WSTĘP DO TEORII PAŃSTWA I PRAWA

WSTĘP DO TEORII PAŃSTWA I PRAWA

Władza:

Koncepcje władzy (Max Weber, R. Dahl, Steven Lukes);
trzy "oblicza" władzy
Republikańska koncepcja władzy
Władza sprawowana faktycznie - władza sprawowana na podstawie norm społecznych
Polityka (def. Weberowska); ujęcie C. Schmitta
M. Weber - etyka przekonań i etyka odpowiedzialności
Legitymacja i legitymizacja władzy (metody legitymizacji)
Obywatelskie nieposłuszeństwo

Państwo:

definicje,
trójelementowa definicja państwa; ludność, terytorium, suwerenność;
koncepcje genezy państwa;
formy państwa;
systemy rządów (krótka charakterystyka każdego z nich)
Społeczeństwo obywatelskie; liberalny, republikański, socjologiczny model społeczeństwa obywatelskiego
Partie polityczne;
charakterystyka systemów wyborczych;
teorie reprezentacji

Demokracja,
modele

- poliarchia, westminsterska v. konsensualna;

- elitarystyczna,

- schumpeterowska

Prawo;

prawo podmiotowe i przedmiotowe;
pozytywizm prawniczy i szkoła prawa natury;
wewnętrzna moralność prawa wg. L. L. Fullera;
posiadanie praw wg. Wesley'a Hohfelda, praworządność, sprawiedliwość (formuły merytarne i egalitarne);
norma prawna i przepis prawny,
budowa normy prawnej;
rodzaje przepisów prawnych;
osobowość prawna;
zdolność prawna;
zdolność do czynności prawnych;
stosunek prawny, elementy stosunku prawnego

Władza:

Koncepcje władzy (Max Weber, R. Dahl, Steven Lukes); trzy "oblicza" władzy

1. Władza jako zdolność podmiotu do zrealizowania swej woli, pomimo oporu innych. / Max Weber

2. Władza to działania, które wpływają na treść decyzji. (władza jako decydowanie)/ Robert Dahl

3. Władza jako układ

Określanie agendy politycznej, decyzje i bez-decyzje

-Władza jako kontrola myśli:

A sprawuje władzę jeśli wpływa, kształtuje lub określa chęci B / Steven Lukes

Władza sprawowana faktycznie - władza sprawowana na podstawie norm społecznych

Władza faktyczna (la puissance, force- siła, potęga)
Władza oparta na normach (prawo państwowe, kanoniczne itp.; le pouvoir, Power)
Władza społecznie akceptowana- autorytet.

Polityka (def. Weberowska); ujęcie C. Schmidta

Polityka jako konflikt; Carl Schmidt: „specyficzne polityczne rozróżnienie, to rozróżnienie przyjaciela i wroga”; Polityka jako kompromis i konsensus: polityka, to metoda rozwiązywania konfliktów, „sztuka tego, co możliwe”; Polityka to taka dziedzina życia, w której stosunki władcze występują na szeroką skalę, a zatem w grupach większych aniżeli grupa bezpośredniego kontaktu

Legitymacja i legitymizacja władzy (metody legitymizacji)

Legitymizacja władzy (uprawomocnienie jej) -- Legitymacja władzy (prawomocność)

Legitymizacja społeczna(w. leg. społeczne)-pytamy, czy władza posiada społeczne uznanie; Legitymizacja normatywna (w. leg. Prawnie) - pytamy czy władza działa w oparciu o normy

Metody:

„Ta władza pochodzi od Boga”
Idea umowy społecznej
„Ta władza jest odwieczna”
„Ta władza jest lepsza niż inne”
„Ta władza kieruje się wzniosłymi ideałami”
„Ta władza jest legalna”
„Ta władza realizuje obiektywnie prawa historii”
„Ta władza jest skuteczna”- legitymizacja utylitarna
„Ta władza jest kompetentna”
„Ta władza realizuje powszechnie uznane wartości”- legitymizacja cywilizacyjna

