USTRÓJ SĄDÓW ADMINISTRACYJNYCH
W okresie dwudziestolecia międzywojennego działał w Polsce (od 1922r) Najwyższy Trybunał Administracyjny, który sprawował jednoinstancyjne sądownictwo administracyjne dla ziem byłego zaboru austriackiego i rosyjskiego. Natomiast dla województwa śląskiego z siedzibą w Katowicach, dla województwa poznańskiego z siedzibą w Poznaniu i województwa pomorskiego z siedzibą w Toruniu istniały wojewódzkie sądy administracyjne. Po II wojnie światowej sądownictwo administracyjne w Polsce przywrócono na mocy ustawy z 31 stycznia 1980r o Naczelnym Sądzie Administracyjnym oraz zmieniony Kodeks postępowania administracyjnego. Było to sądownictwo jednoinstancyjne i była zasada enumeracji tj. ustawodawca wskazał przypadki w jakich można wnosić skargi do sądownictwa. W okresie od 1981r. do 2003r. utworzono 11 ośrodków zamiejscowych NSA. NSA dzielił się na Izbę Finansową i Izbę Ogólno administracyjną. Sytuacja dotycząca jednoinstancyjności zmieniała się na podstawie Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997r, w której art. 176 ust. 1 brzmi: „Konstytucja RP przewiduje, że postępowanie sądowe, w tym przed sądami administracyjnymi, jest co najmniej dwuinstancyjne” Dlatego utworzono co najmniej dwuinstancyjne sądownictwo administracyjne, w tym NSA i inne sądy administracyjne, które zgodnie z art. 184 Konstytucji RP sprawują kontrolę działalności administracji publicznej. Biorąc pod uwagę powyższe zaistniała potrzeba uchwalenia ustaw wprowadzających co najmniej dwuinstancyjnego postępowania przed sądami. Uchwalono ustawy - Prawo o ustroju sądów administracyjnych i Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, które weszły w życie z dniem 1 stycznia 2004r. Tak więc o ustroju sądownictwa administracyjnego w Polsce stanowi ustawa Prawo o ustroju sądów administracyjnych i od tej daty obowiązują Wojewódzkie Sądy Administracyjne. Rozporządzeniem z 25.04.2003r. ustanowiono 14 Wojewódzkich Sądów Administracyjnych.
SYSTEM SĄDOWNICTWA
System administracyjny polega na orzekaniu legalności aktów administracyjnych przez organy sądowe. Sąd Administracyjny poddaje kontroli akt administracyjny pod względem jego zgodności z prawem. Takie postępowanie jest zwane postępowaniem sądowo - administracyjnym, które ma charakter kasacyjny tzn. następuje uchylenie kontrolowanego aktu, a nie tworzenie w to miejsce nowego.
Zakres kontroli sądów administracyjnych wykorzystuje 2 metody kontroli: klauzulę generalną - wszystkie akty administracyjne bądź działania własne podlegają kontroli sądu administracyjnego (od tej reguły ustawa może wprowadzać określone wyjątki); enumeracji - kontroli sądu administracyjnego poddane są jedynie akty bądź działania administracji publicznej wyraźnie wymienione w ustawie.(zaistniała już w 1980r w momencie powołania NSA) System sądownictwa administracyjnego wyróżnia: system ochrony prawa podmiotowego - sądy administracyjne działają tylko na wniosek (skarga) osoby, której prawo podmiotowe zostało naruszone. Podmiot wnoszący skargę musi posiadać legitymację uprawnienie skorzystania ze środka zaskarżania Podmiotami tymi są: każdy kto ma w tym interes prawny w danej sprawie administracyjnej, Rzecznik Praw Obywatelskich, Prokurator, Organizacja Społeczna - przedmiot postępowania mieści się w statucie organizacji. Sąd Administracyjny orzeka o legalności tylko tych aktów, które zostały przez osoby uprawnione zaskarżone. Zasadniczym celem i funkcją sądu jest ochrona praw jednostki, i dlatego dla realizacji tego celu służy prawo o postępowaniu przed sądem administracyjnymi; system prawa przedmiotowego - sąd może kontrolować akty generalne, może wkraczać z urzędu albo z czyjejkolwiek inicjatywy.
SĄDY ADMINITRACYJNE
Zgodnie z art. 2 ustawy Prawo o ustroju sądów administracyjnych, sądami administracyjnymi są: Naczelny Sąd Administracyjny oraz wojewódzkie sądy administracyjne. Art. 176 Konstytucji RP stanowi, że postępowanie sądowe jest dwuinstancyjne, tak więc Wojewódzkie Sądy Administracyjne rozpoznają sprawy należące do właściwości sądów administracyjnych w pierwszej instancji, a Naczelny Sąd Administracyjny sprawuje nadzór nad działalnością wojewódzkich sądów administracyjnych w zakresie orzekania, a w szczególności rozpoznaje środki odwoławcze od orzeczeń sądów i inne sprawy należące do właściwości NSA w drugiej instancji.
W zakresie sądownictwa można wyróżnić dwa piony:
I pion to Sądy Powszechne, Sądy Wojskowe - gdzie nadzór i kontrolę w zakresie orzecznictwa sprawuje NSA
II pion to wojewódzkie sądy administracyjne - gdzie nadzór sprawuje NSA.
Sądy Powszechne sprawują wymiar sprawiedliwości we wszystkich sprawach z wyjątkiem spraw ustawowo zastrzeżonych dla właściwości innych sądów czyli sądów administracyjnych. Naczelny Sąd Administracyjny oraz inne sądy administracyjne sprawują w zakresie określonym w ustawie kontrolę działalności administracji publicznej. Ponadto sądy administracyjne orzekają zgodności z ustawami uchwał organów samorządu terytorialnego i aktów normatywnych terenowych organów administracji rządowej (zgodność z ustawami, i zgodność z Konstytucją - bada Trybunał Konstytucyjny) i rozstrzygają spory o właściwość między organami jst., spory kom[pet6encyjne między organami jst., a organami administracji rządowej.
