PRAWO CYWILNE

Wprowadzenie do prawa cywilnego

§1. Prawo cywilne

1. Prawo publiczne i prawo prywatne

Prawo prywatne

Normy prawa prywatnego regulują stosunki miedzy autonomicznymi podmiotami.

Brak władczego podporządkowania jednego podmiotu drugiemu podmiotowi.

Podmioty same kształtują relacje między nimi, jednakże granice autonomii są kształtowane przez normy prawa prywatnego (interes drugiej strony, interes powszechny).

Równorzędne usytuowanie podmiotów względem siebie, jednak często strona „słabsza” (np. konsument) ma korzystniejszą pozycję w stosunku do strony „silniejszej” (np. przedsiębiorcy).

Rozstrzyganie sporów i stosowanie sankcji: niezależne od stron, lecz działające z ich inicjatywy i w zakresie przez nie wskazanym sądy państwowe lub polubownie

Prawo publiczne

Co najmniej po jednej stronie występuje organ państwa, wyposażony w kompetencję do władczego kształtowania sytuacji prawnej człowieka lub podmiotów zbiorowych.

Bezpośredni przymus realizowany przez organy państwowe w razie nieposłuszeństwa

Użyteczność wyróżnienia

Silne uzasadnienie aksjologiczne (społeczeństwo demokratyczne, gospodarka rynkowa).

Bezpośredni wpływ na stosunki prawne

2. Gałęzie prawa, kompleksowe regulacje prawne, dyscypliny naukowe lub dydaktyczne

Gałęzie prawa

Spójne i uporządkowane zespoły norm prawnych, regulujących obszerne kategorie stosunków społecznych.

Gałąź prawa reguluje stosunki społeczne, do których się odnosi, w sposób pełny.

Jej normy stosują się do poddanego jej stosunku prawnego bezpośrednio (normy innej gałęzi można stosować tylko analogicznie lub subsydiarnie).

Np. prawo cywilne, karne administracyjne, finansowe

Jest to rezultat złożonego procesu historycznego.

Kompleksowe regulacje prawne - ustawy

Zespoły norm odnoszące się do jednego przedmiotu (stosunku społecznoprawnego).

Systematycznie należą do kilku gałęzi.

Dyscypliny naukowe i dydaktyczne

Dyscyplina naukowa - zespół działań poznawczych, ew. wytwór tego rodzaju działań w postaci zespołu twierdzeń odpowiednio uzasadnionych

Dyscypliny dydaktyczne - przejawiają się w programach nauczania prawa

3. Status prawa cywilnego

Jest gałęzią prawa, zarazem stanowi człon prawa prywatnego.

Metoda regulacji

Uznanie autonomicznej względem siebie pozycji podmiotów

Odpowiedzialność odszkodowawcza - funkcja kompensacyjna (co odróżnia ją od sankcji właściwych prawu karnemu)

Rodzaj akty normatywnego, w którym znajdują się odpowiednie przepisy prawne - Kodeks cywilny

Przedmiot regulacji

Kiedyś uważano, że cechą wyróżniającą prawo cywilne stanowi majątkowy przedmiot regulacji; obecnie ta koncepcja nie znajduje uznania

4. Zakres prawa cywilnego

Poszczególne gałęzie prawa prywatnego (oprócz prawa cywilnego), co do których statusu są wątpliwości:

Prawo pracy

Kodeks pracy z 1974 r.

Ma charakter kompleksowy, obejmuje normy prawne zarówno prywatno- jak i publicznoprawnej natury.

Centralną instytucją jest indywidualny stosunek pracy (dobrowolne zobowiązanie do osobistego i odpłatnego świadczenia pracy podporządkowanej, w ciągu pewnego czasu).

W sytuacjach nieuregulowanych w KP stosuje się przepisy KC (o ile nie są sprzeczne z zasadami prawa pracy).

Prawo rodzinne

Kodeks rodzinny i opiekuńczy z 1964 r.

Prawo rodzinne stanowi integralną część prawa cywilnego.

Prawo handlowe

Również integralna część prawa cywilnego, istnieją jednak odrębne dyscypliny naukowe i dydaktyczne

Prawo rolne

Również nie stanowi odrębnej gałęzi prawa; przedmiotem tej dyscypliny są normy należące do różnych gałęzi prawą

Prawo spółdzielcze

j. w., przy czym ujęte w odrębnej ustawie, a rdzeń zawartych w niej norm ma charakter prywatnoprawny

5. Systematyka prawa cywilnego

Poszczególne działy prawa cywilnego

1. Część ogólna - instytucje i zasady wspólne dla całego prawa cywilnego

2. Prawo rzeczowe - ujmuje normy, które bezwzględne prawa podmiotowe odnoszące się do rzeczy

3. Prawo zobowiązań - zawiera normy regulujące prawa majątkowe o charakterze względnym (skuteczne wobec indywidualnie oznaczonych podmiotów)

4. Prawo spadkowe - reguluje przejście majątku osoby zmarłej na inne podmioty

5. Prawo rodzinne - reguluje stosunki prawne między małżonkami, rodzicami i dziećmi oraz innymi krewnymi i powinowatymi, a także instytucje opieki i kurateli

6. Prawo na dobrach niematerialnych (prawo własności intelektualnej) - reguluje prawa przedmiotowe do oryginalnego, niematerialnego wytworu umysłu ludzkiego, mającego wartość majątkową

6. Zasady prawa cywilnego

Kategoria norm prawnych, które wskazują wartości, jakie normy prawa cywilnego powinny przede wszystkim realizować

Normy-zasady mogą być w różnym stopniu spełnione; normy o charakterystyce reguł mogą być spełnione lub nie

Katalog zasad

1. Uznanie i ochrona osobowości każdego człowieka w równej mierze

• zdolność prawna (występowanie w roli podmiotu w stosunkach cywilnoprawnych) - przysługuje każdemu człowiekowi w takim samym zakresie

• zakres zdolności do czynności prawnych może być ograniczony tylko z przyczyn naturalnych (wiek, upośledzenie psychiczne)

• ochrona wartości niemajątkowych, immanentnie związanych z integralnością fizyczną i psychicznym życiem każdego człowieka, a realizowaną przez instytucję ochrony jego dóbr osobistych

2. Pełna i równa ochrona mienia podmiotów prawa cywilnego

• Jednolite ukształtowanie prawa własności

• Dziedziczenie po osobie zmarłej

• Gwarancja odszkodowania w razie wywłaszczenia

3. Zakaz nadużywania praw podmiotowych

• Zapobiega wykonywaniu ich niezgodnie z akceptowanymi powszechnie regułami moralnymi

