Innowacyjność w krajach rozwijających się

Teoria neoklasyczna:

gospodarki zbiegają do stanu równowagi stacjonarnej pod wpływem malejących stóp zwrotu z inwestowanego kapitału.

W tym kontekście można mówić o tzw. beta konwergencji absolutnej i beta konwergencji warunkowej.

-biedne gospodarki bezwarunkowo (a więc bez względu na swoje inne charakterystyki, takie jak np. poziom kapitału ludzkiego, jakość polityki gospodarczej, skłonność do oszczędzania i rozrodczości, itd.) rosną szybciej per capita niż gospodarki bogate zbiegając do jednego stanu równowagi stacjonarnej.

-gospodarki mają na ogół różne (z powodu odmienności parametrów, a w szczególności stopy oszczędzania) stany równowagi i dlatego zbiegają to tego samego stanu równowagi tylko grupy podobnych do siebie gospodarek.

Te pesymistyczne (dla krajów goniących) wyniki korygują modele wzrostu endogenicznego, uwzględniające możliwości wpływania na przyspieszenie wzrostu poprzez:

-powiększanie i doskonalenie kapitału ludzkiego, prace badawczo-rozwojowe, transfer technologii, dyfuzję wiedzy,

-usprawnianie funkcjonowania instytucji gospodarczych

-oraz wykorzystywanie rosnących korzyści skali dzięki otwieraniu na światowe rynki towarowe i finansowe.

=>INNOWACJE W KRAJACH ROZWINIĘTYCH

Narodowy System Innowacji (NSI), jest to zbiór różnych instytucji, które wspólnie bądź indywidualnie współpracują dla rozwoju i rozprzestrzeniania się nowych technologii oraz tworzą pewną strukturę.

Dzięki licznym sprzężeniom zwrotnym, które między nimi występują możliwe jest sprawne tworzenie, selekcjonowanie, absorpcja i dystrybucja innowacji. NSI jest narzędziem służącym do analizy krajowej specyfiki innowacji w procesach globalizacyjnych.

Do instytucji odpowiedzialnych za wspieranie rozwoju innowacyjności należą:

-instytucje zajmujące się wsparciem oraz ekspansją nauki i techniki - są to instytucje dbające o rozwój wiedzy naukowej i technicznej w postaci odkryć, wynalazków itp. Do tej grupy należą między innymi instytuty naukowe i badawcze, uczelnie;

-podmioty należące do sfery przemysłu i usług - ich rola sprowadza się do działalności techniczno - przemysłowej, wdrażania i komercjalizacji innowacyjnych rozwiązań. Wymienia się tu także jednostki B + R przedsiębiorstw;

-organizacje odpowiedzialne za politykę innowacyjną - podmioty te mają promować i rozwijać politykę innowacyjną. Należą do nich rządowe i pozarządowe organizacje, takie jak centra technologiczne, ośrodki doradztwa i szkoleń, ośrodki informacji oraz ośrodki wspomagania innowacji.

NSI stanowi system gwarantujący efektywne powiązania pomiędzy tymi, którzy generują nową wiedzę oraz tymi, którzy mogą ją z pożytkiem wykorzystywać. Efektywne współdziałanie systemu możliwe jest w sytuacji istnienia efektywnej sieci współzależności, która generowana jest poprzez szereg instrumentów oraz elementów infrastruktury.

Systemy innowacyjne w krajach rozwijających się

Koncepcja NIS (National Systems of Innovation)nie do końca pasuje dla krajów rozwijających się gdyż została ona opracowania dla krajów rozwiniętych jako koncepcja ex-post (na podstawie empirycznych faktów opisuje to, co jest w nich juz stworzone),

podczas gdy dla krajów rozwijających się jest to wciąż koncepcja ex ante.

