wystarczającym (oświata, służba zdrowia).

2. Funkcja fiskalna: polega na przejmowaniu przez państwo dochodów.

3. Funkcja alkokacyjna - gromadzenie dochodu narodowego.

4. Funkcja stabilizacyjna - wyrównawcza: pojawiła się w latach trzydziestych ubiegłego wieku z koncepcją interwencjonizmu państwowego, budżet jest narzędziem w celu łagodzenia wahań cyklu koniunkturalnego oraz zapewnienia zrównoważonego wzrostu gospodarczego.

5. Funkcja bodźcowa: pozytywną funkcją budżetu jest stymulacja poprzez stosowane przez państwo ulg i zwolnień w obciążeniach.

6. Funkcja kontrolna.

7. Funkcja koordynacyjna.

8. Funkcja kredytowa: sprowadza się do ustalenia czy państwo ma zdolność kredytową, zdolności nie ma państwo o nieuporządkowanym i niezrównoważonym budżecie.

9. Funkcje polityczne: ustrojowa, demokratyczna, prawna.

Zasady budżetowe:

1. Zasada równowagi: wymaga ujęcia w budżecie wszystkich dochodów i wydatków państwa.

2. Zasada zupełności (powszechności).

3. Zasada jedności formalnej: głosi, że wszystkie dochody i wydatki państwa powinny być objęte jednym planem - budżetem.

4. Zasada jedności materialnej: osiągana jest dzięki budowie skonsolidowanego bilansu systemu finansów publicznych, obejmującego budżet centralny i budżet władz terenowych (samorządowe).

5. Zasada szczegółowości (specjalizacji): budżet ma charakter złożony, gdyż dochody i wydatki powinny być ujmowane nie w sumach ogólnych, lecz z dokładnym określeniem źródeł dochodów oraz przeznaczenia wydatków, środki budżetowe powinny być wydatkowane tylko do wysokości ustalonej w budżecie i w określonym czasie.

6. Zasada jawności: głosi konieczność prezentowania budżetu społeczeństwu.

7. Zasada przejrzystości: pozwala na rozpoznanie procesów zachodzących w obszarze budżetu.

8. Zasada realności: postuluje maksymalną precyzję w planowaniu dochodów i wydatków budżetowych.

9. Zasada uprzedniości.

10. Zasada gospodarności: wymaga racjonalnego, oszczędnego wydatkowania środków.

11. Zasada operatywności.

12. Zasada jednoroczności.

13. Zasada polityczności.

Rodzaje dochodów publicznych:

W związku z faktem, iż państwo zaciąga pożyczki celem likwidowania deficytu budżetowego można podzielić dochody państwa na:

- wpływy publiczne - wszystkie środki pieniężne zasilające rachunki władz publicznych (rządowych i samorządowych), wpływy są pojęciem szerszym, niż dochody, albowiem obejmują wpływy o charakterze pożyczek (kredyty z banku centralnego i banków komercyjnych, pożyczki od rządów i banków zagranicznych, wpływy ze sprzedaży weksli (bonów) skarbowych, wpływy ze sprzedaży obligacji).

- dochody publiczne - oznaczają przejęte przez państwo, definitywne, czyli bezzwrotne zasilenia finansowe władz publicznych. Źródłem tych dochodów są dochody innych podmiotów. Wśród dochodów można wyróżnić: daniny publiczne (podatek, akcyza, cło), dochody publiczne z tytułu majątku i praw majątkowych (rezultat angażowania się państwa w przedsięwzięcia gospodarcze, prawa do majątku), pozostałe dochody (opłaty, składki na ubezpieczenia społeczne, zdrowotne etc.).

Podatek: to pieniężne, przymusowe, ogólne, nieodpłatne i bezzwrotne świadczenie na rzecz państwa lub innych związków publicznoprawnych (samorządów).

Ze względu na kryterium przedmiotowe podatki dzieli się na kategorie:

- podatki majątkowe i podatki od praw majątkowych

- podatki od przychodów

- podatki od dochodów

- podatki od wydatków (akcyza)

Ze względu na ciężar podatkowy i podatnika rozróżniamy:

- podatki bezpośrednie (istnieje zależność między płaconym podatkiem a podatnikiem, podatki od dochodów i przychodów)

- podatki pośrednie (obciążają podatnika w sposób nie pozostający w związku z sytuacją dochodową lub majątkową podatnika, np. podatki od sprzedaży - akcyza, podatki od przychodów).

Technika opodatkowania służy do obliczenia i ściągnięcia należności podatkowej. Jej elementami są:

- podmiot opodatkowania - każda osoba na której ciąży obowiązek podatkowy (może to być podmiot czynny, np. państwo, które ściąga podatek, podmiot bierny - osoba prawna lub fizyczna).

- przedmiot podatku - rzecz lub zdarzenie, które wywołuje obowiązek podatkowy

- podstawa opodatkowania - przedmiot opodatkowania określony wartościowo

- stawka podatkowa - relacja kwoty podatku do podstawy opodatkowania, stawki podatkowe występują w dwóch rodzajach: stawki kwotowe i procentowe.

Stawki kwotowe określają bezpośrednią wielkość podatku należnego władzom publicznym, stawki procentowe określają, jaka część podstawy opodatkowania stanowi zobowiązanie podatkowe.

Stawki procentowe występują w dwóch rodzajach: stawki stałe (wysokość podatku rośnie w takim samym tempie, jak podstawa opodatkowania), stawki zmienne (wysokość podatku zmienia się wraz ze zmianą wysokości opodatkowania). W ramach stawek zmiennych można wyróżnić z kolei: stawki progresywne (podatek rośnie szybciej, niż podstawa opodatkowania), regresywne (stawka podatku maleje wraz ze wzrostem podstawy opodatkowania), degresywne (stawka rośnie szybciej, tak jak stawka progresywna, ale tylko do pewnego pułapu).

- skala podatkowa - informuje o tym, jaką skalę należy zastosować do podstawy opodatkowania.

- zwolnienia, ulgi i zwyżki podatkowe - wbudowane w dany podatek jako obowiązujące wszystkie podmioty, które spełniają określone ustawą warunki, są ważnym instrumentem polityki fiskalnej państwa, gdyż wywołują określone reakcje konsumentów.

Granice opodatkowania

Przekroczenie granicy opodatkowania oznacza, że ciężary podatkowe nałożone na podmioty są tak duże, że zmuszone są one do ograniczania działalności (albo jej zaniechania). Sytuacja taka występuje najczęściej w przypadku podatków progresywnych, przy których tempo przyrostu podatku jest wyższe niż tempo przyrostu dochodu.

Zjawisko to pokazuje krzywa Laffer'a.

Dochody z tytułu

podatków

0 20 40 100 stawka podatkowa %

Przy niskich skalach progresji podatkowej dochody państwa rosną szybko, niewielki ciężar podatkowy powoduje wzrost aktywności gospodarczej - w konsekwencji wzrost dochodów do opodatkowania.

W miarę podnoszenia stawki podatkowej dochody jeszcze rosną, ale przyrosty są mniejsze (odcinek LK oraz KH).

W punkcie H następuje przesilenie.

Deficyt budżetowy: przewaga wydatków budżetowych nad wpływami.

Ekonomiczne rodzaje deficytu budżetowego:

- deficyt rzeczywisty - faktyczna różnica między wydatkami i dochodami w danym roku budżetowym.

- deficyt strukturalny - wielkość hipotetyczna, powstająca w warunkach, gdy dochody i wydatki państwa są realizowane przy pełnym wykorzystaniu zdolności wytwórczych gospodarki.

- deficyt cykliczny - jest rezultatem cyklu koniunkturalnego, wpływającego na wielkość dochodów i wydatków państwa.

Przyjęcie polityki gospodarczej Keynesa (od roku 1936) kształtowało poglądy na gospodarkę w krajach całego świata.

Przykładowo: w USA w latach 1933 - 1998 deficyt budżetowy występował aż 58 razy, tylko 8 razy budżet federalny zamknął się nadwyżką.

Na podstawie obserwacji deficytów budżetowych można wnioskować:

- deficyt i jego wielkość nie może być wyłączną podstawą do korygowania polityki fiskalnej i gospodarczej państwa, jest bowiem kształtowany przez kilka czynników.

- w okresie recesji gospodarczej na ogół rośnie deficyt budżetowy, w czasie wzrostu maleje.

- przy wysokim deficycie budżetowym niezbędne może okazać się obniżenie stopy podatkowej, co w krótkim okresie jeszcze bardziej powiększa deficyt, w długim jednak poprawia stan gospodarki.

Dług publiczny:

Jest to finansowe zobowiązanie władz publicznych (państwowych i samorządowych) z tytułu zaciągniętych pożyczek.

Przyczynami powstawania długu może być:

- zaciąganie pożyczek oraz kredytów (na pokrycie deficytu budżetowego)

- emisja papierów wartościowych

- nieregulowanie przez sektor publiczny wymaganych zobowiązań

Przyczyny powstawania długu publicznego:

- utrzymujący się deficyt budżetowy

- okresy wzmożonych kryzysów gospodarczych i politycznych, wojen

- realizowana świadomie polityka gospodarcza, która zakłada utrzymywanie deficytu i długu publicznego, jako skutków interwencjonizmu państwowego

- osiąganie bieżących celów politycznych rządzących elit, które nie decydują się na podnoszenie podatków, ani cięcie wydatków publicznych

Tabela: Dług publiczny jako % PKB

Kraj	1975	1985	1992	1995	1996	1997	1998
USA	40	50	62	63	64	64	65
Niemcy	24	43	46	62	65	66	66
Japonia	22	67	64	80	86	91	93
Kanada	43	64	87	100	100	97	94

Źródło: OECD.

Metody finansowania długu publicznego:

- za pomocą kredytu bankowego (w Polsce zapis konstytucyjny z 1997 roku zabrania finansowania długu przez NBP)

- emisję weksli (bonów skarbowych) - krótkoterminowych papierów wartościowych o dużych nominałach

- emisję obligacji skarbowych

Tablica: Realizacja kryteriów z Maastricht przez 15 - tkę Unii Europejskiej.

Kraj	Indeks cen konsumpcyjnych			Deficyt sektora finansów publicznych jako % PKB			Dług publiczny jako % PKB			Długookresowa stopa procentowa
	1995	1996	1997	1995	1996	1997	1995	1996	1997	1996
Austria	2,2	2,1	1,9	6,2	4,5	3,0	69,4	72,3	73,8	6,4
Belgia	1,5	2,0	2,0	4,1	3,2	3,0	133,5	132,3	129,6	6,6
Dania	2,1	1,6	1,9	1,6	1,3	1,0	72,0	70,9	69,5	7,3
Finlandia	1,0	1,0	2,0	5,2	2,9	1,8	59,4	61,6	61,8	7,1
Francja	1,8	2,1	1,6	5,0	4,0	3,0	52,9	56,2	57,3	6,4
Grecja	9,3	8,4	6,6	9,2	7,6	6,0	111,7	108,2	106,2	14,2
Hiszpania	4,7	3,4	3,1	6,9	4,6	3,4	65,7	67,1	67,1	8,9
Holandia	2,0	2,5	2,9	3,8	3,1	2,5	79,0	78,4	77,3	6,3
Irlandia	2,5	2,3	2,5	2,1	2,4	2,3	84,8	78,9	76,3	7,3
Luksemburg	1,9	1,8	2,0	0,4	0,4	0,4	6,3	6,7	6,8	6,6
Niemcy	1,8	1,6	1,7	3,5	4,0	3,0	58,1	60,8	61,9	6,3
Portugalia	4,1	3,3	3,0	5,2	4,0	3,8	71,7	71,3	70,7	8,7
Szwecja	2,5	1,6	2,3	8,1	5,0	3,0	78,7	80,1	78,5	8,1
W. Brytania	2,8	2,7	2,4	5,5	4,4	3,3	47,2	49,5	50,8	7,8
Włochy	5,2	3,9	3,0	7,1	6,7	5,5	124,9	124,3	122,8	9,5

Źródło: World Economic Outlook, 1996.

Rachunki makroekonomiczne

MIERNIKI INFLACJI

INFLACJA - jest to proces ogólnego wzrostu poziomu cen w miarę wpływu czasu, co powoduje utratę wartości pieniądza krajowego tzw. DEPRECJACJA złotówki.

STOPA INFLACJI - jest to procentowa zmiana ogólnego poziomu cen w kolejnych okresach. Ogólny poziom cen określa siłę nabywczą pieniądza, czyli ilość dóbr i usług jakie możemy nabyć za jego jednostkę.

W praktyce do mierzenia ogólnego poziomu cen wykorzystuje się wskaźniki (indeksy) cen oraz deflator PNB/PKB.

Miernik CPI - indeks cen dóbr konsumpcyjnych (WCD - wskaźnik cen dóbr i usług konsumpcyjnych).

Indeks ten określa koszt utrzymania typowej rodziny miejskiej, mierzy bowiem przeciętny poziom cen koszyka dóbr i usług nabywanych regularnie i konsumowanych przez typową rodzinę.

CPI jest średnią ważoną cen dóbr i usług konsumpcyjnych liczoną w stosunku do poziomu w roku bazowym. Inaczej CPI jest stosunkiem kosztów określonych dóbr i usług konsumpcyjnych objętych reprezentatywnym zestawem (koszykiem) w każdym kolejnym roku badania do kosztów tych dóbr w roku bazowym. Ceny są ważone zgodnie z ich znaczeniem w typowym budżecie rodzinnym w latach objętych badaniem.

Miernik PPI - indeks cen dóbr produkcyjnych (wskaźnik cen hurtowych).

