RODZAJ GLEBY A ŚRODKI POPRAWY JEJ URODZAJNOŚCI

Cudak Piotr

Gr. 4A, OŚ

1) Czym jest urodzajność gleby?

Jest to zdolność gleby do zaspokajania potrzeb roślin i wydawania plonu. To wypadkowa żyzności i zastosowanych przez rolnika zabiegów agrotechnicznych. Urodzajność jest cechą określającą wartość produkcyjną gleby.

Wyróżnia się:

• urodzajność potencjalną, zależną od siedliska, w jakim gleba występuje

• urodzajność aktualną, która może się zmieniać w czasie

Podstawową miarą urodzajności jest plon czyli urodzaj.

2) Gleba składa się z różnych składników

Gleba nie jest w odróżnieniu od minerałów, roślin czy zwierząt - wyraźnie określonym elementem natury. Jest ona raczej „złożonym składnikiem środowiska” składający się z:

• substancji mineralne (skał, minerałów)

• składników mineralnych (obumarłych części roślin, zdechłych zwierząt, próchnicy)

• wody

• oraz powietrza

Skład gleby

3) Gleby w Polsce dzielą się na:

1. Gleby początkowego stadium rozwoju (inaczej inicjalne)- są one jakby na pograniczu gleby i skały, są bardzo słabo przeobrażone przez proces glebotwórczy. W zależności od podłoża na jakim są wykształcone wyróżnia się litosole i regosole. Najczęściej spotykane są w górach i na pokrywach sandrowych.

2. Gleby bielicoziemne- są grupą gleb z wyraźnie zaznaczoną strefą wmywania i wymywania. Gleby z tego rodzaju tworzą się najczęściej na glinach i piaskach pod roślinnością iglastą- lasy świerkowe i sosnowe. Pokrywają około 25% powierzchni w Polsce. W tej klasie gleb wyróżnia się gleby bielicowe, bielice właściwe, gleby rdzawe i płowe wyróżnione na podstawie stopnia zbielicowienia. Są mało produktywne, gdyż są bardzo kwaśne i ubogie w składniki biogenne.

3. Gleby brunatnoziemne - stanowią grupę kilku typów gleb brunatnych. Cechą charakterystyczną tych gleb jest poziom brunatnienia o rdzawym zabarwieniu. Gleby te uformowały się pod wpływem lasów mieszanych lub liściastych. Skałami macierzystymi dla gleb brunatnych na Niżu Polskim są utwory polodowcowe, zazwyczaj gliniaste lub ilaste, w południowej części Polski podłożem macierzystym dla gleb brunatnych są lessy i utwory lessopodobne. Wyróżnia się gleby brunatne właściwe i gleby brunatne kwaśne.

4. Czarnoziemy - charakteryzują się dużą miąższością poziomu próchnicznego (ponad 40 cm), w którym występuje 4 % próchnicy. Gleby te wytworzone są głównie na lessach lub na pyłowych utworach lessopodobnych, dlatego mają bardzo korzystne warunki wodno - powietrzne. Są one najbardziej urodzajnymi z punktu widzenia rolnictwa. Czarnoziemy występują płatowo wśród gleb brunatnych i płowych we wschodniej części Wyżyny Lubelskiej, na Wyżynie Małopolskiej, w okolicach Krakowa, na Płaskowyżu Głubczyckim.

5. Czarne ziemie - należą do gleb głęboko próchnicznych, podobnie jak i czarnoziemy. Wytworzone są na różnych podłożach, zarówno gliniastych, ilastych i piaszczystych. Powstawanie czarnych ziem wiąże się z naturalnym lub sztucznym obniżeniem zwierciadła wód gruntowych i przerwania procesów biogennych. W ich profilu występuje poziom glejowy. Przydatność rolnicza czarnych ziem uzależniona jest od podłoża i jego zasobności. Generalnie należą do gleb dobrych i bardzo dobrych. Występują na Kujawach, Pomorzu, Pojezierzu Zachodnim oraz w okolicy Wrocławia.