• Normy prawne wymagają nie tylko legitymacji formalnej, ale i aksjologicznej

4. Autonomia woli

• Jest to kompetencja podmiotów prawa cywilnego

• Swoboda kształtowania stosunków cywilnoprawnych (poprzez czynności prawne)

• Ograniczona ogólnymi przesłankami podyktowanymi interesem publicznym i względami moralnymi

5. Ochrona zaufania podmiotu do składanych mu świadczeń

• Moralny obowiązek dotrzymywania słowa (uzasadnienie etyczne)

• Pewność obrotu prawnego (uzasadnienie funkcjonalne)

Źródła prawa cywilnego

Prawo stanowione

1. Akty prawne powszechnie obowiązujące

• Konstytucja

• Ustawy

• Ratyfikowane umowy międzynarodowe

• Rozporządzenia

• Akty prawa miejscowego

2. Akty wewnętrznie obowiązujące - nie są źródłami prawa cywilnego; obowiązują tylko jednostki organizacyjne wobec ich organów zwierzchnich

Zwyczaje i prawo zwyczajowe

Zwyczaje - powszechnie stosowana w danym okresie, w danym środowisku i danych stosunkach społecznych praktyka określonego postępowania

• Ustanawiane na drodze normalnego postępowania dowodowego

• Nie są faktami prawotwórczymi

• Pośrednio uzyskują doniosłość prawną, kiedy przepisy prawne odsyłają do nich

• Należy poddać je ocenie wartościującej

• Zawsze rozpatrywane z zasadami współżycia społecznego

• Muszą być zgodne z bezwzględnie wiążącymi normami prawnymi

Prawo zwyczajowe

• Norma prawna

• Praktyka stałego stosowania przez organy państwowe określonej reguły postępowania

Rola orzecznictwa

Zakaz przejmowania przez sądy roli prawotwórczej

Działalność interpretacyjna oraz inferencyjna (wnioskowanie z norm o normach)

Rola nauki

Poglądy uczonych nie stanowią źródła prawa cywilnego.

Inspirują działalność legislacyjną.

Osobisty udział uczonych w przygotowywaniu norm prawnych.

§ 4. Ważniejsze rodzaje norm i przepisów prawa cywilnego

Struktura normy prawnej

Hipoteza + dyspozycja

Sankcja - ma na celu zaspokojenie interesu podmiotu stosunku cywilnoprawnego (funkcje represyjne lub wychowawcze są efektami ubocznymi)

Norma a przepis prawny

Przepisy prawne - samodzielne jednostki redakcyjne zawarte w aktach normatywnych (artykuły, paragrafy, poszcz. zdania)

II. Ważniejsze rodzaje norm prawa cywilnego

A)

1) Normy bezwzględnie wiążące - ich zastosowanie nie może być ograniczone ani wyłączone wolą stron ani zwyczajem

2) Normy względnie wiążące - znajdują zastosowanie tylko wtedy, gdy strony nie uregulowały konsekwencji prawnych w sposób odmienny

3) Normy semiimperatywne - wyznaczają minimalny zakres ochrony jednej ze stron, mogą być uchylone tylko gdy postanowienia umowy są korzystniejsze dla strony objętej ochroną normatywną

B)

Normy kompetencyjne - przyznają kompetencję określonemu podmiotowi do dokonania czynności konwencjonalnej z tym skutkiem, ze powstają dla kogoś jakieś obowiązki; poza zakresem regulacji pozostaje kwestia, czy podmiot dokona czynności konwencjonalnej

C)

Metanormy

1. Normy dotyczące sposobu konstruowania systemu prawnego (np. uchwalanie ustaw, wydawanie rozporządzeń)

2. Reguły interpretacyjne - dyrektywy określające, w jaki sposób przepisy prawne mają być przekładane na odpowiadające im normy prawne (wypowiedzi nakazujące określonym adresatom w określonych okolicznościach zachować się w określony sposób)

3. Reguły inferencyjne - z faktu obowiązywania jakiejś normy wnioskują o obowiązywaniu innych norm wynikających

4. Reguły kolizyjne - rozstrzygają kolizje między normami

3. Ważniejsze rodzaje przepisów prawa cywilnego

Definicje legalne

Przepisy w sposób wiążący określające sens używania w akcie prawnym słów lub zwrotów

Przepisy odsyłające

Odsyłają do określonego przepisu lub stwarzają organom stosującym prawo luz decyzyjny

Klauzule generalne

Zwroty niedookreślone, mające na celu pozostawienie organowi stosującemu prawo pewnego luzu decyzyjnego. Oznacza pewne oceny funkcjonujące w jakiejś grupie społecznej, do której odsyła przez nakaz uwzględniania ich przy ustalaniu stanu faktycznego podpadającego pod daną normę (np. zasady współżycia społecznego, społeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa)

Role klauzul:

1. Elastyczne doprecyzowanie treści

2. Kwalifikowanie pewnych zdarzeń kreujących stosunki cywilnoprawne

3. Wykładnia oświadczeń woli

4. Instrument zapobiegający powstawaniu konsekwencji prawnych, które budziłyby powszechną dezaprobatę moralną i prowadziłyby do naruszenia spójności aksjologicznej porządku prawnego

§ 5. Obowiązywanie norm w zasięgu czasowym przestrzennym

1. Obowiązywanie norm w zasięgu czasowym

Początek obowiązywania

Po upływie 14 dni od daty ich ogłoszenia (vacatio legis), jeżeli same nie stanowią inaczej

Koniec obowiązywania

1. W przypadku wyraźnych klauzul derogacyjnych (zawartych przeważnie w przepisach wprowadzających nowe akty prawne)

2. W razie upływu czasu oznaczonego w akcie ustanawiającym normy

3. W razie wejścia w życie później ustanowionych norm regulujących takie same sytuacje

4. Wskutek orzeczenia trybunału Konstytucyjnego

5. Desuetudo oraz zmiana sytuacji społeczno-ekonomicznej - kwestia sporna

6. Gdy norma staje się trwale niestosowalna wskutek zmiany systemu prawnego lub stosunków faktycznych

2. Prawo intertemporalne

W razie uchylenia normy czy przepisu prawo intertemporalne reguluje, która norma (nowa czy dawna) znajduje zastosowanie do stosunków prawnych powstałych przed uchyleniem dawnej normy, a trwających nadal.

Zasada nieretroakcji

Ustawa nie ma mocy wstecznej, chyba że to wynika z jej brzmienia lub celu.