Podstawowe funkcje NSA i innych sądów administracyjnych to: ochrona praw podmiotowych jednostek i ochrona praworządności.
Wymiar sprawiedliwości w RP sprawują: Sąd Najwyższy, Sądy Powszechne, Sądy Administracyjne, Sądy Wojskowe, a na czas wojny Sąd Wyjątkowy lub tryb doraźny.
DZIAŁANIE SĄDÓW ADMINISTRACYJNYCH
Działanie sądu ma charakter prewencyjny w stosunku do organów administracji publicznej. Istnieje możliwość stwierdzenia nieważności, zaskarżania aktów prawa miejscowego.
WŁAŚCIWOŚCI SĄDÓW ADMINISTRACYJNYCH
Rzeczowa- wskazuje zakres, kategorię spraw, którymi zajmuje się dany organ. Zdolność sądu do rozstrzygania spraw określonego rodzaju kategorii spraw. Zasada- wszystkie sprawy co do zasady należą do właściwości do WSA za wyjątkiem spraw, dla których właściwy jest NSA.
- enumeratywne wyliczanie. NSA rozpoznaje środki kasacyjne od orzeczeń WSA, podejmuje uchwały mające na celu wyjaśnienie przepisów prawnych, których stosowanie wywołało rozbieżności w praktyce, podejmuje uchwały zwiększające rozstrzygnięcie zagadnień prawnych budzących szereg wątpliwości w konkretnej sprawie. Uchwały mogą być podejmowane na wniosek Prezesa NSA, prokuratora, RPO, a także na postanowienie składu orzekającego w formie postanowienia. Rozstrzyga sprawy o właściwość między organami jednostek samorządu terytorialnego i Samorządowymi Kolegiami Odwoławczymi- jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, spory kompetencyjne między tymi organami a sądami administracji rządowej, i inne sprawy, gdy wynika to z innych sporów kompetencyjnych, które na mocy przepisów szczególnych zostały mu przeznaczone.
Miejscowa - rozgraniczenie kompetencji pomiędzy sądami tego samego rzędu, ze względu na przypisany im zasięg terytorialny jurysdykcji. Właściwy jest WSA, na którym obszarze na jednostkę organu administracji publicznej, której działalność została zaskarżona. Jeżeli sprawa zostanie wniesiona do Sądu niewłaściwego to musi on przekazać do Sądu właściwego.
Funkcjonalna - Wynika z właściwości poszczególnych sądów, z podziału funkcji i czynności procesowych w postępowaniu sądowo-administracyjnym. Funkcje WSA w ramach właściwości funkcjonalnej: rozpoznawanie spraw w I instancji w granicach właściwości miejscowej, przejmowanie odwołań, środków odwoławczych od wydanych orzeczeń, przyjmowanie skargi kasacyjnych, zażaleń i kontrola zachowania wymogów formalnych, przyjmowanie zażaleń na własne postanowienia - jeżeli WSA uzna, ze odwołanie jest zasadne, to sam WSA może zmienić swoje postanowienie nie kierując wyżej do rozpatrzenia., rozpoznawanie wniosków o przyznanie pomocy prawnej i wniosków o prowadzenie postępowania mediacyjnego. Funkcje NSA w ramach właściwości funkcjonalnej: rozpoznawanie w ramach I instancji tych spraw, które należą do NSA, rozpoznawanie środków odwoławczych od WSA, orzeczenie w sprawach o wyznaczenie sądu, który rozpozna wniosek o wyłączenie sędziego jeżeli sąd, przed którym toczy się sprawa, jest w stanie sam tego wykonać, rozstrzyganie w powiększonym składzie zagadnień prawnych, budzących poważne wątpliwości.
SKUTKI NIEWŁAŚCIWOŚCI SĄDU
Sąd właściwy w chwili wniesienia pozostaje do końca właściwy - dot, WSA., sąd ma obowiązek badania czy została zachowana właściwość właściwości. Jeżeli od początku nie jest właściwy- to przekazuje sprawę do właściwego- na posiedzeniu niejawnym w formie postanowienia. To postanowienie może być zaskarżone. NSA nie jest związany postanowieniem przekazaniu.
NADZÓR NAD DZIAŁALNOŚCIĄ SĄDÓW ADMINISTRACYJNYCH
Zwierzchni nadzór nad działalnością sądów administracyjnych sprawuje Prezes NSA . Prezes NSA i Prezes WSA mają prawo wglądu w czynności właściwego sądu administracyjnego, mogą być obecni na rozprawie z wyłączeniem jawności, mogą żądać wyjaśnień oraz usunięcia uchybień lecz nie mogą wkraczać w dziedzinę w której sędziowie są niezawiśli. W ramach czynności nadzoru Prezes NSA może zarządzić przeprowadzenie wizytacji sądu lub lustracji w sądzie. Wizytację przeprowadza się nie rzadziej niż raz na 4 lata, polega na badaniu obecności sędziów, sprawności postępowania sądowego, wykonywania działalności, badanie poziomu w zakresie jednolitości orzecznictwa na tle innych sądów, powstaje sprawozdanie wraz z projektem zarządzeń po wizytacji, kompleksowe badanie funkcjonowania sądu. Lustracja- zbadanie określonej problematyki w zakresie funkcjonowania określonego sądu lub jego organów, badanie działalności nadzorczej prezesa i wiceprezesów oraz przewodniczącego wydziału, składa się sprawozdanie PNSA, sprawdza się terminowość.
ZAKRES KONTROLI PROWADZONEJ PRZEZ SĄDY ADMINISTRACYJNE
Kontrola działalności administracji publicznej przez sądy administracyjne obejmuje orzekanie w sprawach skarg na: decyzje administracyjne, postanowienia wydane w postępowaniu administracyjnym na które służy zażalenie albo kończące postępowanie, postanowienia wydane w postępowaniu egzekucyjnym i zabezpieczającym na które służy zażalenie, akty prawa miejscowego organów jst. i terenowych organów administracji rządowej, akty nadzoru nad działalnością organów jst., bezczynność organów oraz czynności z zakresu administracji publicznej dotyczące uprawnień lub obowiązków wynikających z przepisów prawa.
urzędu. Odmowa wszczęcia postępowania w sprawie nieważności decyzji następuje w drodze decyzji.
