TECHNOLOGIA GASTRONOMICZNA WYKŁADY, WNOŻCiK wieczorowe, semestr IV, Technologia gastronomiczna


TECHNOLOGIA GASTRONOMICZNA

dr inż. Ewa Czarniecka - Skubina

egzamin: opisówka - 3 pytania

Wykład 1

Procesy technologiczne w produkcji gastronomicznej.

Proces technologiczny - wszystkie czynności za pomocą, których surowiec przygotowany jest do spożycia:

0x08 graphic
ROLNICTWO

0x08 graphic

0x08 graphic
PRZETWORSTWO

0x08 graphic
SUROWIEC

przechowywanie

OBRÓBKA WSTĘPNA

0x08 graphic

0x08 graphic

SUROWIEC PRZETWORZONY

PROCES KULINARNY

0x08 graphic

0x08 graphic

BEMAROWANIE

0x08 graphic

JAKOŚĆ POSIŁKU

Bemarowanie - przechowywanie w łaźni wodnej (?)

Na każdym etapie przetwórstwa (obróbki) można popsuć surowiec

Obróbka wstępna - b. istotne jest używanie stali nierdzewnej, porcelany i plastiku, ze względów higienicznych niedopuszczalne jest używanie sprzętu drewnianego. Bardzo istotna jest właściwa organizacja stanowiska pracy, maszyny powinny być ustawione w ciągu, który zapewnia przepływ produktów w jednym kierunku

(drewno - b. trudno utrzymać w czystości, nasiąka wodą, stanowi miejsce rozwoju drobnoustrojów, nie da się go myć w zmywarce)

(drogi czyste nie krzyżują się z brudnym)

Cel obróbki wstępnej - usunięcie niepożądanych składników surowców czyli zanieczyszczeń, części niejadalnych, nadpsutych, a także nadanie surowcom odpowiedniego kształty charakterystycznego dla danej potrawy:

znaczenie mechanicznej obróbki wstępnej:

obróbka wstępna:

Sortowanie:

Mycie:

MYCIE

RODZAJ WARZYW

SPOSÓB MYCIA

bulwiaste (ziemniaki), korzeniowe

  • ręcznie w basenie w dużej ilości wody

  • maszynowo

  • małą ilość - szczoteczką pod bieżącą wodą

cebulowe (cebula, por), owocowe (ogórki, pomidory)

  • ręcznie pod bieżącą wodą

liściowe (sałata, szczaw), strączkowe świeże

  • ręcznie na sitach w dużej ilości wody

kapustne

  • ręcznie w basenach w dużej ilości wody

Mycie:

Oczyszczanie:

wydajność obierania (na przykładzie ziemniaka)

sposób obierania

Wydajność

odpady

Ilość personelu

ręcznie

10-15 kg/h

27-50%

1

maszynowo

100/150 kg/h

12-22%

2 przy doczyszczaniu

Zmiany azotanów w obieraniu (na przykładzie buraka)

burak

Zawartość azotanów

(mg/100g)

Zmiany po obraniu

(%)

ze skórką

69,9

-

bez skórki

56,0

~ 19,8

Ziemniak:

marchew:

Sałata

Witamina C

Azotany (mg/kg)

Cała główka

222

1750

Obrane liście

276

1600

Głąby i łodygi liściowe

100

1800

Płukanie:

Moczenie:

Rozdrabnianie

6u: umiarkowanie, urozmaicenie…

ROZDRABNIANIE

MASZYNOWE:

  • oszczędza czas i wysiłek personelu

  • wzrost wydajności (100kg/h)

  • ograniczenie strat składników odżywczych (krótki czas)

  • jednakowy kształt i wielkość

  • wymaga doczyszczania

  • zapewnia higienę pracy

RĘĆZNE:

  • pracochłonne

  • mniej wydajne

  • wzrost strat składników odżywczych (dłuższy czas)

  • nierównomierny kształt i wielkość

  • więcej odpadków

Rozdrabnianie:

Wykład 2

Sposoby rozdrabniania warzy:

ROZDRABNIANIE

Produkt

Zastosowanie

Sposób rozdrabniania

ziemniaki

zupy

frytki

kostka, cząstki, plastry, słomka

buraki

zakwas

barszcz ukraiński

plastry

makaron gruby

chrzan

surówki

tarty, wiórki

marchew

woszczyzna

zupy

jarzyna do mięs

surówki

poprzeczne kawałki

makaron gruby i cienki

kostka, słupki, tarta

Zapobieganie niekorzystnym zmianom podczas obróbki wstępnej:

Łączenie składników

surowce

technika

cel

potrawy

stałe

mieszanie

jednolita masa

sałatki, masy mielone

płynne

cocktaile

stałe + płynne

wyrabianie

ciasta

stałe + płynne + gazowe

ucieranie

jednolita masa i wtłoczenie powietrza

masy ucierane, ciasto

płynne + gazowe

ubijanie

masy pianowe (bezy), ubijanie białka lub śmietany

stałe + płynne

emulgowanie

emulsja

majonez, sosy, farsze, pasztety

Spulchnianie ciast i mas:

Formowanie:

Formowanie:

1. Wypieków z ciasta drożdżowego (zwijanie, zapletanie)

2. Drążenie kulek z warzyw

3. Turnirowanie (przycinanie) warzyw i ziemniaków w określone formy

4. Knelowanie - wycinanie nożem nacięć pionowych, rowków w warzywach, grzybach, owocach

5. Wyciskanie workiem ze zdobnikiem (tilem) dekoracyjnych kształtów

6. Formowanie łyżką, nożem, dłonią

Panierowanie:

Sposoby panierowania:

PROCESY TECHNOLOGICZNE W PRODUKCJI GASTRONOMICZNEJ

Cel obróbki cieplnej:

1. Zwiększenie strawności pożywienia przez pęcznienie i rozklejenie skrobi, kolagenu oraz rozluźnienie tkanek półproduktu,

2. zmniejszenie objętości pożywienia przez odparowanie nadmiaru wody przy sporządzaniu potraw z warzyw, grzybów, mięsa,

3. Zmiękczenie tkanek półproduktów przez rozklejenie związków i pektynowych, zmiękczenie błonnika i rozluźnienie ich struktury