Kolizje norm nieobjętych zasadą nieretroakcji

1. Sam fakt uchylenia normy nie powoduje zgaśnięcia konkretnych skutków prawnych.

2. Jeśli norma późniejsza inaczej niż norma wcześniejsza reguluje treść stosunku prawnego, wtedy o zasięgu obowiązywania tych norm w zasadzie decyduje rodzaj regulowanego stosunku prawnego

• Trwałe stosunki prawne - bezpośrednie stosowanie nowych norm prawnych

• W pozostałych stosunkach prawnych, w których czynnik czasu nie determinuje obowiązków i które zwykle realizują się przez jedno jakieś działanie, obowiązuje zasada dalszego działania ustawy dawnej

3. Do skutków prawnych zdarzeń, które miały miejsce pod rządami nowej normy reguła każe stosować normę nową, nawet mimo iż wywierają one wpływ na istnienie i treść stosunku prawnego powstałego pod rządami dawnej normy prawnej

• W razie zdarzeń związanych z istotą danego stosunku prawnego, a mających miejsce pod rządami nowego prawa, stosuje się do nich normę dawną

4. Jeśli powyższe reguły intertemporalne nie doprowadzą do jednoznacznych wyników, należy posłużyć się regułą intertemporalną drugiego stopnia, która przyznaje preferencje normom ustanowionym w ustawie nowej

3. Obowiązywanie norm prawa cywilnego w zasięgu przestrzennym

Normy prawa cywilnego obowiązują na całym terytorium RP, jeżeli co innego nie wynika z treści odpowiednich przepisów prawnych lub kompetencji organu stanowiącego.

Adresatami norm prawnych są obywatele RP ( w tym polskie osoby prawne).

Odnoszą się do stosunków cywilnoprawnych łączących obywateli polskich lub polskie osoby prawne w sytuacjach, gdy zdarzenie prawne lub jego skutki sięgają poza terytorium RP.

Cudzoziemcy mogą mieć w Polsce prawa i obowiązki na równi z obywatelami polskimi, chyba że ustawa stanowi inaczej.

Stosowanie prawa cywilnego

§ 6 Model stosowania prawa I. MODEL NORMATYWNY

Cechy normatywnego modelu stosowania prawa: - wskazuje, jak sąd powinien stosować prawo - w szczególności prawo cywilne - zawiera nakaz przestrzegania obowiązującego prawa - respektuje rozdział funkcji sądowniczej od prawodawczej - sędzia nie jest jedynie ustami ustawy - powinien też kierować się wartościami lezącymi u podstaw systemu prawnego - realizuje je w sposób racjonalny - trzeba mieć´ na względzie, że prawo cywilne służy realizacji indywidualnych interesów obywateli lub ich organizacji

II. TRÓJCZŁONOWY MODEL STOSOWANIA PRAWA Obejmuje następujące elementy:

1) ustalenie stanu faktycznego sprawy

2) ustalenie, jaka norma / normy są właściwe dla danego stanu faktycznego

3) określenie konsekwencji prawnych stanu faktycznego na podstawie zastosowanej normy prawnej (decyzja końcowa)

§ 7 Ustalenie stanu faktycznego sprawy

I. REGUŁY DOWODOWE

1) sąd powinien prowadzić postępowanie w celu ustalenia faktów doniosłych z pkt. widzenia obowiązującego systemu prawnego ustalenie faktu - uznanie za prawdziwe zdanie, które głosi, że tak a tak było lub jest obecnie

2) zdania orzekające o faktach muszą być dostatecznie uzasadnione - przyjmuje się za wiążące ogólne metodologiczne reguły przyjmowane we współczesnej nauce

- sąd MUSI rozstrzygnąć każdą sprawę w sposób definitywny - nie może stwierdzić, że brakuje podstaw do ustalenia

stanu fakt. ciężar dowodu (formalny)- wskazuje podmioty, które powinny przejawiać inicjatywę w zbieraniu dowodów i wykazywaniu twierdzeń

ciężar dowodu (materialny) - podmiot, który ponosi ujemne konsekwencje tego, że jakiś fakt przed sądem nie został udowodniony - wg [art. 6] ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z tego faktu wywodzi skutki prawne]

II. DOMNIEMANIA

d. faktyczne - uznanie danego faktu za istotny na podstawie wniosku wyprowadzonego z innych faktów, ustalonych według zwykłych reguł dowodowych

d. prawne - wyznaczone jest normą prawną, która wiąże podstawę domniemania z wnioskiem domniemania - jeśli sąd ustali fakt stanowiący podstawę domniemania, to bez dowodu przyjmuje się fakt wskazany we wniosku domniemania d. co do faktu - norma prawna wskazuje jako przesłankę lub wniosek domniemania jakieś zjawisko występujące w przyrodzie

d. co do prawa - norma prawna wskazuje jako przesłankę wniosek jakieś prawo lub stosunek prawny

przeciwdowód - domniemanie prawne może być obalone przeciwdowodem, jeśli ustawa tego nie zabrania - czyli stwierdzeniem, że rzeczywistość jest inna niż orzeka o niej wniosek domniemania uwaga - kto obala przesłankę domniemania, nie obala go całego, więc przesłankę można obalać zawsze, a wniosek nie zawsze

domniemania prawne zwykłe - wzruszalne - dopuszczalne jest prowadzenie przeciwdowodu bez ograniczeń

domniemania prawne kwalifikowane - normy prawne przewidują dla nich ograniczenia dopuszczalności przeciwdowodu domniemania niewzruszalne - absolutny zakaz prowadzenia ich przeciwdowodu (art. 3 i 5 ustawy o księgach wieczystych) funkcja domniemań - pomagają w ustaleniu doniosłego dla sprawy faktu, nie zmieniają zaś reguły ciężaru dowodu zwroty „chyba że” - powodują przerzucenie ciężaru dowodu na inną stronę, niż określa to art. 6

domniemanie dobrej wiary - zawarte w [art. 7], odnosi się do całego PC, - jeśli jest przypadek, w którym przepisy prawne wiążą jakieś skutki z dobrą albo złą wiarą osoby, należy domniemywać istnienie dobrej wiary podział dychotomiczny - dana osoba naraz może być tylko albo w dobrej, albo w złej wierze - nie ma stanów pośrednich

dobra wiara - błędne, ale usprawiedliwione przekonanie kogoś o tym, że przysługuje mu jakieś prawo podmiotowe

zła wiara - świadomość, że określone prawo nam nie przysługuje, lub brak tej wiedzy, kiedy się wiedzieć o tym

powinno znaczenie - domniemanie to jest wiążące dla orzekającego sądu do czasu, gdy nie zostanie obalone dowodem złej wiary

domniemanie a orzeczenia - domniemanie pojawia się w przepisach prawnych dla wyrażenia mocy wiążącej ustaleń dokonanych w orzeczeniach sądowych (np. art. 31: Domniemywa się, że zaginiony zmarł w chwili oznaczonej w orzeczeniu o uznaniu za zmarłego) uwaga - takie domniemania zalicza się do odrębnego typu norm domniemania określających moc wiążącą orzeczeń sądowych - umacniają spójność porządku prawnego przez ochronę autorytetu orzeczeń sądowych

