Konstytucja to jedyna ustawa obowiązująca w państwie,która,kompleksowo reguluje całokształt zagadnień dotyczących :
1/ Konstytucja jest to ustawa wyposażona w największą moc prawną.
2/ Określa podstawowe zasady ustroju politycznego państwa.
3/ Jest najważniejszym aktem prawnym w państwie.
4/ Jest ustawą o szczególnym znaczeniu, ustawą zasadniczą.
5/ reguluje relacje pomiędzy państwem a obywatelem, określenie podstawowych praw , wolności i obowiązków jednostki
6/ określa normy określające stosunek prawa wewnętrznego do międzynarodowego
O pierwszoplanowej roli konstytucji w systemie prawnym państwa decydują dwie zasady:
— konstytucja może być zmieniona tylko w szczególnym trybie,
— wszystkie akty prawne muszą być zgodne z konstytucją. 1/K. w ujęciu materialnym - oznacza normy prawne ( w tym także normy prawa zwyczajowego) regulujące kwestie ustroju, organizacji i funkcjonowania państwa oraz określa pozycje jednostki w państwie,
2K/ w ujęciu formalnym - to normy prawne ustanowione w szczególnej procedurze, znajdujące się w akcie prawnym o szczególnym znaczeniu i szczególnej nazwie.
Konstytucja stanowi prawną podstawę działalności wszystkich organów w państwie. Sejm, Senat, Prezydent i inne naczelne organy państwowe w Polsce czerpią upoważnienie do swojej działalności z Konstytucji RP.
Cechy konstytucji jako ustawy zasadniczej
1/ Konstytucja jest ustawą, bo uchwalana jest przez parlament.
2/ Jest aktem normatywnym i powszechnie obowiązującym.
Cechy: - szczególna treść,- szczególna forma, - szczególna moc prawna.- szczególna nazwa-
Cechy konstytucji jako ustawy zasadniczej
1/ Konstytucja jest ustawą, bo uchwalana jest przez parlament.
2/ Jest aktem normatywnym i powszechnie obowiązującym.
TRYB UCHWALANIA: Konstytucja RP została uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe, to znaczy połączone izby Sejmu i Senatu, w dniu 2 kwietnia 1997r., a następnie przyjęta w ogólnokrajowym referendum..Ustawa o trybie uchwalenia Konstytucji przewiduje następujące etapy prac nad nową ustawą zasadniczą:a. Inicjatywa ustawodawcza (art. 2) przysługuje:- Komisji Konstytucyjnej,
grupie 56 członków Zgromadzenia Narodowego,
Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej, w terminie 6 m-cy od wejścia w życie ustawy
inicjatywa 500 000 osób posiadających czynne prawo wyborcze do Sejmu. w terminie 3 m-cy od wejścia w życie ustawy.b. Debata na temat zasadniczych kwestii ustrojowych
Przeprowadzana jest w Sejmie po zebraniu wszystkich projektów Konstytucji. Może się odbyć w każdym czasie na wniosek Komisji Konstytucyjnej.c. Pierwsze czytanie (art. 6)
Podczas pierwszego czytania Zgromadzenie Narodowe decyduje czy dany projekt Konstytucji odrzucić lub skierować do Komisji Konstytucyjnej. Pierwsze czytanie obejmuje debatę.d. Drugie czytanie (art. 7)
Podczas drugiego czytania ocenie poddawany jest tekst jednolity projektu Konstytucji przygotowany przez Komisję Konstytucyjną. Komisja przedkłada sprawozdanie. Drugie czytanie obejmuje debatę, zgłaszanie poprawek i głosowanie.Quorum potrzebne do przyjęcia poprawek oraz uchwalenia Konstytucji w drugim czytaniu to 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby członków Zgromadzenia Narodowego.
W razie nieuchwalenia Konstytucji w drugim czytaniu, Zgromadzenie Narodowe może przekazać projekt ponownie do Komisji Konstytucyjnej. e. Publikacja projektu
Konstytucja uchwalona w drugim czytaniu jest przekazywana Prezydentowi i podawana do wiadomości publicznej. f. Trzecie czytanie
Trzecie czytanie odbywa się w sytuacji zgłoszenia przez Prezydenta propozycji poprawek do Konstytucji. Zgłoszenie poprawek powinno nastąpić do 60 dni od otrzymania projektu Konstytucji przez Prezydenta.
Trzecie czytanie ma dwa etapy:
- głosowanie nad zmianami zaproponowanymi przez Prezydenta (do przyjęcia wymagana jest bezwzględna większość głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby członków Zgromadzenia)
- głosowanie nad uchwaleniem Konstytucji (quorum takie jak w drugim czytaniu)g. Referendum
Referendum należy przeprowadzić w terminie do 4 miesięcy od uchwalenia Konstytucji. Referendum zarządza Prezydent w ciągu 14 dni od daty uchwalenia.
Dla przyjęcia Konstytucji w referendum potrzebna jest większość biorących udział w głosowaniu.h. Podpisanie
Prezydent podpisuje przyjętą w referendum Konstytucję. Co ciekawe nie został sprecyzowany termin na podpisanie Konstytucjii. Publikacja
Podpisana Konstytucja podlega niezwłocznemu ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiejart. 235 Konstytucja
1. Projekt ustawy o zmianie Konstytucji może przedłożyć co najmniej 1/5 ustawowej liczby posłów, Senat lub Prezydent Rzeczypospolitej.