4. Przez denaturację białek lub pęcznienie uzyskuje się wzmocnienie struktury (w pieczywie, spulchnione potrawy z jaj, w galarecie),

5. Zniszczenie drobnoustrojów i składników niepożądanych bądź szkodliwych dla zdrowia przez działanie wysokiej temperatury i rozpuszczenie w wodzie (unieczynnienie enzymów katalizujących rozkład witamin, powodujących zmiany barwy i smaku, usunięcie substancji powodujących wzdęcia, wolotwórczych

6. Wyzwolenie substancji aromatyczno-smakowych znajdujących się w żywności i zwiększenie smakowitości pożywienia (smażenie, pieczenie, rosół)

7. Urozmaicenie pożywienia przez możliwość wprowadzenia szerszego asortymentu potraw do codziennych jadłospisów

Pozytywny wpływ obróbki cieplnej:

Negatywny wpływ obróbki cieplnej:

Formy przekazywania ciepła podczas obróbki cieplnej

1. Kontakt

2. Przewodzenie

3. Konwekcja

4. Promieniowanie ciepła

Przewodzenie

polega na przemieszczaniu się energii cieplnej wewnątrz ośrodka lub z jednego ośrodka do drugiego poprzez bezpośredni kontakt ze źródłem ciepła. Przykładem jest nagrzewanie się dna naczynia ustawionego na płycie grzewczej

Konwekcja

polega na przenoszeniu ciepła na skutek mieszania gazów i cieczy o różnych temperaturach. Przykładem jest ogrzewanie wody, która nagrzewa się od dna naczynia, wypływa jako lżejsza do góry powodując powstawanie wirów przenoszących ciepło

Promieniowanie

polega na emitowaniu określonej długości fal, które docierając do produktu zamieniane są na ciepło. Jako przykład można podać promienniki podczerwieni oraz grzejnictwo mikrofalowe.

Blanszowanie

Krótkotrwałe zanurzenie we wrzącym płynie lub gorącej parze wodnej na 30 sekund do 3 minut w celu unieczynnienia enzymów

BLANSZOWANIE

surowiec

cel

przyczyna

Liście kapusty na gołąbki

Uelastycznienie liści

Techniczna

Pomidory, brzoskwinie

Łatwe zdejmowanie skórki

Kości na rosół

Usunięcie składników powodujących „mącenie”

Ziemniaki na frytki

Zapobieganie wchłanianiu tłuszczu

Szpinak i por do dań jarzynowych

Spadek objętości i zachowanie barwy

Por, brukselka

Usunięcie ostrych związków eterycznych

Smakowe

Warzywa i owoce do zamrożenia

Dezaktywacja enzymów, niszczenie mikroorganizmów

Higieniczne

Obróbka cieplna:

1. Gotowanie

2. Duszenie

3. Pieczenie

4. Zapiekanie

5. Opiekanie

6. Smażenie

Gotowanie

Metoda

Warzywo

Zmiany witaminy C (%)

Garnek wrząca-woda

Kalafior

Kapusta biała

Brokuły

Fasolka szparagowa

0x08 graphic
37-55%

Garnek zimna-woda

0x08 graphic
55-67%

Parowanie

0x08 graphic
10-26%

Mikrofale

0x08 graphic
9-20%

Szybkowar-para

0x08 graphic
13-28%

Wykład 3

Obróbka cieplna zależy od:

Duszenie:

Smażenie:

Temperatura smażenia:

Smażenie we frytownicach ciśnieniowych:

Żywieniowy punkt widzenia

0x08 graphic
Oleje roślinne - zawierają kwasy tłuszczowe wielonienasycone, NNKT - wysoka wartość odżywcza

Proces kulinarny (obróbka cieplna)

Podatność na jełczenie wzrasta 10 krotnie wraz z dodatkowym wiązaniem podwójnym w łańcuchu kwasów tłuszczowych.

Rola technologiczna tłuszczów:

Cechy tłuszczów smażalniczych:

Rodzaj tłuszczu

Temperatura topnienia

Temperatura rozkładu

Słonina, sadło

38-42

221-250

Smalec

38-42

221-250

Łój wołowy

barani

42-46

44-55

250-270

270-300

Masło

28-33

120-208

Masło sklarowane

252

Oleje

0-12

220-232

Margaryna

20-25

Ok. 200

Wchłanianie tłuszczu do produktów zależy od:

Wchłanianie tłuszczu do produktu

Produkt

Tłuszcz [%]

Chipsy ziemniaczane

Ok. 40

Filety rybne

10-15

Frytki

7-25

Kurczak uda

Do 22

Pączki

Do 25

Potrawy mięsne panierowane

Do 20

Prażynki ziemniaczane

33-38

Nasycone kwasy tłuszczowe w potrawach smażonych

Potrawa

Porcja

Nasycone kw. tłuszczowe

Energia [kcal]

Kurczak

Smażone wolno ze skórką

Pieczona pierś bez skóry

100g

3,3

0,9

212

140

Ryby

Smażona

Pieczona

100g

2,8

1,5

195

129

Lody

½ filiżanki

4,9

145

Mrożony jogurt

½ filiżanki

2,0

110

Zmiany zachodzące w tłuszczach smażalniczych podczas obróbki

substancje lotne, przeciwutleniacze

0x08 graphic
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

0x08 graphic
0x08 graphic

Napowietrzanie

Absobrcja tłuszczu

Para

0x08 graphic

0x08 graphic
tlen ogrzewanie

0x08 graphic
0x08 graphic

0x08 graphic
Żywność

0x08 graphic
Parowanie

0x08 graphic
Oksydacja

0x08 graphic

Rozpuszczanie

woda

hydroliza

0x08 graphic

0x08 graphic
0x08 graphic
wodoronadtlenki

0x08 graphic

Związki barwne, lipidy żywności, polimeryzacja

WKT, monoglicerydy, diglicerydy, gliceryna

Dehydratacje

polimeryzacja

0x08 graphic
rozszczepianie

term

Wolne rodniki

0x08 graphic

ketony

0x08 graphic
0x08 graphic

kwasy, aldehydy, alkohole, ketony, epoksydy, węglowodory

0x08 graphic
0x08 graphic

Dimery, trimery

Intensywność zmian fizyko chemicznych w tłuszczach ogrzewanych:

Ograniczenie zmian w tłuszczach smażonych:

Tłuszcze smażalnicze”

Najpopularniejsze:

Dobór tłuszczu:

Tłuszcze cukiernicze i piekarskie

Tłuszcze dietetyczne:

Żywność typu Fast ford:

Tłuszcze nasycone i kwasy tłuszczowe rozwój chorób dieto zależnych: m.in. choroby układów krążenia, nowotwory

Izomery trans:

Działanie akryloamidu:

Dzienne pobranie akryloamidu z żywnością nie powinno przekraczać 10 µg/kg m. c.