§ 8 Ustalenie właściwej normy dla rozstrzygnięcia sprawy

I. WYKŁADNIA PRAWA

wykładnia - proces myślowy polegający na ustaleniu właściwego znaczenia tekstów prawnych, stanowiących podstawę do zrekonstruowania poszukiwanej normy prawnej wątpliwości - odrzuca się zasadę clara non sunt interpretanda, należy stosować wykładnię do każdego przepisu prawnego - do czasu, aż wyjaśni się sens interpretowanej normy dyrektywy wykładni - powinny być jednolite i przestrzegane przez ogół organów interpretujących prawo - ich treść kształtuje doktryna prawnicza

Dyrektywy językowe:

- odwołują się do reguł znaczeniowych i składniowych języka etnicznego,

- wspierane są przez organizację przestrzenną tekstu, tytuły, nagłówki, paragrafy, punkty itd. (paralingwistyczne środki wyrazu), jednak same napisy umieszczone jako tytuły pewnych części tekstu, oraz wstępy

- nie stanowią dostatecznej podstawy

- poszanowanie dla nich opiera się na założeniu, że prawodawca właściwie posługuje się językiem wydając akty normatywne - każde użyte w tekście słowo jest potrzebne i nie może być pominięte w toku wykładni - w braku szczególnych wskazań należy tym samym słowom przypisywać to samo znaczenie, a różnym określeniom inny sens

Dyrektywy systemowe:

- poszczególne normy są składnikiem spójnego systemu prawnego

- nie można dopuścić do uznania norm sprzecznych ze sobą

Reguły kolizyjne:

- norma niższego rzędu nie może być sprzeczna z normą wyższego rzędu - lex superior derogat legi inferiori

- norma szczególna ma pierwszeństwo przed normą ogólną - lex specialis derogat legi generali

- norma późniejsza wypiera normę wcześniejszą - lex posterior derogat legi anteriori

- chyba że norma wcześniejsza ma charakter szczegółowy wobec normy późniejszej - lex posterior generalis non derogat legi priori speciali

tok wykładni - w każdym przypadku należy przeprowadzić wykładnię językową i systemową przepisu w każdym przypadku przepis należy poddać wykładniom: językowej i systemowej

Dyrektywy funkcjonalne:

- racjonalny ustawodawca stanowi normy, aby w sposób sprawny realizować swoje cele i

preferowane przez siebie wartości koncepcja dynamiczna

- cel to ocena i wiedza aktualnego prawodawcy, przypisywanych mu w chwili dokonywania wykładni koncepcja statyczna

- chodzi o cele rzeczywistego prawodawcy, odtwarzane na podstawie wstępów do ustaw,

protokołów komisji kodyfikacyjnych itd. (wykładnia historyczna) cele i wartości - opierają się na wartościach konstytucyjnych i wartościach zawartych w RUM zawartych przez Polskę

Stosowanie wykładni funkcjonalnej:

- jeśli wykładnia językowa daje rezultat niejednoznaczny

- można zastosować wykładnię funkcjonalną

- jeśli wykładnia systemowa daje rezultat niejednoznaczny

- można zastosować wykładnię systemową - co więcej, można odrzucić ustalenia wykładni językowej i systemowej na rzecz funkcjonalnej

- jeśli wykładnia językowa i systemowa ustaliła znaczenie normy - na tym kończy się proces wykładni (chyba że wynik tych wykładni jest irracjonalny - wtedy preferuje się wykładnię funkcjonalną)

Wyniki wykładni:

stwierdzająca - ustala, że wykładnia językowa określa jednoznacznie treść przepisu i nie można

tego kwestionować rozszerzająca

- ustala, że ze względu na rezultat wykładni systemowej lub funkcjonalnej należy przyjąć szerszy zakres zastosowania normy, niż wynikałoby to z zastosowania wykładni językowej zwężająca

- ustala, że ze względu na rezultat wykładni systemowej lub funkcjonalnej należy przyjąć węższy zakres zastosowania normy,

niż wynikałoby to z zastosowania wykładni językowej derogująca - ustala, że ze względu na pozajęzykowe reguły wykładni przepis nie ma normatywnej doniosłości - mimo, że wynik wykładni językowej nakazywałby taką doniosłość mu przypisać

II. WNIOSKOWANIE Z NORM O NORMACH

reguły inferencyjne - polegają na wnioskowaniu z danej normy o obowiązywaniu innej normy

1) reguły instrumentalnego zakazu/nakazu (najpewniejsze) - jeśli jakaś norma nakazuje adresatowi zrealizować pewien stan rzeczy, to wynika z normy: a) nakaz czynienia wszystkiego, co jest warunkiem koniecznym spełnienia stanu rzeczy i b) zakaz czynienia czegokolwiek co jest warunkiem wystarczającym niezrealizowania stanu rzeczy

2) reguły a fortiori - a maiori ad minus - jeśli komuś nakazane/dozwolone jest czynić więcej, to nakazane/dozwolone mu jest też czynić mniej a minori ad maius - jeśli komuś zakazane jest czynić więcej, to tym bardziej zakazane mu jest czynić mniej

3) analogia z ustawy - dopuszcza się jej stosowanie w PC jeśli wykładnia językowa i systemowa nie wskazują jednoznacznie na to, że dany przepis dotyczy wyłącznie stanu faktycznego w nim wyznaczonego - można uznać, że dana regulacja odnosi się także do okoliczności bardzo podobnych do tych wskazanych w przepisie

4) analogia z prawa - sformułowanie nowej normy, która regulowałaby stan rzeczy objęty luką w procesie stosowania prawa i na podstawie domniemanych preferencji aksjologicznych ustawodawcy bądź zasad prawa

III. ZWIĄZANIE SĄDU W DZIAŁANIACH INTERPRETACYJNYCH I INFERENCYJNYCH

Uwagi ogólne:

- sądy nie są skrępowane instytucjonalnie w interpretacji przepisów prawnych (niezawisłość) - jednak na mocy szczególnej normy kompetencyjnej sąd może być prawnie zobowiązany do stosowania normy prawnej w znaczeniu narzuconym przez organ wskazany tą normą