Obywatelskie nieposłuszeństwo-

- łamanie prawa, które znajduje usprawiedliwienie w odwołaniu do „wyższych” zasad religijnych, moralnych czy politycznych. Działanie podjęte z zamiarem naruszenia prawa i gotowością zaakceptowania kary (H.Thoureau; M.Ghandhi; M.L.King)

Definicje państwa

Państwo jako kraj; ogół ludzi żyjących w granicach danego państwa; struktura organów władzy publicznej, ludzka wspólnota umarłych, żywych i przyszłych pokoleń, F. Toennis: Gemeinschaft: ( wspólnota, więzi osobowe i emocjonalne) i Gesellschaft: ( stowarzyszenie, więzi bezosobowe, instytucjonalne)

Sposoby definiowania:

Arystoteles-„ Zdolna do samowystarczalności wspólnota równych, mająca za cel doskonałe życie” ; Cyceron- „ Rzecz ludu, lud zaś to wielka gromada ludzi zespolona wspólnym prawem i pożytkiem wynikającym ze wspólnego bytowania.” ;Immanuel Kant- „ Zjednoczenie rzeszy ludzi pod panowaniem zasad prawnych” ;Georg W.F. Hegel- „Państwo to krok Boga w świecie” ;Karol Marks- „ Narzędzie klasy panującej”

trójelementowa definicja państwa; ludność, terytorium, suwerenność;

Części składowe państwa (Georg Jellinek)

Ludność
Terytorium
Władza zwierzchnia

trójelementowa definicja państwa

I. terytorium: ląd ze wszystkimi wodami wewnętrznymi, przestrzeń pod powierzchnią ziemi, obszar powietrzny, przylegający pas wód (zasada integralności terytorialnej|: prawo ochrony całości terytorium, jego nietykalności, zakaz uciekania się do stosowania siły i do groźby jej użycia, nielegalność nabywania terytorium siłą)

II. ludność: ogół osób fizycznych mieszkających na terytorium określonego państwa i podlegających jego jurysdykcji

III. państwo jako organizacja suwerenna: 1. wyłączność prawodawcza - tylko do władzy państwowej należy moc tworzenia i znoszenia prawa; 2. państwo ma monopol na dysponowanie przymusem; 3.) państwo może swobodnie kształtować własny ustrój społeczno-gospodarczy. Suwerenność wewnętrzna: państwo ma najwyższą zwierzchność w stosunku do osób i organizacji w nim działających; Suwerenność zewnętrzna: państwo kształtuje stosunki z innymi państwami na zasadzie wolności, poszanowania, równości i obopólnych korzyści; Art.4 Suwerenem jest Naród; naród jest piastunem władzy zwierzchniej w państwie; wszystkie organy władzy publicznej czerpią swoje prawa i Obowiązki z nadania narodu(ich władza jest pochodna, wtórna, nie jest samoistna); suweren ma prawo powoływania niektórych organów państwowych, prawo suwerena do współdecydowania; prawo suwerena do wyrażania opinii

Pozostałe elementy składowe państwa:

Państwo jest organizacją przymusową (przymus legalny, oparty na przepisach prawa); Państwo jest organizacją złożoną, hierarchiczną; Państwo jest organizacją polityczną- państwo jest strukturą władztwa politycznego, odnosi się do działalności społecznej, która wiąże się ze sprawowaniem władzy

koncepcje genezy państwa;

Doktryna grecka- państwo powstało na drodze naturalnego rozwoju, mniejsze wspólnoty rodzinne łączyły się w osady, które skupiając się tworzyły samowystarczalną wspólnotę maista- państwa.
Doktryna teologiczna: - św. Augustyn (civitas Dei, civitas terrena) - św. Tomasz (boskie pochodzenie zasady władzy, pax, ordo)
Doktryna patriarchalna
Doktryna patrymonialna: patrymonium- ojcowizna, majątek rodowy; państwo jako dziedziczna własność dynastii panującej.
Doktryna podboju