Tworzenie akryloamidu:

Akryloamid szybko wydalany z organizmu wytwarza jednak glucidoamid wchodzący w reakcję z DNA (prowadzi do powstania i rozwoju raka). Zaczyna powstawać w temp 120 stopni, optimum dla tego procesu 140 - 180 stopni.

Wykład 4

Akryloamid:

• Znajduje się w takich produktach, jak frytki, chrupkie pieczywo, płatki śniadaniowe, ciastka, produkty gotowe do spożycia, tosty, w dobrze wysmażonym mięsie (również hamburgery), pieczenie

• Nie ma w produktach świeżych i gotowanych (temperatura procesu <100 st.C)

• Niewiele w pizzy, paluszkach rybnych, potrawach z kurczaka i mięsa mielonego, smażonej rybie

Zawartość akryloamidu (Źródło: IŻŻ, 2004-2007)):

Produkt Średnia zawartość akryloamidu (µg/kg)

Chipsy ziemniaczane 998

Frytki smażone 337

Płatki owsiane 23

Płatki kukurydziane 327

Paluszki 249

Pieczenie -

- jest to ogrzewanie produktu gorącym powietrzem suchym lub nawilżonym o temperaturze 170 - 250ºC.

Zapiekanie -

- Forma pieczenia. Zapieka się potrawy, poddane wcześniej obróbce cieplnej a proces zapiekania ma jedynie doprowadzić do podgrzania potrawy oraz uzyskania pożądanych cech sensorycznych. Proces ten prowadzi się w wysokiej temperaturze (250ºC) bez przykrycia, co umożliwia wytworzenie chrupiącej skórki na powierzchni potrawy (może być zapiekanie w sosach w naczyniach jednoporcjowych).

Opiekanie/ grillowanie -

- Wykorzystanie promieniowania podczerwonego. Do małych porcji (do 1,5 kg) - z uwagi na niską przenikliwość promieni podczerwonych, które wnikając do zewnętrz. warstw produktu zamieniane są na ciepło

Zalety: delikatny, szybki sposób przyrządzania z efektem zrumienienia.

Wady: Duże porcje - przegrzewanie powierzchni produktu przy niedopieczonym środku.

straty masy:

obniżenie zawartości tłuszczu 5-20% w potrawach grillowanych

straty składników mineralnych:

straty witamin do 20%

wzrost zawartości. produktów utleniania cholesterolu

nie każde mięso można grillować!:

WWA (200 związków):

Zalecenie podczas grillowania:

Przechowywanie potraw:

Wykańczanie potraw:

Rodzaje:

Cook-serve (gotuj i podawaj)

0x08 graphic
Przyjęcie i zestawienie surowców

Obróbka wstępna

0x08 graphic
0x08 graphic

Obróbka cieplna

0x08 graphic

Bemarowanie lub podczerwień

0x08 graphic

Obsługa klienta (serwowanie)

Metody obróbki:

Jakość potraw cook-serve

Zmiany zachodzące w produkcie:

straty witaminy C w mrożonej brukselce przegotowanej w systemie Cook-serve i przechowywanej w bemarze

Proces technologiczny

Średnia zawartość witaminy C mg/100g

Straty witaminy C (%)

Surowiec

67,4

----

Po gotowaniu (30 minut)

52,5

23

Bemarowanie (minuty):

15

30

60

90

50,4

45,6

38,6

32,7

25,3

32,3

42,7

51,4

Straty witaminy C w ziemniakach przygotowanych w systemie cook-serve
i przechowywanych w bemarze

Temperatura medium grzewczego w bemarze

70oC

90 oC

Spadek 35,5-55,8%

Spadek 41,6-64,8%

Straty witaminy C w ziemniakach przygotowanych w systemie cook-serve i przechowywanych w bemarze

Sposób przechowywania

Straty witaminy C (%)po 3 h przechowywania

Ziemniaki

z zalewą

35,4 - 51,6

10 - 16

26,6 - 41,5

Ziemniaki bez zalewy

55,8 - 64,8

7 - 31

58,2 - 64,8

Autor (rok)

Papierz

(1988)

Gołaszewska (1999)

Gołaszewski (1988)

Cook-chill (gotuj i schłodź)

0x08 graphic
Przyjęcie i zestawienie surowców

Obróbka wstępna

0x08 graphic
0x08 graphic

Obróbka cieplna

0x08 graphic

0x08 graphic
Schładzanie

Przechowywanie w stanie schłodzonym

0x08 graphic

Obróbka cieplna lub restytucja

0x08 graphic

Obsługa klienta (serwowanie)

Wykład 5

Zasady stosowanie technologii cook-chill:

Zagrożenia systemu cook-chill, gdy żywność:

Zalety technologii cook-chill:

Zalety technologii cook-chill

Dla konsumentów:

Wady technologii cook-chill:

Jakość potraw przygotowanych w technologii cook-chill:

Zastosowanie systemu cook-chill:

Cook-freeze (gotuj i zamrażaj)

0x08 graphic
Przyjęcie i zestawienie surowców

Obróbka wstępna

0x08 graphic
0x08 graphic

Obróbka cieplna

0x08 graphic

0x08 graphic
Zamrażanie

Przechowywanie w stanie zamrożenia

0x08 graphic

Obróbka cieplna lub restytucja

0x08 graphic

Obsługa klienta (serwowanie)

Zasady stosowania technologii cook-freeze:

FIFO - first in first out

Jakość zamrożonych produktów zależy od:

Rodzaju zamrażanej żywności:

Zmiany w mrożonej żywności:

Zalety technologii cook-freeze:

Warzywo

Czas gotowania

Cook-serve

Cook-freeze

Ziemniaki (76kg)

144min

22min

Kalafior (45kg)

60min

18min

Marchew (40kg)

104min

18min

Kapusta (38)

128min

18min

Wady technologii cook-freeze:

Zastosowanie:

Wykład 6

Obróbka wstępna - przygotowanie produktów:

metody rozmrażania drobiu:

Mycie:

Porcjowanie:

Specyficzne przygotowanie elementów tuszki:

Formowanie i nadziewanie tuszek:

skład nadzienia do drobiu:

Przygotowanie nadzienia:

zakładanie w kieszeń:

spinanie 1 lub 2 nitkami:

Sposób angielski:

Formowanie tuszki do grilla:

mielenie:

inne:

obróbka cieplna:

wywary: stopniowe ogrzewanie od zimniej wody, denaturacja białka w całym kawałku co sprzyja wydzielaniu soku, mięso soczyste, ale mnie smakowite, składnik w wywarze

pieczenie, smażenie w gorącym tłuszczu, gotowanie we wrzącej wodzie i natychmiastowa denaturacja białka na powierzchni co chroni przed wyciekaniem soków (wzrost wydajności, soczystości, smakowitości)

rozdrobnienie mięsa - wzrost wycieku dlatego dodaje się dodatki skrobiowe: bułka, kasza, mąka ziemniaczana

garni: warzywa gotowane, koper, pietruszka, seler, sałata, grzyby, owoce

gotowanie - stare sztuki o dużej zawartości tkanki łącznej, czas od 50 minut - kurczaki do 135 min dla gęsi, ubytki cieczy: 15,2% (kurczaki) do 30,9% (gęsi)

potrawy: drób w rosole, potrawka, pulpety z masy mielonej

smażenie (młody drób, starsze sztuki przed smażeniem obgotowywane, saute (mała ilość tłuszczu), panierowane i z masy mielonej (duża zawartość tłuszczu), de velaille (osuszyć filet, obtoczyć w mące, jaju, bułce tartej i smażyć). Dodatki: frytki, warzywa z wody (fasolka, szparagi, zielony groszek, brukselka, kalafior), surówki, pieczarki, borówki

duszenie (starsze sztuki, duża zawartość tkanki łącznej, części pozostałe po przyrządzeniu innych potraw: duszenie w całości, lub porcjach np. paprykarz (oprószka mąką i obsmażanie) a następnie dusić na wolnym ogniu z dodatkiem wody i wywaru pod koniec procesu dodatek warzyw, grzybów. Ubytki masy 21-37%. Podawany w sosie: naturalnym, śmietanowym, paprykowym, grzybowym, z dodatkiem makaronu, pyz, kopytek

Pieczenie - nacieranie solą od środka i z zewnątrz, mogą być nadziewane, formowane, nadziewanie do ¾-4/5 objętości. Pieczeni w piekarniku 200-250oC, po zrumienieniu skórki 180-200oC, polewać sosem co 10-15 minut.

Wykład 7

Zastosowanie ryb w technologii gastronomicznej

Ryby świeże (pochodzenie):

Ryby (cechy charakterystyczne mięsa):

Ryby (zawartość tłuszczu):

Ryby (ościstość):

Wartość użytkowa ryb (stosunek części jadalnych tzn mięśni, wątroby, ikry do części niejadalnych):

Wartość odżywcza ryb:

Ryby:

nietrwałość ryb wiąże się z:

Ocena świeżości ryb

Cecha

Charakterystyka

Skóra

Gładka, błyszcząca, napięta, płetwy nie wyschnięte, ogon nie zwisa

Zapach

Przyjemny (nie może być kwaśny, zgniły zjełczały), słodkowodne - błotny

Oczy

Jasne, błyszczące, lekko wypukłe

???

Wilgotne, połyskliwe, czerwone, o świeżym zapachu

Mięso

Elastyczne, napięte, sprężyste

Narządy wewnętrzne

U świeżej łatwo odróżnić

Fazy świeżości ryb:

  1. pełny bukiet aromat.-smak. (cukry proste i ich fosforany, smak słodkawy, wolne aminokwasy, nukleotydy - IMP - inozynomonofosforan)

  2. zanik cech gatunkowych (przemiany glikolityczne - zanik słodkości, dezaminacja i dekarboksylacja aminokwasów, defosforylacja IMP - powstaje smakowo obojętna inozyna, gromadzenie się na skutek przemian glikolitycznych i oksydacyjnych kwasu pirogronowego, wolnych aldehydów i ketonów)

  3. powstają nuty kwaśno-goryczkowate, przez co ryba jest na pograniczu przydatności jadalnej, co spowodowane jest obecnością końcowych produktów glikolizy (kwasu mlekowego, pirogronowego, aldehydu octowego), nagromadzeniem się produktów oksydacji (aldehydów i ketonów), co wynika z nietrwałości tłuszczów rybich, przemianą inozyny w gorzką hipoksantynę, powstaniem niepożądanego zapachu w wyniku gromadzenia się amin z dekarboksylacji aminokwasów oraz trimetyloaminy i histaminy z histydny

  4. ryba długo przechowywana, wykazująca gnilny zapach oraz cechy zepsucia, nie nadaje się do spożycia z powodu silnego gromadzenia się amin (trimetyloaminy, histaminy, amoniaku), gromadzenia się produktów gnilnych (indolu, skatolu)

Obróbka wstępna ryb:

Usuwanie łusek:

Roby o drobnej, ściśle przylegającej łusce - przed skrobaniem włożyć na 1-2 min do wrzątku

Usuwanie łusek - ściąganie skóry:

Ściąganie łusek razem ze skórą stosuje się u ryb o grubej skórce (węgorze, miętusy, sumy, flądry) i z przeznaczeniem do ???

Usuwanie płetw:

Patroszenie ryb:

Usunięcie wnętrzności (woreczka żółciowego, przewodu pokarmowego, pęcherza pławnego), oczu oraz skrzeli. U węgorza występuje trujący składnik krwi - ale ulega rozkładowi w temp 70oC (?)

Ryby można patroszyć rozcinając jamę brzuszną, lub przez odgłowienie - ryby do faszerunku

Porcjowanie ryb:

Usuwanie nieprzyjemnego zapachu:

Rozmrażanie:

Ryba po rozmrożeniu: elastyczna, miękka, właściwe smak i barwa.