Wykładnia prawnie wiążąca:

1) nadzór judykacyjny - może to być wykładnia zorientowana na rozstrzygnięcie konkretnej sprawy - dokonują jej sądy wyższych instancji (w Polsce Sąd Najwyższy, w UE: ETS i Sąd I Instancji w

Luksemburgu i Europejski Trybunał Praw Człowieka)

2) zasady prawne - uchwala SN w składach powiększonych (pełnym, połączonych izb, całej izby, 7 sędziów) - w ostatnim przypadku uchwała zyskuje moc zasady prawnej, gdy skład wyraźnie o tym postanowi, ZP wiążą tylko składy orzekające SN, ale też oddziałują faktycznie na orzecznictwo sądów powszechnych cel zasad prawnych SN - wyjaśnienie przepisów budzących wątpliwości w praktyce lub powodujących rozbieżności w orzecznictwie, rozstrzygnięcie zagadnień prawnych budzących wątpliwości w konkretnej sprawie

3) wykładnia powszechnie obowiązująca - do niedawna ustalał ją TK, ale orzeczenia TK o rozstrzyganiu konstytucyjności aktów mają charakter powszechnie obowiązujący wykładnia autentyczna - dokonywana przez podmiot, który dany przepis ustanowił - ma moc powszechnie obowiązującą

4) wskazania wspomagające - nie wiążą sądów w sposób prawny i mają charakter pomocniczy wykładnia doktrynalna - dokonywana przez autorów prac naukowych, wskazując na różne znaczenia przepisów - rezultaty tej wykładni nie wiążą sądów orzecznictwo - np. orzecznictwo SN często jest powoływane w uzasadnieniach orzeczeń sądów niższych instancji wykładnia historyczna

- odwołuje się do intencji ustawodawcy - też wskazuje na różne warianty możliwych rozstrzygnięć i argumentacji za nimi przemawiających (użyteczna w ramach wykładni celowościowej)

IV. ZBIEG NORM

zbieg norm - dla stanu faktycznego znajduje zastosowanie kilka norm, wyznaczających niezgodne

ze sobą konsekwencje prawne

- należy kierować się tu ogólnymi regułami systemowymi i zasadami prawa cywilnego

§ 9 Wiążące ustalenie konsekwencji prawnych stanu faktycznego

istota - działanie to znajduje wyraz w orzeczeniu końcowym - sąd ustala stosunek prawny, lub nakazuje adresatowi określone zachowanie - określa się to jako ustalenie normy indywidualnej

Przebieg: - sąd dokonuje subsumpcji ustalonego stanu faktycznego pod właściwą normę prawną - czyli stwierdza, że rozpatrywany stan faktyczny stanowi szczególny przypadek należący do zakresu zastosowania tej normy - sąd związany jest dyspozycją normy prawnej, ale polskie prawo cywilne szeroko wyznacza luzy decyzyjne w danym zakresie - system prawa cywilnego jest więc wysoce elastyczny

Prawo podmiotowe

§ 10. Pojęcie prawa podmiotowego

1. Koncepcja prawno naturalna i system prawny

Prawo podmiotowe i system prawny

Prawo podmiotowe - korzystna sytuacja jednostki w społeczeństwie

Prawo w znaczeniu obiektywnym - normy prawne lub ich system

Według ideologii prawno naturalnych prawo podmiotowe ma pierwszeństwo nad prawem w znaczeniu ogólnym.

Według nurtu pozytywistycznego prawo podmiotowe jest pochodne od systemu norm stanowionych.

Koncepcja umiarkowanego pozytywizmu

Priorytet prawa stanowionego przez kompetentne i demokratycznie wybrane organy, które uwzględnia pewne powszechnie akceptowane wartości.

2. Określenie prawa podmiotowego

Stosunek cywilnoprawny

1. Prawo podmiotowe

2. Obowiązek

Proste stosunki cywilnoprawne - tylko jednej stronie przysługuje prawo podmiotowe

Złożone stosunki cywilnoprawne - każdej stronie przysługuje prawo podmiotowe skuteczne wobec drugiej strony

Definicja praw a podmiotowego

1. Służy do opisania sytuacji prawnej jednego podmiotu wobec innego/innych, jest więc elementem treści stosunku cywilnoprawnego

2. Wyznaczone jest normami prawnymi

3. Stanowi „sferę możności postępowania” przysługującą osobie uprawnionej

4. Suzy ochronie interesów podmiotów prawa cywilnego

5. Czyny podmiotu uprawnionego, są indyferentne (wolne), tzn. ani nie zakazane, ani nie nakazane przez normę prawną

3. Uprawnienia

Jest to wyróżniony element prawa podmiotowego.

Roszczenia

Indywidualnie oznaczona osoba ma obowiązek wykonać świadczenie na rzecz uprawnionego, który w związku z tym może żądać, aby zachowała się ona w ściśle określony sposób

1. Wymagalne

2. Niewymagalne

Uprawnienia kształtujące

Uprawnionemu podmiotowi przysługuje kompetencja do zmiany lub zakończenia istniejącego stosunku prawnego przez jednostronną czynność prawną (np. uprawnienie do wypowiedzenia najmu)

Zarzut

Uprawnienie polegające na odmowie spełnienia roszczenia

§ 11. Rodzaje praw podmiotowych

II. Prawa bezwzględne i względne

Podstawa podziału: skuteczność wobec innych podmiotów

Prawa bezwzględne

Skuteczne wobec wszystkich (erga omnes)

Przynajmniej w ogólnych zarysach musi być określone przepisami prawnymi rzędu ustawy

W skutek naruszenia prawa bezwzględnego podmiotowi uprawnionemu przysługuje roszczenie

Prawa względne

Skutecznie jedynie wobec określonych podmiotów

Stosunki zobowiązaniowe, w których wierzyciel Moz żądać od dłużnika świadczenia

Prawo podmiotowe w zobowiązaniach realnych

Zobowiązanym staje się każdoczesny podmiot określonej sytuacji prawno rzeczowej (np. współwłasność, najem)

Przyporządkowane prawa bezwzględne

Z dominującym uprawnieniem względnym sprzężone jest uprawnienie bezwzględne

III. Prawa akcesoryjne i związane

Podstawa wyróżnienia: zależność od innych praw

Prawa akcesoryjne

Skonstruowane dla umocnienia innych praw podmiotowych

Mogą być względne (np. poręczenie) lub bezwzględne (np. hipoteka)

Prawa związane

Nie są przedmiotem samodzielnego obrotu prawnego

Podmiotem prawa związanego może być tylko podmiot określonego prawa wolnego (np. służebność gruntowa może przysługiwać tylko właścicielowi nieruchomości)