Nie oznacza to, że w krajach rozwijających się nie ma innowacji - często zachodzi ona na poziomie :

-mikroprzedsiębiorstw (często działających w sektorze nieformalnym), jednak jest izolowana z powodu braku -systemu instytucjonalnego

- korporacji transnarodowych (BIZ) =>FRAGMENTACJA SYSTEMÓW INNOWACYJNYCH W KRAJACH ROZWIJAJĄCYCH SIĘ

Koncepcja systemów innowacyjnych dla rozwoju
(Systems of Innovation for Development - SID)

Charles Edquist zaprezentował koncepcję SID (System of Innovation for

Development), która różni się od koncepcji NIS, mającej zastosowanie

bardziej w przypadku krajów wysoko rozwiniętych.

Specyficzne cechy SID (innovation bias in SID):

Innowacje produktowe mają większe znacznie niż inne typy innowacji (np. procesowe) z powodu wpływu na zaawansowanie struktury produkcji (szczególnie istotną dla rozwoju gospodarczego)

Innowacje inkrementalne (incremental innovation) (stopniowe, przyrostowe, naśladowcze) mają większe znaczenie niż przełomowe (radical innovations)

Absorpcja i dyfuzja istniejących innowacji mają większe znacznie niż rozwój nowatorskich technologii

Innowacje w sektorach niskiej i średniej techniki są bardziej osiągalne niż w sektorach wysokich technologii

Charakterystyka funkcjonowania systemów innowacyjnych w krajach rozwijających się (KRS) 1, Niska jakość środowiska biznesowego- biurokracja i korupcja słabość instytucjonalna

2, Niski poziom edukacji

a)Korelacja między potrzebami edukacyjnymi a fazą industrializacji gospodarki:

-Faza przedindustrialna: przeważa zapotrzebowanie na podstawowe umiejętności w zakresie pisania i czytania

-Faza industrialna: zapotrzebowanie na umiejętności średniego poziomu

-Faza postindustrialna: zapotrzebowanie na wykształcenie wyższe

GOW: wiedza kluczowym elementem przewag konkurencyjnych

B) Problem drenażu mózgów (brain drain), jednak jest też strona pozytywna dla rozwoju innowacyjności w KRS:

-powrót do kraju po zdobyciu wiedzy w czasie pobytu zagranicznego (np. Tajwan)

-zakładanie BIZ w kraju pochodzenia (np. diaspora chińska)

-mediacja między firmami zagranicznymi i lokalnymi partnerami w KRS (np. Indie - głownie w kontakcie z -firmami amerykańskimi => zwiększenie potencjału outsorcingu Indii)

-przesyłanie zarobionych pieniędzy to kraju pochodzenia, co jest drugim źródłem dochodów w KRS (po BIZ) - w 2011 r. 72,3 miliarda USD, co stanowiło 42% wartości BIZ i przewyższało wielkość oficjalnej pomocy rozwojowej.

3. Zapaść infrastrukturalna

- Infrastruktura transportowa

- Infrastruktura ICT

4. Niski poziom środków finansowych na działalność innowacyjną

5. Brak kultury innowacyjności

6. Dualna struktura gospodarcza

⇒ rozwój innowacji w sektorze nieformalnym => brak dyfuzji

Pomimo zidentyfikowanych słabości, koncepcja NSI może być zaadoptowana (po uwzględnieniu specyfiki) dla KRS, ponieważ:

-NSI jako narzędzie analityczne musi zawsze brać pod uwagę specyfikę poszczególnych krajów i regionów

-Istnieją tam poszczególne podmioty wchodzące w skład systemów innowacyjnych (wg koncepcji triple helix - rozwój poprzez udaną współpracę instytucji naukowych, przedsiębiorstw, instytucji politycznych oraz instytucji finansowych)

-Rozwój technologiczny i przemysłowy jest istotnym elementem rozwoju gospodarczego KRS

-Koncepcja innowacji nie dotyczy jedynie rozwiązań w sektorach wysokiej techniki, ale generalnie „wprowadzenia czegoś nowego”

-Innowacje mogą być wprowadzane nie tylko w wyniku własnych prac B+R, ale również w drodze naśladownictwa lub kupowania licencji

koncepcja SID wpisuje się w koncepcję NIS

Potrzeby innowacyjne w krajach rozwijających się

Innowacje należy rozumieć jako coś nowego w kontekście lokalnym.