PPI jest średnią ważoną cen surowców i półproduktów liczoną w stosunku do poziomu cen w roku bazowym. Zamiast cen faktycznie zapłaconych przez konsumentów, mierzy on ceny pobrane przez producentów na różnych etapach produkcji. PPI obliczany jest przeważnie miesięcznie np. dla produktów rolnych, ponieważ nie ma jednoznacznego sposobu ustalania tego indeksu (miernik stosowany jest rzadko). Ponieważ jednak ceny PPI są zwykle indeksem pilotującym dla cen CPI. Miernik ten stanowi jeden z najczulszych sygnałów ostrzegających o nadchodzącej inflacji.

Deflator cen PNB (przelicznik cen PNB).

Może służyć jako miara wzrostu ogólnego poziomu cen (inflacji) w okresie od roku, z którego pochodzą ceny służące jako podstawa do obliczeń realnego PNB do roku bieżące “t”.

Iloraz nominalnego i realnego PNB mnożymy przez 100 aby uzyskać wskaźnik wyrażony w postaci indeksu, którego wartość w roku bazowym, dla którego realny PNB jest równy nominalnemu PNB, równa się 100.

Przykład :

Obliczyć stopę inflacji w ciągu ostatnich 5 lat.

Załóżmy, że gospodarka wytwarza tylko dwa dobra i nie wymaga importu :

(2003 rok) chleb 50 bochenków w cenie 2 PLN = 100 ,-

ser 10 jednostek w cenie 30 PLN = 300 ,-

-------------

400 ,- (n-PNB w 2003 r.)

_____________________________________________________________________

(2004 rok) chleb 60 bochenków w cenie 3 PLN = 180 ,-

ser 20 jednostek w cenie 40 PLN = 800 ,-

-------------

980 ,- (n-PNB w 2004 r.)

Ile wynosi realny PNB w 2004 roku?

chleb 60 jednostek w cenie 2 PLN = 120 ,-

ser 20 jednostek w cenie 30 PLN = 600 ,-

-------------

720 ,- (r-PNB w 2004 r.)

STOPA INFLACJI : 36%

Analogicznie dla PKB.

Różnice między deflatorem cen PNB a CPI

1. Deflator cen PNB mierzy ceny szerokiej grupy towarów i usług natomiast CPI opiera się na koszyku dóbr konsumowanych przez miejskich konsumentów.

2. CPI mierzy koszt koszyka towarów z roku na rok tych samych; w przypadku deflatora cen PNB występują różnice w zależności od tego, co w danym roku wyprodukuje (wytworzy) gospodarka.

3. CPI w przeciwieństwie do deflatora cen PNB uwzględnia ceny towarów importowanych.

Mierniki bezrobocia

Bezrobocie - jest to stan gospodarki, w którym liczba miejsc pracy jest mniejsza niż liczba osób poszukujących pracy.

Stopa bezrobocia - stosunek liczby ludzi uznanych za bezrobotnych do liczby uznanych za wchodzących w skład siły roboczej wyrażony w procentach.

Zasoby siły roboczej - składają się ze wszystkich osób w wieku 16 lat i więcej (tzn. dorosłych), które są skłonne i zdolne do pracy i które są liczone albo jako bezrobotne, albo jako zatrudnione. Nie obejmują między innymi osób poniżej 16 lat, uczniów i studentów trybu dziennego, osób prowadzących gospodarstwa domowe, osób niezdolnych do pracy, emerytów, wolnotariuszy, osób pracujących mniej niż 15h/tyg w gospodarstwie rodzinnym.

Naturalna stopa bezrobocia - oznacza stan pełnego zatrudnienia tzn. w gospodarce występuje tylko bezrobocie frykcyjne. Mieści się w granicach 4-6 %.

(Ci co zwolnili się i szukają pracy)

Rozmiary bezrobocia [U], określone są przez wielkość zasobów siły roboczej [R] oraz wielkość zatrudnienia [L].

U = R - L

Zasoby siły roboczej [R] zależą od współczynnika aktywności zawodowej [a] oraz liczby osób w wieku produkcyjnym [L_p].

R = a ^. L_p

Współczynnik aktywności zawodowej [a] jest relacją zasobów siły roboczej [R] do liczby osób w wieku produkcyjnym [L_p].

STOPA BEZROBOCIA.

Makroekonomicznym kosztem bezrobocia jest strata w postaci nie wytworzonych dóbr i usług. Mierzy się ją przy pomocy luki PNB (różnica między p-PNB a r-PNB; między potencjalnym a realnym PNB, czyli między poziomem PNB możliwym do uzyskania przy pełnym zatrudnieniu a PNB rzeczywiście osiągniętym w warunkach bezrobocia). Dla ustalenia rozmiarów luki PNB wykorzystuje się prawo Okuna.

Prawo Arthura Okuna

Każdy procent o jaki stopa bezrobocia przewyższa naturalną stopę bezrobocia pomniejsza PNB o ok. 3 %. (Prawo Okuna dotyczy w największym stopniu okresu recesji gospodarczej, stosunek procentowy zmniejszenia produktu do wzrostu stopy bezrobocia ma się w przybliżeniu jak 3:1 (czyli wzrost bezrobocia o 1 % daje zmniejszenie produktu o 3 % (powyżej naturalnej stopy bezrobocia).

np. jeżeli bezrobocie wynosi 8 % tj. o 2 punkty przekracza naturalną stopę bezrobocia; luka PNB wynosi - 6 %.

Temat: Pieniądz i bank centralny

Pieniądz

Ewolucja form pieniądza

„fiat money” = pieniądz papierowy - pieniądz pozbawiony samoistnej wartości

Definicja pieniądza

Funkcjonalne i statystyczne definicje pieniądza

Funkcjonalne definicje pieniądza

Akcentują usługi świadczone przez pieniądz: „Money is what money does.”

(A) Funkcja miernika wartości: ceny dóbr wyrażane są za pomocą pieniądza

⇒ Problem ilości relacji wymiennych i cen:

n(n-1)/2 → n

Pieniądz jest podstawą informacyjną gospodarki, obniża koszty transakcyjne.

(B) Funkcja środka transakcji (cyrkulacji, wymiany, płatniczego): pieniądz pośredniczy w wymianie ułatwiając ją

⇒ Problem podwójnej zgodności potrzeb

(C) Funkcja środka tezauryzacji (oszczędzania): pieniądz pozwala na odkładanie (akumulację) siły nabywczej.

Statystyczne (empiryczne, ilościowe) definicje pieniądza

⇒ Utożsamienie definicji pieniądza z miernikiem jego ilości (stanem), a więc z „podażą” pieniądza, tj. z jego zasobem w rękach prywatnych podmiotów niebankowych

pieniądz = suma arytmetyczna uznanych za pieniądz pozycji pasywów skonsolidowanego bilansu systemu bankowego

• sumowanie = agregacja ⇒ agregat pieniężny

(A) Konwencja międzynarodowa: agregaty pieniężne M1, M2, M3

Tabela: Struktura agregatów pieniężnych dolara amerykańskiego i euro (w procentach)

		USD	EUR
1.	Gotówka w obiegu (G)	8,0	5,9
2.	Depozyty a vista (D)	13,9	36,0
3.	M1 (1+2)	21,9	41,9
4.	M2	77,8	85,7
5.	M3	100,0	100,0

Uwaga: Dane dla USD dotyczą stanu na koniec 1996 r. Dane dla EUR odnoszą się do stanu na koniec 2002 r.

Źródło: Board of Governors of the Federal Reserve System oraz European Central Bank.

M4, M5 - Bank Anglii

M0 - baza monetarna (pieniądz rezerwowy, pieniądz banku centralnego)

[M0 = G (z kasami banków) + R]

(B) Ważone agregaty pieniężne: indeksy Divisia

⇒ problem: czy prosta suma arytmetyczna wybranych pozycji pasywów skonsolidowanego bilansu systemu bankowego prawidłowo odzwierciedla występującą w gospodarce płynność (pieniądz w funkcji środka transakcji)?

• nie można w sposób prosty dodawać do siebie składowych, które nie są idealnymi substytutami

• agregacja metodą Divisia uwzględnia odmienny stopień płynności i związany z nią tzw. koszt użytkowania (user cost) różnych składowych agregatów pieniężnych

• Np.: ID = M1 + 0,6 wkłady terminowe + 0,3 wkłady oszczędnościowe

(C) Praktyka NBP

⇒ Od roku 2002 NBP zestawia agregaty pieniężne zgodnie z metodyką EBC (M1, M2, M3)

Tabela: Struktura obiegu pieniądza w Polsce w końcu marca 2002 r.

Agregaty pieniężne i ich składniki		mld zł	Proc.
1.	Gotówka w obiegu (poza kasami banków)	38,8	12,1
2.	Depozyty bieżące	76,0	23,8
1+2	= M1	114,8	35,9
3.	Depozyty z terminem pierwotnym do 2 lat	204,2	63,9
4.	Depozyty z terminem wypowiedzenia do 3 miesięcy	0,02	0,006
M1+3+4	= M2	319,0	99,8
5.	Operacje z przyrzeczeniem odkupu	0,1	0,03
6.	Bankowe dłużne papiery wartościowe z terminem pierwotnym do 2 lat	0,3	0,09
M2+5+6	= M3	319,4	100,0

Uwaga: liczby mogą się nie sumować ze względu na zaokrąglenia.

Źródło: dane NBP.

⇒ Biuletyn Informacyjny

⇒ http://www.nbp.pl/statystyka

⇒ Zgodnie z metodyką EBC w agregatach pieniężnych:

a. uwzględnia się:

• depozyty (i papiery dłużne) z terminem pierwotnym do 2 lat włącznie,

• depozyty (i ww. papiery) w rękach:

⋅ gospodarstw domowych,

⋅ niemonetarnych (niebankowych) instytucji finansowych,

⋅ przedsiębiorstw,

⋅ instytucji niekomercyjnych działających na rzecz gospodarstw dom.,

⋅ instytucji samorządowych oraz

⋅ funduszy ubezpieczeń społecznych;

b. nie uwzględnia się:

• depozytów (i papierów dłużnych) z terminem pierwotnym powyżej 2 lat,

• depozytów „instytucji rządowych szczebla centralnego”.

⇒ Baza monetarna (pieniądz banku centralnego, M0)

Tabela: Agregat M0 wg NBP w końcu marca 2002

Wyszczególnienie		mld zł	proc.
1.	Gotówka w obiegu (z kasami banków)	43,1	74,3
2.	Rachunki banków w banku centralnym	14,9	25,7
1+2	= M0	58,0	100,0

Źródło: dane NBP.

Pieniądz - jego cena i wartość

Cena pieniądza

⇒ wewnętrzna: stopa procentowa

• wypożyczenie!

⇒ zewnętrzna: kurs walutowy

• kupno/sprzedaż!

Wartość pieniądza

⇒ wartość pieniądza = siła nabywcza (kupna) pieniądza

P - ogólny poziom cen

1/P - siła nabywcza pieniądza

⇒ inflacja i deflacja

• Inflacja: Zjawisko trwałego wzrostu ogólnego poziomu cen, a więc spadku siły nabywczej pieniądza.

Stopa inflacji (deflacji):

• Deflacja: Zjawisko trwałego spadku ogólnego poziomu cen, a więc wzrostu siły nabywczej pieniądza.

Banki centralne: funkcje, cele, niezależność

Geneza banków centralnych (emisyjnych)

⇒ Ekonomiczna potrzeba scentralizowania kontroli nad kreacją pieniądza (XIX w.: rozwój kredytowej emisji pieniądza, pojawienie się pieniądza depozytowego; kontekst powstawania państw narodowych)

• K. Wicksell: tendencja do inflacyjnych i deflacyjnych procesów kumulacyjnych w „czystym modelu kredytowym”

⇒ Powstawanie banków centralnych:

(1) Ewolucyjne, z banków komercyjnych: Bank Szwecji (1657/1668), Bank Anglii (1694), Bank Portugalii (1846), Bank Hiszpanii (1874).

(2) Kreatywne decyzje władz państwowych: Bank Francji (1800), System Rezerwy Federalnej (1913), Bundesbank (1957),

NBP (1945), Europejski Bank Centralny (1998).

Funkcje banków centralnych

⇒ Historyczna ewolucja funkcji banku centralnego

⇒ 3 podstawowe funkcje: emisyjna, banku banków, banku państwa

(1) emisyjna

→ historycznie: monopol na emisję pieniądza gotówkowego

→ współcześnie: monopol na kreację bazy monetarnej + prowadzenie polityki pieniężnej

(2) banku banków

• Banki komercyjne są klientami banku centralnego ⇒ posiadają w nim swoje rachunki:

→ mechanizm ostatecznego rozliczenia między bankami

→ instrumenty polityki pieniężnej

→ bank centralny jako pożyczkodawca ostatniej instancji

(3) banku państwa

→ obsługa rządu (budżetu centralnego): rachunek budżetu w banku centralnym, zarządzanie długiem publicznym (przeszłość: bezpośrednie kredytowanie budżetu)

→ zarządzanie rezerwami zagranicznymi

(4) funkcja nadzoru bankowego

→ dopuszczanie do działalności bankowej (licencjonowanie)

→ nadzór nad bieżącym funkcjonowaniem systemu bankowego

Pieniądz i polityka banku centralnego jako dobra publiczne

⇒ pieniądz posiada cechy dobra publicznego, gdyż z jego usług korzysta na raz (równolegle) wiele podmiotów gospodarujących

⇒ 3 cechy „czystego” dobra publicznego:

(1) niekonkurencyjność

(2) nieodmawialność

(3) niewykluczalność

⇒ cechy dobra publicznego a pieniądz jako miernik wartości i środek transakcji

⇒ stabilny pieniądz, tj. taki, który nie zmienia zbyt gwałtownie swojej wartości, lepiej pełni swoje funkcje ⇒ jest lepszym dobrem publicznym

⇒ podmioty (instytucje) prywatne nie sprawdzają się w dostarczaniu dóbr publicznych, lepiej to robią podmioty nieprywatne (państwowe) ⇒ współczesne banki centralne są instytucjami państwowymi (publicznymi)

• banki centralne są instytucjami „na przecięciu” rynkowego i publicznego systemu finansowego: współczesny pieniądz powstaje w wyniku interakcji banku centralnego (instytucja państwowa) i banków prywatnych (instytucji rynkowych)

Cele banku centralnego

⇒ Stabilność pieniądza kredytowego - dwa aspekty:

(1) makroekonomiczny: inflacja, deflacja

(2) mikroekonomiczny: płynność i wypłacalność banków

• niestabilność systemu bankowego może się przerodzić w problem makroekonomiczny!