4. Prawa majątkowe i niemajątkowe

Podstawa wyróżnienia: typowy interes, jaki realizują

Prawa majątkowe

Prawa rzeczowe, wierzytelności opiewające na świadczenia majątkowe, prawa majątkowo małżeńskie, własność intelektualna

Prawa niemajątkowe

Prawa osobiste, prawa rodzinne niemajątkowe

5. Prawa przenoszalne i nieprzenoszalne

Zasada (o ile przepis nie mówi inaczej): prawa majątkowe - przenoszalne, prawa niemajątkowe - nieprzenoszalne

Zbywalność

Kompetencja podmiotu uprawnionego do przeniesienia przysługującego mu prawa w drodze czynności prawnej na inne podmioty

Podmioty nie mogą przekształcać prawa podmiotowego skonstruowanego normatywnie jako zbywalne na niezbywalne i odwrotnię

Dopuszczalne jest zobowiązywanie się, że nie dokona się oznaczonych rozporządzeń prawem zbywalnym (naruszenie - odpowiedzialność odszkodowawcza, czynność ważna)

Dziedziczność

Żadne czynności prawne nie mogą pozbawić cechy dziedziczności prawa podmiotowego.

Zobowiązania co do niezmieniania treści testamentu są pozbawione skutków prawnych.

6. Prawa tymczasowe

Prawa podmiotowe, których funkcja polega na przygotowaniu i zabezpieczeniu jakiegoś prawa przyszłego, prowadzącego dopiero do ostatecznego zaspokojenia interesów podmiotu uprawnionego.

§ 12. Sposoby nabycia i utraty prawa podmiotowego

II. Nabycie pierwotne i pochodne

Nabycie pochodne

Uzyskanie prawa podmiotowego od innej osoby, która na niego to prawo przenosi

Nabycie pierwotne

Nie uzyskuje się go od określonej osoby.

Zasada: nabycie pierwotne prowadzi do uzyskania prawa bez obciążeń.

III. Następstwo pod tytułem szczególnym i ogólnym

Sukcesja, powstaje w wypadkach nabycia pochodnego

Następstwo pod tytułem szczególnym

Sukcesja syngularna

Przy nabyciu indywidualnie oznaczonego prawa/praw podmiotowych

Następstwo pod tytułem ogólnym

Sukcesja uniwersalna

Prowadzi do nabycia całości lub części jakiegoś majątku na podstawie jednego zdarzenia prawnego.

Dopuszczalna tylko w wypadkach przewidzianych w ustawię

4. Nabycie translatywne i konstytutywne

Nabycie translatywne

Nabywca uzyskuje prawo o treści niezmienionej

Nabycie konstytutywne

Jednocześnie z nabyciem powstaje prawo podmiotowe

5. Utrata prawa

Następuje, kiedy wskutek zdarzeń wskazanych w ustawie dane prawo w ogóle gaśnię

Utrata prawa po stronie przenoszącego następuje także w przypadku przeniesienia

Połączenie prawa i obowiązku

Prawo gaśnie, jeśli nastąpi połączenie w rękach tej samej osoby prawa i korelatywnie sprzężonego z nim obowiązku.

6. Realizacja prawa podmiotowego

Wykonywanie

Realizacja przez podmiot stanów rzeczy lub zachowań zmierzających do uzyskania lub zabezpieczenia prawnie uznanych interesów tego podmiotu

Nie musi być wykonywane osobiście

7. Nadużycie prawa podmiotowego

Zachowanie niezgodne z treścią norm prawnych wyznaczających określone typy lub postacie praw podmiotowych

Teoria zewnętrzna

Działanie uważane za nadużycie jest wykonywaniem prawa

Konieczność odszkodowania

Teoria wewnętrzna

Kto działa wbrew normom moralnym lub normom wskazanym w klauzulach generalnych, nie nadużywa prawa, gdyż w ogóle go nie wykonuję

8. Ochrona praw podmiotowych

Ochrona sądowa

Uprawnionemu przysługuje powództwo - kompetencja zwrócenia się do sądu o rozpatrzenie sprawy

Wyjątek: zobowiązania naturalne (jeśli dłużnik spełni świadczenie, nie może żądać jego zwrotu)

Pomoc własna

Samoobrona - odparcie niebezpieczeństwa grożącego pewnym prawom podmiotowym lub stanom faktycznym prawnie obowiązującym

Samopomoc - uprawniony sam przymusowo wykonuje swoje prawo podmiotowe lub prawnie chroniony stan faktyczny

9. Kolizje praw podmiotowych

System preferencji - zaspokojenie interesu podmiotu korzystającego z pierwszeństwa (charakterystyczny w prawie rzeczowym)

System redukcji praw ze sobą kolidujących - uwzględnienie w pewnej mierze interesów wszystkich uprawnionych (charakterystyczny dla prawa zobowiązań)

Przedmioty stosunku cywilnoprawnego

§ 15. Rzeczy

1. Pojęcie

Cechy konstytutywne

Materialny charakter

Wyodrębnienie z przyrody

Wyłączenia

Wyjęcie z obrotu cywilnoprawnego ze względów moralnych lub w interesie publicznym

1. Zwierzęta

2. Zwłoki, odłączone od ciała komórki, tkanki, narządy (w tym krew)

Dobra kultury nie tracą charakteru prawnego rzeczy mimo ograniczeń praw właścicielskich

2. Rzeczy ruchome i nieruchome

Rzeczy

Ruchomości Nieruchomości

Grunty Budynki Części budynków

Rolne Nierolne

Grunty

Części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności

Również przestrzeń znajdująca się nad i pod powierzchnią (w granicach określonych przez społeczno-gospodarcze jego przeznaczenie)

Budynki

Budynki, które nie są trwale związane z gruntem są ruchomościami.

Budynki trwale związane z gruntem stanowią jego część składową.

Wyjątkowo budynki są odrębnymi nieruchomościami, gdy stanowią o tym przepisy szczególnę

Części budynków

Wyjątkowo, na mocy przepisów szczegółowych, stanowią odrębny od gruntu lub budynku przedmiot własności (np. lokale).

Księgi wieczyste

Wskazują, jakie powierzchnie ziemi, budynki lub ich części są odrębnymi nieruchomościami

3. Rzeczy oznaczone co do gatunku i co do tożsamości

Rzeczy oznaczone co do gatunku określone są tylko według cech rodzajowych.

Oznaczenie rzeczy co do tożsamości odnosi się do indywidualnie wskazanego przedmiotu.