Ludwik Glumpowicz: państwo jest narzędziem panowania silnych nad słabymi, wszystkie państwa powstały w drodze podboju a władzę dzierży zwycięska rasa

Doktryna rozwarstwienia klasowego: państwo jako organizacja panowania klasowego
Doktryna socjologiczna
Doktryna organiczna

formy państwa

FORMA PAŃSTWA

Sposób zorganizowania i sprawowania władzy państwowej

FORMA RZĄDU REŻIM POLITYCZNY USTRÓJ TERYTORIALNY

Organizacja naczelnych Ustrój polityczny, Zasady ustrojowe

organów Państwowych sposób rządzenia terytorialnego podziału

i relacji pomiędzy nimi państwem państwa i relacje

Między jednostkami

Terytorialnymi państwa

Formy organizacji terytorialnej państwa:

Państwo jednolite(unitarne) jednolite obywatelstwo; jednolity system prawny; jednolite zasady organizacji aparatu państwowego(autonomia terytorialna, narodowa, religijna, samorząd terytorialny); dwie formy podziału władzy publicznej: decentralizacja: organy władzy centralnej przekazują gminom, powiatom, samodzielnym instytucjom i władzom część swoich uprawnień; dekoncentracja: przesunięcie kompetencji w ramach centralnych organów (podzial zadań w ramach struktur zdecentralizowanych; terenowe organy administracji centralnej)

Państwo złożone, związkowe(federalne) obywatelstwo federacji i obywatelstwo części składowej; dwoisty system prawa(ustawodawstwo federalne i związkowe); dwoisty system aparatu państwowego (np.Legislatywa federalna i stanowa)

Konfederacja: warunkowy związek państw, w którym każdy zachowuje swoją niezależność

systemy rządów (krótka charakterystyka każdego z nich)

formy rządu: parlamentarny (parlamentarno-gabinetowy( Wlk. Brytania) lub kanclerski (Niemcy)) prezydencki (USA) i mieszany (Włochy)

system parlamentarno-gabinetowy: władza ustawodawcza i wykonawcza uzupełniają się w realizacji postanowień zadań; odpowiedzialność polityczna rządu przed parlamentem; udział rządu w stanowieniu prawa; egzekutywa ma prawo do rozwiązywania parlamentu; stanowisko głowy państwa(funkcja reprezentatywna) oddzielone od stanowiska szefa rządu(rzeczywista władza wykonawcza); Izba Lordów: lordowie duchowni, parowie dziedziczni, parowie dożywotni, lordowie prawa. Prawo weta zawieszające na ok. rok.; Izba Gmin: Spiker Izby Gmin, Lider Izby Gmin, whipowie, Opozycja JKM, „gabinet cieni”. Stanowienie ustaw, kontrola rządu.; Monarcha: Głowa władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej; „Królowa panuje a nie rządzi”„monarcha nie może czynić źle” ;Prawo do udzielania rad, zachęty i ostrzegania, Tajna Rada. Premier Dysponuje królewskimi prerogatywami, kieruje gabinetem, praktycznie decyduje o końcu kadencji parlamentu. Rząd i Gabinet; Sądownictwo

system prezydencki: Separacja władzy; Prezydent wyposażony w pełnię władzy wykonawczej; bez możliwości ustawodawczych; Prezydent jest szefem rządu i głową państwa; wyznacza wszystkich członków administracji; Brak politycznej odpowiedzialności władzy wykonawczej przed parlamentem ;Impeachement.; Checks and balance; Przykład- Stany Zjednoczone; Kongres (Izba Reprezentantów, Senat); wyłączne prawo inicjatywy ustawodawczej i praktyczne kompetencje kontrolne; Prezydent: pełnia władzy wykonawczej; Sądownictwo; Federalny Sąd Najwyższy