2. Zmiana Konstytucji następuje w drodze ustawy uchwalonej w jednakowym brzmieniu przez Sejm i następnie w terminie nie dłuższym niż 60 dni przez Senat.
3. Pierwsze czytanie projektu ustawy o zmianie Konstytucji może odbyć się nie wcześniej niż trzydziestego dnia od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy.
4. Ustawę o zmianie Konstytucji uchwala Sejm większością co najmniej 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz Senat bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.
5. Uchwalenie przez Sejm ustawy zmieniającej przepisy rozdziałów I, II lub XII Konstytucji może odbyć się nie wcześniej niż sześćdziesiątego dnia po pierwszym czytaniu projektu tej ustawy.
6. Jeżeli ustawa o zmianie Konstytucji dotyczy rozdziałów I, II lub XII, podmioty określone w ust. 1 mogą zażądać, w terminie 45 dni od dnia uchwalenia ustawy przez Senat, przeprowadzenia referendum zatwierdzającego. Z wnioskiem w tej sprawie podmioty te zwracają się do Marszałka Sejmu, który zarządza niezwłocznie przeprowadzenie referendum w ciągu 60 dni od dnia złożenia wniosku. Zmiana Konstytucji zostaje przyjęta, jeżeli za tą zmianą opowiedziała się większość głosujących.
7. Po zakończeniu postępowania określonego w ust. 4 i 6 Marszałek Sejmu przedstawia Prezydentowi Rzeczypospolitej uchwaloną ustawę do podpisu. Prezydent Rzeczypospolitej podpisuje ustawę w ciągu 21 dni od dnia przedstawienia i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej.
1. Projekt ustawy o zmianie Konstytucji może przedłożyć co najmniej 1/5 ustawowej liczby posłów, Senat lub Prezydent Rzeczypospolitej.2. Zmiana Konstytucji - Ustawa o zmianie konstytucji musi zostać uchwalona przez Sejm (większością 2\3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów) i nie później niż w ciągu 60 dni przez senat (bezwzględną większością głosów, w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów). Konieczna jest zgoda obu izb
3. Pierwsze czytanie projektu ustawy o zmianie Konstytucji może odbyć się nie wcześniej niż trzydziestego dnia od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy.
5. Uchwalenie przez Sejm ustawy zmieniającej przepisy rozdziałów I, II lub XII Konstytucji może odbyć się nie wcześniej niż sześćdziesiątego dnia po pierwszym czytaniu projektu tej ustawy.
6. Jeżeli ustawa o zmianie Konstytucji dotyczy przepisów rozdziału I, II lub XII, podmioty określone w ust. 1 mogą zażądać, w terminie 45 dni od dnia uchwalenia ustawy przez Senat, przeprowadzenia referendum zatwierdzającego. Z wnioskiem w tej sprawie podmioty te zwracają się do Marszałka Sejmu, który zarządza niezwłocznie przeprowadzenie referendum w ciągu 60 dni od dnia złożenia wniosku. Zmiana Konstytucji zostaje przyjęta, jeżeli za tą zmianą opowiedziała się większość głosujących.7. Po zakończeniu postępowania określonego w ust. 4 i 6 Marszałek Sejmu przedstawia Prezydentowi Rzeczypospolitej uchwaloną ustawę do podpisu. Prezydent Rzeczypospolitej podpisuje ustawę w ciągu 21 dni od dnia przedstawienia i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej- nie przysługuje P. prawo veta.8. Konstytucja nie może być zmieniona w czasie trwania stanu nadzwyczajnego (nie można w tym czasie wnosić projektów ustaw o zmianie konstytucji, a prace nad projektami już wniesionymi należy zawiesić)I, II, XII rozdziały w K. , które podlegają pewnego rodzaju ochronie przed zmianą, może być ona przeprowadzona tylko w drodze referendum zatwierdzającego . Z wnioskiem występuje : 1/5 posłów, Senat w całości, Prezydent. Referendum zatwierdza M.sejmu i jest przyjęta zmiana gdy za opowie się większość głosujących. Zasada nadrzędności Konstytucji w systemie źródeł prawa oznacza zakaz stanowienia aktów prawnych z nią sprzecznych a także nakłada obowiązek realizowania jej postanowień. Najwyższe miejsce w systemie źródeł prawa oznacza, że żadna norma prawna pochodząca z aktu niższego rangą od Konstytucji, nie może być z nią sprzeczna.1/ Gwarancje o charakterze prawnym : czyli przesłanki, które wskazują na nadrzędność konstytucji.
a) bezpośrednie: przepis zawarty w konstytucji, który mówi, że konstytucja jest najważniejszym prawem, Nadrzędność wynika z tego, ,że jest ona uchwalana inaczej niż inne ustawy (konstytucja w znaczeniu formalnym). b) pośrednie: konstytucja może postanawiać, że wraz z jej wejściem tracą moc akty sprzeczne z tą konstytucją bądź może postanawiać, że w ciągu np. 2 lat tracą moc akty sprzeczne z tą konstytucją. Innym przepisem świadczącym o nadrzędności konstytucji jest przepis nakładający na RM obowiązek uchwalenia określonych ustaw współdziałających z konstytucją. Powołanie organu, którego zadaniem jest badanie konstytucyjności - wskazuje to, iż organ traktuje konstytucję jako akt ważny.
