EKONOMIA - jest nauką o procesach gospodarczych. Stara się wykrywać i opisywać prawidłowości rządzące tymi procesami. Te prawidłowości to prawa ekonomiczne.
Główne działy ekonomii:

• mikroekonomia

• makroekonomia

MIKROEKONOMIA - zajmuje się szczegółowym badaniem indywidualnych decyzji dotyczących pojedynczych towarów ( bada prawa postępowania jednostek gospodarujących, gospodarstw domowych i przedsiębiorstw)

MAKROEKONOMIA - kładzie nacisk na wzajemne związki zachodzące w gospodarce jako całości. W swojej metodzie celowo upraszcza ona analizę poszczególnych elementów badanej całości w trosce o przejrzystość obrazu działania całej gospodarki

Odmiany ekonomii:

EKONOMIA POZYTYWNA- zajmuje się obiektywnym, naukowym, objaśnieniem zasad funkcjonowania gospodarki (objaśnia jak jest, dlaczego, i co z tego wynika)

EKONOMIA NORMATYWNA - dostarcza zaleceń i rekomendacji opartych na subiektywnych sądach wartościujących (ocenia rzeczywistość i postuluje, jak powinno być oraz co należy zrobić, aby było lepiej)

Istotnym uwarunkowaniem działalności gospodarczej ludzi jest ograniczoność zasobów gospodarczych. Zasoby te obejmują:

• zasoby ludzkie (wraz z wiedzą i praktycznymi umiejętnościami ludzi)

• zasoby naturalne (np. ziemię wraz z wszelkimi znajdującymi się w niej bogactwami, woda, powietrze)

• zasoby będące wynikiem wcześniejszej działalności człowieka (np. przetworzone półprodukty, narzędzia, maszyny i urządzenia, budynki i hale fabryczne, żywność, odzież, mieszkania, środki transportu, środki finansowe)

Ekonomia bada procesy gospodarcze tzn. procesy produkcji, podziału (redystrybucji), wymiany i konsumpcji środków zaspokajania ludzkich potrzeb

Różnorodność potrzeb ludzkich

od biologicznych (zaspokajanie głodu, ochrona przed zimnem) aż po kulturowe (potrzeba kontaktów między ludźmi, informacji, wiedzy, rozrywki)

PRODUKCJĄ nazywamy działalność ludzką polegającą na wytworzeniu różnych środków niezbędnych do zaspokajania potrzeb ludzkich

PRODUKTY to dobra otrzymywane na wskutek tej działalności (produkcji)

Oprócz produktów istnieją też tzw. dobra wolne nie bedące wynikiem produkcji, a więc występujące w przyrodzie w postaci nadającej się do zaspokojenia określonej potrzeby ludzkiej (np. powietrze niezbędne do oddychania)

Produkcja jest możliwa dzięki wykorzystaniu czynników produkcji (nakładów)

Trzy podstawowe czynniki produkcji:

1. Praca

2. Ziemia

3. Kapitał

PRACA to zespół świadczonych, celowych czynności człowieka, dzięki którym oddziałuje on na otaczającą go przyrodę i przekształca ją. Pracując człowiek zmienia nie tylko swoje otoczenie, lecz także siebie, wzbogaca swój intelekt, gromadzi doświadczenia, poszerza skalę swoich potrzeb

Produkcja i praca mają charakter społeczny

Ludzie, którzy coś produkują nie pracują w odosobnieniu

Proces uspołecznienia produkcji wyraża się również w tym, że dany produkt jest efektem pracy coraz większej liczby ludzi
Praca jest czynnikiem w każdej gospodarce najpowszechniejszym i mającym najbardziej kluczowe znaczenie

ZIEMIA - obejmuje szeroko rozumiane zasoby naturalne czyli: ziemię w ścisłym tego słowa znaczeniu (ziemię uprawną, grunty pod zabudowę, tereny rekreacyjne) oraz wszelkie zawarte w niej bogactwa naturalne (w tym paliwa np. ropę, węgiel; surowce np. piasek, miedź; drogi, lasy, wody)

KAPITAŁ składa się z:

• kapitału fizycznego czyli dóbr trwałych wytwarzanych przez gospodarkę po to, aby wytwarzać jeszcze inne dobra, czyli np. budynki, maszyny, urządzenia, środki transportu, narzędzia, surowce i zapasy produktów

• kapitału finansowego różnego typu środki pieniężne i papiery wartościowe, takie jak akcje czy obligacje

Ograniczoność zasobów
Zasób ograniczony (rzadki) cechuje się tym, że przy cenie równej zeru popyt nań przewyższa dostępna podaż

Krzywa możliwości produkcyjnych przedstawia przy każdej wielkości jednego dobra maksymalną możliwą produkcję drugiego dobra

Kosztem alternatywnym danego dobra jest ilość innego dobra, z której trzeba zrezygnować, aby stało się możliwe wytworzenie dodatkowej jednostki tego pierwszego dobra.