WYŁĄCZENIE KONTROLI SĄDÓW ADMINISTRACYJNYCH
Sądy administracyjne nie są właściwe w sprawach: wynikających z nadrzędności i podległości organizacyjnej między organami administracji publicznej; wynikającej z podległości służbowej między przełożonymi i podwładnymi; w sprawach odmowy mianowania na stanowiska lub powołania do pełnienia funkcji w organach administracji publicznej (chyba że mianowanie wynika z przepisów prawa); w sprawach wiz wydawanych przez konsulów.
SPORY KOMPETENCYJNE
Zniesiono Kolegia Kompetencyjne przy Sądzie Najwyższym. Zakaz odrzucenia pozwu .
Kto pierwszy rozpozna sprawę w I kolejności, zostanie rozpoznana ze wskazaniem na drogę administracyjną.
Jeżeli sprawa zostanie rozpatrzona przez Sąd Powszechny i stwierdzi, ze nie jest on właściwy do rozważenia sprawy i przekaże go do załatwienia organom administracji publicznej, to organ administracji publicznej musi rozpoznać sprawę - nie może odmówić. I na odwrót - jeżeli organ pierwszy rozpozna sprawę i stwierdzi , że nie jest właściwy do załatwienia sprawy i wskaże sąd jako właściwy, to sąd nie może odmówić załatwienia sprawy sąd powszechny musi ją rozpoznać.
TERMINY
Wyróżniamy terminy: ustawowe - przewidziane w ustawie PPSA np. terminy do wniesienia skargi kasacyjnej czy zażalenia; sądowe - wyznaczone przez sąd lub przewodniczącego np. termin do uiszczenia opłaty sądowej; instrukcyjne - zapewniające sprawność działania organów sądowych np. termin do sporządzenia uzasadnienia wyroku. Bezskuteczność czynności w postępowaniu sądowym jest skutkiem uchybienia terminu. Wniosek o przywrócenia uchybionego terminu ma swoją skuteczność gdy jest brak winy w uchybieniu; uchybienie terminu powoduje dla strony ujemne skutki w zakresie postępowania sądowego gdy w/w wniosek zostanie złożony w ciągu 7 dni od czasu ustania przyczyny uchybienia terminu; dokonanie czynności uchybionej równocześnie ze składanym wnioskiem.
ŚRODKI ZASKARŻANIA
Wyróżniamy dwie podstawowe kategorie : środki zwyczajne - skarga kasacyjna, zażalenie - przysługują na ogół od orzeczeń nieprawomocnych i środki nadzwyczajne - skarga o wznowienie postępowania - przysługuje na ogół od orzeczeń prawomocnych.
Prawomocność - oznacza ostateczność decyzji np. wyrok jest prawomocny i nie przysługuje środek odwoławczy - jest ostateczny
WYCZERPANIE ŚRODKÓW ZASKARŻANIA
To sytuacja w której stronie nie przysługuje żaden środek zaskarżania, taki jak zażalenie, odwołanie lub wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy przewidziany w ustawie.
SKARGA DO SĄDU ADMINISTRACYJNEGO
Każdy kto ma zdolność do czynności prawnej może złożyć skargę do Sądu administracyjnego, interes prawny to jest korzystna dla jednostki sytuacja, która jest spełniona przez obowiązujące normy prawne. Interes faktyczny to każda sytuacja dla jednostki niezwiązana z regulacją prawną. Prawo do skargi może być actio popularis - skarga powszechna i skarga wynikająca z interesu indywidualnego. Nie można skarżyć się za kogoś, tylko dotyczy to interesu indywidualnego, musi posiadać legitymację prawną.
SPOSÓB I TRYB WNOSZENIA SKARGI
Wnosimy skargę za pośrednictwem organu na który się skarżymy (orzeczenie, bezczynność). Termin 30 dni od doręczenia decyzji, są też terminy szczególne np. prawo o zgromadzeniach - termin 3 dni do wniesienia skargi i termin 6 miesięcy dotyczy prokuratora i RPO. Organ może uniknąć wszczęcia postępowania sądowo - administracyjnego, gdy sprawę załatwi pozytywnie. Organ dokonuje samokontroli tj. jeszcze raz dokonuje rozpatrzenia dokumentów znając treść skargi. Obowiązkiem organu jest przekazanie skargi wraz z aktami do sądu administracyjnego WSA w ciągu 30 dni. Skargę do sądu administracyjnego można wnieść tylko po wyczerpaniu środków zaskarżenia w postępowaniu przed organem administracji właściwym w sprawie, chyba że skargę wnosi prokurator lub Rzecznik Praw Obywatelskich. Skarga do sądu administracyjnego - jest to środek prawny wszczynający postępowanie przed sądem administracyjnym I instancji (WSA) Zawsze ze skargą idziemy do WSA . Wniesienie skargi do sądu nie wstrzymuje wykonania aktu lub zawieszenia czynności. Jednakże są może na wniosek strony lub z urzędu wydać postanowienie o wstrzymaniu aktu lub zawieszeniu czynności, zwłaszcza jeśli zachodzi niebezpieczeństwo wyrządzenia skarżącemu znacznej szkody lub spowodowania trudnych do odwrócenia skutków lub decyzję rygoru natychmiastowej wykonalności.