2/ Gwarancje o charakterze instytucjonalnym: wskazanie instytucji, które świadczą o nadrzędności. Chodzi tu o organy o charakterze specjalnym, kontrolę konstytucyjności prawa a także o kontrolę konstyt. stosowania prawa.Konstytucja, ze względu na swoje ogromne znaczenie dla systemu źródeł prawa, spełnia określone funkcje. Funkcje te można określić jako zespół skutków społecznych, wywoływanych stale w danej społeczności, a dotyczących określonej sfery życia, powoduje istnienie Konstytucji. Funkcje Konstytucji przenikają się wzajemnie, żadna z nich nie jest nadrzędna względem innych. Można wyróżnić następujące funkcje:1)Funkcja prawna - która polega na pełnieniu przez Konstytucję roli aktu prawnego w zakresie regulowanych przez nią stosunków społecznych, politycznych i gospodarczych,2)Funkcja stabilizacyjna ( petryfikująca ) - polegająca na utrwaleniu czegoś w pewnej niezmiennej formie,3)Funkcja programowa ( dynamiczna ) - określająca otwartość Konstytucji na przyszłość i wyznaczanie przez nią celów,4)Funkcja integracyjna - odnosząca się do integracji obywateli z państwem, którego zasady reguluje Konstytucja,5)Funkcja organizatorska - Konstytucja określa bowiem zasady organizacji i funkcjonowania państwa a także państwowe struktury wewnętrzne,6)Funkcja wychowawcza - dotycząca z jednej strony upowszechnienia określonych wartości, zasad i idei, z drugiej zaś równocześnie stymulująca przyjmowania nowych.
Źródłami prawa nazywamy inaczej wszystkie akty prawne, zawierające konkretne przepisy.
Źródła prawa są to zatem akty stanowione przez organy państwowe, które w treści swej zawierają normy prawne albo stanowią element niezbędny do odczytania obowiązującej normy prawnej. Dlatego też mówiąc o źródłach prawa w tym znaczeniu , określamy je najczęściej mianem aktów prawodawczych (normatywnych) tj. aktów , które w treści swej zawierają normy prawne lub ich części składowe.
Mówiąc o aktach prawodawczych takich jak np. ustawy, rozporządzenia lub uchwały, mamy na myśli dokumenty, w których te normy zostały zapisane.
Źródła prawa są u nas w poważnym stopniu zróżnicowane. Różnego rodzaju akty normatywne stanowią pewien logicznie uporządkowany i wzajemnie powiązany system. Jest on uporządkowany według dwóch uzupełniających się kryteriów podziału. :
- kryterium podmiotowe - podział dokonany w zależności od tego Kto wydał dany akt normatywny.
- kryterium przedmiotowe - decyduje o ustytułowaniu danego aktu normatywnego w systemie źródeł prawa według tego, co aktem tym może być regulowane.
Dokonany na podstawie tych dwóch kryteriów podział systemu źródeł prawa polskiego pozwala nam określić pewną hierarchię aktów normatywnych.
Hierarchia aktów prawnych: KONSTYTUCJA
-UMOWY MIĘDZYNARODOWE RATYFIKOWANE ZA ZGODĄ SEJMU
-USTAWY
-POZOSTAŁE UMOWY MIĘDZYNARODOWE
-ROZPORZĄDZENIA
-AKTY PRAWA MIEJSCOWEGO
Hierarchia aktów prawnych oznacza, że:akty niższego rzędu muszą być zgodne z aktami wyższego rzędu; akty wyższego rzędu są ogólniejsze niż akty niższego rzędu, które je uszczegóławiają; aby było możliwe wydanie rozporządzenia lub aktu prawa miejscowego, ustawa musi na to zezwalać.
RPO stoi na straży praw i wolności obywateli, określonych w konstytucji i innych przepisach prawa.
RPO jest organem samoistnym, tzn. ma ustawowo określone kompetencje, działa samodzielnie i we własnym imieniu. RPO powoływany jest na 5 lat przez Sejm RP za zgodą Senatu na wniosek marszałka sejmu albo grupy 35 posłów. W swojej działalności dysponuje niezawisłością podobną do niezawisłości sędziowskiej. Rzecznikiem może być obywatel polski wyróżniający się wiedzą prawniczą, doświadczeniem zawodowym oraz wysokim autorytetem ze względu na swe walory moralne i wrażliwość społeczną. Przysługują mu szerokie przywileje prawne w zakresie immunitetu i nietykalności osobistej. Nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej, aresztowany lub zatrzymany bez zgody sejmu. Nie obejmują go też zasady odpowiedzialności konstytucyjnej.Kompetencje i środki działania RPO zostały określone bardzo szeroko i elastycznie. Po zapoznaniu się ze skierowanym wnioskiem, rzecznik praw obywatelskich może podjąć zgłoszoną sprawę lub nie, ale w tym drugim przypadku musi o tym powiadomić wnioskodawcę i osobę, której sprawa dotyczy. Może on również poprzestać na wskazaniu wnioskodawcy przysługujących środków działania lub przekazać sprawę innemu właściwemu organowi.