Ograniczoność zasobów jest podstawową przyczyną konieczności racjonalnego gospodarowania, którego istotą jest dokonywanie najbardziej korzystnych (optymalnych) wyborów przy podejmowaniu decyzji w zakresie celów społeczno-gospodarczych oraz środków i metod realizacji tych celów.

Ogólnych wskazówek do dokonywania wyboru najbardziej korzystnych (optymalnych) rozwiązań w procesie gospodarowania dostarcza tzw. zasada racjonalnego gospodarowania, zwaną też zasadą gospodarności
Może być ona ujmowana dwojako:

• jako zasada największego efektu przy danym nakładzie środków

• jako zasada najmniejszego nakładu środków do osiągnięcia danego efektu

Spośród różnych wariantów danej decyzji najbardziej efektywny ekonomicznie jest tej w którym stosunek efektów do nakładów jest największy lub stosunek nakładów do efektów najniższy.

PRAWA EKONOMICZNE- stale powtarzające się zależności (związki) między elementami procesu gospodarowania. Problem z ich identyfikacją wynika przede wszystkim ze złożoności procesu gospodarowania.

Jednym z narzędzi stosowanych w ekonomii są modele ekonomiczne
MODEL (lub inaczej teoria) zawiera szereg założeń upraszczających, dotyczących sposobów zachowania się ludzi. Stanowi on więc świadome uproszczenie rzeczywistości

Dane ekonomiczne

SZEREG CZASOWY: zawiera kolejne wartości przyjmowane przed dane zmienną w różnych momentach (zazwyczaj prezentowany za pomocą tablic lub wykresów)

DANE PRZEKROJOWE pokazują jaką wartość przyjmuje analizowana zmienna u poszczególnych osób lub też ich grup w określonym momencie

WSKAŹNIK (indeks)- wyraża względną wartość danej zmiennej odniesioną do tej wartości w okresie podstawowym (bazowym)

Indeksy dynamiki - wskaźniki opisujące zmiany określonej wielkości w czasie. Wyróżniamy:

• indeksy o stałej podstawie (np. rok początkowy = 100)

• indeksy łańcuchowe (np. poprzedni miesiąc=100)

Wielkości nominalne i realne

WIELKOŚCI NOMINALNE- wielkości wyrażone wartościowo w cenach bieżących

WIELKOŚCI REALNE - wielkości wyrażone w cenach stałych
Jak zamienić wielkości nominalne na realne i vice versa?

Wskaźnik zmian wartości zmiennej w ujęciu realnym =

RYNKIEM nazywamy całokształt transakcji kupna i sprzedaży oraz warunków, w jakich one przebiegają.

Pełni on funkcję regulatora procesów gospodarczych.

Rynki można klasyfikować wg różnych kryteriów podziału np.

• wg przedmiotu obrotu można wyróżnić rynek produktów i usług komercyjnych oraz czynników produkcji (ziemi, pracy, kapitału)

• wg zasięgu geograficznego rynek lokalny, regionalny, krajowy, zagraniczny, międzynarodowy, światowy

• w zależności od sytuacji rynkowej rozróżnia się rynek sprzedawcy i rynek nabywcy

• w zależności od stopnia jednorodności przedmiotu transakcji wyróżnia się rynek homogeniczny (jednorodny) np. rynek ropy, pszenicy oraz rynek heterogeniczny (np. rynek pracy - wymagający odmiennych zdolności i kwalifikacji zawodowych)

• w zależności od stopnia wyrównywania się ceny wyróżniamy rynek doskonały i niedoskonały

RYNEK SPRZEDAWCY charakteryzuje długotrwała przewaga popytu nad podażą (sprzedawca znajduje się w bardzo korzystnej sytuacji przetargowej)

RYNEK NABYWCY charakteryzuje się nadwyżką podaży nad popytem (uprzywilejowana pozycja nabywcy)

RYNEK DOSKONAŁY spełnia następujące warunki:

• rozproszenie po stronie popytu i podaży

• brak barier wejścia na rynek

• przejrzystość (transparentacja)

• jednorodność dóbr

Rozproszenie po stronie popytu i podaży oznacza, że każdy z podmiotów dysponuje jednakową siłą ekonomiczną i jest ich bardzo dużo, a co za tym idzie żaden z podmiotów nie może wpływać na kształtowanie się cen.

Decyzje poszczególnych podmiotów są oparte na cenie danej z zewnątrz, z rynku.

POPYT na dane dobro jest to ilość tego dobra, jaką nabywcy są w stanie nabyć po określonej

cenie i w określonym czasie.