PRZEDMIOTY SKARGI
Skarżymy się na działanie organów administracyjnych na: decyzje administracyjne - w formie merytorycznej bez względu jaki organ ją wydał i w jakiej instancji, postanowienie - wypadkowe kwestie, które wynikły w toku postępowania - na które przysługuje zażalenie - jeżeli przepis wyraźnie na to zezwala, na które zostały wydane w postępowaniu zabezpieczającym i egzekucyjnym, na które kończą postępowanie w danej instancji - umorzenie postępowania lub zawieszenie postępowania, na które rozstrzygają sprawę co do istoty; wydane akty prawa miejscowego - prawo powszechnie obowiązujące, wydane akty nadzoru - akty administracyjne służące do sprawowania kontroli, na bezczynność organu - kryterium terminu (niezwłocznie, jeden miesiąc - termin załatwienia sprawy; dwa miesiące - gdy są środki dowodowe, dwa miesiące przed organami odwoławczymi), wydane akty samorządu terytorialnego, czynności materialne, techniczne i inne czynności administracyjne - które nie wymagają decyzji, postanowień, wydawanie paszportów, dowodów osobistych, zaświadczeń, rejestracja pojazdów. Przed złożeniem skargi trzeba wezwać organ do usunięcia stanu niezgodnego z prawem, czyli do działania. Gdy decyzję w I instancji wydał minister lub samorządowe kolegium odwoławcze, stronie niezadowolonej z decyzji przysługuje nie odwołanie, lecz wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy.
BEZCZYNNOŚĆ ORGANÓW
Skargę do sądu administracyjnego można wnieść na bezczynność (milczenie) organu administracji publicznej, gdy organ nie wydał decyzji administracyjnej lub postanowienia bądź innego aktu w terminie albo nie podjął innej czynności administracyjnej. Skarga na bezczynność organu jest dopuszczalna dopiero po wyczerpaniu środków zaskarżenia.
WYMOGI FORMALNE SKARGI
Art. 46 ppsa - dot. pisma strony wymienione są elementy dotyczące postępowania; Art. 57 - zawiera dodatkowe elementy - skargę trzeba uzasadnić wskazać organ administracyjny na który się skarżymy i wskazać orzeczenie na które się skarżymy; Art. 215 - określa wartość przedmiotu sprawy
SKUTKI WNIESIENIA SKARGI DO SĄDU
Wszczęcie postępowania, skutek w postaci zawisłości sprawy - nie możemy drugi raz wnieść tej samej sprawy, perpetuacja właściwości czyli utrwalenie. Jeżeli sąd, który był właściwy w momencie wszczęcia postępowania, to jest właściwy do zakończenia postępowania, nawet jeśli by zaistniały zdarzenia, które mogą wpłynąć na zmianę właściwości.; określenie granic zawisłości sprawy.
ODRZUCENIE SKARGI PRZEZ SĄD
Jeżeli sprawa nie należy do właściwości sądu administracyjnego, wniesioną po upływie terminu do jej wniesienia; gdy nie uzupełniono w wyznaczonym terminie braków formalnych skargi; jeżeli sprawa objęta skargą pomiędzy tymi samymi stronami jest w toku lub została już prawomocnie osądzona; jeżeli jedna ze stron nie ma zdolności sądowej albo jeżeli skarżący nie ma zdolności procesowej, a nie działa za niego przedstawiciel ustawowy albo jeżeli w składzie organów jednostki organizacyjnej będącej stroną skarżącą zachodzą braki uniemożliwiające jej działanie; jeżeli z innych przyczyn wniesienie skargi jest niedopuszczalne.
Sąd odrzuci skargę również z powodu braku zdolności sądowej jednej ze stron albo zdolności procesowej skarżącego i nie działania przedstawiciela ustawowego lub braku w składzie organów jednostki organizacyjnej będącej skarżącym, uniemożliwiającego jego działanie, chyba że zostanie on uzupełniony.
Sąd odrzuca skargę postanowieniem. Odrzucenie skargi może nastąpić na posiedzeniu niejawnym.
SKARGA KASACYJNA
Jest to zwyczajny środek zaskarżenia wszczynający postępowanie odwoławcze przed NSA, skargę taką mogą wnieść 4 podmioty: skarżący , organ, prokurator, RPO. Ww. skargę można oprzeć na następujących podstawach prawnych: naruszenie prawa materialnego - przez błędna wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie; naruszenie przepisów postępowania - jeżeli uchybienie to mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy.
Przedmiotem skargi kasacyjnej są: wyroki WSA i postanowienia, które kończą postępowanie w sprawie tj. o umorzeniu sprawy - nie dotyczy istoty sprawy, o odrzuceniu skargi. Forma skargi jest taka sama ja skargi do sądu administracyjnego I instancji, ale wymogiem przy jej sporządzaniu jest przymus adwokacki, co oznacza że sporządzić ją tylko może adwokat, radca prawny, doradca podatkowy bądź rzecznik patentowy. Skargę kasacyjna składa się w terminie 30 dni od dnia doręczenia stronie odpisu orzeczenia wraz z uzasadnieniem. Skarga kasacyjna charakteryzuje się bezwzględna dewolutywnością, gdyż jest przekazywana do NSA za pośrednictwem WSA. Skargę kasacyjna NSA rozpoznaje w składzie 3 sędziów.
ZAŻALENIE
możemy sporządzić i wnosić samodzielnie. Zażalenie przysługuje co do zasady na postanowienie, gdzie ustawa wyraźnie dopuszcza takie zażalenie. Ponadto na postanowienia zawarte w art. 194 ppsa. Wnosi się je w terminie 7 dni od doręczenia postanowienia. Jest środkiem o dewaluacji względnej tzn. że WSA może się do tego zażalenia odnieść merytorycznie, może je uznać że jest w całości zasadne.
DECYZJA ADMINISTRACYJNA
Jest przedmiotem skargi. Wnoszący skargę kwestionuje zasadność, że została wydana zgodnie z prawem. Decyzją jest zewnętrzny akt administracyjny jak również pismo nie mające formy decyzji administracyjnej, jeżeli pochodzi od organu administracji publicznej i skierowany jest na zewnątrz i w sposób władczy rozstrzyga o prawach lub obowiązkach osoby fizycznej lub prywatnej w sprawach indywidualnych.
RÓŻNICA MIEDZY DECYZJĄ ADMINISTRACYJNĄ, A OŚWIADCZENIEM WOLI ORGANU.
Organ administracji publicznej uczestniczy w obrocie cywilno-prawnym i wiąże się to z składaniem oświadczenia woli.