System półprezydencki: Prezydent powołuje premiera i ministra ale rząd odpowiada politycznie przed parlamentem; Prezydent nie odpowiada przed parlamentem i może zarządzić rozwiązanie Zgromadzenia Narodowego, zarządzić referendum, wydawać dekrety (kompetencje własne prezydenta); Rząd posiada kompetencje prawodawcze (władza reglamentacyjna premiera); Parlament (Zgromadzenie Narodowe i Senatu); funkcje ustawodawcze i kontrolne; Rada Konstytucyjna ; Dualistyczna egzekutywa: prezydent przewodniczy Radzie Ministrów; premier kieruje działalnością rządu; Prezydent głową państwa i szefem władzy wykonawczej. Przykład- Francja

System rządów zgromadzenia: Brak systemu podziału władzy; Zasada jednolitości władzy państwowej, którą uosabia Parlament (Zgromadzenie Federalne realizuje funkcje ustawodawcze i wykonawcze); Siedmioosobowa Rada Federalna ( polityczna, kantonalna, językowa i religijna „magiczna formuła);Brak szefa rządu; funkcje głowy państwa pełni rząd; Brak sądownictwa konstytucyjnego (spory kompetencje rozstrzyga parlament); Instytucje demokracji bezpośredniej. Przykład: Szwajcaria

Społeczeństwo obywatelskie; liberalny, republikański, socjologiczny model społeczeństwa obywatelskiego

Model klasyczny/republikańskie: koinonia politike, societas civilis; społeczeństwo obywatelskie = społeczeństwo polityczne; Status obywatela: obowiązek troski o to, co publiczne(cnoty obywatelskie); więzi wspólnotowe, komunitarne; wolność w państwie; wolność polityczna

Model liberalny: społeczeństwo cywilne, ekonomiczne; wolność od państwa; przyrodzone uprawnienia jednostki; cele indywidualne; ochrona przed państwem; obywatelska sfera prywatna

Socjologiczny(chyba): społeczeństwo-sfera publiczna- państwo: kapitalistyczny rynek; stowarzyszenia, organizacje („trzeci sektor”), opinia publiczna, partie polityczne, ruchy społeczne

Partie polityczne;

Def: Partia polityczna to dobrowolne zrzeszenie obywateli, którzy grupują się w imię wspólnoty programowej, ideowej lub wspólnoty interesu, by razem działać politycznie i dążyć do zdobycia i utrzymania władzy państwowej.

Funkcje: Edukacja przywódców politycznych, przygotowuje kadry i elity polityczne; Artykułowanie i łączenie interesów różnych grup; przekazywanie opinii publicznej; Funkcja mobilizacji i integracji politycznej; Funkcja rządzenia i opozycji („rządy partii”); Funkcja wyborcza ( typowanie kandydatów i formułowanie programu wyborczego); Partie patronażu, interesu, światopoglądowe, kadrowe / masowe.

Historia: Koteria arystokratyczna, XVIII w. - koalicja rodów arystokratycznych wsparta przez liczną klientelę, stronnictwa arystokratyczne („Familia” Czartoryskich, wigowie, torysi); Partie klubowe, XIX w. - początek formalnej organizacji; powstanie programów; frakcje partyjne; konserwatyzm / liberalizm. ; Partie masowe II poł. XIX w. - upowszechnienie prawa wyborczego, mass media, umocnienie wpływu szeregowych członków, reprezentacja interesu klasowego; ideologie; ; Partia profesjonalno- wyborcza (catch- all party) - erozja bazy społecznej; osłabienie powiązania obywateli z partią; dezideologizacja programów; organizuje wyborców a nie członków; wzmocnienie orientacji państwowej; strategia konsumencka; wzmocnienie pozycji elity partyjnej; wzrost roli profesjonalnych konsultantów. ; Partia - kartel - strategia kooperacyjna; zatarcie różnic między rządzącymi i opozycją; partia jako wyspecjalizowana agenda państwa; finansowanie z budżetu; członkowsko wyłącznie jako legitymizujący mit; zatarcie różnic programowych.