Kontekst ten w KRS często rożni się od uwarunkowań w krajach rozwiniętych.

W KRS, istnieje zapotrzebowanie na podstawowe rozwiązania innowacyjne, których celem jest np.:

-poprawa podstawowych warunków życia,

-rozwiązywanie problemów zdrowotnych, np. związanych z AIDS, malarią,

-poprawa produktywności w rolnictwie (np. zielona rewolucja - The Green Revolution)

Wykorzystanie i dyfuzja technologii

-w krajach rozwijających się istnieje duża różnorodność innowacyjności i poziomu technologicznego przedsiębiorstw, często nawet działających w tych samych sektorach

-pojawianie się „wysp modernizacji” (islands od modernization) we wczesnych etapach rozwoju

-rożny poziom produktywności nawet w firmach wykorzystujących tą samą technologię

-różnice w umiejętnościach kapitału ludzkiego

-potrzeba dyfuzji know-how i edukacji

Luka technologiczna

Kraje rozwinięte zazwyczaj odgrywają rolę liderów technologicznych

Kraje rozwijające się pełnią rolę naśladowców technologicznych

⇒ Istnieje luka technologiczna (technological gap), którą kraje rozwijające się próbują zmniejszyć przez:

- import technologii

- tworzenie wewnętrznych warunków dla wykorzystywania istniejących technologii i ewentualnej ich adaptacji/poprawy

2 drogi do zniwelowania luki technologicznej:

dyfuzja technologii z krajów rozwiniętych do KRS (neokolonializm?)

- jednakże jest to często technologia kapitało- i umiejętnościochłonna (capital- and skill-intensive)

rozwój własnej bazy B+R

3 główne kanały dyfuzji technologii:

BIZ:

- zakup istniejącego przedsiębiorstwa

- greenfield - budowa zakładu od podstaw

- fuzje

zakup licencji

imitacja zagranicznych technologii i dóbr kapitałochłonnych (wykorzystywanie wiedzy ucieleśnionej w produktach - embodied knowledge)

Najważniejszy rodzaj instytucji w systemach innowacyjnych w krajach rozwijających się:

Instytucje i organizacje, które mają największe znacznie dla:

- innowacji produktowych i inkrementalnych

- dyfuzji i absorpcji innowacji

- innowacji sektora niskiej i średniej techniki a więc tych, które są najistotniejsze w gospodarce KRS

Instytucje/organizacje tworzące mechanizmy dla absorpcji technologii zagranicznych w KRS to przede wszystkim:

- Korporacje transnarodowe (przez BIZ)

- Przedsiębiorstwa krajowe kupujące licencje

- Instytucje publiczne, przede wszystkim prawo dot. BIZ i IPR

Formy naśladownictwa technologicznego (wg. S. Schnarra)

imitacje (imitations)

- nielegalne kopie oryginalnych marek (counterfeits)

- legalne (zazwyczaj) imitacje produktów, jednak bez podszywania się pod cudzą markę (knockoffs)

-imitacje produktów, z zastosowaniem własnych elementów projektowania, inżynieryjnych itd. (design copies)

-rozwiązania własne zainspirowane istniejącymi produktami (creative adaptations)

-użycie nowocześniejszej technologii do zmiany istniejącego produktu (technological leapfrogging)

-adaptacja rozwiązania technologicznego do wykorzystania w innym sektorze gospodarki (adaptation to another industry - cross-industry innovation)