⇒ Cele działalności banku centralnego:

(1) polityka pieniężna: inflacja, deflacja, wzrost gospodarczy

• optymalny poziom inflacji?

(2) działalność nadzorcza (regulacyjna): stabilność systemu

2.5. Niezależność banku centralnego

Istota problemu

⇒ Doświadczenie historyczne: Aby bank centralny prawidłowo realizował swoje cele powinien być instytucją publiczną, jednak niezależną od innych podmiotów władz publicznych (rządu, parlamentu).

• Konieczność uniezależnienia banku centralnego od cyklu wyborczego (politycznego).

• Polityka pieniężna powinna być wiarygodna - bank centralny powinien mieć dobrą reputację.

niezależność banku centralnego ⇒ poprawa reputacji i wzrost wiarygodności ⇒ większy wpływ na oczekiwania podmiotów ⇒ większa skuteczność i mniejsze koszty polityki pieniężnej

⇒ Bank centralny jest swoistym „agentem” władz państwowych (a w ostateczności - społeczeństwa), które pełnią w stosunku do niego rolę „pryncypała”.

• Delegacja uprawnień ⇒ możliwość konfliktów z rządem

(parlamentem) w krótkim i średnim horyzoncie czasowym

Wymiary niezależności banku centralnego

(1) Autonomia osobista prezesa (zarządu, decydentów)

(2) Autonomia funkcjonalna (niezależność w sferze podejmowania decyzji)

1. niezależność dotycząca ustalania celu polityki pieniężnej (goal independence)

2. niezależność w dziedzinie wykorzystywania instrumentów polityki pieniężnej (dokonywanie zmian stóp procentowych) (instrument independence)

(3) Autonomia finansowa (niezależność prowadzenia własnej

gospodarki finansowej, kontrola własnego budżetu)

Ale:

1. Odpowiedzialność (accountability) banku centralnego

(ii) Przejrzystość (transparency) podejmowania decyzji w banku

centralnym - zagadnienie komunikacji z tzw. publicznością

Temat: Procesy pieniężne w gospodarce otwartej

1. Wprowadzenie

⇒ pojęcie „gospodarki otwartej”:

1. obroty handlu zagranicznego:

Y = C + I + G + (X - Z)

(ii) wymienialność pieniądza

(iii) przepływy kapitałowe

⇒ kurs walutowy: „zewnętrzna” cena pieniądza (cena zakupu)

• stopa procentowa - „wewnętrzna” cena wypożyczenia pieniądza

2. Kurs walutowy

2.1. Pojęcie i niektóre rodzaje kursów walutowych

(A) Przypomnienie:

Kurs walutowy (wymienny, dewizowy) jest to cena jednej waluty

wyrażona w jednostkach innej (drugiej) waluty.

Kurs walutowy = relacja wymienna (exchange rate)

Konwencja europejska: cena waluty zagranicznej wyrażona w

jednostkach waluty krajowej

S = waluta krajowa/waluta zagraniczna

S↓ - aprecjacja (wzrost wartości) waluty krajowej (deprecjacja w. zagranicznej)

S↑ - deprecjacja (spadek wartości) waluty krajowej (aprecjacja w. zagranicznej)

⇒ pojęcie „dewizy”

Dewizy: płynne zagraniczne należności pieniężne.

Współcześnie: głównie depozyty zagraniczne banków złożone na rachunkach u ich zagranicznych korespondentów. Także: weksle, przekazy bankowe, czeki (dają prawo dysponowania sumą należności zagranicznej banku) itp.

(B) Kursy bieżące a kursy terminowe

Kurs bieżący (natychmiastowy, kasowy, spot) - dotyczy transakcji, w których dostawa walut następuje bezpośrednio (tzn. zazwyczaj w terminie do dwóch dni roboczych) po zawarciu transakcji.

Kurs terminowy (forward) - dostawa walut ma miejsce po upływie określonego czasu (zazwyczaj 30, 90 i 180 dni) od chwili zawarcia transakcji.

Efektywny (wielostronny) kurs walutowy jest to przeciętny kurs waluty danego kraju uwzględniający strukturę płatności zagranicznych tego kraju.

(D) Kurs nominalny a kurs realny

Kurs nominalny (S): relacja wymienna bieżących jednostek pieniężnych

Kurs realny (Q):

- w ujęciu statycznym:

Q = S• (P_Z/P_K)

gdzie:

P_Z - ogólny poziom cen zagranicą („reszty świata”, głównych partnerów handlowych rozpatrywanego kraju)

P_K - ogólny poziom cen krajowych

- w ujęciu dynamicznym:

q = s + (π_Z - π_K)

gdzie:

q, s, π - stopy zmian Q, S, P (stopa inflacji)

⇒ Interpretacja zmian kursu realnego:

I. S = const. ⇒ s = 0 (np. zł w 1990 i części 1991 r.)

1. π_Z > π_K ⇒ +q ⇒ Q↑ (deprecjacja realnego kursu waluty krajowej)

2. π_K > π_Z ⇒ -q ⇒ Q↓ (aprecjacja realnego kursu waluty krajowej)

II. Jednokierunkowe zmiany S i Q

(Jeśli występuje deprecjacja nominalnego kursu waluty krajowej oraz przewaga inflacji zagranicznej nad krajową, wówczas realny kurs waluty krajowej ulega deprecjacji.)

[ → Odwrotny przypadek: oddziaływanie dwóch sił aprecjacyjnych]

(Jeśli stopa deprecjacji nominalnego kursu waluty krajowej jest większa niż przewaga inflacji krajowej nad zagraniczną, wówczas realny kurs waluty krajowej ulega deprecjacji.)

(Jeśli przewaga inflacji krajowej nad zagraniczną jest większa niż stopa deprecjacji nominalnego kursu waluty krajowej, wówczas następuje aprecjacja realnego kursu walutowego. Zmiany kursu nominalnego i realnego mogą być różnokierunkowe!)

Główne teorie kursów walutowych

⇒ jakie czynniki wyznaczają poziom kursów walutowych?

Kurs walutowy w długim okresie: teoria równowagi (parytetu) siły nabywczej (PPP - Purchasing Power Parity)

(i) Teza: relacja wymienna pomiędzy walutami dwóch krajów jest określona przez stosunek siły nabywczej, jaką posiadają waluty tych krajów.

(ii) Siła nabywcza waluty w porównaniu z inną wynika z różnic w poziomach cen krajowych.

(iii) Różnice w poziomach cen wynikają z różnic w ilości pieniądza w obiegu.

S = P_K/P_Z

• Jest to tzw. absolutna (mocna) wersja teorii PPP: kurs jest czynnikiem zrównującym ogólne poziomy cen w kraju i zagranicą.

P_K = S•P_Z

• Względna (relatywna, słaba) wersja teorii PPP:

Dopuszcza się, że Q ≠ 1, ale nadal Q = const., a więc q = 0:

s = π_K − π_Z

Ujęcie dynamiczne teorii PPP:

→ przewaga inflacji krajowej nad inflacją zagraniczną (π_K > π_Z) powoduje deprecjację waluty krajowej

→ π_Z > π_K prowadzi do aprecjacji waluty krajowej

⇒ Krytyka teorii PPP:

→ badania empiryczne pokazują, że teoria PPP nie jest widoczna w krótkich okresach, w szczególności w sytuacji niskiej inflacji!

Pomija ona wiele czynników, które wypaczają formułowane przez nią zależności (mechanizm arbitrażu międzynarodowego jest niedoskonały; występują koszty transakcyjne, oddziaływanie przepływów kapitałowych na poziom kursu jest pomijane).

→ jednak w dłuższym okresie, zwłaszcza w krajach o wysokiej inflacji, teoria PPP wyznacza prawidłowo kierunki zmian kursowych

• Efekt Balassy-Samuelsona (1964): zarys modelu

→ najważniejsza teoria tłumacząca trwałe odchylenia od teorii PPP

gospodarka składa się z dwóch sektorów: wymiennego (produkującego dobra podlegające wymianie międzynarodowej) i niewymiennego (wytwarzającego dobra nie uczestniczące w wymianie międzynarodowej)

• dobra wymienne (T - Tradables) - zachodzi „prawo jednej ceny”

• dobra niewymienne (NT - Non-Tradables) - ceny kształtują się

niezależnie od cen światowych (tj. nie obowiązuje prawo jednej ceny)

→ Kurs realny kraju szybciej rozwijającego się musi aprecjonować w stosunku do walut słabiej rozwijających się partnerów handlowych.

• Polska a strefo euro

• Jak osiągnąć aprecjację realnego kursu? Przez wyższą inflację, czy przez aprecjację kursu nominalnego?

• Model B-S mówi o zmianie kursu równowagi: aprecjacja kursu jest spowodowana i ma pokrycie we wzroście wydajności pracy ⇒ zachowana zostaje równowaga obrotów bieżących bilansu płatniczego

⇒ Indeks Big Mac'a: wykorzystanie „mocnej” wersji teorii PPP do oceny prawidłowości nominalnego (rynkowego) kursu walutowego

(1) kurs „Big Mac-owy”, tj. wynikający z prawa jednej ceny (S = P_K/P_Z)

(2) porównanie z kursem nominalnym (rynkowym, bankowym)

⇒ Teoria PPP akcentuje rolę cen towarów i usług: bezpośrednio nawiązuje do zmian w obrębie handlu zagranicznego (rachunku obrotów bieżących bilansu płatniczego).

Kurs walutowy w krótkim okresie: teorie parytetu stóp procentowych

→ teorie akcentują współzależność stóp procentowych w kraju i zagranicą, nawiązują do zmian w obrębie rachunku kapitałowego bilansu płatniczego

A. Teoria nieubezpieczonego (niezabezpieczonego) parytetu (równowagi) stóp procentowych

(Parytet stopy procentowej bez pokrycia - uncovered interest parity)

• kurs bieżący (S), tj. natychmiastowo zmienny

(i) Teza: w krótkim okresie przepływy kapitałowe determinują poziom kursu walutowego.

→ najważniejszym (i najbardziej zmiennym) czynnikiem kształtującym przepływy kapitałowe, a w efekcie popyt na dewizy oraz ich podaż, jest relacja oczekiwanych stóp zwrotu od instrumentów finansowych wyrażonych w różnych walutach (w tym od depozytów denominowanych w poszczególnych walutach)

(ii) Założenia:

→ pełna międzynarodowa mobilność kapitału - brak ograniczeń przepływów kapitałowych

→ wrażliwość na zmiany stóp procentowych - inwestycje portfelowe

→ inwestorzy porównują oczekiwane stopy zwrotu w odniesieniu do krajowych i zagranicznych instrumentów finansowych

→ efektywność rynku finansowego: ceny aktywów są odbiciem wszystkich dostępnych informacji i ryzyka

→ idealna substytucyjność krajowych i zagranicznych instrumentów finansowych, neutralność uczestników rynku wobec ryzyka ⇒ brak premii za ryzyko

(iii) Warunek nieubezpieczonego (niezabezpieczonego) parytetu stóp procentowych (uncovered interest parity - UIP):

→ równowaga przepływów (odpływów i dopływów) kapitałowych pomiędzy gospodarką i resztą świata zostanie zachowana tylko wtedy, gdy różnice w oczekiwanych poziomach stóp procentowych są niwelowane przez oczekiwane zmiany kursów walutowych

→ w przypadku oczekiwania wyższych krajowych stóp procentowych niż stopy za granicą, równowaga na rynku walutowym będzie zachowana tylko wówczas, gdy stopa oczekiwanej deprecjacji waluty krajowej będzie równa różnicy stóp procentowych

→ w przypadku oczekiwanych wyższych stóp za granicą niż w kraju tylko aprecjacja waluty krajowej równa ich różnicy doprowadzi do wyrównania oczekiwanych stóp zwrotu i zapewni równowagę na rynku walutowym

(iv) Uwagi:

⇒ warunek parytetu stóp procentowych mówi o przesłankach, jakie muszą być spełnione przez kurs walutowy, aby na rynku walutowym występowała tendencja do równowagi przepływów kapitałowych

Czyli: tam, gdzie niższe stopy, tam waluta powinna aprecjonować, aby zachowana była równowaga na rynku walutowym

⇒ w rzeczywistości instrumenty finansowe nie są substytucyjne, podmioty nie są neutralne wobec ryzyka: występowanie premii za ryzyko

• premia za ryzyko ((market) risk premium) - wskazuje, o ile więcej trzeba zapłacić, aby inwestorzy chcieli nabywać instrumenty obciążone ryzykiem. Ponieważ cechują się oni awersją do ryzyka, stopy zwrotu od instrumentów finansowych rosną wraz ze wzrostem ich ryzyka. I na odwrót.