Systemy partyjne: 1.System partyjny: stabilny i do pewnego stopnia uporządkowany system powiązań między partiami politycznymi 2. System jednopartyjny: władza państwowa na trwałe przyznana jednemu ugrupowaniu ; Monopartyjność (prawny zakaz funkcjonowania innych ugrupowań)System partii hegemonicznej i partii satelickich . 3. System dwupartyjny (USA, Wielka Brytania) 4. System partii dominującej (Japonia, Indie, kraje skandynawskie, Singapur) 5. System wielopartyjny: ustabilizowany (dwublokowy); Niemcy

- rozproszony

charakterystyka systemów wyborczych;

Wybory: równe(formalnie: każdy ma jeden głos, materialnie: każdy głos ma takie samo znaczenie) powszechne(czynne prawo wyborcze posiadają wszyscy pełnoletni obywatele społeczeństwa) bezpośrednie (jednostopniowe wybory, głosujemy bezpośrednio na kandydata) lub pośrednie(dwustopniowe wybory, głosujemy na osoby, które dalej głosują na kandydata) tajne(związane z samym procesem głosowania, zapewniona jest dyskrecja podczas oddawania głosu)

Systemy wyborcze: większościowe(system większości zwykłej - ”zwycięzca bierze wszystko”; w.Brytania,USA lub system większości bezwzględnej); proporcjonalne(d'Honda; Saint-Lague'a; Hare-Niemyera)

System większości zwykłej: jednomandatowe okręgi wyborcze; jedna tura glosowania; wyborcy głosują bezpośrednio na jednego kandydata, wygrywa ten, kto zdobył najwięcej głosów; głosy oddane na innych kandydatów są bezskutkowe. Zalety: więź między reprezentantami i ich wyborcami („głosowanie na człowieka, nie na partię”); przyczynia się do powstania stabilnego i skutecznego rządu; sprzyja dwupartyjności wady: „marnuje” wiele głosów oddanych na innych kandydatów; niedoreprezentowanie małych partii; zniekształca preferencje wyborcze; większość fabrykowana

Bezwzględnej: okręgi jednomandatowe; glosowanie na jednego kandydata; do zwycięstwa w pierwszej turze potrzebna większość bezwzględna; jeśli się nie uda w drugiej turze dwuch kandydatów(większość zwykła) z: ułatwia powstawanie silnego i stabilnego rządu; można głosować „sercem” i „głową” w; zniekształca preferencje; ryzyko malej frekwencji w 2 turze; powstawanie blików wyborczych

Proporcjonalny: okręgi wielomandatowe; partie tworzą listy kandydatów w malejącym porządku preferencji; wyborcy glosują na listy partyjne(Ew, kandydata w ramach listy); partie uzyskują mandaty proporcjonalne do liczby otrzymanych głosów' próg wyborczy celem eliminacji „drobnicy” z: dobra reprezentacja elektoratu; sprawiedliwy dla partii; sprzyja systemowi wielopartyjnemu(nacisk na negocjacje i konses) w: wiele małych partii = niestabilny rząd, „głosujemy na partię, o osobach decydują przywódcy”

Demokracja, modele;- poliarchia, westminsterska v. konsensualna; - elitarystyczna,

- schumpeterowska

Demokracja pluralistyczna ( Robert Dahl): Zorganizowane grupy interesu zdolne do artykulacji powszechnych żądań; Szerokie rozproszenie władzy politycznej; Liderzy grup odpowiedzialni przed ich członkami; Neutralna machina rządowa

Kryteria istnienia poliarchii: wybór przedstawicieli; powszechne prawo wyborcze (inkluzja); wolne, uczciwe i częste wybory; wolność słowa; dostępność do alternatywnych źródeł informacji; wolność stowarzyszania się; kontrola „wokandy”; NEOKORPORACJONIZM.