Warunkiem wniesienia skargi na decyzje administracyjną - jest wyczerpanie dostępnych środków odwoławczych tj. organ I instancji wydał decyzję a ja nie wniosę odwołania- to nie wyczerpałem dostępnych środków odwołania
NIEWAŻNOŚĆ DECYZJI LUB POSTANOWIENIA
Można stwierdzić nieważność decyzji lub postanowienia w całości lub w części . Organ administracji publicznej stwierdza nieważność decyzji, która: wydana została bez podstawy prawnej lub z rażącym naruszeniem prawa, dotyczy sprawy już poprzednio rozstrzygniętej inną decyzją ostateczną, jeżeli decyzja została skierowana do osoby nie będącej stroną w sprawie (tj. nie było legitymacji), jeżeli nie była w dniu jej wydania i jej niewykonalność ma charakter trwały, jeżeli decyzja zawiera wadę powodującą jej nieważność z mocy prawa, wydana została z naruszeniem przepisów o właściwości, wykonanie decyzji wywołałaby czyn zagrożony karą, nie stwierdza się nieważności decyzji lub postanowienia z naruszeniem prawa, jeżeli zachodzą przyczyny w KPA lub innych przepisach . Jeżeli w innych przepisach ma to miejsce, to stosuje się z uwzględnieniem tych przepisów.
Właściwy do stwierdzenia nieważności decyzji w przypadkach wymienionych w jest organ wyższego stopnia, a gdy decyzja wydana została przez ministra lub samorządowe kolegium odwoławcze - ten organ. Postępowanie w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji wszczyna się na żądanie strony lub z urzędu.
TREŚĆ ORZECZEŃ NSA
Odrzucenie - środek prawny nie spełnia wymogów formalnych w drodze postanowienia; oddalenie - sąd nie przychyla się do stanowiska strony, w drodze wyroku; uwzględnienie skargi kasacyjnej i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania; uchylenie wyroku w całości- NSA rozpoznając skargę kasacyjną uchyla wyrok, także w części nie zaskarżonej, jeżeli zachodzi nieważność postępowania. Orzeczenia można podzielić na: reformatoryjne - orzeczenie, które zmienia treść merytorycznie orzeczeń I instancji; kasacyjne - uchyla w całości i przekazuje do ponownego rozpoznania, czyli wraca do WSA.
SKARGA O WZNOWIENIE POSTĘPOWANIA
Dotyczy orzeczeń prawomocnych. Służy do tego, aby usuwać z obrotu prawnego, orzeczenia sądu administracyjnego dotknięte szczególnie ciężkimi wadami prawnymi; aby postępowanie zostało zakończone - z orzeczenia prawomocnego wychodzą nowe fakty, trzeba wtedy usunąć orzeczenie; może być wnoszona w ściśle określonych sytuacjach, wskazać podstawę wznowienia postępowania.
Wznowienie postępowania następuje na: orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego: jeżeli TK stwierdzi, że dany akt prawny jest niezgodny z konstytucją, taki akt traci moc, orzeczenie, które zostało kiedyś wydane w naszej sprawie a podstawa prawna straciła moc, orzeczenia są ogłaszane w Monitorze Polskim; niektóre przesłanki nieważności art. 271 Katalog: w składzie sądu znajdzie się osoba nieuprawniona, orzeka sędzia, który powinien być wyłączony, strona nie posiadała zdolności sądowej i procesowej, strona nie była należycie reprezentowana, strona nie miała możliwości działania (ww. warunki stanowią samodzielną podstawę do wznowienia postępowania; właściwe przesłanki restytucyjne art. 273
Restytucja - odnowienie Katalog: orzeczenie zostało uzyskane za pomocą przestępstwa, orzeczenie zostało oparte na sfałszowanym dokumencie, wykryto inne orzeczenie w tej samej sprawie, wyszły na jaw nowe fakty, okoliczności mające wpływ na treść orzeczenia. Termin na wniesienie skargi o wznowienie postępowania wynosi 3 miesiące. Sądem właściwym do wznowienia postępowania jest sąd, który wydał zaskarżone orzeczenie lub który orzekł ostatnio w danej sprawie.
PRZYCZYNY WZNOWIENIA POSTĘPOWANIA
decyzja została wydana w wyniku przestępstwa ,dowody, na których podstawie ustalono istotne dla sprawy okoliczności faktyczne, okazały się fałszywe, decyzja wydana została przez pracownika lub organ administracji publicznej, który podlega wyłączeniu, gdy strona bez własnej winy nie prała udziału w postępowaniu, gdy wyjdą na jaw istotne dla okoliczności faktyczne lub nowe dowody, które istniały w dniu wydania decyzji ale nie były znane organowi, który wydał decyzję, inne naruszenia przepisów postępowania jeżeli mogły one mieć istotny wpływ na wynik sprawy, decyzja została wydana w oparciu o inną decyzję lub orzeczenie sądu, które zostało następnie uchylone lub zmienione., postępowanie może być wznowione również przed stwierdzeniem sfałszowania dowodu lub popełnienia przestępstwa orzeczeniem sądu lub innego organu, jeżeli sfałszowanie dowodu lub popełnienie przestępstwa jest oczywiste, a wznowienie postępowania jest niezbędne dla uniknięcia niebezpieczeństwa dla życia lub zdrowia ludzkiego albo poważnej szkody dla interesu społecznego.