→ gospodarka zamknięta: premia za ryzyko to różnica między stopą procentową instrumentu obciążonego ryzykiem niewywiązania się przez emitenta ze swoich zobowiązań a instrumentem (o takim samym okresie zapadalności) nie obciążonym tym ryzykiem (zazwyczaj skarbowym papierem wartościowym)

→ gospodarka otwarta:

premia = premia za ryzyko, w praktyce za ryzyko z każdego tytułu (także premia za ryzyko kursowe, ryzyko wypłacalności kraju itp.; międzynarodowa niepewność, stopień awersji do ryzyka u inwestorów zagranicznych)

Aby inwestorzy zagraniczni inwestowali w kraju, muszą oni oczekiwać, że stopy procentowe w tym kraju będą na tyle wysokie, że skompensują rentowność alternatywnej inwestycji za granicą, biorąc równocześnie pod uwagę ewentualną zmianę kursu (premię za ryzyko kursowe) oraz inne rodzaje ryzyka związane z zainwestowaniem w tym kraju.

B. Teoria ubezpieczonego (zabezpieczonego) parytetu stóp procentowych (Warunek równowagi stóp procentowych z pokryciem - covered interest parity)

• współcześnie ponad połowa transakcji na światowych rynkach

walutowych to transakcje terminowe

• kurs terminowy zamiast oczekiwań dotyczących kursu bieżącego ⇒ brak problemu ryzyka kursowego

F_t - kurs terminowy w momencie t (w chwili obecnej)

→ Aby ten warunek mógł być spełniony, F_t musi być trafną prognozą kursu bieżącego równoważącego oczekiwany dysparytet stóp procentowych. Ryzyko trafności prognozy kursowej!

2.3. Systemy (reżimy) kursowe

⇒ System („reżim”) kursowy to reguły (zasady) ustalania kursu walutowego, a więc mechanizm jego stanowienia.

⇒ No single currency regime is right for all countries or at all times.

(J.A. Frankel 1999)

⇒ Najważniejsze rodzaje systemów kursowych (od najbardziej sztywnych do w pełni płynnego):

1. Unia monetarna (Currency union)

• w obiegu znajduje się wspólna waluta (strefa euro) albo waluta innego państwa (Panama, Watykan, Wyspa Man) wprowadzona za zgodą stron

• prawnym środkiem płatniczym jest wspólna waluta (np. euro) albo waluta innego państwa (USD w Panamie, EUR w Watykanie, GBP na Wyspie Man)

• „nieodwracalne usztywnienie kursów walutowych” - kurs jest tak sztywny, że w świadomości społecznej go nie ma

Substytucja walutowa (dolaryzacja, euryzacja)

• dopuszczenie do obiegu w kraju obcej waluty, bez (oficjalnej) zgody emitenta tej waluty

• skala (zakres) substytucji walutowej

→ częściowa: w obiegu wewnętrznym znajduje się waluta krajowa i obca; kurs między nimi może się zmieniać

→ pełna: np. jednostronna euryzacja (dolaryzacja) - brak zgody emitenta na wprowadzenie przez inny kraj jego waluty do obiegu wewnętrznego; konsekwentna euryzacja trwale usztywnia kurs walutowy

3. Zarząd walutą (izba walutowa, rada walutowa) (Currency

board)

• w obiegu znajduje się krajowa waluta powiązana w stałej relacji z inną walutą i w każdej chwili na nią wymienialna; waluta krajowa (baza monetarna!) ma pełne pokrycie w rezerwach zagranicznych; możliwa zmiana relacji wymiennej wobec waluty rezerwowej

• prawnym środkiem płatniczym jest waluta krajowa

• Mauritius (1849); Hong-Kong (1983-), Argentyna (1991-2001), Estonia (1992-), Litwa (1994-), Bułgaria (1997-), Bośnia i Hercegowina (1997-)

• współcześnie wprowadza się w celu złamania inercji inflacyjnej

4. Stały (sztywny) kurs walutowy (`Truly fixed' exchange rate)

• np. Polska (1990 - V 1991); były obszar walutowy franka francuskiego (obecnie euro) w krajach Afryki Środkowej i Zachodniej

• odmiana: stały (sztywny) kurs w stosunku do koszyka walut (Basket peg), np. Polska (V-X 1991)

5. Stały, ale regulowany (dostosowywany) kurs walutowy

(Adjustable peg; `Fixed but adjustable')

• kursy stałe z możliwościami drobnych wahań, co pewien czas

(okazjonalnie) zmieniane

• np. system z Bretton-Woods (1946-1973) (±1% do 1971, ±2,25%) (USD, DEM)

6. Mechanizm pełzającej dewaluacji (Pre-announced crawling-

peg)

• z góry zapowiedziane, częste (codzienne, cotygodniowe) `mini-dewaluacje'

• mechanizm indeksacyjny mający na celu stabilizację kursu realnego (może być jednak wykorzystywany do walki z inflacją)

• np. Polska (X 1991 - V 1995)

7. Strefa (pasmo) kursowe (Target zone or band)

• władze monetarne interweniują na rynku walutowym (forex), gdy kurs rynkowy zbliża się do maksymalnych (podanych do publicznej wiadomości) odchyleń od kursu centralnego

→ np. ERM (1979-1998: ±2,25%, ±15%), ERM2 (1999-: ±15%)

Uwaga: mogą być wyznaczone granice wahań wewnątrz oficjalnego pasma.

→ możliwość tzw. spekulacji stabilizacyjnej

• odmiana: system pełzającego pasma (Pre-announced crawling

band), np. Polska (V 1995- IV 2000)

8. Kurs płynny-kierowany (Managed float, `dirty float')

• władze monetarne interweniują na rynku w celu stabilizowania waluty, ale żadna konkretna wartość kursowa nie jest podana do publicznej wiadomości

9. Kurs płynny (zmienny, elastyczny) (Free (clean) float; pure

floating)

• brak interwencji banku centralnego na rynku walutowym ⇒ zwiększenie autonomii polityki pieniężnej

• właściwości samokorygujące, gdy wiarygodna polityka

• w dużym stopniu teoretyczny przypadek (USA, Szwajcaria,

Wielka Brytania, Australia, Nowa Zelandia, Polska od poł. 1999)

Polityka kursowa w Polsce od roku 1990

⇒ 4 podstawowe okresy:

(1) 1 stycznia 1990 - 13 października 1991: kurs walutowy jako nominalna kotwica antyinflacyjna

• dwa podokresy: 17 maja 1991: wprowadzenie koszyka

walutowego (5 walut); skokowa dewaluacja złotego

(2) od 14 października 1991: system pełzającej dewaluacji

Tabela: Miesięczne wskaźniki dewaluacji złotego w stosunku do koszyka walutowego w latach 1991-1995 (w procentach)

Data wprowadzenia	Wskaźnik
14 października 1991 27 sierpnia 1993 13 września 1994 30 listopada 1994 16 lutego 1995	1,8 1,6 1,5 1,4 1,2

Źródło: dane NBP.

⇒ skokowe dewaluacje złotego: 26 lutego 1992 r., 27 sierpnia 1993 r.

(3) 16 maja 1995: wprowadzenie system pełzającego pasma

• modyfikacja systemu pełzającej dewaluacji:

1. zmiana zasad interwencji przez NBP,

2. rozszerzenie pasma wahań kursowych:

+/- 7%

+/- 10% (od 26 lutego 1998 r.)

+/- 12,5% (od 29 października 1998 r.)

+/- 15% (od 25 marca 1999 r.)

Tabela

Miesięczne wskaźniki dewaluacji złotego w stosunku do koszyka walutowego w latach 1996 -1999 (w procentach)

Data wprowadzenia	Wskaźnik
8 stycznia 1996 26 lutego 1998 17 lipca 1998 10 września 1998 25 marca 1999	1,0 0,8 0,65 0,5 0,3

Źródło: dane NBP.

⇒ 1 stycznia 1999 r.: nowy koszyk walutowy: 55% EUR, 45% USD.

(4) 12 kwietnia 2000: system kursu płynnego

• stopień płynności kursu złotego zwiększany od wiosny 1998 r. (VII 1998 zaprzestanie bezpośrednich interwencji; 7 VI 1999 - likwidacja fixingu transakcyjnego)

• przyczyny upłynnienia kursu złotego

• narastające niebezpieczeństwo kryzysu walutowego

Tabela

Relacja deficytu obrotów bieżących do PKB (w %, krocząco w skali roku)

	I kwartał	II kwartał	III kwartał	IV kwartał
1999	4,5	5,8	7,0	7,5
2000	8,1	7,6	7,1	6,1
2001	5,2	5,1	4,2	3,9
2002	4,0	3,6	3,5	3,6

Źródło: dane NBP.

• kurs płynny integralnym elementem strategii BCI

• Średniookresowa strategia polityki pieniężnej na lata 1999-2003 (IX 1998): „... NBP będzie mógł dokonywać interwencji na rynku walutowym, gdy uzna, że wymagają tego względy polityki pieniężnej.”

4. Wymienialność waluty

Pojęcie wymienialności:

możliwość zamiany pieniądza jednego kraju, na uważany za wymienialny pieniądz innego kraju, według jednolitego kursu. (E. Pietrzak)

4.1. Standardy wymienialności

Według zakresu dopuszczalnych ograniczeń dewizowych są to:

a) wymienialność zewnętrzna (external convertibility),

b) wymienialność według art. VIII statutu MFW (IMF convertibility standard),

c) wymienialność całkowita (total convertibility).

Oprócz tego jeszcze:

d) wewnętrzna wymienialność (internal convertibility).

4.2. Ewolucja wymienialności złotego

1.01.1990 - wprowadzenie wewnętrznej wymienialności złotego

połowa 1991 - rozpoczęcie rozszerzania wymienialności złotego na transakcje rachunku kapitałowego BP

1.06.1995 - oficjalne przyjęcie przez Polskę art. VIII MFW

22.11.1996 - przystąpienie Polski do OECD

12.01.1999 - wejście w życie nowej ustawy Prawo dewizowe (z 18.12.1998):

(1) Zapewnienie złotemu zewnętrznej wymienialności.

(2) Obroty bieżące oraz znaczna część transakcji kapitałowych bilansu płatniczego zostały zwolnione od ograniczeń dewizowych.

(3) Krótkoterminowe transakcje kapitałowe (takie, których zapadalność nie przekracza jednego roku) wymagały zezwolenia dewizowego.

(4) Dwupoziomowy system nadzwyczajnych ograniczeń dewizowych w sytuacjach kryzysowych:

(i) możliwość wprowadzenia przez MF w drodze rozporządzenia obowiązku utrzymywania przez rezydentów i/lub nierezydentów nie oprocentowanych depozytów w związku z dokonywanymi transakcjami kapitałowymi innymi niż inwestycje bezpośrednie;

(ii) możliwość wprowadzenia przez RM na 6 miesięcy obowiązkowej odprzedaży dewiz przez eksporterów, reglamentacji dewizowej oraz zniesienia zewnętrznej wymienialności złotego.

1.10.2002: nowa ustawa Prawo dewizowe weszła w życie (z 27.07.2002):

→ zgodność z wymaganiami UE (Acquis communautaire),

→ swoboda przepływów kapitałowych z wyjątkami

dotyczącymi niektórych sektorów gospodarki (np. zakupu ziemi i

innych nieruchomości),

• z państwami UE, Europejskiego Obszaru Gospodarczego i

OECD

→ możliwość wprowadzenia szczególnych ograniczeń w zakresie

obrotu dewizowego w sytuacjach kryzysowych

• po zasięgnięciu opinii RPP do 6 miesięcy

→ złotego nadal nie można zaliczyć do grupy 50-55 walut, które na początku 2003 r. były całkowicie wymienialne lub zbliżone do całkowicie wymienialnych (E. Pietrzak 2003):

• zniesienie restrykcji wobec 7 grup transakcji kapitałami krótkoterminowymi w relacjach z krajami trzecimi,

• całkowite usunięcie ograniczeń wobec zakupów nieruchomości przez nierezydentów,

• zniesienie restrykcji walutowych wszędzie tam, gdzie one występują w relacjach między instytucjami finansowymi Polski i świata zewnętrznego.

Dygresja: Czy Polsce grozi kryzys walutowy?

⇒ Kryzys walutowy a kryzys finansowy i kryzys ekonomiczny.

• kryzys walutowy (kryzys BP, „atak spekulacyjny” - atak przeciw walucie danego kraju) - raptowny spadek rezerw dewizowych banku centralnego wywołany odpływem kapitału, spowodowany tym, że uczestnicy rynku walutowego przewidują dewaluację waluty krajowej (system kursów stałych).

→ gwałtowne załamanie kursu waluty krajowej

• Kryzys finansowy (bankowy) - gwałtowne i głębokie załamanie cen (kursów) instrumentów finansowych; utrata płynności przez instytucje finansowe prowadząca do ich niewypłacalności.

• Kryzys ekonomiczny - głęboki spadek aktywności gospodarczej kraju (załamanie produkcji, wzrost bezrobocia).

⇒ Kryzys walutowy może (ale nie musi!) prowadzić do kryzysów finansowego i ekonomicznego (Czechy 1997-99: trzyletni spadek PKB).