4. Części składowe rzeczy i przynależności

Części składowe

Wszystko, co nie może być odłączone od rzeczy bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości albo bez uszkodzenia lub istotnej zmiany przedmiotu odłączonego

Przynależności

Samoistna rzecz ruchoma, która pozostaje w związku z rzeczą główną

Zachodzi, gdy:

1. Właścicielem rzeczy głównej i przynależności jest ta sama osoba

2. Przynależność jest potrzebna do korzystania z rzeczy głównej zgodnie z jej przeznaczeniem

3. Przynależność jest z rzeczą główną w faktycznym i trwałym związku odpowiadającym wspomnianemu celowi, z tym zastrzeżeniem, że przemijające pozbawienie jej tego związku nie powoduje utraty charakteru przynależności

Czynność prawna mająca za przedmiot rzecz główną odnosi skutek także względem przynależności.

Np. koło zapasowe, zestaw kluczy, inwentarz żywy i martwy.

5. Pożytki

Pojęcie i rodzaje

Obejmują jakieś dochody z rzeczy lub z prawą

1. Pożytki materialne - płody rzeczy i inne odłączone od niej części składowe, jakie według zasad prawidłowej gospodarki stanowią normalny dochód z rzeczy (przychówek zwierząt domowych, zborze zebrane z pola, owoce)

2. Pożytki cywilne - dochody, jakie rzecz przynosi na podstawie stosunku prawnego (np. czynsz z dzierżawy)

3. Pożytki prawa - dochody, jakie prawo to przynosi zgodnie ze swym społeczno-gospodarczym przeznaczeniem (np. odsetki z wierzytelności pieniężnej)

Konsekwencje prawne

Pierwsza reguła - uprawnionemu do pobierania pożytków przypadają pożytki naturalne, które faktycznie zostały odłączone od rzeczy w czasie trwania uprawnienia; natomiast w przypadku pożytków cywilnych (rzeczy i prawa) uprawnienie to przysługuje w stosunku do jego trwania, niezależnie od tego, czy faktycznie zostały pobranę

Druga reguła ogólna - jeżeli uprawniony do pobierania pożytków poczynił nakłady w celu uzyskania pożytków, które przypadły innej osobie, to należy mu się od niej wynagrodzenie za te nakłady, jednakże tylko do wysokości pożytków.

§ 16. Przedmioty inne niż rzeczy

1. Przedmioty materialne niebędące rzeczami

Ciecze i gazy

1. Nie występują w postaci zamkniętej, ponieważ wówczas traktuje się je jako rzeczy ruchomę

2. System prawny nie uznaje ich za kopaliny, ponieważ wówczas odnosi się do nich szczególny reżim prawny właściwy kopalinom

Kopaliny

Zalegające w ziemi złoża minerałów wykorzystywanych dla celów gospodarczych

Prawo górnicze

Zwierzęta w stanie wolnym

Zwierzęta no palach i w lasach, ryby

Żadne zwierzę nie jest rzeczą

2. Przedmioty niematerialne

1) energia

2) dobra intelektualne

3) dobra osobiste

4) pieniądze

5) papiery wartościowe

3. Przedsiębiorstwo (C.D.!)

Przedsiębiorstwem jest zorganizowany zespół składników niematerialnych i materialnych przeznaczonych do prowadzenia działalności gospodarczej.

Osoby fizyczne

Podmiotowość człowieka

Podmiot praw

• Każdy człowiek jest podmiotem praw i obowiązków

• Osoba fizyczna - człowiek jako uczestnik stosunków cywilnoprawnych

Zdolność prawna - możność bycia nosicielem (podmiotem) i obowiązków

Zdolność do czynności prawnych - kwalifikacja dokonywania swoistych działań konwencjonalnych, jakimi są czynności prawne

• Nie jest wrodzonym atrybutem osoby fizycznej (jeśli jej nie ma, czynności w imieniu osoby dokonuje przedstawiciel ustawowy: rodzic, opiekun)

Nazwisko i imię

• Językowe oznaczenie indywidualnej osoby fizycznej

• Imię nadają rodzice

• Zmiana imienia i nazwiska (poza zmianą stanu cywilnego) dopuszczalna tylko z ważnych powodów

Stan rodzinny

1. Pochodzenie od określonych rodziców

2. Związanie małżeństwem

• Niepodzielność

• Wzajemność

Płeć

1. Męska

2. Żeńska

Możliwość sprostowania gdy określona płeć dziecka jest niezgodna z jego naturą biologiczną

Wiek

Data urodzenia rejestrowana w aktach stanu cywilnego

Stan cywilny

Stan rodzinny + imię, nazwisko +płeć + wiek

Księgi stanu cywilnego

Miejsce i data:

1. Urodzenia

2. Małżeństwa

3. Zgonu

Są wyłącznym dowodem zdarzeń w nich stwierdzonych.

Ewidencja ludności

Urodzenia, małżeństwa, zgony, imiona, nazwiska, miejsca pobytu stałego i czasowego

Miejsce zamieszkania

Element obiektywny - przebywanie w miejscu (stałe)

Element subiektywny - zamiar pozostania

Miejsce zamieszkania to miejscowość. Nie jest utożsamiane z adresem.

Zdolność prawna osób fizycznych

Początek - urodzenie się dziecka

• Art. 8 k. c.

• Istota ludzka (rodzice: kobieta i mężczyzna)

• Niezależnie od stanu zdrowia

• Istota żywa (domniemanie prawne: dziecko rodzi się żywe)

Status cywilnoprawny nasciturusa

Okres prenatalny rozpoczyna się w momencie poczęcia (zapłodnienie).

Przepisy szczegółowe regulują interesy nasciturusą

Nasciturusowi przysługuje warunkowa zdolność prawna (pod warunkiem zawieszającym, że urodzi się żywy).

Prawa podmiotowe nie mogą być wykonywane, a jedynie zabezpieczanę

W razie potrzeby ustanawia się kuratora nasciturusa do strzeżenia przyszłych praw dziecką

Uznanie za zmarłego

Kreuje stan prawny (natomiast postanowienie o stwierdzeniu zgonu reguluje stan faktyczny)

10 lat od zakończenia roku kalendarzowego, kiedy osoba była żywą

Wyjątki:

• Jeżeli w chwili uznania za zmarłego osoba ukończyłaby 70 lat, można uznać za zmarłego po upływie 5 lat

• Jeżeli osoba nie ukończyłaby 23 lat, nie można jej uznać za zmarłą

• Uznanie za zmarłego w związku z katastrofą (art. 30) - 6 mies., 2 lata, 1 rok (zależnie od okoliczności

Zakres zdolności prawnej

Każdemu przysługuje w takim samym zakresię

Ustanie zdolności prawnej

Śmierć

• Zgaśnięcie lub przejście wszystkich praw i obowiązków

• Zmiana sytuacji prawnej ciała

• Chwila śmierci - trwałe, nieodwracalne ustanie czynności mózgu

• Dowód śmierci - akt zgonu (urząd stanu cywilnego)

Stwierdzenie zgonu

Wydawane przez sąd; akt zgonu nie został wydany, a śmierć jest niewątpliwa (postępowanie dowodowe)

Uznanie za zmarłego

Wydaje je sąd gdy człowiek zaginął.