6. Gleby bagienne - należą do tej grupy gleby torfowe oraz mułowo - torfowe. Powstają w środowisku o dużym uwilgotnieniu spowodowanym stałym wysokim poziomem wód gruntowych. Grubość torfu może sięgać kilku metrów. Gleby bagienne występuję na Pojezierzach, w dolinie Biebrzy i Narwi, Bugu i Wieprza.

7. Mady - należą do gleb napływowych, powstają wskutek nagromadzenia się osadów wylewanych okresowo przez rzeki. Są zasobne w składniki pokarmowe dla roślin i wykorzystywane są pod uprawy rolnicze. Występują dość powszechnie na terenie Polski w dolinach rzek i mniejszych cieków wodnych.

8. Rędziny - należą do gleb płytkich i szkieletowych, ale są bogate w składniki biogenne łatwo dostępne dla roślinności, ich występowanie na obszarze Polski związane jest z wychodniami skał wapiennych. Występują na wyżynach oraz w Niecce Nidziańskiej.

Pod względem przydatności rolniczej dominują gleby średniej jakości, które zajmują blisko 35% powierzchni gruntów ornych oraz gleby słabe. Gleby dobre i bardzo dobre stanowią ok.23% powierzchni gruntów ornych.

4) Środki poprawy urodzajności gleby.

Metoda agrochemiczna polega na wprowadzeniu do gleby nawozów organicznych i mineralnych dostarczającym roślinom składników pokarmowych oraz polepszających właściwości fizyczne, chemiczne i biologiczne gleby. Szczególne duże znacznie dla utrzymania wysokiej urodzajności gleby na polepszenie właściwości gleby. Największy wpływ wywiera nawożenie organiczne (obornikiem, nawozami zielonymi, kompostami i torfem) oraz wapnowanie.

1. Nawożenie mineralne- potocznie zwane nawozami sztucznymi, substancje wydobywane z ziemi i przetworzone lub produkowane chemicznie, wzbogacające glebę w składniki mineralne niezbędne dla rozwoju roślin, poprawiające strukturę gleby lub zmieniające jej kwasowość.

Do najważniejszych składników nawozów należą: azot, fosfor, potas, magnez.

Ich nadmiar działa szkodliwie na glebę i organizmy w niej żyjące

2. Nawożenie organiczne- nawóz wyprodukowany z substancji organicznej lub z mieszanin substancji organicznych.

- Obornik - nawóz naturalny składający się z przefermentowanego kału, moczu zwierząt i ściółki. Zawiera on wszystkie składniki odżywcze potrzebne do rozwoju roślin oraz poprawia właściwości fizyczne gleby.

-Gnojowica - płynna, przefermentowana mieszanina odchodów (kału i moczu) zwierząt gospodarskich i wody, ewentualnie z domieszką niewykorzystanych pasz, pochodząca z obór bezściółkowych, gromadzona w zbiornikach.

- Kompost - nawóz organiczny wytwarzany z odpadów roślinnych i zwierzęcych w wyniku częściowego, tlenowego rozkładu (butwienie) przez mikroorganizmy poprzez proces kompostowania w pryzmach kompostowych

- Biohumus - odchody dżdżownicy kompostowej, uzyskiwane po przetworzeniu substancji w specjalnych łożach.

- plony uboczne, np. słoma, liście buraczane

- wapnowanie gleby - stosowanie nawozów wapniowych w celu odkwaszenia gleby oraz poprawienia jej właściwości fizycznych, chemicznych i biologicznych.

3. ochrona roślin przed chorobami, szkodnikami i chwastami

Metoda melioracyjna zwiększania urodzajności gleb stosowana jest coraz częściej. Wiele, bowiem gleb wymaga uregulowania stosunków wodno-powietrznych, gdyż bez poprawienia tych stosunków wszelkie inne zabiegi (np. nawożenie) nie dają pożądanego wyniku.