⇒ Dwa podstawowe rodzaje (modele) kryzysów walutowych:

(1) Typu I („pierwszej generacji”): kryzysy wywołane tzw. przyczynami fundamentalnymi (deficytem RB, czynnikami prowadzącymi do tego deficytu, np. deficytem budżetowym, nadmierną akcją kredytową)

• system stałych kursów, interwencje banku centralnego ⇒ gwałtowny spadek rezerw, odejście od kursu stałego (upłynnienie) i silna deprecjacja waluty

(2) Typu II („drugiej generacji”): kryzysy wywołane zachowaniami „stadnymi” inwestorów portfelowych - zjawisko „samospełniającej się przepowiedni (prognozy)”

• zachowania „stadne”: inwestorzy w swoich decyzjach kierują się zachowaniami innych inwestorów, a nie informacjami na temat faktycznego stanu gospodarki („fundamentami”)

• dwie interpretacje:

1. inwestorzy utożsamiają brak płynności kraju z jego niewypłacalnością,

2. na rynkach finansowych występuje silna asymetria informacyjna ⇒ podmioty przywiązują większą wagę do zachowań innych podmiotów niż do faktycznej sytuacji gospodarki.

• kryzysy typu II mają nieoczekiwany charakter (rozwój tendencji makroekonomicznych nie zapowiada jednoznacznie kryzysu)

⇒ Kryzysy walutowe a efekt zarazy (contagion)

⇒ Stan zewnętrznego bezpieczeństwa finansowego Polski

• Struktura transakcji bilansu płatniczego

Tabela: Wskaźniki ostrzegawcze dla Polski, 1999-2003 (w %)

Wskaźnik	1999	2000	2001	2002	2003 Q3
Saldo obrotów bieżących/PKB	-7,6	-6,3	-3,9	-3,6	-2,4^a
Saldo płatności towarowych/PKB	-9,4	-8,4	-6,4	-5,5	-5,0^a
Inwestycje bezpośrednie/saldo obrotów bieżących	55,9	82,2	96,9	54,9	213,0
Obsługa zadłużenia zagranicznego/eksport	39,0	41,7	52,6	47,6	--
Oficjalne aktywa rezerwowe - w miesiącach importu	7,5	8,0	8,0	8,3	6,5

^a W skali rocznej

Uwaga: 1999-2000 na bazie danych w USD, 2001-03 - na bazie danych w EUR.

Źródło: dane NBP i GUS.

• Inne uwarunkowania

(i) Możliwość wprowadzenia szczególnych ograniczeń w zakresie

obrotu dewizowego w sytuacjach kryzysowych.

(ii) System płynnego kursu walutowego w Polsce: NBP nie interweniuje na rynku walutowym.

• Wykrystalizowanie się mechanizmu samokorygującego?

⇒ Czy zatem Polsce grozi kryzys walutowy?

→ Kryzys walutowy w sensie gwałtownego spadku rezerw banku centralnego: nie, pod warunkiem, że NBP nie będzie interweniował na rynku walutowym.

• Deprecjacja waluty krajowej stwarza jednak zagrożenie

inflacyjne!

→ Kryzys walutowy rozumiany jako głęboka i szybka deprecjacja złotego jest możliwy, np. pod wpływem wycofania się inwestorów portfelowych („atak spekulacyjny”).

→ Perspektywy:

• SRB a ożywienie gospodarcze

• Napływ inwestycji zagranicznych

→ FDI (prywatyzacja!)

→ „gra na konwergencję” (convergence play)

• System kursowy ERM 2

→ trafne ustalenie kursu centralnego

→ pasmo wahań: ±2,25% a ±15,0%

• pasmo asymetryczne: +15%, -2,25%?

→ stabilność rynkowego systemu finansowego

→ uwarunkowania fiskalne

5. Polityka pieniężna w małej otwartej gospodarce oraz zagadnienie unii monetarnej i granic obszaru krążenia pieniądza

5.1. Pojęcie małej otwartej gospodarki (MOG)

„..wydarzenia w kraju nie mają wpływu na sytuację finansową zagranicy.” (Burda, Wyplosz 1995: 308)

W szczególności MOG nie mają wpływu na kształtujące się na świecie:

(i) stopy procentowe (r),

(ii) stopy inflacji (π).

⇒ założenie swobody przepływów kapitałowych i ich wysokiej wrażliwości na zmiany i różnice stóp procentowych (tj. na dysparytet stóp procentowych)

Tabela: Rozmiary gospodarek w 2002 r. według PKB, eksportu towarów i usług oraz ludności (w %, świat = 100%)

Kraj	PKB		Eksport	Ludność
		Ceny bieżące			PPP^a
USA	32,6	21,1	12,4	4,7
Unia Europejska	--	19,7	38,8	6,2
Strefa euro	20,7	15,7	31,2	5,0
Niemcy	6,2	4,4	9,1	1,3
Wielka Brytania	--	3,1	5,1	1,0
Japonia	12,5	7,1	5,8	2,1
Kanada	--	2,0	3,8	0,5
Chiny	3,9	12,7	4,6	20,7
Rosja	1,1	2,7	1,5	2,3
Polska	0,6	--	--	--
Świat	100,0	100,0	100,0	100,0

^a Według parytetu siły nabywczej (Purchasing Power Parity)

Źródło: Międzynarodowy Fundusz Walutowy i Bank Światowy.

⇒ MOG a „duża” (otwarta) gospodarka: te same prawidłowości, ale w MOG ostrzej występują

5.2. Polityka pieniężna w MOG

5.2.1. Polityka pieniężna w sytuacji stałych kursów walutowych

⇒ bank centralny nie może prowadzić własnej (niezależnej w sensie ekonomicznym) polityki pieniężnej: musi brać pod uwagę inflację i stopy procentowe, jakie kształtują się na świecie

Dlaczego?

• różne stopy inflacji ⇒ różne poziomy (dysparytet) stóp procentowych ⇒ niekontrolowane ruchy kapitału

• bank centralny zobowiązany jest do kupna/sprzedaży walut obcych po ustalonym kursie ⇒ bank centralny nie kontroluje ΔR i ΔM

ΔM = ΔR + ΔK

⇒ „sterylizacja”: neutralizowanie przez bank centralny wpływu operacji kupna/sprzedaży walut obcych na podaż pieniądza krajowego

→ zakup/sprzedaż papierów wartościowych (operacje otwartego rynku) takiej samej wielkości, jak interwencje banku centralnego na rynku walutowym. Ale w przeciwnym (odwrotnym) kierunku!

→ problem: efektywność operacji sterylizacyjnych!

1. kosztowne,

2. nieskuteczne w dłuższym okresie: np. operacje otwartego rynku nakierowane na neutralizację przyrostu R oznaczają utrzymywanie wysokich stóp procentowych, co przy stałym kursie walutowym wywołuje utrzymywanie się zachwiania warunku parytetu stóp procentowych, powodując dalszy napływ kapitału z zagranicy i wzrost R

⇒ w sytuacji stałych (nominalnie) kursów walutowych dostosowania w gospodarce zachodzą poprzez zmiany realnego kursu walutowego

• por. kursy realne w Polsce w latach 1990-91

→ brak swobody przepływów kapitałowych!

• napływ kapitału wymusza powstanie deficytu SRB:

napływ kapitału ⇒ R↑ ⇒ M↑ ⇒ π↑ ⇒ Q↓ ⇒ SRB < 0

⇒ stały kurs walutowy:

1. nie jest mechanizmem samokorygującym, a więc nie jest instrumentem neutralizującym szoki (zewnętrzne, wewnętrzne) (shock absorber),

2. rodzi ryzyko kryzysu walutowego (ataku spekulacyjnego)

5.2.2. Polityka pieniężna w sytuacji płynnych kursów walutowych

⇒ dzięki płynnemu kursowi bank centralny nie ma problemów z ΔR i z kontrolą M: autonomia polityki pieniężnej (Friedman 1953)

ΔM = ΔR + ΔK

ΔR = 0 ⇒ ΔM = ΔK

⇒ wszelkie dostosowania zachodzą przez zmiany nominalnego (i w efekcie realnego) kursu walutowego

⇒ kursy walutowe (nominalne) wchłaniają szoki zewnętrzne

• wpływ kryzysu rosyjskiego (II poł. 1998) na Polskę: wykres

⇒ kursy płynne oznaczają występowanie bieżącego ryzyka kursowego:

• mogą mieć miejsce bolesne zaburzenia kursowe dla przedsiębiorstw sektora handlu zagranicznego (wzrost kosztów transakcyjnych)

→ możliwość zabezpieczenia (hedging): wzrost kosztów transakcyjnych!

• może następować daleko idąca, choć zazwyczaj krótkookresowa, destabilizacja rynków walutowych i finansowych; możliwość powstania tzw. „bańki” (buble) na rynku walutowym. Ale nie ma warunków dla powstania klasycznego ataku spekulacyjnego!

→ często konieczność płacenia premii za ryzyko: wpływ na wysokość stóp procentowych

⇒ jeśli wiarygodna polityka gospodarcza: możliwość powstania samoregulującego mechanizmu kursowego

Np. Polska 1999-2003

„Niespójny czworokąt” celów polityki gospodarczej

⇒ problem szczególnie widoczny w MOG

W MOG nie można jednocześnie mieć:

(i) pełnej swobody przepływu towarów i usług (swobody w handlu zagranicznym),

(ii) pełnej mobilności przepływów kapitałowych,

(iii) stałego (nie-elastycznego) systemu kursów walutowych oraz

(iv) niezależnej, narodowej polityki stóp procentowych i kontroli podaży pieniądza (autonomicznej polityki pieniężnej).

(T. Padoa-Schioppa (1988: 376))

• „niemożliwa trylogia (niespójna trójca)”: (ii) + (iii) + (iv) - to warunek nieubezpieczonego parytetu stóp procentowych!

⇒ Polska: próba rozwiązania tego dylematu poprzez upłynnienie kursu złotego

⇒ ale: czy polityka pieniężna w MOG może być rzeczywiście całkowicie autonomiczna?

• iluzja większej autonomii? Polityka pieniężna NBP w 1999-2003!

• potrzeba koordynacji międzynarodowej

5.4. Ostateczne zmniejszenie dylematów „niespójnego czworokąta”: unia monetarna

⇒ unia monetarna (walutowa) - porozumienie państw o wykorzystywaniu jednego pieniądza (waluty) i prowadzeniu wspólnej polityki pieniężnej

→ region geograficzny, w obrębie którego rolę powszechnego środka płatniczego odgrywa jedna wspólna waluta, albo kilka walut, których relacje wymienne są utrzymywane na stałym poziomie względem siebie, przy braku jakichkolwiek ograniczeń w wymienialności, a których kursy jednocześnie zgodnie wahają się względem walut innych krajów świata. [Kawai (Palgrave 1992:80)]

• sytuacja całkowitego i nieodwracalnego usztywnienia kursów walutowych pomiędzy krajami wchodzącymi do unii

• rezygnacja z kursu walutowego jako instrumentu polityki gospodarczej (w obrotach z krajami wchodzącymi w skład unii)

• MOG przekształca się w dużą gospodarkę ⇒ wydarzenia za granicą mają ograniczony wpływ na sytuację w unii monetarnej

5.5. Granice obszaru krążenia pieniądza

⇒ czynniki wyznaczające istnienie i obszar unii monetarnej

(1) Państwowa teoria pieniądza (G.F. Knapp, 1905)

• pieniądz jest tworem suwerena (państwa)

→ pieniądz jest wytworem porządku prawnego - powstaje na mocy aktu tworzenia prawa przez państwo

• czynniki polityczne (granice państwa) wyznaczają obszar gospodarczy na którym krąży jeden pieniądz

→ Niemcy XIX w., ZSRR

(2) Teoria optymalnych obszarów walutowych (R. Mundell, 1961)

⇒ Jaki jest optymalny obszar gospodarczy dla krążenia jednej wspólnej waluty (albo kilku, których parytety są nieodwracalnie ustalone)?

⇒ pojęcie optymalnego obszaru walutowego: obszar, w przypadku którego jakakolwiek zmiana jego wielkości spowoduje spadek dobrobytu zamieszkujących go ludzi (H. Grubel, 1970)

→ związek między regionami lub krajami, prowadzący do podniesienia dobrobytu zamieszkującej ludności powyżej poziomu osiągniętego wtedy, gdy każdy z tych regionów lub krajów stanowi odrębny obszar walutowy; wykorzystywanie jednego pieniądza, nie powoduje strat w dobrobycie państw wchodzących w skład tego związku

⇒ problem szoków asymetrycznych i ich neutralizowania

• szoki: nagłe (i z reguły gwałtowne) wydarzenia pochodzące ze sfery gospodarki lub polityki, które mają duży wpływ na kluczowe zmienne makroekonomiczne określające funkcjonowanie systemu ekonomicznego

→ symetryczne i asymetryczne

• wystąpienie szoku symetrycznego dotyka różne gospodarki wchodzące w skład unii monetarnej w sposób równomierny, pozwalając na wykorzystanie tradycyjnych instrumentów polityki makroekonomicznej (sterowania globalnym popytem)

• szok asymetryczny - makroekonomiczne sterowanie globalnym popytem nie może być wykorzystane, ponieważ odmienna jest sytuacja w poszczególnych obszarach unii monetarnej. Ciężar procesów dostosowawczych w ramach unii spada na mechanizm cenowo-kosztowy oraz na zmienne ze sfery realnej gospodarki (przepływ siły roboczej i kapitału, kształtowanie się płac realnych).

→ synchronizacja cykli koniunkturalnych gospodarek tworzących unię monetarną

⇒ ekonomiczne warunki powstania unii monetarnej

(A) Integracja rynku towarowego.

→ rozmiary handlu pomiędzy integrującymi się obszarami gospodarczymi

(B) Integracja rynku finansowego.