Możliwość kontroli nabywania technologii przez KRS przez politykę dot.:

inwestycji zagranicznych

IPR (Intellectual Property Rights) - prawa własności intelektualnej

zamówień publicznych

handlowo-celną

edukacji (tworzenie kapitału ludzkiego zdolnego do oceny, wyboru, wykorzystania i modyfikacji obcej technologii)

Negatywne strony wtórnego nabywania technologii/imitowania:

-koszty imitowania są często zbliżone do kosztów innowacyjnych

- łamanie IPR może powodować załamanie relacji handlowych

W rozwiniętych systemach innowacyjnych, ochrona własności intelektualnej (Inteletual Property Rights - IPR) odgrywa duże znaczenie dla innowacyjności i rozwoju gospodarki

Własność intelektualna ma cechy dobra publicznego:

-(non-excludable good): może być dystrybuowana (powielana) bez zmniejszania jej zasobów,

- (non-rival good): korzystanie z niego przez daną jednostkę nie zmniejsza możliwości korzystania z niej przez innych

Ekonomia to nauka o gospodarowaniu dobrami rzadkimi (McKenzy)

- dobra materialne są rzadkie, co sprawia, że mają one wartość

…natomiast:

- własność intelektualna może być dystrybuowana (powielana) bez zmniejszania jej zasobów

…jednak:

- zasób kapitału ludzkiego jest ograniczony

…więc:

-własność intelektualna jest dobrem ograniczonym od strony podaży

…co powoduje, że:

-zapewnienie motywacji (ekonomicznych) do działalności twórczej wymaga wprowadzenia sztucznej ograniczoności dystrybucji i konsumpcji własności intelektualnej.

Wpływ IPR na ograniczenie konkurencji i ustalanie monopolistycznych cen produktów

IPR umożliwia uzyskanie monopolistycznej pozycji na określony produkt

Monopol jest jednak przyczyną społecznych strat:

- podnoszenie cen i uzyskiwanie ponadnormalnych zysków

- ograniczenia produkcji

- brak presji konkurencyjnej (wysokie koszty)

Polityka dot. IPR powinna więc dążyć do zachowania równowagi

między ochroną interesów twórców lub autorów i konsumentów (powiązanie z polityką konkurencji)

Uzasadnienie dla monopolu własności intelektualnej:

- „własność dzieła”…

…czy…

- ochrona inwestycji, jakiej wymagało jego wytworzenie?

Argumenty za działaniami na rzecz ochrony własności
intelektualnej (wg Global Intellectual Property Center)

IPR kreuje i wspiera miejsca pracy

Jest kluczem konkurencyjności (wartość IP w USA przewyższa PKB wielu krajów)

Zwiększa dostępność najważniejszych ścieżek doskonalenia warunków życia i rozwoju

Wspomaga kreatywność wybitnych naukowców, artystów i inżynierów

Chroni życie ludzi (leki, czysta woda, żywność, energia) zapewniając postęp w poziomie życia

Ogranicza ryzyko dla konsumentów

Brak ochrony IPR zwiększa koszty prowadzenia działalności innowacyjnej i pośrednio prowadzi do marnotrawstwa wydatków rządowych przeznaczonych np. na naukę

Efektywne działania ograniczają piractwo i kradzież IP

Czy w interesie krajów rozwijających się (KRS) leży silna ochrona IPR?

Dylemat systemów innowacyjnych w krajach rozwijających się związany z ochroną IPR

Jeżeli innowacje w KRS mają głownie charakter naśladowczy, to ochrona IPR będzie ograniczała możliwości wprowadzania innowacji

ale…

brak ochrony IPR może powodować:

- utrudnienia w handlu międzynarodowym

- utrudnienia w przyciąganiu BIZ (które są jednym z głównych źródeł innowacji w KRS)

Czy silna ochrona IPR przyciąga BIZ i inwestycje BIZ w B+R?

