Program autorski

terapii dla dziecka

6-letniego

o jednorocznym oddziaływaniu,

z zaburzoną małą motoryką

Opracowała: Ewa Żerko

Przedszkole Publiczne w Okonku

OKONEK 2005

Spis treści

Wstęp………………………………………………………………………....str.3

• Cele programowe……………………………………………………...str.4

• Treści programowe………………………………………………….....str.5

1.Nauka prawidłowego chwytu pisaka…………………………………….…str.6

2.Przygotowanie dziecka do nauki pisania…………………………………...str.8

3.Zestaw ćwiczeń usprawniających małą motorykę………………………....str.9

4.Metody, formy i organizacja pracy……………………………………….str.11

5.Oczekiwane efekty………………………………………………………..str.12

6.Ewaluacja programu………………………………………………………str.13

7.Zestaw zadań do badania poziomu sprawności manualnej dziecka 6- letniego w zakresie małej motoryki…………………………………………………..str.14

Bibliografia……………………………………………………………….....str.16

 

WSTĘP

Jednym z najważniejszych celów przedszkola jest doprowadzenie dziecka do jak najpełniejszego rozwoju i osiągnięcia dojrzałości szkolnej.

Do najczęściej spotykanych opóźnień i braków rozwojowych należy obniżony poziom sprawności manualnej czyli zaburzenia w zakresie małej motoryki.

Mała motoryka  - odnosi się głównie do czynności związanych z użyciem palców i dłoni. Czynności te pobudzane są głównie poprzez naśladownictwo. Na rozwój małej motoryki składają się następujące umiejętności;

• Kontrolowane ruchy rąk i palców

• Chwytanie przedmiotów jedną ręką bez pomocy

• Manipulowanie przedmiotami w celu wykonania zadania

• Skoordynowane użycie obu rąk

W rozwoju człowieka pojawia się moment, kiedy potrafi zrobić na czymś określony znak. Mazanie  po papierze w formie zabawy ma za zadanie wykształcić w pełni umiejętność chwytania palcem wskazującym i kciukiem. Z bazgrania, malowania palcem dziecko przechodzi do użycia kredki, ołówka a później mazaka. W ten sposób uczy się trzymania pióra.

Zajęcia terapeutyczne prowadzone przez nauczyciela mogą wpłynąć na znaczną poprawę sprawności dziecka i zapewnić mu lepszy start w szkole. Dzieci, które mają zaburzoną małą motorykę rysują bardzo mało i niechętnie. Z czasem nabierają przekonania, że nie potrafią rysować i rezygnują z prób przezwyciężania trudności.

Pracę z dzieckiem o słabej sprawności manualnej najlepiej jest zacząć od zajęć manualnych takich jak lepienie z plasteliny czy malowanie. Bardzo ważne jest aby pierwsze prace były dość łatwe do wykonania i dawały możliwość uzyskania ciekawych efektów plastycznych.

Usprawniając rękę dziecka musimy stopniowo przechodzić od zadań łatwych, prostych do coraz trudniejszych, wymagających wykonania coraz drobniejszych, precyzyjniejszych ruchów.

Ważne jest również przekonanie rodziców dzieci o obniżonej sprawności manualnej do współpracy z nauczycielem. Należy wdrożyć ich do kontrolowania prac manualnych swoich pociech oraz do przestrzegania wcześniej ustalonych reguł.

Takie postępowanie może uchronić dziecko przed niepowodzeniami w nauce w klasie I oraz niechęci do szkoły.

 

GŁÓWNY CEL PROGRAMU:

Doskonalenie sprawności manualnej i grafomotorycznej.

CELE SZCZEGÓŁOWE (cele operacyjne):

• prawidłowo trzyma pisak, kredkę

• doskonali koordynację wzrokowo- ruchową

• swobodnie, w sposób ciągły prowadzi rękę z jednoczesną zmianą kierunku

• odtwarza i odwzorowuje różne formy i kształty oraz układy w trakcie układania lepienia czy konstruowania

• wykonuje ręką drobne i precyzyjne ruchy

• kreśli elementy literopodobne

• próbuje pisać litery

TREŚCI PROGRAMOWE

Przygotowanie do pisania

1. Tworzenie warunków do swobodnej aktywności dzieci przejawiającej się w zabawach ruchowych i działalności konstrukcyjnej.

2. Organizowanie zabaw i ćwiczeń ruchowych.

3. Przetwarzanie prostych obrazów ruchowych na obrazy graficzne i odwrotnie w zabawach ruchowo-graficznych np. labirynt, łączenie punktów.