1. nawadnianie- jeden z systemów melioracji wodnych polegający na dostarczaniu glebie wody w celu pokrycia jej niedoborów i zwiększenia jej produktywności.

2. odwadnianie - jest jednym z procesów melioracyjnych. Zabieg agrotechniczny polegający na usunięciu szkodliwego dla roślin nadmiaru wody w glebie. Odwadnianie stosuje się najczęściej na podmokłych terenach uprawnych w celu polepszenia ich wydajności np. kompleksy bagienno-łąkowe, gleby torfowe czy głęboko wcięte w ląd zatoki morskie.

Metody mikrobiologiczne

Jeśli chodzi o stosowanie mikroorganizmów zawartych w użyźniaczach glebowych, to problem ten jest nadal przedmiotem dyskusji w środowiskach naukowych. Wielu mikrobiologów i gleboznawców twierdzi, że jest to metoda nie tylko skuteczna dla poprawy jakości gleby, ale także bezpieczna dla ludzi i zwierząt. Jednak coraz częściej słychać zastrzeżenia wskazujące, że wprowadzenie określonych kultur mikroorganizmów do środowiska zamieszkałego przez gatunki endemiczne może w dłuższej perspektywie doprowadzić do trudnych do przewidzenia zjawisk (zaburzenie bioróżnorodności). Poza tą kwestią realne jest ryzyko, że wprowadzone do gleby mikroorganizmy nie przeżywają w niej długo, gdyż są wrażliwe na niekorzystne czynniki zewnętrzne: susza, usłonecznienie, mróz itp.

1. szczepienie gleb bakteriami wiążącymi wolny azot z powietrza

2. zwalczanie mikroorganizmów fitopatogenicznych

3. mikrobiologiczny rozkład zanieczyszczeń

Metoda fitobilogiczna polega na kształtowaniu i polepszaniu warunków środowiska przyrodniczego. Należą tu:

- zadrzewiania i zakrzaczenia śródpolne - ogranicza prędkość wiatru (erozja wietrzna), pozwala zatrzymać znaczne ilości azotu i fosforu w glebie, poprawia mikroklimat.

- właściwa struktura użytkowa gleby

- wprowadzenie racjonalnego zmianowania czyli następstwo uprawianych roślin na danym polu uwarunkowane czynnikami przyrodniczymi (wymagania glebowe i pokarmowe, długość okresu wegetacyjnego) i agrotechnicznymi (nawożenie naturalne, organiczne i mineralne oraz wapnowanie i uprawa roli)

np po roślinach strukturotwórczych (motylkowe) należy uprawiać rośliny niszczące strukturę gleby, np. zbożowe

- płodozmian ( z uwzględnieniem przed i poplonów) - system zagospodarowania ziemi uprawnej, oparty na zaplanowanym z góry na wiele lat następstwie roślin po sobie, na wyznaczonym do tego celu obszarze podzielonym na pola, jednocześnie dostosowany do specyficznych warunków rolniczo-ekonomicznych gospodarstwa.

Metody agromelioracyjne

1. drenowanie pionowe - odwadnianie gleb nadmiernie wilgotnych za pomocą rowków krytych (drenów) wyłożonych kamieniami, faszyną lub sączkami, tj. rurkami wypalanymi z gliny.

Drenowanie stosowane jest w rolnictwie jako zabieg melioracyjny, mający na celu podniesienie plonów na glebach mokrych

2. uprawa przeciwerozyjna - ma na celu zahamowania procesu niszczenia powierzchni terenu przez wodę, wiatr, siłę grawitacji i działalność człowieka.