Dwa modele demokracji przedstawicielskiej ( Arend Lijphart)

Demokracja westminsterska	Demokracja konsensualna
Rządy jednopartyjne Stopienie władzy i dominacja gabinetu Asymetryczna dwuizbowość System dwupartyjny Większościowy system wyborczy Rząd scentralizowany Niepisana konstytucja i suwerenność parlamenty	Rządy koalicyjne (wielkie i nieminimalne koalicje) Wyraźny podział władzy gabinety i władzy ustawodawczej Zrównoważona dwuizbowość System wielopartyjny Proporcjonalny system wyborczy Autonomia, federalizm Spisana konstytucja.

Demokracja deliberatywna (John Rawls i inni;)

Demokracja elitarystyczna - rządy oligarchiczne, to elity polityczne sprawują rządy w państwie a nie lud, jak to powinno wyglądać w klasycznej demokracji.

Demokracja schumpeterowska: Twórca- Joseph Schumpeter; Demokracja to rozwiązanie instytucjonalne służące wypracowaniu politycznych decyzji, w którym jednostki uzyskują moc decydowania poprzez walkę konkurencyjną o głosy wyborców; Indywidualne preferencje dobro wspólne; Wpływy, działania, wola ludu. Akty woli

Prawo w sensie przedmiotowym

zbiór norm prawnych (ściślej przepisów prawnych, których treść mogą stanowić normy prawne albo i zdania orzekające mające choćby charakter ideologiczny) ustalonych przez właściwy organ prawodawczy
możliwe zmiany;
normy związane z sankcjami to jest zbiór dolegliwości dotykających tego adresata normy, który jej nie wykonał (problematyczne jest nie tylko to, że prawem przedmiotowym są obok norm także inne zapisy, ale także określenie legitymacji dla organu prawodawczego dla organu prawodawczego; problematyczne jest i to, że przewidziany w tej def. Organ prawodawczy ustanawiać ma normy dozwolone i arbitralne, nie są bowiem w niej uwzględniane wymagania rozumności lub dobra wspólnego: tego rodzaju punkty odniesienia nie mają charakteru prawnie istotnego lecz pozostają na poziomie moralnych chyba, że zostaną uwzględnione w przepisach prawnych)

prawo podmiotowe i przedmiotowe;

Prawo w sensie podmiotowym

możność zachowania przewidziana w normie prawnej (możność ma charakter prawnie istotny o ile przewidywana jest w normach prawnych- możnośc ma więc walor prawa o ile jest przewidziana w normach należących do prawa przedmiotowego; norma zatem przekształca możność faktyczną lub moralna w możność o charakterze prawa podmiotowego)
wymaganie pewnego zachowania od innych podmiotów

0x01 graphic
Np. prawem podmiotowym jest prawo własności, które jest prawem „złożonym” obejmującym:

możność korzystania z rzeczy
możność rozporządzania rzeczą
możność żądania od innego podmiotu by nie przeszkadzał właścicielowi w korzystaniu i rozporządzaniu rzeczą - ma charakter uprawnienia w sensie ścisłym. Nie dotyczy relacji uprawnionego do rzeczy lecz relacji do wszystkich innych podmiotów

Poziom prawniczy obejmujący namysł nad prawem w znaczeniu przedmiotowym i podmiotowym należy odróżnić od tzw. poziomu faktyczności. O ile na I poziomie występują prawa podmiotowe (np. prawo własności) o tyle na poziomie faktyczności nie występują. Posiadanie rzeczy ze strony faktyczności może być dopełnione prawem podmiotowym (np. dzięki zastosowaniu jednej z instytucji np. nadanie posiadaczowi bezprawnemu tytułu prawnego tj. prawo własności do rzeczy na podstawie zasiedzenia - rzecz, z której faktycznie korzystał i którą faktycznie rozporządzał przez określoną ilość lat).