4. Doskonalenie sprawności manualnej rąk oraz procesów analizy i syntezy w działalności plastyczno- konstrukcyjnej typu:

• wycinanie z papieru

• lepienie

• odtwarzanie i odwzorowywanie różnych kształtów w trakcie modelowania

• rysowanie i malowanie na różnych materiałach

• projektowanie szlaczków dekoracyjnych

• pisanie po śladzie

NAUKA PRAWIDŁOWEGO CHWYTU PISAKA

 

Dziecko trzyma pisak w trzech palcach; pomiędzy kciukiem i lekko zgiętym palcem wskazującym, opierając go na palcu środkowym. Na początku najlepiej do pisania używać ołówka. Ołówek nie robi plam i istnieje możliwość wymazania tekstu.

 

Trening rozpoczynamy od chwytania małych przedmiotów. Poprzez różnego rodzaju ćwiczenia poprawia się napięcie mięśniowe, zdolności manipulacji ręki i nadgarstka. Dalszym etapem treningu jest rysowanie nieregularnych kształtów w tym; linii, kół, cyfr, liter. Po jakimś czasie te nieregularne kształty zaczynają przypominać kształty literopodobne, cyfropodobne, pierwsze wyrazy i zdania.

 W efekcie treningu wykształca się właściwy chwyt polegający na trzymaniu pisaka na około 2 cm od powierzchni kartki  za pomocą palca wskazującego i kciuka. Trzymanie pisaka zbyt nisko, poniżej 2 cm spowoduje, że dziecko będzie miało trudności ze śledzeniem napisanego tekstu.

W toku rozwoju czynności ręki można jednak zauważyć pewne niepokojące symptomy, które uniemożliwiają osiągnięcie sprawności pisania. Do najważniejszych należą;

• opóźnienia w rozwoju praksji (umiejętności posługiwania się przedmiotami codziennego użytku).

• brak precyzji ruchów związanych z nadmiernym lub za małym  napięciem mięśni oraz z brakiem koordynacji ruchów palców, dłoni i przedramienia.

• zakłócenia koordynacji wzrokowo-ruchowej przy czynnościach wykonywanych pod kontrolą wzroku (niski poziom graficzny oraz trudności  w zajęciach plastycznych).

W nauce pisania wyróżnia się pewien rodzaj organizacji ruchów pisania:

 

INSKRYPCJA: czyli ruchy związane z kształtowaniem liter. Ten etap dokonuje się za pośrednictwem małych ruchów palców i dłoni.

 

PROGRESJA - duża, mała, pełzająca; czyli postępujący ruch piszący.

 

Progresja duża czyli przenoszenie podczas pisania ręki z lewej strony linijki ( od jej początku) ku stronie prawej ( do końca). Progresja jest realizowana przez mięśnie barku, które uruchamiają ramię i przedramię, co powoduje przesuwanie się łokcia systemem skokowym w kierunku od lewej ku prawej stronie. Czasami zamiast ręki dziecko przesuwa zeszyt co jest nieprawidłowe i znacznie obniża poziom graficzny i spowalnia tempo pisania, świadczy o słabym napięciu mięśniowym.

 

Mała progresja występuje u osób piszących, sprowadza się ona do płynnego przesuwania dłoni po papierze podczas pisania kolejnych wyrazów. Dłoń i przedramię pozostają w stałym kontakcie z zeszytem i stolikiem na którym się opierają.

 

Progresja pełzająca i mała progresja przerywana polega na przesuwaniu dłoni dzięki oparciu się na czubkach 4 i 5 palca. Ruch ten sprawia wrażenie pełzania. Jeśli utrzymuje się powyżej 10 lat - jest uznany za nieprawidłowość.

 

Inna odmiana ruchu pełzającego to mała progresja przerywana - postępujący ruch ręki uzyskany przez unoszenie dłoni po napisaniu kilku liter lub słów i przesuwanie jej w kierunku na prawo.

 

 

PRZYGOTOWANIE DZIECKA DO NAUKI PISANIA

 

Wiele zaburzonych lub słabo wykształconych czynności można wyćwiczyć na drodze intensywnego treningu. Duży nacisk należy położyć na wyćwiczenie:

 

1.Prawidłowych ruchów ręki i palców  podczas pisania; prawidłowe zapisywanie kształtów, liter, płynne przesuwanie ręki od lewej strony do prawej krawędzi kartki, ręka cały czas pozostaje na kartce papieru, łokieć oparty o stolik w tym samym miejscu - przesuwa się dłoń i przedramię, ręka piszącego przesuwa się od strony lewej do prawej, czyli od zewnątrz ku osi ciała, lecz bez jej przekraczania.