Obróbka cieplna ryb:

Gotowanie

Zmiany fizykochemiczne w gotowaniu:

Gotowanie ryb:

Serwowanie gotowanych ryb:

Duszenie ryb:

Smażenie ryb:

Panierunek i saute (oprószenie mąka, zwłaszcza ryby do podawania z sosami):

Zmiany podczas smażenia:

Serwowanie mrożonych ryb:

Pieczenie ryb:

Straty masy ryb podczas obróbki cieplnej

ryba

Sposób obróbki

Straty (%)

Filet rybny

Duszenie

18-20

Grillowanie

29-32

Pstrąg

Opiekanie

24-26

Sola

duszenie

9-11

Mielona masa rybna:

Wykład 8

Mięso

Mięśnie szkieletowe wraz z przylegającą tkanką tłuszczową, łączną i kostną, pochodzące z tusz, półtusz lub ćwierćtusz trzody chlewnej, bydła, cieląt, owiec i innych zwierząt takich jak, konie, kozy czy króliki

Podroby

Są to produkty pozyskiwane podczas uboju zwierząt rzeźnych, nadające się do spożycia. Należą do nich: wątroba, nerki, serca, mózgi, ozory, płuca, śledziona, żołądki, głowy i nogi wieprzowe, cielęce i wołowe

Tusza

Części zasadnicze

Określenie to stosuje się przy podziale tusz w zakładzie mięsnym. Części zwykle pokrywają się z elementami kulinarnymi.

Elementy kulinarne

Część tuszy zwierzęcia stanowiąca całość wyznaczoną układem kośćca i mięśni, przydatna do określonych celów kulinarnych. Element kulinarny może być podzielony na tzw. element gastronomiczny, czyli element przydatny do sporządzenia określonych potraw

Dojrzewanie mięsa

Metody przyspieszonego dojrzewania mięsa

Obróbka wstępna mięsa

Mycie

Wykrawanie

Usuwanie powięzi i ścięgien

Pobijanie

Szpikowanie

Peklowanie

Porcjowanie

Formowanie

Masa mielona


Proporcje sk
ładników w 1 kg masy mielonej :

Wykańczanie elementów

Obróbka wstępna podrobów

Obróbka wstępna podrobów

1. Płukanie pod bieżącą wodą.

2. Usuwanie części niejadalnych:

3. Blanszowanie (np. mózg - wrzątek, sól, ocet 2 -3 min.)

4. Moczenie (nerki - 30 min. Letnia woda, żołądki 2-3 h)

5. Gotowanie (nerki - zagotowanie we wrzątku, żołądki - gotowanie, odcedza, do zimnej wody aż będą białe)

Obróbka cieplna mięsa:

Gotowanie:

Zmiany w mięsie podczas gotowania:

Duszenie:

grupy mięs duszonych:

mięso duszone w dużych kawałkach:

mięso duszone w kawałkach porcjowych

mięso duszone w drobnych kawałkach:

Mięsa smażone:

Wykład 9

bryzol (brizol) z fr. berssolles - zraziki

wołowina - polędwica

konina - polędwica

wieprzowina - szynka

cielęcina - udziec cielęcy

skośne, cienkie plastry, grubość ~ 2,5cm (ǿ 14-18cm), po 2 min. z każdej strony, zbite tłuczkiem, smażone saute

befsztyk (z ang. beefsteak)

chateaubriand (franc)

wołowina - polędwica lub rostbef (chateaubriand ze środka polędwicy)

kształt okrągły, smażone, grubość 2 cm (chateaubriand delikatnie obsmażone saute)

medalion

wołowina - befsztyk

wieprzowina

uformowana owalnie, mięso usmażone, grubość 2cm, saute lub panierowane

eskalopki

baranina, cielęcina, drób

jw.

filety

wołowe, cielęce, wieprzowe

płat mięsa oczyszczonego z kości, krojony skośnie, rozbity, wyrobiony ręka i nożem, kształt liścia, grubość 1-2 cm (spożywane z masłem pietruszkowym)

filet mignon

(z polędwicy wołowej)

kotlety

cielęce, baranie, wieprzowe, ze schabu z kostką lub bez
(hamburger - ze zmielonej wołowiny, rozbratel - wołowy/koński

formuje się owalnie, lekko wygięte od strony żebrowej, grubość ok. 1-2cm

stek

z wieprzowiny (z cebulką)

z cielęciny (polany masłem)

z baraniny (z czosnkiem)

okrągły kawałek mięsa o grubości 1-2cm, ǿ 8-10cm

antrykot (z franc. entrecote) entre - między

cote - żebra

z górki cielęcej (wołowiny)

bity kotlet z tego mięsa, owalne plastry, grubość 2cm

sznycel (niem. schnitzel)

z cielęciny (oryginalny - wiedeńskie)

z wieprzowiny (podrobiony po wiedeńsku)

bity, panierowany w bułce tartej kotlet, w niektórych regionach siekany (sznycel Pożarski - siekany z drobiu)

rumsztyk

rump - tułów

stek - plaster

mięso wołowe z polędwicy lub końskie

prostokątny, grube plastry mięsa - 2cm, podawany ze zrumienioną cebulką z dodatkiem jarzyn, krótko mrożone.

Mięsa smażone saute:

Mięsa smażone po ang.:

Stopnie wysmażenia:

Mięsa smażone panierowane:

Mięsa panierowane:

Temp. smażenia:

poprzednie wykłady - zdjęcie

Smażenie - jw.

Zmiany zachodzące podczas smażenia

Pieczenie mięsa:

Pieczenie:

Pieczone mięsa:

Rodzaje pieczeni:

Potrawy z mięsnej masy mielonej:

starty witamin - foto

potrawy

proces

B1

B2

PP

B6

A

β-karoten

E

foliany

Mięso

gotowanie

40

20

30

30

20

50

smażenie

25

10

10

25

30

Ryby

pieczenie

30

10

10

30

50

Warzywa:

Surówki:

Surówki owocowe:

Przy przygotowaniu surówek ważne:

Przygotowanie sałatek:

Czynniki wpływające na zachowanie witaminy C:

podczas gotowania zmiany dotyczą:

szybkość gotowania = (OH-)/H+(Me2+)

(dla pH<4 zależność odwraca się) zależy od pH i temp.