Prawo podmiotowe dzieli się na:

bezwzględne (obejmujące możność żądania pewnego zachowania np. podmiotowe prawo własności)
względne (obejmuje możność żądania pewnego zachowania np. możność wierzyciela żądania zwrotu długu)

przenoszalne - takie, które uprawniony może zbywać (np. prawo własności)
nieprzenoszalne - których nie może zbywac (np. prawo nietykalności osobistej)

norma prawna i przepis prawny, budowa normy prawnej;

Struktury normy prawnej:

hipoteza - tj. ta część, która zawiera opis sytuacji lub zdarzenia prawnie istotnego oraz wskazanie adresata normy np. jeżeli dłużnik pożyczył od wierzyciela …
dyspozycję - tj. część w której ustalana jest reguła postępowania obowiązująca w sytuacji opisanej w hipotezie. Reguła, którą winny zrealizować adresat normy. Np. …to powinien dług zwrócić… W dyspozycji znajduje się również źródło prawa podmiotowego (np. wierzyciel może żądać od dłużnika zwrotu długu, ma zatem roszczenie - to jest możność żądania pewnego zachowania. W dyspozycji znajdujemy po pierwsze obowiązek ciążący na jednej stronie /tzw. stosunki prawne/ po drugie - możność- uprawnienie przysługujące drugiej stronie tego stosunku a odpowiadające takiemu obowiązkowi)
sankcje - tj. ta część, w której zawarty został opis dolegliwości dotykający adresata normy, który nie zrealizował reguły określonej w dyspozycji. Np. …a jeżeli tego nie uczyni, płacić będzie karę umowną

Norma prawna to nie przepis prawny!

Norma- jest elementem „materialnym” lub wypełniającym formę zwaną przepisem

Przepis - element prawny stanowiący jednostkę redakcyjną tekstu prawnego.

- opatrywany nazwami typu „artykuł”, „ustęp”, „paragraf”, itd.

- jest w nich pomieszane wiele norm prawnych (ich części np. hipoteza) jak również innych treści nie mających charakteru norm lecz ujmowana np. w zdaniach orzekających (np. Warszawa jest stolicą Polski)

Historia filozofii prawa

główny spór o relację treści prawa przedmiotowego (stanowionego przez wole prawodawcy ludzkiego, np. króla, parlament, lud) do prawa podmiotowego wyższego rzędu (prawa bożego, objawionego lub pozytywnego, naturalnego, wiecznego/Tomasz z Akwinu/)
U Arystotelesa- prawo wieczne określa treść gatunku ludzkiego (jego istotę, naturę), umysł ludzki rozpoznaje treść tej natury występującej w każdym człowieku w postaci tzw. skłonności lub inklinacji przyrodzonej
U św. Tomasza są 4 inklinacje:

Do zachowania życia
Do podtrzymania atunku
Do pozostawania z innymi w pokoju
Popoznawania rzeczywistosci

Umysł poznawszy te skłonności dodaje do nich „ochronę normatywną”, wskazuje jakie reguły chronią te skłonności, chronią zatem naturę gatunkową. W ten sposób umysł sam sobie określa treść prawa naturalnego(od XVII wieku w skojarzeniu z przyrodą i rozumnością właściwą człowiekowi /tj. prawo rozumu/. Wciąż jest zespołem norm regulującym tylko zewnętrzne zachowania jednostki.)
W nowych ujęciach prawa natury pojawiły się po uprzednim ustaleniu tzw. uprawnień przyrodniczych (np. Locke wskazywał 4 uprawniania przyrodnicze/prawa naturalne/ stąd u Lock'a norma prawa natury miałaby zakazywać wzajemnego naruszania praw naturalnych
W nowożytności pogłębia się tendencja odchodzenia od ujęć naturalno - prawnych, zwłaszcza od XIX wieku.

Historyczna szkoła prawa (Niemcy - Karl von Sauigny)
Utylitaryści buddyjscy (twórca jutrstrydencji analitycznej /prawniczej roztropności/ Austin John)