Popyt można podzielić na:

• popyt efektywny (taki jak powyżej)- poparty jest posiadaniem odpowiedniego ekwiwalentu

• popyt potencjalny- oznacza pragnienie nabycia określonego dobra nie poparte możliwościami dochodowymi.

Popyt potencjalny może się przekształcić w popyt efektywny w przypadku poprawy sytuacji dochodowej nabywcy.

W zależności od motywacji nabywców popyt możemy podzielić na:

• Funkcjonalny

• Niefunkcjonalny

• Spekulacyjny

Popyt funkcjonalny wynika z cech jakościowych danego dobra- jest funkcją jego wartości użytkowej.

Popyt niefunkcjonalny wynika z oddziaływania tzw. Efektów zewnętrznych na użyteczność, czyli że użyteczność danego dobra może się zmieniać w zależności od zachowania się innych konsumentów.

Dzielimy zachowania nabywców na trzy rodzaje:

• EFEKT OWCZEGO PĘDU- popyt na dane dobro wzrasta dlatego, że inni je konsumują

• EFEKT SNOBIZMU- popyt na dane dobro maleje wskutek tego, że inni je konsumują. Oznacza potrzebę wyróżniania się, bycia ekskluzywnym, odmiennym od innych

• EFEKT VEBLENOWSKI- dotyczy popytu na tzw. Dobra prestiżowe. Ich konsumpcja świadczy o statusie konsumenta, nosi znamiona konsumpcji ostentacyjnej. Popyt na takie dobra wzrasta wraz ze wzrostem ich cen.

Popyt spekulacyjny- wiąże się z oczekiwaniami co do kształtowania się cen w przyszłości.

Determinanty popytu

Podstawowym determinantem popytu jest cena, oprócz niej wyróżnia się jeszcze pozacenowe determinanty popytu:

• Dochody nabywców

• Ceny dóbr komplementarnych (wiążące się) i substytucyjnych (zamienne)

• Oczekiwane zmiany sytuacji rynkowej

• Gusty i preferencje nabywców

• Zmiana liczby i struktury ludności

Klauzula CETERIS PARIBUS oznacza, że inne czynniki oprócz tego, którego związek ze zmianą danej wielkości chcemy uchwycić nie ulegają zmianie.

Przykładowo chcąc odnaleźć zależność między popytem, a ceną zakładamy, że czynniki pozacenowe nie zmieniają się.

Zależność między popytem a ceną jest na ogół zależnością odwrotną.

Wzrost ceny powoduje spadek ilości konsumowanego dobra (i odwrotnie)

Zmiana ceny powoduje dwojaki efekt:

• Substytucyjny

• Dochodowy

EFEKT SUBSTYTUCYJNY

Wzrost ceny zmienia dotychczasową strukturę cen, czyli czyni to dobro relatywnie droższym, co skłania nabywcę do rezygnacji z niego na korzyść innego, relatywnie tańszego dobra.

EFEKT DOCHODOWY

Wzrost ceny wpływa ujemnie na możliwości nabywcze konsumenta, a więc obniża jego dochód realny ( konsument może nabyć mniej dóbr). Analogicznie przy spadku ceny siła efektu dochodowego zależy od udziału tego dobra w ogólnych wydatkach konsumenta.

• dobro normalne (zwykłe) to takie dobro, na które popyt wzrasta wraz ze wzrostem dochodu

• dobro niższego rzędu to takie dobro, na które popyt maleje przy wzroście dochodu

• dobro luksusowe to takie dobro, na które popyt rośnie bardziej niż dochód

• dobro niezbędne (pierwszego rzędu) to takie dobro, na które popyt rośnie mniej niż

proporcjonalnie

Nietypowe relacje popytu na zmianę ceny

1. POPYT DOSKONALE NIEELASTYCZNY (SZTYWNY)- nie reaguje na zmianę ceny. Dotyczy dóbr, które zaspokajają niezbędne potrzeby i nie mają substytutów (np. trumny, sól, niektóre lekarstwa)

2. POPYT DOSKONALE ELASTYCZNY- teoretyczna sytuacja rynku doskonałego. Oznacza, że przy cenie wyznaczonej przez rynek poszczególne przedsiębiorstwa mogą zrealizować (sprzedać) całą swoją produkcję. Przy cenie wyższej przedsiębiorstwo nie zrealizuje ani jednej jednostki.

3. POPYTY PARADOKSALNE- zmiany popytu i zmiana ceny są jednokierunkowe, czyli wzrost ceny powoduje wzrost popytu, a spadek ceny spadek popytu

Rozróżnia się trzy przypadki:

1. PARADOKS VEBLENA- dotyczy popytu na dobra prestiżowe, konsumpcja zaspokaja potrzebę demonstracji statusu materialnego nabywcy

2. PARADOKS GIFFENA- dotyczy dóbr podrzędnych, których udział w ogólnych wydatkach jest wysoki. Wzrost cen tych dóbr powoduje spadek dochodów realnych, co powoduje wzrost popytu na te dobra (pomimo wzrostu ceny dalej są one relatywnie tańsze, co w przypadku spadku dochodów realnych ma jeszcze większe znaczenie.