W wypadku stwierdzenia naruszenia praw i wolności obywatelskich, RPO ma m.in. prawo: - zbadać każdą sprawę na miejscu,- żądać złożenia wyjaśnień lub przedstawienia aktu każdej sprawy (prowadzonej np. przez organy administracji państwowej, organy organizacji spółdzielczych, społecznych, zawodowych itp.),- zlecać przeprowadzenie ekspertyz i opinii, zaskarżyć decyzje sądu administracyjnego (sądownictwo administracyjne). Może on wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o stwierdzenie zgodności aktu prawnego z konstytucją lub z ustawami lub też do Sądu Najwyższego o podjęcie uchwały dot. interpretacji przepisów prawnych budzących wątpliwości.Istotną funkcją rzecznika jest wpływanie na poprawę przestrzegania prawa przez organy państwa. W tym celu przedstawia on sejmowi i senatowi coroczne sprawozdania ze swej działalności wraz z uwagami i wnioskami dot. stanu przestrzegania praw i wolności obywateli.Wnioski kierowane do RPO są wolne od opłat, nie wymagają zachowania szczególnej formy, lecz powinny zawierać oznaczenie wnioskodawcy oraz osoby, której praw i wolności sprawa dot., a także określać przedmiot sprawy.
NIK- ustalanie stanu faktycznego w zakresie działalności jednostki Kontrolowanej.
- Porównanie stanu faktycznego z obowiązującymi wzorcami działania,
- ustalenie przyczyn występujących niezgodności,
- wyciąganie wniosków mających na celu zapewnienie pełnej zgodności działania kontrolowanej jednostki z obowiązującymi założeniami i wzorcami.
Kontrolę państwową łączy się z NIK:
prowadzenie kontroli działalności gospodarczej, finansowej, organizacyjno admninstracyjnej, organów adm. rządowej, podlegających im jednostek z punktu widzenia ich legalności, gospodarności, celowości i rzetelności. Oznacza to: zgodność z obowiązującym prawem, odpowiedniość środków do określonych potrzeb i racjonalne ich wykorzystanie, określoną staranność wyznaczoną wystarczającą wiedzą i dobrą wiarą. Zasada kolegialności działania NIK- (wewnętrzny kierowniczy organ podejmujący uchwałę dot. najbardziej istotnych kwestii działalności izby).
Istnieje model bezpośredniej podległości NIK Parlamentowi: Prezes NIK ponosi odpowiedzialność przed Sejmem, również przez niego jest powoływany za zgodą Senatu na okres 6 lat. Sejm przyjmuje sprawozdania z działalności NIK, współpraca NIK z Sejmem w procedurze udzielania absolutorium rządowi.Skład NIK a) Kolegium NIK
Kolegium NIK: organ wew. i kierowniczy, ustanawia kompetencje do organizacji pracy NIK, możliwość podejmowania decyzji władczych, niezawisłość członków kolegium, tworzą go:
Prezes- powoływany i odwoływany przez Sejm na wniosek Marszałka Sejmu lub 35 posłów bezwzględną większością za zgodą Senatu, kadencja trwa 5 lat, prawo reelekcji, immunitet formalny, incompatibilia.
Wiceprezesi- od 2 do 4 powołuje i odwołuje Prezydium Sejmu na wniosek Prezesa NIK,bieżący nadzór Nad działalnością określonych przez Prezesa NIK departamentów i delegatur.
Dyrektor Generalny- powołany i odwołany przez Prezesa NIK za zgodą Marszalka Sejmu.
Członkowie- 14 szt. powoływani przez Prezydium Sejmu na wniosek Prezesa NIK.
KRRiT w skład Rady wchodzi (po nowelizacji ustawy z 29 grudnia 2005 roku) :
5 członków wybieranych przez: Sejm - 2 członków, Senat - 1, Prezydenta RP - 2. Kadencja członków KRRiT wynosi 6 lat.
Ta sama osoba nie może zostać ponownie wybrana na pełną kadencję. Ze swojego grona Rada wybiera przewodniczącego i zastępcę (na wniosek przewodniczącego).
Członkowie KRRiT na mocy postanowień Konstytucji RP (art. 198) odpowiadają za popełnienie deliktu konstytucyjnego przed TS.
konstytucyjne (art 213 ust. 1 Konstytucji RP ): stanie na straży wolności słowa, prawa do informacji oraz interesu publicznego w radiofonii i T.
ustawowe (art. 6 ust. 2 ustawy z dnia 29 grudnia 1992 r. o radiofonii i telewizji, wraz z późniejszymi nowelizacjami): projektowanie w porozumieniu z Prezesem Rady Ministrów kierunku polityki państwowej w dziedzinie radiofonii i telewizji;
określanie warunków działalności nadawców programów radiowych i telewizyjnych;
rozpatrywanie wniosków i podejmowanie rozstrzygnięć w sprawach przyznawania koncesji na rozpowszechnianie programów radiowych i telewizyjnych;
sprawowanie kontroli nad działalnością nadawców w zakresie określonym ustawą;
organizowanie badań treści i odbioru programów radiowych i telewizyjnych;
określanie wysokości opłat za udzielanie koncesji oraz wpis do rejestru;
opiniowanie projektów aktów ustawodawczych oraz umów międzynarodowych dotyczących radiofonii i telewizji;
inicjowanie postępu naukowo - technicznego i kształcenie kadr w dziedzinie radiofonii i telewizji;
współpraca z właściwymi organizacjami i instytucjami w zakresie ochrony praw autorskich, praw wykonawców, praw producentów oraz nadawców programów radiowych i telewizyjnych;
Wyposażony jest w atrybut niezawisłości i funkcjonuje w szczególnej, procesowej formie
Niezawisłość sędziowska
- konstytucyjna zasada wymiaru sprawiedliwości, zgodnie z którą sędzia rozstrzygając sprawę:
- podlega wyłącznie Konstytucji i ustawom,
- nie podlega żadnym naciskom i żadnym zależnościom z zewnątrz, szczególnie ze strony władzy wykonawczej.