 

2.Prawidłowego kontrolowania odpowiedniego napięcia mięśni - nieprawidłowe napięcie objawia się najczęściej kurczowym trzymanie ołówka i silnym naciskiem na kartkę, łokieć unosi się, nadgarstek ogranicza zakres i elastyczność ruchów.  Napięcie to powoduje zaburzenia melodii kinetycznej ruchów, które rzutują na umiejętność pisania.

 

3.Koordynację pracy obu rąk - w procesie pisania uczestniczą obie ręce. Jedna ręka przytrzymuje zeszyt, aby nie poruszał się, druga pisze. Istotna jest więc współpraca obu rąk.

 

4.Lepsze współdziałania oka i ręki - umiejętność ta warunkuje sprawne pisanie i dobry poziom graficzny pisma. Nieprawidłowości mogą wynikać ze złego współdziałania ośrodków wzrokowych i motorycznych w korze mózgowej. Konsekwencją jest wolne tempo pisania, niski poziom graficzny pisma, błędy w pisaniu.

 

ZESTAW ĆWICZEŃ USPRAWNIAJĄCYCH MAŁĄ MOTORYKĘ:

1. Ćwiczenia manualne:

• Stukanie czubkami palców (naśladowanie gry na pianinie, padających kropli deszczu)

• Ugniatanie papierowych kul i rzucanie do celu

• Zwijanie sznurka lub drucików wg wzoru lub tworzenie własnych kompozycji

• Nawlekanie koralików

• Przewlekanie i wiązanie tasiemek

• Zbieranie drobnych przedmiotów palcami

• Układanki typu „grzybki”

• Układanie wg wzoru z klocków Lego

• Modelowanie w plastelinie i masie solnej:

(toczenie i ugniatanie wałeczków, rogalików, kulek itp.

wzorów szlaczków, elementów literopodobnych)

• Wydzieranie i wycinanie z papieru form dowolnych oraz po śladzie

• Tworzenie mozaiki z gotowych elementów

• Tworzenie naklejanek z elementów wyrywanych z papiru z nacięciami

• Tworzenie kompozycji z kolorowych pasków

• Wykonywanie figurek papierowych metodą orgiami

• Haftowanie na tekturkach z dziurkami

2. Ćwiczenia grofomotoryczne:

• Wypełnianie konturów (kredkami, farbami, pęczkiem waty)

• Wypełnianie konturów za pomocą kreskowania

• Kreślenie form kolistych

• Kreślenie linii prostych łączących wyznaczone punkty

• Kreślenie linii w ograniczonym polu - labirynty

• Kopiowanie rysunków przez kalkę

• Pogrubianie konturów

• Rysowanie szlaczków

(po śladzie

dokańczanie zaczętego wzoru

odwzorowywanie szlaczków wg wzoru

samodzielne rysowanie różnorodnych wzorów)

• Obrysowywanie szablonów, palcami dłoni, małych przedmiotów

• Rysowanie palcem lub patykiem w tworzywie sypkim

• Rysowanie figur symetrycznych

• Domalowywanie brakujących części do obrazka

• Malowanie w glinie i plastelinie

• Rysowanie po śladzie bez odrywania ręki

METODY, FORMY, ORGANIZACJA PRACY

Impulsem do napisania owego programu była moja wieloletnia praca w Szkole Podstawowej w Lędyczku i co za tym idzie rok roczne problemy ze słabo rozwiniętą sprawnością manualną moich podopiecznych. Mogąc w jakiś sposób zaradzić temu problemowi postanowiłam napisać program usprawniający małą motorykę, tym bardziej, że pracuję w grupie dzieci 6- letnich z których większość do przedszkola przyszła po raz pierwszy.

Jestem przekonana, że jeżeli stworzymy odpowiednie warunki, dobierzemy odpowiednie metody i formy, damy dzieciom możliwość prawidłowego rozwoju. Pomożemy im tym samym w osiągnięciu gotowości szkolnej. Ważne jest stosowanie atrakcyjnych form i metod pracy, inspirujących dzieci do działania. Niezbędna jest także systematyczna praca nie tylko w przedszkolu ale także z rodzicami w domu.

METODY:

• twórcza aktywność dzieci

• składanie papieru

• rysowanie

• kolorowanie

• lepienie

• nawlekanie

• budowanie

• klejenie

• wydzieranie

• układanie

• ugniatanie

FORMY:

• zabawy

• gry

ORGANIZACJA PRACY:

• praca z grupą

• praca indywidualna

Realizacja tego programu uwarunkowana jest dobrym przygotowaniem materialnym. Należy wyposażyć salę w materiały potrzebne do ćwiczeń manualnych a także stworzyć bazę odpowiednich środków dydaktycznych umożliwiających wielokierunkową działalność manualną.