PRZEBIEG POSTĘPOWANIA
Przebieg postępowania - dotyczy postępowania przed konkretnym sądem
Podzielony jest na trzy fazy : czynności wstępne - sąd w danej instancji otrzymuje pismo (skargę kasacyjną, zażalenie itp.) wykonuje czynności zmierzające do przygotowania rozprawy, rozpoznaje się wnioski stron, bada się wymogi (kwestie) formalne związane ze sprawą powołanie jest składu sędziowskiego (trzech sędziów odbywa się w drodze losowania, ewentualnie w szczególnych wypadkach przewodniczący może wyznaczyć sędziego) z trzech sędziów wybiera się przewodniczącego, który kieruje całym tokiem postępowania i rozprawą oraz sędziego sprawozdawczego, który na początku czyta akty sprawy. Obydwie funkcje można łączyć ze sobą. Trzeba wyznaczyć termin rozprawy, miejsce rozprawy i wysłać wezwanie. Następuje rozpoznawanie wniosków stron (nie dotyczą rozstrzygnięcia merytorycznego sprawy) tj. wniosek o udzielenie pomocy prawnej (zwalnia z kosztów sądowych), można zlecić adwokatowi do reprezentowania strony na koszt Skarbu Państwa, wniosek o wyłączenie sędziego, wniosek o wstrzymanie wykonania zaskarżonego orzeczenia. Wynik rozpatrywania wniosków stron będzie w postanowieniu na które przysługuje zażalenie. Odrzucenie skargi jest wynikiem badania wymogów formalnych podjętych w czynnościach wstępnych, rozpoznawanie - czynności procesowe. Podstawową czynnością procesową jest rozprawa. Skład orzekający to trzy osoby plus sekretarz sporządzający protokół z rozprawy. Do czynności należą: poinformowanie o rozpoczynającej się rozprawie, sprawdzenie obecności (nie ma wymogu bycia na rozprawie), sprawdzenie prawidłowości doręczeń, referat sędziego sprawozdawczego (zwięzłe zreferowanie sprawy pozostałym członkom składu orzekającego), wystąpienie stron : skarżący i organ. Policja sesyjna kieruje całą sprawą , czuwa nad prawidłowym przebiegiem rozprawy oraz nad porządkiem poszczególnych czynności procesowych, a przewodniczący rozprawą i jej przebiegiem, zamyka postępowanie jeżeli uzna za dostateczne. Co do zasady sąd administracyjny orzeka na podstawie aktu sprawy jedynym kryterium jest dowód z dokumentów (dopuszczane są dokumenty prywatne i urzędowe). Sądownictwo w Polsce ma model kasacyjny, orzekanie - orzeczenie zapada na naradzie niejawnej ogłoszenie sentencji orzeczenia odbywa się na sali rozpraw w naradzie niejawnej bierze udział tylko skład orzekający, sędziowie głosują nad treścią orzeczenia. Odnosi się to do postępowania zwyczajnego.
TRYBY SZCZEGÓLNE W POSTĘPOWANIU
postępowanie mediacyjne- sąd występuje jako mediator, który ma uzgodnić stanowisko stron, jest to próba zawarcia ugody miedzy skarżącym a organem
postępowanie o odtworzenie zaginionych lub zniszczonych akt-, nie ma rozprawy, posiedzenie jest niejawne, lecz istnieje możliwość przesłuchania świadków
postępowanie uproszczone- może być wszczęte skargą nie ma rozprawy, rozpoznanie jest na posiedzeniu niejawnym, może być gdy zachodzą przesłanki nieważności
postępowanie o ukaranie organu grzywną-wtedy gdy organ nie wywiązuje się z obowiązków np. nie przesłał skargi w ciągu 30 dni, nie stosuje się do orzeczenia S.A., nie reaguje na orzeczenie o bezczynności. Wniosek składa skarżący, grzywna wynosi 10 krotność średniego wynagrodzenia brutto
postępowanie o udzielenie prawa pomocy - sąd zwalnia stronę na jej wniosek od kosztów, ustanawia pełnomocnika z urzędu
STRONA I UCZESTNICY POSTĘPOWANIA
W postępowaniu w sprawie sądowo administracyjnej stronami są skarżący oraz organ, którego działanie lub bezczynność jest przedmiotem skargi. W postępowaniu sądowo administracyjnym możemy mówić o stronie procesowej w znaczeniu formalnym (właściwej stronie procesowej) - jest podmiotem, który we własnym imieniu dochodzi praw własnych lub cudzych przed sądem oraz stronie procesowej w znaczeniu materialnym (stronie rzeczywistej) - jest to strona stosunku materialno prawnego, który był podmiotem w postępowaniu administracyjnym, bądź tez podmiot który nie był strona w postępowaniu administracyjnym, ale miał interes prawny we wniesieniu skargi.
UCZESTNIK POSTĘPOWANIA
W postępowaniu sądowo - administracyjnym mamy dwie grupy uczestników na prawach strony: udział obligatoryjny - osoba, brała udział w postępowaniu administracyjnym, nie wniosła skargi, ale wynik tego postępowania dotyczy jej interesu prawnego i jest na prawach strony; udział fakultatywny - osoba, która nie brała udziału w postępowaniu administracyjnym, a wynik dotyczy jej interesu prawnego; organizacja społeczna w sprawach innych osób, jeżeli sprawa dotyczy jej działalności statutowej; prokurator lub RPO
WSPÓŁUCZESTNICTWO PROCESOWE
Występuje wtedy, gdy kilku uprawnionych do wniesienia skargi może w jednej sprawie występować w roli skarżących, jeżeli skarga dotyczy tej samej decyzji, postanowienia lub innego aktu, inaczej jest to relacja pomiędzy skarżącymi.
PEŁNOMOCNICTWO PROCESOWE
Pełnomocnikiem strony w postępowaniu przed sądem administracyjnym może być adwokat, radca prawny, jak również inny skarżący lub uczestnik postępowania, jak również rodzice, małżonek, rodzeństwo, lub zstępni strony oraz osoby pozostające ze stroną w stosunku przysposobienia. Pełnomocnikiem osoby prawnej lub przedsiębiorcy może być pracownik tej instytucji lub jej organu nadrzędnego. Przepis ten dotyczy również państwowych i samorządowych jednostek organizacyjnych bez osobowości prawnej. Zakres przedmiotowy pełnomocnictwa uregulowany jest w Prawie o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Pełnomocnictwo może mieć charakter: ogólny - do prowadzenia spraw przed sądami administracyjnymi, szczegółowe - do prowadzenia niektórych spraw, do niektórych czynności w postępowaniu.