Niezawisłość jest niezależnością sędziego w orzekaniu, nie oznacza natomiast braku podporządkowania służbowego. Wymaga jednakże, aby kontrola prawidłowości orzeczenia należała wyłącznie do innego sądu i odbywała się w trybie określonym prawem.
Według Trybunału Konstytucyjnego na niezawisłość sędziowską składają się następujące elementy:
- bezstronność w stosunku do uczestników postępowania
- niezależność wobec organów (instytucji) pozasądowych,
- samodzielność sędziego wobec władz i innych organów sądowych,
- niezależność od wpływu czynników politycznych, zwłaszcza partii politycznych,
- wewnętrzna niezależność sędziego.
Dbałość o niezawisłość sędziów i niezależność sądów uzasadnia się interesem ogółu społeczeństwa. Ma ona zapewniać stabilność w wykonywaniu funkcji wymiaru sprawiedliwości bez względu na zmiany, jakie mogą zachodzić w organach władzy ustawodawczej i wykonawczej. Zasady organizacji i działania sądów niezawisłość przysługuje wyłącznie sędziom. Podlegają oni wyłącznie Konstytucji i ustawom. Niezależność sądów polega na pełnej samodzielności organizacyjnej sądownictwa. Organy te nie podlegają ani władzy wykonawczej, ani ustawodawczej w zakresie orzekania - władze nie mogą kontrolować orzeczeń sądów. Niezawisłość sędziów oznacza niedopuszczalność jakichkolwiek nacisków na nich z zewnątrz. Orzeczenia wydawane są wyłącznie na podstawie prawa, zgromadzonych dowodów i zgodnie z sumieniem. Istotną sprawą są cechy osobowości sędziego, jego poziom moralny i kultura. Stanowisko to może zostać opróżnione w przypadku przeniesienia sędziego w stan spoczynku z powodu choroby, osiągnięcia przez niego wieku emerytalnego, złożenia go z urzędu lub zawieszenia w czynnościach na podstawie orzeczenia sądu. Ponadto sędziom przysługuje immunitet - stąd też aby pociągnąć go do odpowiedzialności karnej lub pozbawić wolności niezbędna jest zgoda sądu. Zasada apolityczności sędziów związana jest z zakazem należenia do partii politycznej, związku zawodowego, a także pełnieniem roli posła lub senatora.
Postępowanie sądowe musi być co najmniej dwuinstancyjne. Ma to na celu uniknięcie błędów, pomyłek i uchybień popełnionych we wcześniejszych postępowaniach. Każda ze stron uczestniczących w procesie ma prawo do zaskarżania
Władza sądownicza w Polsce
W świetle Konstytucji władzę sądowniczą stanowią sądy oraz trybunały (Konstytucyjny i Stanu). W okresie wojny istnieje możliwość wprowadzenia sądów wyjątkowych.
Sądami powszechnymi są sądy: rejonowe, okręgowe oraz apelacyjne. Sąd rejonowy tworzony jest dla jednej lub kilku gmin jako sąd pierwszej instancji. Sąd okręgowy to instytucja odwoławcza w sprawach, które były rozstrzygane w pierwszej instancji przez sądy rejonowe, może też rozpatrywać w pierwszej instancji sprawy poważniejsze. Sąd apelacyjny jest wyłącznie placówką odwoławczą od orzeczeń sądów okręgowych, pełni więc funkcję sądu drugiej instancji. Jest też sądem rozpatrującym kasacje od wyroków sądów rejonowych.
Sędziów powołuje Prezydent spośród kandydatów przedstawionych przez Krajową Radę Sądownictwa. Kandydaci muszą spełniać wymogi zawodowe (studia prawnicze, odbycie aplikacji) oraz etyczne (korzystanie z pełni praw publicznych itp.)
Kompetencje Sądu Najwyższego:
• sprawowanie nadzoru nad działalnością wszystkich innych sądów w zakresie orzekania• zapewnienie prawidłowości i jednolitości wykładu prawa • rozpatrywanie kasacji od wyroku lub postanowienia wydanego przez sąd drugiej instancji
• podejmowanie uchwał wyjaśniających przepisy prawne budzące wątpliwości w praktyce
• podejmowanie uchwał dotyczących rozstrzygnięcia zagadnień prawnych budzących wątpliwości w konkretnej sprawie
• rozpatrywanie protestów wyborczych
• stwierdzanie ważności wyborów prezydenckich oraz do Sejmu i Senatu
• stwierdzanie ważności referendów ogólnokrajowych
• zatwierdzanie zmian w rozdziałach I, II i XII Konstytucji orzeczeń i decyzji w pierwszej instancji.