Po czasie określonym w ustawię

Może być uchylone w rezultacie odrębnego postępowanią

Charakter konstytutywny - dopiero decyzja sądu wywołuje skutki prawne (następują one jednak od momentu ziszczenia się zdarzeń w orzeczeniach tych ustalonych)

Ochrona dóbr osobistych

Pojęcie

• Wartości uznane przez system prawny

• Nieodłącznie związane z człowiekiem

• Są dobrami niemajątkowymi

Typy

1. Życie, zdrowie i nietykalność cielesna

2. Wolność

3. Cześć człowieka

• Aspekt zewnętrzny - dobra sława, dobre imię

• Aspekt wewnętrzny - godność osobista, wyobrażenie o własnej wartości

• Nie dotyczy negatywnej oceny człowieka lub jego działania, opartej na rzetelnej krytyce

4. Swoboda sumienia - wolność sumienia i religii

5. Nazwisko i pseudonim

• Każdy może żądać by nikt nie posługiwał się jego nazwiskiem lub pseudonimem

• Możliwość żądania by nazwisko nie zostało ujawnione

6. Stan cywilny

• Przynależność do płci

• Relacje rodzinne

7. Wizerunek

• Zakaz rozpowszechniania czyjegoś wizerunku bez zgody, wyjąwszy:

- wizerunek osoby powszechnie znanej, który wykonano w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznej

- wizerunek osoby będącej jedynie częścią całości (zgromadzenie, publiczna impreza)

8. Tajemnica korespondencji

9. Nietykalność mieszkania

10. Twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska

• Tylko wartości niemajątkowe

11. Kult po zmarłej osobie bliskiej

• Wszystko związane z pochówkiem, nagrobkiem, odwiedzaniem i ceremoniami

12. Integralność seksualna

• Prawo do odszkodowania w przypadku:

- molestowania seksualnego

-seksu pod przymusem

13. Sfera prywatności

• Zagadnienia związane z życiem rodzinnym, seksualnym, stanem zdrowia, przeszłością, sytuacją majątkową

• Dane osobowe

• Osoby publiczne korzystają z ograniczonej ochrony prywatności

• Niedozwolone jest już samo zbieranie informacji, niekoniecznie poprzedzające publikację

14. Korzystanie z wartości środowiska naturalnego

Konstrukcja prawna

Najskuteczniejszą ochronę dóbr osobistych zapewnia konstrukcja praw podmiotowych.

Podmiotowe prawa osobiste należą do kategorii praw podmiotowych bezwzględnych - są skuteczne erga omnes.

Są to prawa niemajątkowe, niezbywalne i niedziedzicznę

Przesłanki ochrony

Bezprawność

Brak konieczności winy (nie uwzględnia się celu lub intencji)

Domniemanie bezprawności czynu naruszającego dobro osobiste

Zastosowanie środków ochronnych uzasadnia dopiero naruszenie prawa osobistego.

Uchylenie bezprawności

1. Zgoda uprawnionego

• Nie może być udzielona gdy jest to sprzeczne z bezwzględnie wiążącymi normami prawnymi lub zasadami współżycia społecznego

• Nie jest skuteczna gdy działania naruszają zarazem dobra innej osoby

• Nie powoduje trwałego przeniesienia lub wygaśnięcia prawa osobistego

2. Działanie na podstawie przepisu lub w wykonaniu prawa podmiotowego

3. Nadużywanie osobistych praw podmiotowych

• Nie można czynić użytku z osobistego prawa podmiotowego, który byłby sprzeczny z ich społeczno-gospodarczym przeznaczeniem lub z zasadami współżycia społecznego

Środki ochrony

1. Ustalenie - orzeczenie ustalające, że dane prawo przysługuje danej osobie, niekiedy wystarczy

2. Zaniechanie - wyłącznie gdy istnieje uzasadniona obawa dalszych naruszeń

3. Usunięcie skutków naruszenia

4. Zadośćuczynienie pieniężne lub zapłata na cel społeczny

W stosunku do środków ochrony pozakodeksowej powyższy system wyznacza minimalny standard ochrony przysługujący każdej osobie fizycznej.

W razie naruszenia interesów majątkowych w związku z dobrami osobistymi można uzyskać odszkodowanie z poniesioną szkodę (prawo zobowiązań).

Konsumenci i przedsiębiorcy

Zakłada się, że konsument jest słabszą stroną umowy.

Konsument

Tylko osoba fizyczna

Unia Europejska wymusza ograniczenie pojęcia konsumentą

Konsumentem jest osoba fizyczna tylko w przypadkach, gdy dokonuje czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z działalnością gospodarczą lub zawodową.

Przedsiębiorca

Osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna z art. 33¹, prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową.

Cechy przedsiębiorcy wg SwobGospU:

1. Zarobkowość

2. Działalność w sposób zorganizowany

3. Działalność w sposób ciągły

Ad. 1 - zysk nie jest konieczny

Ad. 2 - nastawienie na masowe, a nie tylko indywidualne działanie

Firma

Firma - oznaczenie przedsiębiorcy

Firma osoby fizycznej - co najmniej imię i nazwisko

Firma osoby prawnej - dowolnie kształtowana (umieszczenie imienia i nazwiska osoby fizycznej wymaga jej zgody na piśmie, a w razie śmierci - zgody małżonka i dzieci, to samo w razie gdy ta osoba przestała być członkiem spółki lub gdy działalność gospodarczą wykonuje następca prawny); musi być określona forma prawna (np. sp. z o. o.); powinna odróżniać się od firm innych przedsiębiorstw

Firma nie może być zbyta, jednak można upoważnić innego przedsiębiorcę do korzystania z niej (nie dotyczy przedsiębiorstwa, nabywca może je prowadzić pod dotychczasową nazwą).

Zmianę firmy należy ujawnić w rejestrzę

Prawo podmiotowe do firmy podlega ochronie zbliżonej do dóbr osobistych osób fizycznych lub prawnych.

15

---