→ zakres wymienialności waluty kraju

→ skala obrotów finansowych kraju ubiegającego się o członkostwo w unii monetarnej z potencjalnymi partnerami, w tym stopień mobilności przepływów kapitałowych.

(C) Elastyczność cen i płac.

→ szoki asymetryczne

(D) Integracja rynku czynników produkcji.

→ szoki asymetryczne, mobilność siły roboczej

(E) Koordynacja polityki makroekonomicznej i integracja polityczna.

→ szoki asymetryczne a transfery fiskalne

→ integracja polityczna

Wielookresowe ograniczenie budżetowe.

* Wszystko, co ma jakąkolwiek wartość - ma również cenę. Dotyczy to także pieniądza i dóbr dostarczanych w późniejszym okresie.

Podmioty gospodarujące są zorientowane na przyszłość, ich przewidywania co do przyszłości mogą być prawdziwe lub nieprawdziwe. Z założenia przyjmujemy, że jednostki gospodarujące nie popełniają tych samych błędów w przyszłości - jest to hipoteza racjonalnych oczekiwań.

Hipoteza ta mówi, iż podmioty gospodarujące korzystają ze wszystkich dostępnych informacji, dzięki temu nie dokonują złych dla siebie wyborów.

Inną hipotezą jest hipoteza oczekiwań adaptacyjnych - mówi ona, iż podmioty gospodarujące stopniowo korygują swoje błędy, zatem jeśli jakaś zmienna ekonomiczna jest niedoszacowana w ich wyborach, to po pewnym czasie zostanie skorygowana.

Wielookresowe ograniczenie budżetowe gospodarstwa domowego.

• mikroekonomia zajmowała się odpowiedzią na pytania: „ile”, „po jakiej cenie”?

• makroekonomia odpowiada na pytanie: „kiedy”?

- Efekt Robinsona Cruzoe - podział czasu na „dziś” i „jutro” - podział na dwa okresy.

Możliwości: konsumpcja dziś lub jutro, oszczędzanie na jutro, wymiana dóbr z innymi, autarkia - brak wymiany z resztą świata, wymiana międzyokresowa - Robinson pożycza kilka kokosów, jeśli spodziewa się dużych zbiorów jutro.

Realna stopa procentowa r - jest rekompensatą dla Robinsona za to, że pożycza orzechy kokosowe innym odbiorcom, lub płaci po takiej cenie za orzechy kupione.

Jeśli pożyczy komuś - otrzyma 100 (1 + r)

Aby otrzymać jutro 100 kokosów, musi dziś zaoszczędzić 1/(1+r) kokosów dzisiejszych.

Jest to cena międzyokresowa, czyli cena konsumpcji jutrzejszej, przeliczona na konsumpcję dzisiejszą. Mówi ona, iż dobra jutrzejsze są mniej warte od dóbr dzisiejszych i dlatego realna stopa oprocentowania jest dodatnia. Mierzy ona koszt oczekiwania.

Dyskontowanie - ocenianie dóbr przyszłych w dobrach dzisiejszych.

Przykład: dyskontowanie i ceny obligacji.

Dyskontowanie używane jest do wyceny przyszłych dochodów i wydatków wyrażonych w dzisiejszych środkach. Najczęściej dyskontowanie wykorzystuje się w finansach i bankowości.

• Obligacja dyskontowa - za rok będzie kosztować 100 PLN.

• Jeśli stopa procentowa r = 5 %

• To ile obligacja kosztuje dziś?

Czyli zainwestowana suma pieniędzy M (1 + r) = 100, czyli M (1 + 0,05) = 100, to M = 95,24.

Jeśli będzie to obligacja dwuletnia, to: M (1 + r)² = 100, zatem M = 90,70 PLN.

Przykład konsoli (obligacja, która obiecuje przynosić w nieskończoność stałą kwotę):

M = a/r

M = a/(1+r) + a/(1+r)² + a/(1+r)³ +…+ a/(1+r)ⁿ , zatem cena obligacji jest odwrotnie proporcjonalna do stopy procentowej.

Wyższa stopa procentowa powoduje, że ceny obligacji są niższe.

Zatem:

Linia nachylenia budżetu Robinsona: - (1+r).

W punkcie R Robinson nie dba o przyszłość, pożycza na poczet przyszłych zbiorów - pożycza Y₂/(1+r) kokosów, konsumuje Y₁ + Y₂/(1+r) dzisiaj.

W punkcie D Robinson pożycza innym cały swój obecny majątek, dzięki temu jutro otrzymuje Y₁/(1+r) + Y₂

Nachylenie linii budżetu jest ilorazem 0B/0B = Y₁ + Y₂/(1+r) / Y₁/(1+r) + Y₂ = 1+R

Nachylenie jest ujemne - (1+r) ponieważ linia budżetu jest ujemna.

Majątek i zdyskontowane bieżące wartości

Jeśli Robinson konsumuje w pierwszym okresie ilość C₁, a jego dochód otrzymany wynosi Y₁, to jego oszczędności wynoszą Y₁ - C₁

Jeśli różnica ta jest dodatnia, to Robinson udziela pożyczki.

Jeśli różnica ta jest ujemna, to Robinson zaciąga pożyczkę.

W drugim okresie Robinson konsumuje sumę dochodu + kapitał i odsetki, czyli:

C₂ = Y₂ + (Y₁ - C₁)(1 + r) - jest to wielookresowe równanie budżetowe Robinsona.

Po przekształceniu mamy:

C₁ + C₂/(1+r) = Y₁ + Y₂/(1+r) jest to wyrażenie pokazujące bieżącą zdyskontowaną wartość konsumpcji, czyli suma dzisiejszej i jutrzejszej konsumpcji wyceniona w dobrach dzisiejszych.

Całkowitym zasobem wyjściowym Robisnona jest jego majątek:

Ω = Y₁ + Y₂/(1+r)

Wielookresowe ograniczenie budżetowe firmy i sektora prywatnego.

Przyszły dochód powstaje wskutek odroczenia konsumpcji i zainwestowania kapitału - jest to proces inwestycji lub tworzenia kapitału stałego - umożliwiającego tworzenie przyszłej produkcji.

Firmy decydują się na kumulowanie kapitału jeśli jest to działanie przynoszące zysk w przyszłości. Zyskowność zależy od wyników oczekiwanych w przyszłości.

Decyzje inwestycyjne zależą od ilości produktu, który można wytworzyć za pomocą posiadanych urządzeń (dla Robinsona - liczba kokosów dzięki posadzeniu palmy kokosowej).

Stosunek między nakładem kapitału a produktem przedstawia funkcja produkcji F(K).

Funkcja ta pokazuje prawidłowość: gromadzenie kapitału daje krańcowy - dodatkowy przychód malejący.

Zatem: malejąca krańcowa produktywność polega na tym, że przy danej ilości pracy użytej do obsługi urządzeń, dodatkowe urządzenie jest coraz mniej skuteczne w zwiększaniu wielkości produktu.

Przed producentem stoi dylemat:

Cały kapitał dziś zainwestować w produkcję, zatem jutro otrzyma produkt F(K).

Cały kapitał dziś pożyczyć innym, zatem jutro otrzyma dochód K/(1+r).

Realna stopa procentowa wyraża koszt alternatywny zainwestowanych środków.

Ponieważ istnieje możliwość pożyczenia środków na procent r, inwestycja musi przynieść co najmniej (1+r) zwrotu, aby przedsiębiorstwo się na nią zdecydowało.

Kosztem alternatywnym dla inwestycji produkcyjnej jest prosta 0R. Kosztem jest wyrażenie K(1+r). Dopóki produkt przewyższa koszt, technologia jest wystarczająco produktywna, inwestycja jest opłacalna.

W punkcie R nie ma ekonomicznego zysku i inwestycja pokrywa wyłącznie swój koszt.

Powyżej punktu R inwestycja generuje wyższe koszty, nie jest opłacalna.

Wniosek: zmiana stopy procentowej może spowodować zmianę położenia poziomów inwestycji, przy których inwestycje są opłacalne.

Im wyższa stopa procentowa, tym bardziej punkt R będzie przesuwał się w lewo - zatem inwestycje są coraz mniej opłacalne.

Przychód netto V z inwestycji K stanowi różnica bieżącej wartości jutrzejszego produktu i dzisiejszej inwestycji:

Inwestycje podejmowane będą tylko, gdy mają dodatnią wartość bieżącą: V>0, czyli wtedy, gdy F(K)>K(1+r)

Wielookresowe ograniczenie budżetowe całego sektora prywatnego

Ograniczenie to określa bieżącą wartość konsumpcji C₁+ C₂/(1+r).

Jeśli C₁ = Y₁ - I₁, to bieżąca wartość konsumpcji jest równa majątkowi Ω.

Zatem po przekształceniach:

Ω = Y₁ - I₁ + (Y₂ + F(K)) / (1+r)

czyli po dalszych przekształceniach, przemnożeniu:

Ω = (Y₁ + Y₂/(1+r) ) + (F(K)/(1+r) - I₁ )

majątek całkowity = zasób wyjściowy + przychód netto z inwestycji

Wnioski:

Twierdzenie Franco Modilglianiego - Mertona Millera:

Gospodarstwa domowe są właścicielami firm, zatem firmy mogą wpływać na wartość majątku gospodarstw domowych. (w idealnych warunkach jest bez znaczenia, czy firma korzysta z kredytu czy majątku właściciela).

Gospodarstwa domowe posiadają firmy bezpośrednio (udziały, akcje), lub udzielają pożyczek firmom - w postaci kredytów, zakupu obligacji.

Podobna konkluzja dotyczy oszczędności: przykładowo we Włoszech i Japonii więcej oszczędzają firmy, w Niemczech, Holandii i Wielkiej Brytanii więcej oszczędzają gospodarstwa domowe. (przyczyną jest różnica w opodatkowaniu dywidend i zysków kapitałowych - jeśli zatem zyski kapitałowe i zatrzymane przychody są opodatkowane niżej niż dochód z dywidend, wówczas udziałowcy są w lepszej sytuacji, jeśli firma oszczędza za nich.

Konsumpcja

PROSTA FUNKCJA KONSUMPCJI

Punktem wyjścia w badaniach zachowań konsumpcyjnych jest funkcja konsumpcji którą można zapisać:

c - krańcowa psychologiczna skłonność do konsumpcji

Y - dochód

ODROCZONA FUNKCJA KONSUMPCJI

W praktyce mamy doczynienia z tzw. odroczoną funkcją konsumpcji :

czyli konsumpcja w okresie `t' odnosi się do dochodu z poprzedniego okresu.

(1) - odroczenie Robertsona; oznacza przedział czasu między uzyskaniem dochodu a zaplanowanym jego wydatkowaniem. Odroczenie to jest związane z oczekiwaniami i przewidywaniami gospodarstw domowych, rządu i władz lokalnych dokonujących wydatków konsumpcyjnych. Gdy wielkość dochodów zmienia się w czasie odroczenie to może wywołać niezamierzone oszczędności.

2. - odroczenie Lundberga; oznacza przedział czasu między wydatkowaniem

posiadanego dochodu a produkcją tj. czas niezbędny do przetransformowania zgłaszanego popytu na dobra i usługi w nową produkcję. Odroczenie to wynika z oczekiwań i przewidywań przedsiębiorstw. Gdy dochód zmienia się w czasie, odroczenie to może wywołać niezamierzone zapasy (inwestycje).

(3) - odroczenie produkcja - dochód; oznacza przedział czasu między przychodami przedsiębiorstw z produkcji a opłatą czynników tej produkcji. Odroczenie to w praktyce w zasadzie nie występuje, dlatego w teorii makroekonomicznej pojęcia dochód i produkcja używane są zamiennie.

NOWOCZESNE TEORIE KONSUMPCJI.

1)

Teoria konsumpcji związana z permanentnym dochodem (Milton Friedman).

Teoria bierze swą nazwę od rozróżnienia między dochodem permanentnym, który w oczekiwaniach gospodarstwa domowego będzie trwał długo oraz bieżącym dochodem do dyspozycji, który może być dochodem okresowym.

Punktem wyjścia tej teorii są dwie przesłanki :

• dochody ludzi wahają się w czasie,

• ludzie nie lubią, aby ich konsumpcja wykazywała wahania.

W związku z tym ludzie dążą do wyrównywania wahań w poziomie konsumpcji starając się nie dopuścić do przenoszenia zmian w poziomie dochodu na konsumpcje. A zatem według Friedmana dochód permanentny to przeciętny dochód ludzi w długim okresie (średnia ważona bieżącego i przeszłego dochodu).

Y^p = mY + (1 - m) Y_-1

gdzie :

Y^p - permanentny dochód do dyspozycji

Y_-1 - dochód poprzedniego roku

Y - dochód bieżący

m - udział konsumpcji w danym dochodzie lub jego przyroście

Wnioski z badań Friedmana :

1. dochód z niedalekiej przeszłości w mniejszym stopniu wpływa na dochód permanentny niż dochód z lat bardziej odległych,

2. bieżący dochód zawsze otrzymywał wagę „m” mniejszą niż 1,

3. jeżeli bieżący dochód równy dochodowi z poprzedniego okresu, konsumenci zakładają, że w przyszłości też taki dostaną,

4. jeżeli bieżący dochód jest większy od dochodu z poprzedniego okresu, to dochód permanentny wzrośnie wolniej niż dochód bieżący,

5. krótkookresowa skłonność do konsumpcji jest mniejsza niż długookresowa.

1^o wynikająca z kalkulacji permanentnego dochodu,

2^o, 3^o krótkookresowe funkcje konsumpcji odpowiadające bieżącemu dochodowi.