Wszystkie wyroki wydawane są przez sądy w imieniu Rzeczpospolitej. Oskarżony jest zwolniony z potrzeby udowadniania swojej niewinności zgodnie z zasadą domniemania niewinności. To organy ścigania mają obowiązek udowodnić oskarżonemu jego winę, a niewyjaśnione okoliczności zawsze są tłumaczone na korzyść oskarżonego. Odpowiedzialności karnej podlega tylko ten, kto dopuścił się czynu zabronionego przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia (prawo nie działa wstecz).
Konstytucja opisuje także zasadę udziału obywateli w działalności sadów. Przepis ten realizuje się poprzez udział ławników w rozpoznawaniu i rozstrzyganiu spraw. Oznacza to, że w pierwszej instancji wymiar sprawiedliwości jest sprawowany nie tylko przez sędziów zawodowych, ale także przez obywateli (sędzia zawodowy + dwóch ławników). Ławnicy w toku wykonywania swoich czynności mają równe prawa z sędzią zawodowym
Kolegium zatwierdza: analizę wykonania budżetu państwa i innych planów finansowych, coroczne sprawozdanie z działalności NIK. Kolegium uchwala: opinie o przedmiocie absolutorium dla RM, wnioski w sprawie rozpatrzenia przez Sejm określonych problemów związanych z działalnością organów wykonujących zadania publiczne itp.
Trybunał Stanu został powołany do osądzania odpowiedzialności konstytucyjnej polityków. Sądzi on najwyższych urzędników państwowych - m.in. prezydenta, premiera, ministrów, a także w pewnym zakresie posłów i senatorów.Jest to sąd specjalny, liczący 19 członków; powołuje go Sejm na czas swojej kadencji. Jedynie połowa z członków Trybunału Stanu musi mieć kwalifikacje sędziowskie, natomiast pozostali członkowie nie muszą być nawet prawnikami. Przed Trybunał Stanu może stanąć polityk stawiany jest uchwałą Sejmu (większością kwalifikowaną, 3/5 głosów premiera i ministrów, a pozostałych osób -bezwzględną większością). Trybunał Stanu może wymierzyć następujące kary:~~utratę czynnego i biernego prawa wyborczego; utratę zajmowanego stanowiska; zakaz zajmowania stanowisk kierowniczych w organach państwowych i organizacjach społecznych; utratę orderów i odznaczeń oraz zdolności ich uzyskiwania; karę z kodeksu karnego (a więc pozbawienia wolności czy grzywny), jeżeli czyn popełniony przez daną osobę był przestępstwem.W skład TS wchodzi 19 członków :- przewodniczący, którym jest I Prezes Sądu Najwyższego- jego dwóch zastępców - 16 członków. Co najmniej połowa osób wchodzących w skład Trybunału winna mieć kwalifikacje sędziowskie.TS zostaje wybrany na pierwszym posiedzeniu Sejmu na okres jego kadencji, z wyjątkiem przewodniczącego, którym jest z urzędu pierwszyprezes jego Sądu Najwyższego.
TRYBUNAŁ KONST.. Instytucja ta zalicza się do organów władzy sądowniczej - jest więc niezależna i odrębna od innych władz. Od sądów TK różni się szczególnym trybem powoływania swoich członków. W przypadku tej instytucji nie ma zastosowania zasada dwuinstancyjności, a orzeczenia TK są niezależne od Sądu Najwyższego. W skład Trybunału wchodzi 15 członków. Prezesa i wiceprezesa powołuje Prezydent spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów TK. Członkowie Trybunału korzystają z niezawisłości sędziowskiej, podlegają tylko Konstytucji, a także mają zagwarantowaną nieusuwalność ze stanowiska. Mandat sędziego TK można sprawować tylko przez jedną kadencję, która trwa 9 lat.
KONSTYTUCYJNOŚĆ: TK orzeka o zgodności ustaw z Konstytucją. Na wniosek Prezydenta TK może badać zgodność uchwalonych ustaw przed ich podpisaniem. Oznacza to badanie, czy przepis prawa nie narusza Konstytucji, ustaw, a także ratyfikowanej umowy międzynarodowej. Ponadto TK sprawdza, czy dany akt prawny uchwalił odpowiedni organ, czy wydając go nie przekroczył granic udzielonych mu kompetencji i czy został zachowany odpowiedni tryb. TK nie bada zgodności z Konstytucją aktów prawa miejscowego, gdyż to zadanie spełnia Naczelny Sąd Administracyjny. Kolejnym zadaniem TK jest orzekanie w sprawach skargi konstytucyjnej, która służy ochronie praw i wolności ustanowionych w Konstytucji. Taką skargę wnieść może każdy - także osoby nie będące obywatelami Polski. Mogą z niej skorzystać partie polityczne, związki zawodowe, stowarzyszenia itp. Przedmiotem skargi mogą być tylko wolności i prawa ujęte w Konstytucji. Kolejnymi zadaniami TK są:
• sprawdzanie zgodności z ustawą zasadniczą celów lub działalności partii politycznych
• rozstrzyganie sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi organami państwa (spory kompetencyjne pomiędzy organami samorządu terytorialnego i administracją rządową rozpatrują sądy administracyjne)
• rozstrzygnięcie o stwierdzeniu przeszkody w sprawowaniu urzędu Prezydenta w sytuacji, gdy nie jest on w stanie powiadomić o tym Marszałka Sejmu
Orzeczenia TK mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne. Wchodzą w życie ogłoszenia.