ZDOLNOŚĆ SĄDOWA
Zdolność sądową to możliwość brania udziału w postępowaniu sądowo administracyjnym w charakterze strony lub uczestnika, zdolność tą mają: osoby fizyczne, osoby prawne, państwowe i samorządowe jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej, organizacje społeczne nie posiadające osobowości prawnej oraz inne jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej.
Brak zdolności sądowej powoduje: odrzucenie skargi - jeśli jedna ze stron w chwili wniesienia skargi nie ma zdolności sądowej, a brak ten został uzupełniony; zawieszenie postępowania - w razie śmierci strony lub utraty przez nią zdolności sądowej w toku postępowania; umorzenie postępowania - w razie śmierci strony w toku postępowania, gdy przedmiot postępowania odnosi się wyłącznie do praw i obowiązków ściśle związanych z osobą zmarłą, a nie zgłasza udziału w sprawie osoba, której interesu prawnego dotyczy wynik postępowania, w razie braku następcy prawnego strony, która utraciła zdolność sądową i po upływie 3 lat od daty postanowienia o zawieszeniu postępowania; nieważność postępowania - jeśli sąd prowadził postępowanie mimo, że jedna ze stron nie miała zdolności sądowej.
ZDOLNOŚĆ PROCESOWA
Jest to zdolność do podejmowania czynności w postępowaniu w sprawach sądowo-administracyjnych. Zdolność tą musi mieć każdy uczestnik postępowania oraz każda osoba podejmująca czynność w toczącym się postępowaniu sądowo-administracyjnym. Zdolność procesową mają osoby fizyczne posiadające pełną zdolność do czynności prawnych, osoby prawne oraz organizacje społeczne i jednostki organizacyjne.
Brak zdolności procesowej powoduje: odrzucenie skargi - jeżeli skarżący nie ma zdolności procesowej a nie działa za niego przedstawiciel ustawowy lub nie został uzupełniony w wyznaczonym terminie; zawieszenie postępowania - w razie śmierci przedstawiciela ustawowego strony, utraty przez niego zdolności procesowej lub utraty przez przedstawiciela ustawowego charakteru takiego przedstawiciela; nieważność postępowania - bez względu na to czy brak występuje w całym postępowaniu czy też dotyczy jednego fragmentu.
ZASADY POSTĘPOWANIA SĄDOWO-ADMINISTRACYJNEGO
Szczególną rolę w systemie prawa stanowią zasady. Zasady te dzielone są na zasady naczelne oraz o podstawowym znaczeniu. Cechy: określają kierunki działań prawodawczych, ukierunkowują proces wykładni, wskazują kierunki stosowania prawa, wskazują sposoby wypełniania luk prawnych odrębnych i szczegółowych regulacji, wyznaczają sposoby i granice korzystania z praw przeznaczonych różnym podmiotom, wyznaczają pozycje procesowe ustroju oraz dyrektywy, które z tych zasad wynikają na korzyść strony a nie organu. Regulacje prawne zasad mogą wynikać z zestawienia całych grup przepisów (najczęściej zasady naczelne), z wywiedzenia z treści przepisów (zasady ogólne) jak również z samego sformułowania przepisu.
ZASADY WYMIARU SPRAWIEDLIWOŚCI
Zasada sądowego wymiaru sprawiedliwości i prawa do sądu - zasada konstytucyjna, organy powołane do realizowania prawa do sądu korzystały z przymiotów wyróżniających sądy spośród innych organów państwa aby były dostępne dla obywateli (np. niezawisłość sędziowska). Istnieje precyzyjne rozgraniczenie kognicji sądów administracyjnych i sądów powszechnych czyli postępowania administracyjnego i sądowego.
Zasada rzetelnego postępowania - wynika z prawa dostępu do sądu dla wszystkich obywateli, obywatel ma prawo do odpowiedniego ukształtowania reguł przed sądem prawa do merytorycznego rozpoznania sprawy (wyroku)
Zasada niezależności sądu i niezawisłości sędziowskiej - prawo do sądu powinno być realizowane przez organy ustanowione przez ustawę, które są właściwe niezawisłe i bezstronne. Gwarancje niezawisłości i bezstronności sędziów wiążą się z zasada jawności postępowania przy zachowaniu tajności narad nad orzeczeniami składu kolegialnego, swobodnej oceny dowodów - nie ma narzuconych reguł chyba że ma miejsce domniemanie prawne oraz wyłączenie sędziego z mocy ustawy bądź na wniosek strony.
Zasada instancyjności - każde postępowanie jest co najmniej II instancyjne i każda ze stron ma prawo do zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w I instancji. Tryb zaskarżenia orzeczeń określa ustawa. W zasadzie tej występują modele sądowe tj. model apelacyjny - dwukrotne merytoryczne rozpoznanie i rozstrzygnięcie sprawy przez sądy dwóch instancji, model kasacyjny - po merytorycznym rozpoznaniu sprawy przez I instancję w wyniku wniesienia środka zaskarżenia strona może uzyskać skontrolowanie orzeczenia przez sąd II instancji i w razie dostrzeżenia jego wadliwości orzeczenie to uchyli, model mieszany - łączy elementy modelu apelacyjnego i kasacyjnego.
Zasada jawności - większość czynności procesowych koniecznych dla wydania rozstrzygnięcia w sprawie i samo ogłoszenie rozstrzygnięcia odbywa się na oczach stron i ewentualnie publiczności. Osoby te mogą obserwować przebieg postępowania a strony aktywnie w postępowaniu uczestniczyć. Jawność to kontrola społeczna z udziałem osób trzecich. Wyróżniamy dwa aspekty: jawność wobec uczestników postępowania i jawność wobec ogółu. Istnieje możliwość wyłączenia jawności rozprawy tzn. sąd rozpatruje sprawę przy drzwiach zamkniętych. Przy zasadzie tej mamy też do czynienia z jawnością wewnętrzną czyli możliwość wglądu do dokumentów przez osoby na prawach strony i prokuratorowi; jawnością zewnętrzną czyli możliwością udziału w postępowaniu. Posiedzenie niejawne odbywają się bez udziału stron, rozpatrywane są kwestie o znaczeniu formalno-prawnym, ale istniej możliwość wezwania strony na postępowanie.