Konsument opierający się na informacji o dochodzie w krótkim okresie przy jego wzroście zwiększy konsumpcję jedynie z punktu E do E' (w obawie przed krótkotrwałością wzrostu przeznaczy raczej większą część swoich dodatkowych dochodów na oszczędności, a nie na konsumpcję).

Gdy konsument uwierzy, że wzrost dochodu utrzyma się również w przyszłości uzna to za równoznaczne z trwałym znacznym podniesieniem poziomu dochodu permanentnego. I tylko wówczas duży wzrost bieżących dochodów przerodzi się w znaczne zwiększenie bieżącej konsumpcji do punktu E''.

2)

Teoria konsumpcji i oszczędności w cyklu życia (A. Ando, F. Modigliani)

Konsumenci budują na swój własny użytek prognozy dotyczące dochodów, jakie otrzymają w ciągu całego życia i na tej podstawie formułują swoje plany konsumpcji na całe życie, włączając w to ewentualne wpisy w testamencie na rzecz dzieci. Źródłem finansowania konsumpcji mają być przewidywane dochody całego życia powiększone o ewentualny spadek, bądź majątek początkowy. Na szczeblu pojedynczego gospodarstwa domowego teoria dopuszcza dwie rozpiętości w wydatkach (np. sfinansowanie rejsu dookoła świata). W skali masowej takie rozpiętości mają tendencje do wzajemnego niwelowania. Podobnie jak w teorii permanentnego dochodu, o poziomie całkowitego popytu konsumpcyjnego decyduje głównie przeciętny dochód uzyskiwany w długim okresie.

Teoria przyjmuje zatem następujące założenia :

1) konsumpcja jest jednakowa w każdym okresie życia,

2) wydatki konsumpcyjne są finansowane z dochodu całego życia oraz

ewentualnego, początkowego bogactwa.

Funkcja konsumpcji Ando-Moliglianiego ma postać :

C = cY_d + bA

gdzie :

Y_d - bieżący dochód do dyspozycji

A - całkowite aktywa

c,b - krańcowa skłonność do konsumpcji

3)

Hipoteza względnego dochodu.

Bieżąca konsumpcja zależy nie tylko od bieżącego dochodu lecz również od poziomu dochodu w przeszłości. Jednostki (ludzie) kształtują swój konsumpcyjny standard opierając się na szczytowym (maksymalnym) poziomie dochodu. Jeżeli bieżący wzrost dochodu przewyższa poprzedni szczyt, to bezpośrednio indukuje on nowy standard (poziom) konsumpcji. Jeżeli jednak dochód jednostki w stosunku do dochodów przeszłości obniży się, jednostka ta nie zechce bezpośrednio proporcjonalnie rezygnować z osiągniętego poziomu życia, lecz np. zaciągnie kredyt, dokona zakupów na raty, aby ten zaadoptowany poziom konsumpcji utrzymać przynajmniej w krótkim okresie.

Czynniki wywierające wpływ na wydatki konsumpcyjne :

1. Dochód do dyspozycji,

2. Dochód permanentny lub dochód całego cyklu życia,

3. Majątek (bogactwo),

4. Stopy podatkowe,

5. Stopy procentowe i stopa inflacji (realne przychody z oszczędności),

6. System zabezpieczeń socjalnych (społecznych),

7. Oczekiwania dotyczące przyszłej sytuacji gospodarczej i politycznej,

8. Czynnik kulturowy.

Inwestycje

W makroekonomii inwestycje odgrywają 2 role :

1. Stanowią znaczącą, a przy tym mało stabilną część wydatków.

2. Prowadzą do akumulacji kapitału.

INWESTYCJE BRUTTO - jest to przyrost kapitału w danym społeczeństwie w ciągu danego roku, bez uwzględnienia odpisów z tytułu zużycia kapitału (tj. jego deprecjacji).

INWESTYCJE NETTO (AKUMULACJA KAPITAŁU) - jest to przyrost netto kapitału w danym społeczeństwie.

Kategorie wydatków inwestycyjnych

1. INWESTYCJE W KAPITAŁ TRWAŁY poza budownictwem mieszkaniowym, czyli wydatki przeznaczone na budowle i ich wyposażenie potrzebne dla funkcjonowania przedsiębiorstw.

2. MIESZKANIOWE INWESTYCJE W KAPITAŁ TRWAŁY , czyli wydatki przeznaczone na budowę nowych domów i bloków mieszkalnych.

3. INWESTYCJE W ZAPASY, czyli zmiana wielkości zasobu zapasów przechowywanych przez przedsiębiorstwo.

Determinanty poziomu wydatków inwestycyjnych.

1. przychody, a w szczególności od PNB, PKB, a ogólnie zależy od ogólnego poziomu produkcji.

2. koszty; są bardziej skomplikowane niż koszty innych towarów, ponieważ inwestycje przeważnie trwają wiele lat i wymagają pożyczonych funduszy, a w związku z tym istotne są zatem :

• stopy procentowe,

• podatki,

• inwestycyjne ulgi podatkowe (odraczanie płatności podatku).

3. oczekiwania. Inwestycje są swego rodzaju hazardem, istotną rolę przy inwestowaniu wiąże się ze stanem zaufania gospodarczego

1. INWESTYCJE W KAPITAŁ TRWAŁY

Inwestycje są strumieniem nowego kapitału w ciągu roku i są one dodawane do zasobu kapitału.

ZASÓB KAPITAŁU - to całkowita, fizyczna suma kapitału produkcyjnego zaangażowanego w gospodarce, który wzrasta z roku na rok w wyniku inwestowania.

INWESTYCJE TRWAŁE PRZEDSIĘBIORSTW - to wydatki mające na celu utrzymanie lub wzrost zasobu kapitału trwałego. Podejmowane są głównie w celu dostosowania bieżącego zasobu kapitału (K) do poziomu optymalnego (K*).

Menadżer optymalizujący wartość swojej firmy dąży do osiągnięcia optymalnego zasobu kapitału.

Konsekwencje:

OPTYMALNY ZASÓB KAPITAŁU - to taki, przy którym krańcowa produktywność kapitału zrównuje się z krańcowym kosztem kapitału. Optymalny zasób kapitału wzrasta gdy realna stopa procentowa się obniża i gdy postęp techniczny podnosi krańcową produktywność kapitału.

Istnieje kilka sposobów określania optymalnego zasobu kapitału według kosztu użytkowania.

K* = g(i_c , Y)

gdzie i_c = i_r + d

i_r - realna stopa procentowa

d - stopa amortyzacji

i - nominalna stopa procentowa

Π* - oczekiwana stopa inflacji

Zasada przyśpieszania (akceleracji).

Zagregowany popyt (A) można wyrazić wzorem A = C + I , gdzie wydatki inwestycyjne zajmują ok. 15 - 20 %. Podczas gdy wpływu wydatków inwestycyjnych na konsumpcję i dochód dowodzi „mnożnik”. Wpływ na wydatki inwestycyjne wyjaśnia zasada akceleracji. Mnożnik działa przy rezerwach siły roboczej i wolnych mocach produkcyjnych,

natomiast akcelerator zaczyna działać gdy te rezerwy się wyczerpują.

2) INWESTYCJE MIESZKANIOWE

Charakteryzują się wahaniem, które wynikają z ich dostosowywaniem się do cyklicznego rozwoju gospodarki. W okresie recesji inwestycje mieszkaniowe maleją, w okresie poprawy rosną. Mieszkania są traktowane jako jedna z form aktywów o długim okresie trwania. Ich wielkość zależy głównie od popytu na istniejący zasób mieszkaniowy.

Popyt na zasoby mieszkaniowe określa krzywa D₀. Ponieważ zasób mieszkaniowy w danym momencie można traktować jako stały (prosta SS), cena mieszkań zależy zatem od popytu. Popyt na istniejący zasób mieszkaniowy, a zatem i położenie krzywej popytu zależy od :

1. zamożności społeczeństwa,

2. realnych dochodów z innych form aktywów,

3. dochodów netto właścicieli mieszkań.

Dochody brutto składają się z czynszów gdy mieszkanie jest wynajmowane lub z tzw. dochodów ukrytych, które właściciel mieszkania osiąga sam w nim zamieszkując, a także zysków będących wynikiem wzrostu wartości mieszkań.

KOSZTY - są przede wszystkim sumą hipotecznej stopy procentowej, opodatkowania nieruchomości i jej zużycia.

DOCHODY NETTO - są różnicą między dochodami brutto a kosztami; wzrost pierwszych lubi obniżenie drugich przesuwa krzywą do D₁.

Ceny równowagi aktywów mieszkaniowych
wyznacza punkt przecięcia krzywych podaży (zasobu mieszkaniowego) i popytu na istniejący zasób. Krzywa FS będąca funkcją cen nowych mieszkań określa ich podaż. Jej położenie zależy od kosztów czynników produkcji oraz od innych kosztów związanych z budową. Przy cenie
oferowana jest na sprzedaż liczba
nowych mieszkań. Długookresowa równowaga budownictwa mieszkaniowego występuje gdy tempo budowy mieszkań równe jest tempu ich całkowitej dekapitalizacji przy stałej liczbie mieszkańców i niezmienionej ich zamożności.

3) INWESTYCJE W ZAPASY.

1. towary,

2. koszt realizacji zamówień nowych dóbr oraz szybkość ich dostawy,

3. poziom sprzedaży determinujący stopień niepewności popytu,

4. stopa procentowa.

Inwestycje w zapasy mogą być wysokie :

1. gdy sprzedaż jest zbyt niska firmy są zmuszone do gromadzenia niesprzedanych towarów, które są nieplanowanymi inwestycjami w zapasy;

2. gdy firmy planują odbudowę zmniejszonych zapasów (występują inwestycje planowane).

Nieplanowane inwestycje w zapasy są wynikiem niespodziewanie niskiego zagregowanego popytu, natomiast wzrost planowanych inwestycji w zapasy może być odpowiedzią na nieoczekiwanie wysoki popyt. W odróżnieniu od innych składników inwestycji, zapasy mogą być ujemne.

Produkt stanu równowagi i wzrost gospodarczy.

Przyczyny wyjaśniające wzrost gospodarczy (cztery podstawowe czynniki):

1. Oszczędności są źródłem inwestycji w urządzenia produkcyjne, które wraz z upływem czasu tworzą coraz większy zasób fizycznego kapitału. Większa ilość kapitału umożliwia produkowanie przez większą liczbę pracowników.

2. Wzrastają zasoby pracy, większa liczba pracowników jest w stanie generować większą produkcję wytworzoną.

3. Postęp techniczny, gromadzona wiedza, rozwiązania technologiczne umożliwiają szybszą i lepszą produkcję, kapitał i ludzie (dwa czynniki produkcji) są bardziej produktywni.

4. Na samą produktywność mają wpływ rozmiary gospodarki i zachowanie się jej podmiotów, im większa konkurencja na rynku, tym bardziej starać się muszą producenci, walcząc o lepszą produktywność i jakość produktów.

Zagregowana funkcja produkcji (produkcja światowa) opisuje sposób, w jaki zasób kapitału K oraz ilość zatrudnionej pracy L wytwarzają globalny produkt (PKB):

Y = F (K, L)

+ +

Jeśli jeden z czynników produkcji jest rosnący, a drugi pozostaje na stałym poziomie, to będziemy mieli zwiększony produkt, rosnący wolniej. Mówi o tym prawo malejącej produktywności krańcowej.

Jeśli nakłady obu czynników wzrosną w tym samym stopniu, a produkt wzrośnie również w tym samym stopniu, funkcja produkcji wykaże rosnące stałe przychody skali (na przykład, jeśli nakłady wzrosły trzykrotnie, produkcja również wzrosła trzy razy).

Ponieważ funkcja produkcji spełnia prawo malejącej produktywności krańcowej, produktywność krańcowa kapitału i pracy jest uzależniona od siebie - wzrost nakładów jednego czynnika produkcji czyni drugi czynnik bardziej produktywnym, zatem oba czynniki muszą być w stanie równowagi. Firmy będą zatrudniać pracowników do czasu, gdy krańcowa produktywność pracy będzie równa płacy realnej.

Zatem: funkcja produkcji Y = F (K, L) mówi, iż jeśli wzrasta nakład czynników wytwórczych, wzrasta również realny PKB. Wzrost gospodarczy występuje wtedy, gdy oba rynki przechodzą od jednego stanu równowagi do drugiego w wyniku wzrostu kapitału i pracy, w efekcie postępu technicznego (przy zachowaniu równowagi ogólnej).

Postęp techniczny.

Źródłem wzrostu gospodarczego jest postęp techniczny. Mamy zatem funkcję produkcji:

Y = AF (K, L), gdzie A oznacza postęp techniczny.

Model dekompozycji Roberta Solowa:

g - stopa wzrostu

- stopa postępu technicznego

- stopa akumulacji kapitału

- wzrost nakładu pracy

Zgodnie z dekompozycją Solowa niektóre kraje rejestrują szybki wzrost, intensywniej wykorzystując kapitał, w innych szybciej rośnie liczba ludności.

Wnioski:

1. Zdolności wytwórcze gospodarki są wyznaczone przez zagregowaną funkcję produkcji, która łączy wielkość produktu od nakładów pracy i kapitału.

2. Jeśli funkcja produkcji odznacza się stałymi przychodami skali, to krańcowa produktywność kapitału i pracy jest malejąca. Popyt na kapitał i pracę jest na poziomie, przy którym ich krańcowe produktywności są równe krańcowym kosztom. Jeśli siła robocza jest zatrudniana do momentu zrównania się produktywności krańcowej z realną stopą procentową, a realna płaca jest równa krańcowej produktywności pracy, to występuje stan równowagi ogólnej.