Warzywa włókniste:

delikatne:

Wykład 10

Składniki antyodżywcze w warzywach

Nasiona roślin strączkowych

Moczenie warzyw strączkowych

Warzywa z rodziny krzyżowych (kapusta brukselska, biała i czarna rzodkiew, brokuł, kapusta głowiasta biała i czerwona)

Tioglikozydy (nieaktywne biologicznie)? (rozdrabnianie, obróbka cieplna - tioglikozydaza <inaktywacja 90oC>, hydroliza) substancje wolotwórcze: tiocyjaniany, izotiocyjaniany, związki indolowe, nitryle, tiooksazolidyny

Zalecane gotowanie bez przykrycia (związki lotne)

Grzyby

Rośliny cudzożywne, niewielka grupa grzybów - tzw grzyby wieloowocnikowe - określane mianem grzybów potocznie

Wartość odżywcza grzybów

Surowiec

Walory smakowo-zapachowe

Grzyby utrwalone

Obróbka wstępna grzybów świeżych

Obróbka wstępna grzybów suszonych

Obróbka cieplna grzybów

Wywary z grzybów

1. Suszonych, świeżych, grzybów i kości (borowiki, maślaki, pieczarki)

2. Sporządzanie wywaru

Nadzienie z grzybów

Zastosowanie grzybów

Zastosowanie owoców

Owoce:

1. Pestkowe (wiśnie, czereśnie, śliwki)

2. Ziarnkowe (jabłka, gruszki)

3. Jagodowe (porzeczki, agrest, truskawki, maliny, poziomki, winogrona)

4. Leśne (borówka, jagoda, żurawina, jeżyna, głóg, rokitnik, czarny bez)

5. Łupinowe (orzechy włoskie, laskowe, ziemne - arachidowe)

6. Południowe (cytrusowe, śródziemnomorskie, tropikalne)

Obróbka wstępna

Zastosowanie:

Produkty zbożowe w gastronomii

Budowa ziarna pszenicy

1. Bródka

2. Bielmo

3. Tarczka

4. Listek

5. Korzonek

6. Bielmo mączne

7. Warstwa komórek aleuronowych

8. Okrywa owocowo-nasienna

Okrywa owocowo-nasienna (łuska) - warstwa zdrewniałych komórek, z części bródka ziarniaka, niektóre tzw bruzdka

Bielmo - warstwa aleuronowa zawierająca białka (nieglutenowe), tłuszcz, związki mineralne i enzymy oraz tzw bielmo mączne zawierające skrobię i białka glutenowe

Zarodek - część, z której wyrasta kiełek i nowa roślina, zawiera cukry i tłuszcz

Najważniejsze białka ziarna zbóż

Mąka:

Rodzaje mąki

Wykład 11

Wartość wypiekowa mąki:

  1. granulacja mąki

    1. gruboziarniste - makarony, ciasta twarde, wymaga długiego wyrabiania

    2. drobnoziarniste - ciasto mniej zwarte, skłonność do rozlewania

  2. wodochłonność (ilość i rodzaj białek, węglowodanów): pszenna - białka glutenowe, żytnia - pentozany

  3. zdolność wytwarzania i zatrzymywania gazów podczas fermentacji, zależne od poziomu cukrów fermentacyjnych , związane z białkami glutenowymi w mące pszennej, skrobią w żytniej

  4. aktywność enzymów: amylolityczne podnoszą zawartość cukrów fermentacyjnych, proteolityczne - poziom i jakość białek glutenowych

  5. zawartość glutenu i jego cechy fizyczne - gluten wiąże wodę i tworzy struktury szkieletowe (pszenne ciasto), białka glutenowe - micelarną (układ ciągły) otacza ziarenka skrobi (ukł. nie ciągły)

  6. zawartość skrobi w produktach

    produkt

    [%]

    ziemniaki

    12-34

    fasola

    37-35

    groch

    42-50

    kasza perłowa

    70

    kasza gryczana/mąka pszenna

    72

    ryż

    70-80

    skala temp. kleikowania skrobi

    rodzaj skrobi

    temp. początkowa

    kleikowanie pełne

    ziemniaczana

    62

    66

    pszenna

    53

    57

    kukurydziana

    64

    70

    żytnia

    50

    55

    ryżowa

    65

    70

    gryczana

    60

    69

    klepkowanie:

    zimna woda

    0x08 graphic
    skrobia

    0x08 graphic

    pęcznienie

    woda (>50% ) do 65oC

    woda (mało) do 100oC

    wchłonięcie wody (20-30%)

    skrobia spęczniała

    0x08 graphic

    rozp., kleikowanie

    woda (>50%) 65-100oC

    zol lub kleik

    (retrogradacja skrobi - schemat z książki)

    Retrogradacja:

    ograniczać retrogradację skrobi można przez:

    zastosowanie mąki - zagęszczanie:

    MAKARON:

    Wyroby makaronowe:

    wartość odżywcza makaronu:

    rodzaje makaronów:

    Formy makaronów

    makarony włoskie (tzw. pasty)

    proces wyrobu makaronu:

    1. formowanie kopczyka z mąki

    2. dodatek płynu do środka

    3. zarabianie ciasta (gęste, nie klejące się do rąk)

    4. wyrabianie (kilka minut)

    5. wałkowanie

    6. po przeschnięciu - krojenie

    7. suszenie na stolnicy

    Gotowanie makaronu:

    ilość makaronu na 1 porcję

    zastosowanie

    masa [g] na porcję

    masa 1 porcji ugotowanego makaronu [g]

    dodatek do zup

    30-40

    80

    dodatek do II dań

    60-80

    150

    danie podstawowe

    100

    250

    Dodatek sosów do makaronu:

    Wykład 12

    Podział ze względu na konsystencję ciasta:

    podział klusek (konsystencja)

    Etapy produkcji ciasta kluskowego:

    rodzaje klusek (składniki ciasta)

    surowce (g)

    lane

    kładzione

    francuskie

    półfrancuskie

    mąka

    40

    250

    30

    190

    jaja

    50

    50

    50

    60

    woda

    -

    125

    -

    135

    masło

    -

    -

    20

    35

    sól

    do smaku

    Kluski lane:

    Kluski kładzione:

    Kluski półfrancuskie:

    Kluski francuskie:

    Jakoś klusek zależy od:

    Cechy dobrych klusek:

    Ciasto zacierkowe:

    Pierogi:

    Jakoś pierogów:

    Wady pierogów:

    Zastosowanie:

    Naleśniki:

    podczas smażenia białka ścinają się, woda paruje spulchniając ciasto, skrobia wchłania część wody, powietrze zwiększa swoją objętość przez co ciasto staje się bardziej puszyste

    stosowane jako makaron, wtedy kilka naleśników zwija się w rulon i kroi poprzecznie w paski o szerokości 3-5 mm

    naleśniki kolorowe

    Proces technologiczny:

    zastosowanie

    masa 1 porcji (g)

    dodatek do zup

    „makaron” 100g

    1-2 sztuki (85-115g) z nadzieniem

    II danie

    3-4 sztuki (170-250g) z nadzieniem

    2-3 sztuki (100-170g) z nadzieniem

    deser

    2-3 sztuki (100-170g) z nadzieniem

    nadzienie

    z marmolady, dżemu, powideł - 20g

    z mięsa - 25g

    z warzyw, masy serowej - 30g

    z grzybów suszonych - 35g

    z owoców suszonych - 50g

    Kasze:

    Wykład 13

    Podział kasz (stopień przerobu, kształt, wielkość cząstek)

    Rodzaje kasz:

    Wartość odżywcza:

    Cel gotowania kasz:

    przyrządzanie kasz

    sposób

    kasza: woda

    rodzaj

    na sypko

    1:1,5

    1:2,5

    gryczana, jaglana, jęczmienna, pęczak

    na półsypko

    1:1,7

    1:2,2 (2,5)

    1:3

    gryczana, jaglana,

    perłowa, jęczmienna

    pęczak

    rozklejane na gęsto

    1:2,2

    1:2,7

    1:4

    gryczana, owsiana

    kukurydziana, jaglana,

    perłowa, manna, jęczmienna, krakowska, pęczak

    rozklejane na półgęsto

    1:3,2

    1:3,7

    gryczana

    jaglana, owsiana

    perłowa, jęczmienna, manna

    rozklejane półrzadkie

    1:4,2 (4,7)

    jaglana, owsiana, manna

    rozklejane rzadkie

    1:10

    Jak gotować?:

    sposób

    charakterystyka

    zastosowanie

    sypkie

    zachowane ziarna (niewielka ilość tłuszczu), białko na powierzchni ścina się zapobiega wylaniu skrobi

    zupy, do potraw mięsnych, warzywnych, owocowych, produkcji deserów

    półsypkie

    lekko kleiste, niektóre ziarna zachowują kształt, inne rozerwane, wypływająca skrobia skleja ziarna

    kotlety, krokiety, zapiekanki, mięsa duszone

    półgęste, gęste

    na gorąco - półpłynna konsystencja, po wystudzeniu gęstnieje

    kostka z kaszy manny, krakowskiej, polenta

    rozklejone

    rzadkie

    wodne ogrzewanie, ziarna pęcznieją, pękają otoczki, wylanie kleiku skrobiowego

    krupnik, zupy mleczne, kleiki dietetyczne z manny, kremy

    Zastosowanie kasz:

      1. dodatek do zup (kostka z kaszy krakowskiej lub manny, do zup czystych - rosół)

        • kasze półsypkie - pomidorowa lub grzybowa, do zup mlecznych

        • rozklejane na gęsto - kasza owsiana lub manna - do krupniku

        • kaszka kukurydziana - do mamałygi lub polenty

    1. zapiekanki (z kaszy gryczanej, jęczmiennej, jaglane, perłowej)

    2. do mięs gotowanych (na sypko - kasza krakowska, perłowa) lub duszonych (gryczana, perłowa, drobna jęczmienna)

    3. z sosami (kasze sypkie i półsypkie, gryczana cała, krakowska, jaglana, perłowa)

    4. pulpety (kasza gryczana, krakowska)

    5. kotlety (kasza jaglana)

    6. budynie, puddingi (kaszka manna)

    7. potrawy półmięsne (gołąbki)

    8. dodatki do potraw z jaj

    9. desery (mus z kaszy manny)

    10. kuskus - sałatki, desery, przystawki, zamiast ziemniaków - dodatek skrobiowy

normy kasz na 1 porcję:

Rodzaje ryżu:

sposoby przyrządzania

zastosowanie:

Jajo jest komórką rozrodczą ptaków, zawierającą wszystkie składniki odżywcze potrzebne do rozwoju zarodka

Wykorzystywane jaja: kury, gęsi, przepiórki (również hodowlane), bażanta, perliczki, mewy, strusia afrykańskiego i emu (formy hodowlane)

Jaja kacze - w Polsce nie dopuszczonego obrotu - zagrożenie Salmonellą, w Chinach spożywane

Przetwory z jaj:

Jaja kurze klasy A, tj. przeznaczone do handlu detalicznego, są oznaczone na skorpce numerami wyróżniającymi. Numer taki składa się z:

  1. kodu systemu hodowli

    1. 0 - jaja z produkcji ekologicznej

    2. 1 - jaja z chowu na wolnym wybiegu

    3. 2 - jaja z chowu ściółkowego

    4. 3 - jaja z chowu klatkowego

  2. kodu państwa członkowskiego UE (np. PL) w którym zarejestrowany jest zakład

  3. oznaczenia zakładu, na który składa się:

    1. kod województwa (dwie cyfry)

    2. kod powiatu (dwie cyfry)

    3. kod zakresu działalności (dwie cyfry)

    4. kod firmy w danym powiecie (dwie cyfry)

Podział według masy:

Jaja klasy A klasyfikowane są wg wagi (znajdującej się najczęściej na opakowaniu)

rodzaj jaj

charakterystyka

gęsie

2x większe niż kurze, tłuste, do spożycia świeże - do ciast

indycze

2x większe niż kurze, stosowane zamiennie z kurzymi

strusie

8-10x większe niż kurze, gruba skorupka, stosowane zamiennie z kurzymi, dłuższa obróbka

bażancie

małe, wielkości przepiórczych

przepiórcze

1/3 kurzego, skorupka w plamki, stosowane do sałatek i auszpików

0x08 graphic
Schemat budowy ptasiego jaja.
1. Skorupka. 2. Zewnętrzna blaszka błony pergaminowej. 3. Wewnętrzna blaszka błony pergaminowej. 4, 13. Chalaza.
5, 6, 12. Białko. 7. Błona żółtkowa.
8, 10, 11. Żółtko. 9. Tarczka zarodkowa. 14. Komora powietrzna. 15. Kutikula.






przechowywanie jaj

jaja chłodzone

0oC, wilgotność powietrza 80%, 3 miesiące

(8-13oC, 65-80%, krótko)

mrożona masa jajowa

-18oC, 12 miesięcy

-24oC, 24 miesiące

proszek jajowy

10-18oC, wilgotność powietrza do 75%, 12 miesięcy

potrawy z jaj:

  • na twardo

  • surowe żółtko

  • surowe białko

  • potrawy z surowym jajem

niedobrane 4 dni, obrane 2

14h

12h

w ciągu 24h



Zmiany w czasie przechowywania:

otoczka mucynowa na zewnątrz skorupy zabezpiecza przed zanieczyszczeniami drobnoustrojami, myć jajka bezpośrednio przed użyciem - Salmonella

Ocena świeżości jaj:

właściwości technologiczne jaj:

zmiany w jajach:

właściwości zagęszczające i zestalające:

Właściwości zagęszczające:

Właściwości spulchniające białek:

Piana z białek:

Właściwości emulgujące żółtek:

Warunki uzyskania dobrego majonezu:

Zastosowanie kulinarne jaj:

Potrawy z jaj gotowanych

Potrawy z jaj smażonych

Potrawy z jaj pieczonych:

Budynie:

Serwowanie jaj:

Wykorzystywanie w gastronomii przetworów z jaj:

Zupy:

Podział zup

  • zupy czyste

  • zupy podprawiane

  • zupy specjalne

zależnie od stosowanej podprawy:

  • z rozklejonym składnikiem skrobiowym

  • podprawiane zawiesinami

  • zagęszczone zasmażkami

  • podprawiane żółtkami

wartość odżywcza zup

zupa

energia [kcal]

białko [g]

węglowodany [g]

tłuszcz [g]

grochowa

66-73

4,3

8,9-10,5

2,05

ogórkowa

28-42

0,5-1,4

2,5-5

2,0

pomidorowa

zabielana

czysta

z ryżem

makaronem

29

11

37

35

1,1

1

1,5

1,5

1,9

2,1

3,9

3,3

2,0

0,1

1,8

1,8

krupnik

40

1,5

7,4

0,9

jarzynowa

42

1,5

3,5-6,2

1,8-2,6

szczawiowa

40-61

1,6-2,5

1,9-2,9

2,5-4,9

Etapy przygotowania zup:

Wywary:

Wywar:

zestaw warzyw na 1kg włoszczyzny

z kapustą

bez kapusty

0,30 kg marchwi

0,15 kg pietruszki

0,15 kg selera

0,10 kg cebuli lub pora

0,30 kg kapusty

0,45 kg marchwi

0,20 kg pietruszki

0,20 kg selera

0,15 kg cebuli lub pora

Przygotowanie głównego składnia:

Cel podprawiania zup:

Podprawianie

  1. mąka + śmietana

  2. mąka + śmietana + mleko

  3. mąka + śmietana + żółtko (jaja)

  4. zasmażka

  5. roztarte surowe masło + mąka na zimno

    1. zawiesina: mąki i wody lub wywaru, mąki śmietany, mleka, kefiru, maślanki, jogurtu

    2. zasmażki

    3. mleko + żółtko

    4. masło + żółtko

Zasmażki:

Przyprawianie do smaku:

cel dodawania przypraw:

Dodatki do zup:

Dodatki do zup

czyste

paszteciki drożdżowe i z ciasta francuskiego, diablotki, żółtko, naleśniki

rosół

pulpety, kostka z kaszy krakowskiej, kolorowe naleśniki

barszcz czerwony

jaj na twardo, nadziewane, pieczone pierożki, paszteciki, ziemniaki, fasola, groch, bób

grzybowa (czysta)

paszteciki, kruche paluszki, łazanki, kasza, lane kluski, kostka z kaszy krakowskiej

pomidorowa (czysta)

kostka z kaszy krakowskiej

zupy zagęszczane

kasze, makarony, kluski, ziemniaki

kremy

groszek ptysiowy, grzanki, słone paluszki

jarzynowe

grzanki, kluski kładzione, jaja poche, diablotki, parmezan, lane kluski, groszek ptysiowy

rybne

kawałki ryby, pulpety rybne, kluski francuskie, grzanki, paszteciki

zupy mleczne

kaszki, ciasto na mleku, grysiki, kasza jaglana, gryczana, płatki owsiane, ryżowe, kukurydziane, ryż, kluski

zupy owocowe

makaron, ryż, grzanki, bezy, biszkopty, herbatniki, kluski, łazanki, groszek ptysiowy, kruche drobne ciasteczka

Temperatura serwowania zup:

Cechy dobrej zupy:

Wśród sposobów przygotowania zup dominuje (znacząca przewaga) tradycyjny sposób, następnie plasuje się wykorzystanie gotowych mrożonych zup, zupki instant i na końcu zupy z kartonu.

Przeważa też (choć nieznacznie 69:58) wykorzystanie świeżych produktów, nad półproduktami.

Wśród wywarów przeważają mięsno - warzywne, potem z kostek rosołowych, warzywne i mięsne.

Wśród produktów służących do zagęszczania dominuje śmietana, potem mąka ze śmietaną, mąka z wodą, ziemniaki, zasmażka, jogurt …

O jakości zupy świadczy smak (98), zapach (82), odpowiednia temperatura (72), wygląd zewn (55), konsystencja (47), barwa (37)

(liczby w nawiasach to ilość respondentów)

Kwas glutaminowy (E 620)

Smak „umami” w polskich potrawach:

Technologia gastronomiczna | 63



Wyszukiwarka