KRS . Organ ten składa się z przedstawicieli trzech władz, z zapewnieniem przewagi przedstawicieli środowiska sędziowskiego. Decyzje podejmowane są większością głosów. Przewodniczącego i dwóch jego zastępców wybiera Rada ze swego grona na czteroletnią kadencję. Kompetencje KRS -rozpatrywanie kandydatur na stanowiska sędziów wszystkich sadów i przedstawianie ich Prezydentowi w celu powołania.rozpatrywanie i rozstrzyganie wniosków o przeniesienie sędziego na inne miejsce służbowe
wyrażanie zgody na dalsze zajmowanie stanowiska sędziego, który przekroczył wiek 65 lat
określanie stanowiska wobec zmian ustroju sądów
opiniowanie programu szkolenia aplikantów i przeprowadzania egzaminów sędziowskich
PREZYDENT -POZYCJA USTROJOWA I KOMPETENCJE Pozycja ustrojowa : - określona zasadą podziału władz,-organizacja władzy wykonawczej oparta na zasadzie dualizmu czyli odrębnego funkcjonowania prezydenta oraz rządu z premierem na czele,- pełni funkcję arbitra czuwa nad konstytucyjną ciągłością państwa i interweniować w razie zakłócenia stosunków między Senatem a rządem,- prezydent wybierany jest przez naród- jego urząd ma charakter kadencyjny- niezależność prezydenta w wykonywaniu swych konstytucyjnych zadań - podlega odpowiedzialności konstytucyjnej,- niezależność znajduje wyraz w zasadzie niepołączalnościZadania prezydenta
- Najwyższy przedstawiciel RP
- Gwarant ciągłości władzy państwowej
- Czuwa nad przestrzeganiem konstytucji,
- stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium. Prezydent a relacje z pozostałymi władzami:
Parlament:
organizacyjne;
inicjatywne
hamujące
Rada Ministrów- desygnowanie premiera i powoływanie nowego rządu /art. 154-155/przyjmowanie dymisji Rady Ministrów/art. 162, ust. 2/;dokonywanie zmian w składzie rządu na wniosek premiera /art. 161,złożenie wniosku do Sejmu o pociągnięcie premiera lub ministra do odpowiedzialności konstytucyjnej/art. 156, ust. 2/,zwoływanie Rady Gabinetowej /art. 141/
Sądownictwopowoływanie sędziów (na wniosek KRS),powoływanie Prezesa i wiceprezesa TK,powoływanie I Prezesa Sądu Najwyższego,powoływanie Prezesa
Sprawy stosunków zagranicznychReprezentowanie państwa w stosunkach zewnętrznych;Mianowanie i odwoływanie polskich przedstawicieli dyplomatycznych w innych państwach i organizacjach międzynarodowych oraz przyjmowanie listów uwierzytelniających;Ratyfikacja umów międzynarodowych;Postanowienie o stanie wojny (ta kompetencja ma charakter zastępczy w stosunku do Sejmu).Sprawy obronności i bezpieczeństwaW czasie pokoju:mianowanie Szefa Sztabu Generalnego;mianowanie dowódców rodzajów sił zbrojnych;mianowanie na pierwszy stopień oficerski oraz stopnie generalskie;powoływanie Rady Bezpieczeństwa Narodowego -organu doradczego w zakresie zewnętrznego i wewnętrznego bezpieczeństwaW sytuacji zagrożenia bezpieczeństwa:mianowanie Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych
zarządzanie częściowej lub całkowitej mobilizacji na wniosek premiera
wprowadzanie, na wniosek Rady Ministrów, stanu wojennego lub wyjątkowego.Stanowienieprawa
Wydawanie rozporządzeń -jako aktów wykonawczych do ustaw;
Wydawanie zarządzeń -które mają jedynie charakter wewnętrzny;
Wydawanie rozporządzeń z mocą ustawy -w czasie stanu wojennego, gdy Sejm nie może się zebrać;Tradycyjne kompetencje Głowy Państwa
Prawo łaski;
Nadawanie obywatelstwa polskiego i wyrażanie zgody na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego;
Nadawanie orderów i odznaczeń;
Nadawanie tytułów profesorskich
ORDYNACJA WYBORCZA NA URZAD PREZYDENTA Prezydent-jest wybierany przez naród.( art. 127 KON) wybory mają charakter czteroprzymiotnikowy : powszechne , równe , bezpośrednie i tajne . Czynne prawo wyborcze ( zasada powszechności ) przysługuje osobom , które najpóźniej w dniu wyborów ukończyły 18 lat i nie zostały pozbawione praw wyborczych .Bierne prawo wyborcze przysługuje osobom ,które korzystają w pełni z praw wyborczych do Sejmu , o ile ukończyli 35 lat.Zasada równości oznacza iż, każdy ma 1 głos , istnieje jeden okręg wyborczy ( jest jeden mandat do obsadzenia) . Zasada bezpośredniości -tak samo jak w wyborach parlamentarnych.ORGANIZACJA WYBORÓW; określa ja ustawa z 27. 09. 