Paradoks Giffena oznacza, że efekt dochodowy jest silniejszy od efektu substytucyjnego.

3. PARADOKS SPEKULACYJNY- jeśli panuje przekonanie, że cena w przyszłości nadal będzie rosła, to popyt rośnie mimo wzrostu ceny. Analogicznie w przypadku spadku ceny.

Pozacenowe determinanty popytu

Stosujemy klauzulę ceteris paribus.

Analizie poddany zostanie związek między zmianami popytu, a zmianami dochodu nabywcy.

Relacja ta ma charakter jednokierunkowy- wzrost dochodu powoduje wzrost popytu (analogicznie spadek).

Graficznie oznacza to przesunięcie krzywej popytu w prawo (w lewo przy spadku).

Przy stałej cenie c₀ ilość nabywanego dobra zmienia się z Q₁ na Q₂ (lub Q₃)

Wyjątki:

Zachowania paradoksalne dotyczą przede wszystkim dóbr podrzędnych, mających substytuty lepszej jakości.

DOBRA SUBSTYTUCYJNE- dobra zastępujące się w zaspokajaniu potrzeb (np. masło i margaryna)

gdzie:

ΔP_p1- zmiana popytu na dobro nr 1

Δc₂- zmiana ceny dobra nr 2

DOBRA KOMPLEMENTARNE- dobra uzupełniające się w zaspokajaniu określonej potrzeby (np. samochód+ benzyna)

gdzie:

ΔP_p1- zmiana popytu na dobro nr 1

Δc₂- zmiana ceny dobra nr 2

Inne czynniki wpływające na wielkość i strukturę popytu, to m.in.:

• Gusty i preferencje nabywców (szczególnie w przypadku wyboru odzieży, obuwia itp.)

• Liczba ludności i jej struktura wg płci i wieku (np. starzejące się społeczeństwo charakteryzuje wprost skłonność do oszczędzania, co implikuje spadek popytu)

PODAŻ danego dobra- ilość tego dobra zaoferowana przez producentów do sprzedaży po danej

cenie w określonym czasie.

Podaż jest funkcją wielu zmiennych, jedna z nich jest cena.

Podaż i cena zmieniają się w jednakowym kierunku.

Pozacenowe determinanty podaży

Do czynników pozacenowych wpływających na podaż zalicza się m.in.:

• Koszty wytworzenia

• Rentowność produkcji dóbr substytucyjnych

• Czynniki naturalne (przy pewnych rodzajach produkcji)

Na zmianę kosztów wytworzenia wpływać mogą:

• Zmiany cen czynników wytwórczych

• Zmiany technologii i organizacji produkcji

• Zmiana polityki ekonomicznej rządu

• Polityka monetarna- wpływa na wysokość stopy procentowej- jej wzrost oznacza wyższe koszty pozyskania kapitału

• Polityka finansowa- wpływa na wysokość podatków (ich wzrost powoduje wzrost kosztów wytwarzania) i subsydiów (ich wzrost przyczynia się do spadku kosztów wytwarzania)

Zmiana kosztów produkcji powoduje przesunięcie krzywej podaży w lewo (przy wzroście kosztów) lub w prawo (przy ich spadku), gdyż wzrost kosztów produkcji powoduje spadek rentowności, który to skłania wytwórców do ograniczenia produkcji.

Relacja popytu na zmianę determinant jest prawie natychmiastowa.

Relacja podaży na zmianę czynników ją określających wymaga czasu.

Wyodrębnia się trzy okresy czasu podczas procesów dostosowawczych po stronie podaży:

• Okres ultrakrótki- podaż jest stała. Krzywa podaży jest linią pionową, a więc cena jest funkcją popytu

• Okres krótki- następują procesy dostosowawcze podaży w ramach istniejącego potencjału wytwórczego przez jego lepsze wykorzystanie. Podaż rośnie w ramach możliwości produkcyjnych. Krzywa podaży ma typowy kształt. Cena ulega obniżeniu.

• Okres długi- zdolności produkcyjne zwiększają się (na skutek inwestycji). W okresie długim są największe możliwości wzrostu podaży. Następuje dalszy spadek ceny (poniżej ceny w okresie krótkim)

CENA RÓWNOWAGI jest to cena równoważąca rynek. Oznacza to, że przy tej cenie rozmiary zapotrzebowania są równe ilości oferowanej.

Równowaga rynkowa może zostać zakłócona m.in. przez zmiany pozacenowych czynników determinujących popyt i podaż.

Wskaźnik zmian wartości zmiennej w ujęciu nominalnym

*100%

Wskaźnik wzrostu cen

---