3. Z upływem czasu zasób kapitału zmienia się w wyniku oszczędzania i inwestowania. Rezultatem tego jest zmieniający się popyt na pracę oraz rosnące płace realne. Decyzje o oszczędzaniu lub inwestowaniu nie są z sobą powiązane, gdyż oszczędności są kształtowane przez długookresową tendencję do wygładzania konsumpcji, a inwestycje są kształtowane przez różnicę pomiędzy krańcową produktywnością kapitału a kosztem alternatywnym kapitału (stopą procentową).

4. Podstawowe źródła wzrostu gospodarczego są trzy, są to: wzrost zatrudnienia zasobów pracy, akumulacja kapitału, postęp techniczny.

Rynek pracy i bezrobocie równowagi

Podaż pracy, wymienność czasu wolnego i czasu pracy.

Aby konsumować większość gospodarstw domowych musi uzyskiwać dochody. Każda praca ma swój koszt: jest to koszt czasu wolnego. Cena czasu wolnego to realna (konsumpcyjna) płaca.

Wzrost płacy realnej powoduje, że zasób czasu pozostaje niezmienny, każda jednostka czasu wolnego jest zamieniana na konsumpcję dodatkową. Ponieważ czas wolny jest bardziej kosztowny, rezygnuje się z jego pewnej ilości (jest to efekt substytucyjny).

W ciągu ostatnich 100 lat płace realne wzrosły od 5 do 15 razy.

Czas pracy zmniejszył się o połowę.

Tabela: Liczba godzin pracy w roku na pracownika

Kraj	1870	1913	1938	1990
Francja	2945	2588	1848	1543
Niemcy	2941	2584	2316	1620
USA	2964	2605	2062	1608
Szwecja	2945	2588	2204	1406

Tabela: Płaca realna (dla roku 1870 = 100)

Kraj	1870	1913	1938	1990
Francja	100	205	335	1358
Niemcy	100	185	285	1227
USA	100	189	325	643
Szwecja	100	270	521	1439

Interpretacja bezrobocia

Systemy społeczne wielu krajów mają dwie cechy instytucjonalne. Po pierwsze ludzie biedni otrzymują od państwa transfery tj. korzystają z programów zapewnienia dochodów. Po drugie podatki dochodowe są progresywne, czyli stawka podatku rośnie w miarę wzrostu dochodu. Zatem podejmowanie pracy oznacza nie tylko otrzymywanie płacy, ale ponadto płacenie podatków, oraz utratę prawa do korzystania z programów zapewniających dochód. Podejmowanie pracy stawia niektórych w gorszej sytuacji (koszt czasu wolnego, szara strefa).

Według ekonomii (OECD - Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju) osoba bezrobotna to taka, która nie ma pracy, aktywnie jej poszukuje i jest gotowa ją podjąć.

Popyt na pracę zgłaszany przez firmy zależy od jej produktywności (krańcowej), którą determinuje stosowanie techniki i zasobów kapitału. Firmy angażują pracę do momentu, w którym krańcowa produktywność pracy jest równa płacy realnej.

Zatrudnienie i poziom płac równowagi jest osiągany na przecięciu krzywych popytu na pracę i podaży pracy. Udoskonalenia techniczne lub przyrost kapitału znajdą odbicie w płacach jeśli podaż pracy jest nieelastyczna i w wyższym zatrudnieniu, jeśli podaż jest elastyczna.

Bezrobocie przymusowe pojawia się, gdy płace realne nie oczyszczają rynku, a zatem niecała podaż pracy oferowanej przez gospodarstwa domowe jest faktycznie wynajmowana.

Związki zawodowe troszczą się o płace realne i zatrudnienie. Określając płacę docelową - przy danym popycie na pracę - żądają wyższych płac realnych, niż te, które ustaliły by się, gdyby rynek był wolny.

Stopa bezrobocia - to odsetek nie zatrudnionej siły roboczej w stosunku do całkowitej liczby ludzi zdolnych do pracy.

Do głównych przyczyn bezrobocia należą:

• gwałtownie postępująca liberalizacja w handlu i usługach (tańsza konkurencja np. produktów chińskich),

• zmiany strukturalne - przenoszenie pracochłonnych gałęzi do krajów mniej wyspecjalizowanych (np. do Polski, krajów dalekiego Wschodu)

• wdrażanie nowoczesnych technologii powodujących zastępowanie pracowników,

• zbyt opiekuńcze nastawienie (socjalne) w krajach takich, jak Niemcy, Francja.

Podział bezrobocia:

1. bezrobocie naturalne (Milton Friedman - 1967 rok)

1. bezrobocie frykcyjne

2. bezrobocie strukturalne

2. bezrobocie dobrowolne

3. bezrobocie przymusowe

Inflacja: stały wzrost przeciętnego poziomu cen rynkowych na towary i usługi nabywane przez konsumentów.

Inflacja popytowa (ciągniona przez popyt)

Inflacja kosztowa (pchana przez koszty)

Inflacja postrzegana jako zjawisko pieniężne występuje wtedy, gdy podaż pieniądza rośnie szybciej od produktu narodowego, a także, gdy wzrasta koszt na jednostkę produktu.

Może być spowodowana: zbyt niską stopą procentową (zbyt miękka polityka BC), zbyt miękką polityka państwa - tworzenie popytu, wzrostem cen surowców na świecie, wzrostem płac - wymuszanym przez pracobiorców.

Monetarystyczna wizja inflacji: inflacja wynika z nadmiernej podaży pieniądza względem realnego produktu narodowego.

Krzywa Phillipsa - pokazuje zjawisko wymienności, między stopą bezrobocia, a stopą inflacji. (jeśli Państwo chce zmniejszenia bezrobocia, powinno łagodzić politykę stopy podatkowej (zwiększenie wydatków budżetowych powoduje wzrost deficytu i w efekcie zadłużenia kraju), zwiększać skłonność do inwestycji, ułatwiać dostęp do „taniego pieniądza” - polityka miękka BC. Te działania powodują jednak wzrost inflacji. Odwrotnie: jeśli rząd chce ograniczać inflację powinien zwiększać dyscyplinę wydatków budżetowych, BC winien prowadzić politykę twardą stopy procentowej - to powoduje wzrost bezrobocia koniunkturalnego (wg ekonomii keynesowskiej).

Polityka gospodarcza wg ekonomii keynesowskiej zakłada, że: zwalczanie bezrobocia następować powinno przez wzrost wydatków wchodzących w skład globalnego popytu, nawet kosztem inflacji (pełzającej - do 5%).

Polityka gospodarcza wg ekonomii klasycznej (neoklasycznej) i monetarystów zakłada, że: bezrobocie nie powinno być zwalczane kosztem inflacji, rynek bez ingerencji zewnętrznej powinien dojść do stanu równowagi, zatem istnieje stopa bezrobocia (równowagi), która wynika z dostosowania rynku. Inflacja może być redukowana przy rozmiarach dochodu narodowego, które będą odpowiadać zdolnościom produkcyjnym gospodarki.

Sposoby hamowania inflacji wg polityki gospodarczej neoklasyków i keynesistów.

Produkt, zatrudnienie i ceny

Pojęcie zrównoważenia rynku:

Podejście neoklasyczne zakłada, że czynnikiem zapewniającym osiąganie równowagi są dostosowania cen. Sektor prywatny i pieniężny nie wpływają na siebie.

Podejście keynesowskie zakłada, że niektóre ceny są lepkie, zatem czynnikiem zapewniającym osiągnięcie równowagii w tym przypadku są dostosowania ilości wymienialnych dóbr i usług (PKB) oraz dostosowania wielkości zatrudnienia.

Obydwa podejścia pomimo tego samego modelu prowadzą do odrębnych wniosków: jest to połączenie modelu IS-LM pokazującego współzależność rynku dóbr i rynku pieniądza oraz modelu AD-AS, czyli zagregowanego popytu - zagregowanej podaży, który to model pozwala analizować rynek pracy, zachowanie firm produkujących dobra i usługi.

Rynek dóbr i krzywa IS

Zagregowany popyt i produkt równowagi

Krzywa IS pokazuje takie kombinacje nominalnej stopy procentowej (i) oraz realnego produktu, które zapewniają równowagę na rynku dóbr, dla danych wartości zmiennych egzogenicznych.

Rynek pieniądza i krzywa LM

Krzywa LM pokazuje takie kombinacje nominalnej stopy procentowej (i) i realnego PKB, które zapewniają równowagę na rynku pieniądza, dla danych wartości zmiennych egzogenicznych (szczególnie dla ustalonego poziomu cen).

Polska w drodze do społeczeństwa informacyjnego - raport o rozwoju społecznym, Program Narodów

Zjednoczonych do spraw Rozwoju, Warszawa 2002. Podobne stwierdzenia ujmuje w swoich założeniach Narodowy Plan Rozwoju, dokument opracowany przez Rząd Rzeczpospolitej Polskiej w 2004 roku.

John Maynard Keynes, ekonomista angielski, od jego nazwiska przyjęto model oparty na założeniu lepkości cen, poglądy zwolenników Keynesizmu mówią, że główną rolę w kształtowaniu polityki makroekonomicznej i kształtowania popytu powinien odgrywać rząd. Keynes utrzymywał, że rynek jest niedoskonały, dlatego niezbędne jest regulowanie popytu (kierowanie zagregowanym popytem opisał w swoje pracy z 1936 roku: „Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza”).

H. Jastrzębska - Smolaga: W kierunku trwałej konsumpcji, PWN, Warszawa 2000, str. 13.

PKB - Produkt Krajowy Brutto, według definicji PKB: suma netto sprzedaży finalnej na danym obszarze geograficznym. PKB jest sumą dochodów z czynników produkcji uzyskanych dzięki działalności gospodarczej na danym obszarze geograficznym.

Robert Solow, laureat Nagrody Nobla, zainicjował w latach pięćdziesiątych studia nad wzrostem gospodarczym, zob.: R. Solow: Growth Theory: An Exposition, Oxford University Press 1970.

M. Burda, Ch. Wyplosz: Makroekonomia, PWE, Warszawa 2000, str. 152.

Hipoteza dochodu permanentnego została sformułowana przez laureata Nagrody Nobla, Miltona Friedmana, zaliczana jest do głównych osiągnięć ekonomisty z Chicago, zob. R. Barro: Makroekonomia, PWE, Warszawa 1997, str. 114.

Opracowanie własne na podstawie artykułu Internetowego dr Edwarda Marka.

DO

DN

DOdD

PNN

PNB

C

Oszczędności osobiste

Odsetki płacone przez gosp. dom. plus transfery na rzecz cudzoziemców

Podatki osobiste plus inne płatności niepodatkowe

Dochody przedsięb. nieakcyjnych

Transfery rządowe i przedsiębiorstw

Dywidendy

Odsetki otrzymywane przez gospodarstwa domowe

Dochody z dzierżaw i wynajmu

Wynagrodzenia pracowników minus wpłaty na zabezpieczenia socjalne

¹ Dywidendy

¹ Niepodzielone zyski S.A.

¹ Podatek od zysków S.A.

Dochody przedsiębiorstw nieakcyjnych

Dochody z dzierżaw i wynajmu

Odsetki netto płacone przez przedsiębiorstwo

Wynagrodzenia pracowników

Podatki pośrednie

*

Amortyzacja

I _netto

X - Z

G

C

X - Z

I _brutto

C

Wydatki

konsumpcyjne

G

^* Transfery przedsiębiorstw + statystyczna niezgodność + subwencje dla przedsiębiorstw państwowych pomniejszone o ich bieżącą nadwyżkę

¹ Zyski spółek akcyjnych przed opodatkowaniem.

G

N

H

P

K

L

A

B

Dochód faktyczny

Dochód

Konsumpcja

Pieniądz

C = cmY+(1-m)Y⁰ (3^o)

C = cmY+c(1-m)Y' (2^o)

0

pełnowartościowy

(towarowy)

Y⁰

Y'

podwartościowy

(nietowarowy)

C⁰

C'

E'

E

E''

[Y]

C = cY' - długookresowa funkcja konsumpcji (1^o)

[C]

Fazy obrotu ekonomicznego i odroczenia.

Produkcja (Q)

Dochód (Y)

(3)

(2)

(1)

Wydatki (popyt, zakupy) (Z)

S>0

0

[Y]

S=0

S<0

(dochód = produkcja)

S - oszczędności

Prosta funkcja konsumpcji oznaczająca konsumowanie bieżącego dochodu.

[C]

Linia 45^o , gdy c=1

0

R

Kapitał

Produkt

Kapitał

Produkt

Y₁

Y₂

DZISIAJ

J

U

T

R

O

Punkt autarkii

Nachylenie -(1+r)

R

D

[Q_H]

Podaż nowych mieszkań

FS

Cena mieszkań

[P_H]

H₀

[H]

D₀

D₁

Cena mieszkań

SS

D₀

D₁

[P_H]

Optymalny zasób kapitału

jest funkcją kosztu pozyskania kapitału (i_c) i Y.

Funkcje konsumpcji.

0

Dochód do dyspozycji

E

E'

Funkcja konsumpcji w długim okresie

E''

E⁽³⁾

C = cY_d

Funkcja konsumpcji w krótkim okresie

[C]

Schemat konsumpcji w cyklu życia.

Śmierć

[Lata życia]

0

Dochód permanentny

A

papierowy

(„fiat”)

kruszcowy

kruszcowy

niekrusz-cowy

emisja kredytowa

emisja skarbowa

pieniądz bezgotówkowy

pieniądz gotówkowy

---