OCZEKIWANE EFEKTY:

Poprzez realizację programu dziecko osiąga następujące kompetencje:

• rozluźnia napięcie mięśniowe

• usprawnia końce palców

• sprawnie lepi, wydziera, zbiera, przewleka, ugniata, wycina

• prawidłowo trzyma kredkę

• płynnie pisze po śladzie

• prawidłowo rysuje elementy literopodobne

• starannie rysuje i maluje

• wykonuje precyzyjne ruchy ręką

• wierzy we własne możliwości

EWALUACJA PROGRAMU

Podstawowym założeniem programu jest doskonalenie sprawności manualnej i grafomotorycznej dziecka 6- letniego. Celem ewaluacji jest sprawdzenie realizacji zaplanowanych treści. Dokonam oceny poprzez powtórne badanie sprawności manualnej dzieci na koniec roku szkolnego . W ten sposób dowiem się czy zauważone trudności zostały zniwelowane czy nadal wymagają usprawniania.

Takie informacje na pewno przydadzą się przyszłej nauczycielce klasy pierwszej.

ZESTAW ZADAŃ DO BADANIA POZIOMU SPRAWNOŚCI MANUALNEJ DZIECKA 6- LETNIEGO W ZAKRESIE

MAŁEJ MOTORYKI

Zadanie 1. „Nawijanie tasiemki na tekturę”- badanie zręczności dziecka

Dziecko otrzymuje 1,5 m tasiemki i pasek tektury o szerokości 10 cm. Każemy nawinąć tasiemki na pasek tektury. Za prawidłowo wykonane zadanie przydzielamy 1 pkt.

Zadanie 2. „Przesuwanie sznurka”- badanie sprawności palców

Dziecko otrzymuje sznurek o długości 30 cm. Zwisający jednym końcem w dół. Ruchami palców dłoni przesuwa go w górę (wybór ręki jest dowolny). Polecamy dziecku przesunąć sznurek palcami dłoni w górę. Za prawidłowo wykonane zadanie przydzielamy 1 pkt.

Zadanie 3. „Lepienie z plasteliny”- badanie dokładności modelowania kul- sprawności palców dłoni

Dziecko otrzymuje plastelinę. Polecamy mu uformować małe kulki przy pomocy palców: kciuka, wskazującego i serdecznego. Za prawidłowy sposób modelowania kul przydzielamy 1 pkt.

Zadanie 4. „Rysowanie szlaczków”- badanie sprawności ręki w odwzorowywaniu ciągłych znaków

Dziecko otrzymuje kartę z rozpoczętymi szlaczkami. Jego zadaniem jest poprawne dokończenie szlaczków. Za każde poprawne dokończenie przydzielamy 1 pkt. Maksymalnie za to zadanie dziecko może zdobyć 6 pkt.

Zadanie 5. „Odwzorowywanie znaków graficznych” - badanie umiejętności odwzorowywania w liniaturze

Dziecko otrzymuje odpowiednią liniaturę. Musi narysować (odwzorować) pojedyncze znaki. Za prawidłowe odwzorowanie każdego znaku przydzielamy 1 pkt. Również za prawidłowe mieszczenie się w liniaturze przydzielamy 1 pkt. W sumie za całe zadanie można zdobyć maksymalnie 12 pkt.

Zadanie 6. „Rysowanie figur”- odtwarzanie wzorów graficznych

Pokazujemy dziecku planszę z narysowanym ślimakiem i trójkątem. Zadaniem dziecka jest poprawne narysowanie muszli ślimaka i trójkąta. Za prawidłowo wykonane zadanie przydzielamy 2 pkt.

ZESTAWIENIE PUNKTACJI Z BADANIA POZIOMU SPRAWNOŚCI MANUALNEJ DZIECKA 6- LETNIEGO

Nazwisko I imię

Zad. 1

Zad. 2

Zad. 3

Zad. 4

Zad. 5

Zad. 6

Razem

IX

VI

IX

VI

IX

VI

IX

VI

IX

VI

IX

VI

IX

VI

Literatura:

M. Dmochowska, Zanim dziecko zacznie pisać, WSiP, Warszawa 1979r.

T. Gąsowska, Z. Pietrzak - Stępkowska, Praca wyrównawcza z dziećmi mającymi trudności w czytaniu i pisaniu, WSiP, Warszawa 1994r.

E. Skibińska, Praca korekcyjno- kompensacyjna z dziećmi z trudnościami w pisaniu i czytaniu, Wydawnictwo Uczelniane WSP w Bydgoszczy, 1988r.

E. Waszkiewicz, Zestaw ćwiczeń korekcyjno- kompensacyjnych dla dzieci przedszkolnych, Wydawnictwo ZSL, Warszawa 1990r.

---