Zabiegi uprawne:

1. spulchnianie

2. niszczenie skorupy

3. mechaniczne niszczenie chwastów

Szczegółowe znaczenie w Polsce ma sprawa zwiększenia urodzajność gleb lekkich, ponieważ zajmują w naszym kraju ponad 40% powierzchni. Określenie „gleby lekkie” nie jest ściśle sprecyzowane i obejmuje gleby należące do różnych klas, typów i gatunków oraz o różnych wartościach użytkowych. Do gleb lekkich należą zasadniczo utwory mające w wierzchniej warstwie piaszczysty skład mechaniczny.
Do gleb lekkich zalicza się przede wszystkim:
- gleby bielicowe płowe i brunatne o warstwie piasku różnej miąższości
(całkowite i niecałkowite);
- gleby bielicowe i brunatne lekkie, wytworzone z glin;
- czarne ziemie piaskowe lekkie, o warstwie piasku różnej miąższości;
- czarne ziemie piaskowe lekkie wytworzone z glin;
- mady piaszczyste;

Gleby lekkie zawierają mało cząsteczek koloidowych, a zatem mają przeważnie niekorzystne dla roślin właściwości chemiczne, fizyko-chemiczne i biologiczne. Odznaczają się one zbyt dużą porowatością, niekapilarną są, więc bardzo przewiewne i przepuszczalne, co wpływa na niezwykle szybkie „spalanie się” materii organicznej. Brak substancji koloidowych uniemożliwia zlepienie się cząsteczek glebowych i tworzenie korzystnej struktury guzełkowatej.

Brak lub mała ilość koloidów organicznych i nieorganicznych w glebach lekkich wyraźnie obniża sorpcyjne właściwości gleb, wskutek czego zmniejsza się znacznie możliwość gromadzenia potrzebnych roślinom składników pokarmowych.W glebach lekkich podstawowych tworzywem jest piasek kwarcowy im krzemionka - składniki najmniej wartościowe dla roślin. Życie biologiczne w glebach lekkich jest słabe, gdyż zbytnia suchość i ubóstwo substancji organicznej nie sprzyjają działalności mikroorganizmów.
Wartość taki gleb jest bardzo niska podobnie jest z jej przydatnością. Na takich glebach najczęściej rosną tylko lasy iglaste (bory). Urodzajność takich gleb można jednak zwiększyć polepszając ich właściwości fizyczne, chemiczne i biologiczne oraz utrzymując w glebie korzystne właściwości przez zastosowanie zabiegów agrotechnicznych i agrochemicznych.

Zasadniczym warunkiem polepszania urodzajności gleb lekkich jest zwiększenie zawartości próchnicy i miąższości warstwy próchniczej gleby. Przyczynia się to, bowiem do tworzenia się struktury guzełkowatej, a - co idzie za tym - do polepszenia właściwości wodnych. Zwiększenie zawartości próchniczych w glebie lekkiej nie jest łatwe. Należy oprócz stosowania nawozów organicznych uregulować odczyn gleby, stosować odpowiednio zmianowanie oraz ( w miarę możliwości ) leszowanie, glinowanie lub torfowanie gleby lekkiej. W zasadzie tylko kompleksowe zabiegi i odpowiednia gospodarka mogą doprowadzić do zwiększenia ilości próchnicy w glebie lekkiej i spowodować trwałe podniesienie jej wartości.

Przy ulepszaniu gleby piaszczystych stosuje się obecnie metody sprzyjające tworzeniu się pulchnej i odpowiednio miąższości warstwy urodzajności. Najbardziej znane sposoby polegają na wprowadzenie do gleby torfu, gliny lub lessu.
Obszary piaszczyste nienadające się do użytkowania rolniczego należy zalesiać. Na zalesionych obszarach piaszczystych nie można przeprowadzać zrębów czystych (całkowite usunięcie lasu), a w miejscach, gdzie istnieje możliwość odnowienia stosować zręby częściowe.

Przy zwiększonej urodzajności gleb lekkich należy dążyć do:

1) zwiększenia miąższości warstwy próchniczej
2) zmniejszenia szybkości rozkładu substancji organicznej w glebie
3) zmagazynowanie wody

---