Badania wskazują, że silna ochrona IPR przyciąga BIZ, ale nie powoduje znaczącego wzrostu wydatków BIZ na B+R

główne powody napływu BIZ to poszukiwanie:

- źródeł pozyskiwania surowców i taniej siły roboczej,

- efektywności (korzyści skali),

- dostępu do rynków zbytu.

Brak ścisłych powiązań BIZ z krajowymi podmiotami wspierającymi postęp techniczny, naukowy i innowacje

Naśladownictwo technologiczne (technological imitation) jest utrudnione w systemach z silniejszą ochroną IPR

Niski stopień ochrony IPR prowadzi do uzyskiwania szerszych korzyści z BIZ poprzez tzw. spillover effects - tj. transfer wiedzy z firm zagranicznych do firm krajowych - i efekt naśladownictwa

Badania wskazują więc, że:

Zwiększenie BIZ w wyniku silniejszej ochrony IPR nie przyczynia się do wzrostu innowacyjności KRS

BIZ nie powoduje wzrostu możliwości technologicznych w KRS, dla których głównym źródłem innowacji jest naśladownictwo technologiczne (technological imitation),

Naśladownictwo technologiczne (technological imitation) jest utrudnione w systemach z silniejszą ochroną IPR

Wniosek

Silna ochrona IPR nie przyczynia się do silniejszego rozwoju innowacyjności i konkurencyjności KRS tak jak ma to miejsce w przypadku krajów wysoko rozwiniętych, z uwagi na odmienną specyfikę ich systemów innowacyjnych

Relacja między siłą ochrony IPR w KRS i ich rozwojem technologicznym

Kraje rozwijające się mają więc do wyboru:

ochraniać IPR i przyciągać BIZ, które:

nie powodują znaczącego zwiększenia zdolności technologicznych, ale…

odrywają pozytywną rolę w innych dziedzinach życia gospodarczego, takich jak: zwiększanie zatrudnienia, generowanie dochodów, zmniejszanie stref biedy, itd.

nie ochraniać IPR, co:

ogranicza napływ BIZ, ale …

zwiększa możliwości naśladownictwa technologicznego, będącego głównym źródłem innowacyjności w KRS

Istnieje trzecia droga - zrożnicowany sektorowo system ochrony IPR (sector-based IPR regime):

-wybór sektorów, które nie są objęte silną ochroną IPR, w celu umożliwienia naśladownictwa technologicznego w tych sektorach i rozwoju w nich zdolności innowacyjnych

- objęcie pozostałych sektorów silną ochroną IPR, w celu przyciągania BIZ i rozwiązania problemów wysokiego bezrobocia, biedy itd. w krótkim okresie

Niebezpieczeństwo w zaadoptowaniu zróżnicowanego sektorowo systemu ochrony IPR (sektor-based IPR regime) - przypadek Tajlandii

Brak prawa patentowego do 1979 r.

1979 r. - ustawa o patentach (Patent Act), selektywne objęcie poszczególnych sektorów poprzez ograniczenie patentów do:

„wynalazków do zastosowań w przemyśle” („inventions of industrial application”):

- objęcie patentami wynalazków w obszarze elektroniki i

wytwórstwa maszynowego

- brak objęcia wyrazków poza sektorem przemysłu, np.

farmaceutyków (pharmaceuticals)

Niski stopień zabezpieczenia IPR w Tajlandii (w porównaniu do standardów zachodnich) spowodował transfer niskozaawansowanej technologii - Tajlandia stała się zależna od technologii zewnętrznej

Nacisk amerykańskich firm farmaceutycznych na rząd USA (wyłączonych z ochrony IPR w Tajlandii) spowodował silną presję USA na rozszerzenie zakresu prawa patentowego w Tajlandii (1990).

Pomimo, że rząd Tajlandii nie był skłonny do zmiany prawa, został do tego zmuszony przez groźby sankcji handlowych ze strony USA, od których Tajlandia była zależna w zakresie technologii przemysłowej.

---