ZASADY POSTĘPOWANIA SĄDOWO-ADMINISTRACYJNEGO
Zasada prawdy materialnej - ma bardzo ogólny charakter, orzeczenie wydane w postępowaniu sądowym będzie odpowiadało rzeczywistemu stanowi rzeczy; jest przeciwieństwem do zasady formalnej (zasada formalna - strona udowadnia, że tak jest) strona jest gospodarzem, a sąd obserwuje. Realizacja ww. zasady łączy się z systemem gwarancji pozwalających na wykrycie prawdziwego stanu rzeczy. Są to gwarancje: prewencyjne - udział prokuratora w postępowaniu, uprawnienie sądu w celu poszukiwań dowodów, dopuszczenie dowodów które nie były wcześniej wnioskowane i represyjne przepisy o zwyczajnych środkach zaskarżenia decyzji i przepisy o nadzwyczajnych środkach zaskarżenia decyzji. Rola WSA- weryfikują działania organów administracji publicznej, nie dokonują subsumcji ale kontrolują czy dokonano subsumcji, kontroluje przebieg post dowodowego, ocenia sposób zebrania przez organ adm. publicznej danych o faktach istotnych w sprawie, może uzupełniająco przeprowadzić postępowanie dowodowe. Rola NSA- nie czyni ustaleń co do okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy a kontroluje poprawność ustaleń WSA, może orzekać ale wówczas gdy naruszono prawo materialne
Zasada kontradyktoryjności / skargowości/ gromadzenie materiałów dowodowych jest uzależnione od aktywności stron, a sąd bada zasadność ich racji i ogranicza się wyłącznie do faktów i dowodów jakie przedstawiły. Zasada ta osłabia się przez udział prokuratora i RPO. Dominuje tu zasada oficjalności - działanie sądu z urzędu, sąd nie może wydać orzeczenia na niekorzyść osoby skarżącej pod warunkiem, że druga strona nie wnosi skargi i chyba że stwierdził niezgodność z prawdą. Przejawami oficjalności jest to że sąd ma uprawnienia do zarządzenia stawienia się strony lub pełnomocników, sąd ma obowiązek uwzględniania z urzędu faktów znanych powszechnie oraz przeprowadzenia z urzędu faktów znanych urzędowo.
Zasada równości stron- równość obywateli wobec prawa - każda ze stron ma w procesie zagwarantowane jednakowe środki ochrony i jednakową możliwość ich wykorzystania poprzez podejmowanie odpowiednich czynności procesowych. Skargę wnosi się do WSA za pośrednictwem organu który wydał decyzje, orzeczenie, sąd ma obowiązek udzielania stronom informacji, wskazówek, pouczeń, powinien pouczać o obowiązujących terminach, o środkach zaskarżania, gdy strona działa bez adwokata, radcy prawnego
Zasada dyspozycyjności - przyznanie stronom postępowania sądowego uprawnienia do rozporządzania przedmiotem postępowania oraz do rozporządzania uprawnieniami procesowymi. Przeciwieństwem jest zasada oficjalności - uprawnienia do podejmowania czynności procesowych są przyznane sądowi. Dyspozycyjność materialno-prawna jest ograniczona w postępowaniu sądowo-administracyjnym, wniesienie skargi na decyzje jest uzależnione od woli stron.
Zasada bezpośredniości - sąd wydaje orzeczenie w tym składzie w którym ostatni raz rozpatrywał sprawę. Wiąże się z nią zasada ustności - polega na ustnym składaniu przez stronę wniosków i żądań,
Zasada pisemności - dotyczy formy w jakiej mają być dokonywane czynności procesowe w postępowaniu sądowo-administracyjnym a przede wszystkim formy w jakiej mają być przedstawiane sądowi twierdzenia o faktach, dowody, wnioski i zarzuty. Czynności orzecznicze sądu tj. wyroki, postanowienia muszą być wykonywane na piśmie.
Zasada koncentracji materiału procesowego - sąd powinien podejmować czynności zmierzające do szybkiego załatwienia sprawy i dążyć do rozstrzygnięcia jej na I posiedzeniu. Właściwe przygotowanie sprawy: system prekluzji - pewne działanie, czynności muszą być dokonywane we właściwym czasie i formie postępowania, dyskrecjonalna władza sędziego - przewodniczy, przygotowuje, analizuje materiał, może odroczyć posiedzenie ale tylko z ważnej przyczyny gdy sąd stwierdzi nieprawidłowość zawiadomienia stron, nieobecność stron lub pełnomocnika wywołana jest nadzwyczajnym wydarzeniem którego nie można przezwyciężyć, jeżeli strona nie dotrzymała terminów.
Zasada kierownictwa sędziowskiego - jest to formalne kierownictwo nad przebiegiem postępowania tj. nadania temu postępowaniu właściwej formy zewnętrznej, określanie terminów sądowych dla dokonywania czynności przez strony, doręczanie pism procesowych stronom, czuwanie nad właściwym porządkiem posiedzeń przez ich otwieranie, prowadzenie i zamykanie, udzielanie głosu, zadawanie pytań jak i upoważnienie do zadawania pytań i ogłaszania orzeczeń. Kierownictwo materialne nad przebiegiem postępowania należy do przewodniczącego - wydawanie zarządzeń koniecznych dla przygotowania rozprawy jak i zarządzeń zmierzających do skompletowania akt niezbędnych dla rozstrzygnięcia sprawy bądź do sądu - są to decyzje o przekazaniu sprawy sądowi właściwemu, przywrócenie terminu dla dokonania czynności procesowej.
Zasada formalizmu procesowego - wszystkie czynności dokonywane w postępowaniu sądowo-administracyjnym mają charakter zorganizowany pod względem formalnym tzn. maja być dokonywane w oznaczonej formie, czasie i miejscu a raz dokonane czynności nie mogą być dowolnie odwoływane lub zmieniane.