1990r o wyborze Prezydenta RP zmieniona nowelą z 28.04.2000rkopiuje ona podstawowe zasady ordynacji wyborczej do Sejmu , najważniejsze odrębności to:-zarządzenia wyborów dokonuje Marszałek Sejmu . Wybory (pierwsza tura) muszą się odbyć w dniu przypadającym nie wcześniej niż na 100 dni i nie później niż na 75 dni przed upływem kadencji urzędującego Prezydenta ( art.128 ust2 Kon)wybory muszą się zakończyć przed upływem kadencji oraz musi pozostać jeszcze czas na rozstrzygnięcie przez SN ich ważności. Jeżeli wybory zarządzone są w sytuacji przedterminowego opróżnienia urzędu prezydenta , to zarządzenie musi nastąpić nie później niż 14 dni po opróżnieniu urzędu, a wybory nie później niż 60 dni po ich zarządzeniu. Wyjątkowo w razie wprowadzenia jednego ze stanów nadzwyczajnych , wybory mogą się odbyć dopiero po upływie 90 dni od jego zakończenia , a kadencja urzędującego prezydenta ulega odpowiedniemu przedłużeniu( art.228 ust7Kon).Kandydować może:-każdy obywatel posiadający pełnię praw wyborczych ,-musi mieć ukończone 35 lat,-nie mogą kandydować osoby ,które już odbyły dwie kadencje prezydenckie. -kandydata może zgłosić grupa co najmniej 100 tyś wyborców mających czynne prawo wyborczeWybór dokonywany jest zasadę większości bezwzględnej - więcej niż połowa głosów ważnie oddanych ,jeżeli żaden z kandydatów takiej większości nie uzyska , musi być przeprowadzona druga tura głosowania - 14 dni po pierwszej turze .W drugiej turze pozostaje tylko 2 kandydatów, wygrywa ten ,który uzyska więcej głosów . jeżeli jeden z kandydatów umrze , wycofa zgodę na kandydowanie lub utraci prawo wybieralności , to datę ponownego głosowania odracza się o kolejne 14 dni i dopuszcza się kandydata , który uzyskał kolejno największą liczbę głosów.(art. 127 ust5).Weryfikacja ważności wyborów należy do Sądu Najwyższego , który orzeka najpierw o protestach wyborczych ( o ile są) a potem o ważności wyboru Prezydenta RP.W razie stwierdzenia nieważności wyboru zostają przeprowadzone nowe wybory (SN rozstrzyga o ważności wyborów w terminie 30 dni).OBJĘCI E URZĘDU - następuje po złożeniu przysięgi przed Zgromadzeniem Narodowym (art. 130) , co powinno mieć miejsce ostatniego dnia przed upływem kadencji ustępującego Prezydenta . Prezydent dokonuje krótkiego wystąpienia -tzw. orędzia. Objecie urzędu oznacza przekształcenie prezydenta elekta w prezydenta urzędującego z pełnia kompetencji przyznanych mu przez Konstytucję. Kadencja trwa 5 lat ( art.127 ust 2 i art.128 ust 1).STATUS PRAWNY ; szczególny charakter, pierwsza osoba w państwie.-nie może piastować żadnego innego urzędu ani pełnić żadnej funkcji publicznej , z wyjątkiem tych ,które SA związane za sprawowaniem funkcji ( incompatibilitas- art. 132) - jeżeli prezydentem zostanie poseł na Sejm, musi zrzec się mandatu parlamentarnego,-prezydent podlega podstawowym rygorom ustawy o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne -ma obowiązek składania ( na ręce Pierwszego Prezesa SN) oświadczeń o swoim stanie majątkowym oraz o ewentualnej działalności gospodarczej małżonka.-przysługuje mu szczególna ochrona prawna , bo za popełnione przestępstwa może być pociągnięty do odpowiedzialności tylko przed TRYBUNAŁ STANU.( art.145 ust1).;-pociągnięcie przed TS wymaga podjęcia uchwały przez Zgromadzenie Narodowe;- -prezydentowi przysługuje immunitet- formalny, całkowity, wzruszalny, nietrwały- dotyczy tylko odpowiedzialności karnej.-nie ma prawnej możliwości sądowego dochodzenia obietnic składanych podczas kampanii wyborczej, -za swoja działalność urzędową Prezydent nie ponosi odpowiedzialności parlamentarnej , w razie naruszenia Konstytucji lub ustawy może zostać pociągnięty do odpowiedzialności konstytucyjnej .Odpowiedzialność parlamentarna (polityczna) to odpowiedzialność za polityczny kierunek sprawowania urzędu i podejmowane akty oraz decyzje - odpowiedzialność tę ponosi rząd i jego członkowie . Nie jest tu wymagane naruszenie prawa , wystarczy negatywna ocena działalności i na tej podstawie parlament (Sejm) może zgłosić wotum nieufności i w tej procedurze zażądać dymisji rządu lub ministra - Prezydent nie podlega tego typu odpowiedzialności.Prezydent podlega odpowiedzialności konstytucyjnej - za naruszenie prawa ( w Polsce naruszenie Konstytucji bądź ustawy ), odpowiedzialność ta realizowana jest z inicjatywy władzy sądowniczej ( Sąd Najwyższy , Trybunał Stanu, Trybunał Konstytucyjny ),W przypadku naruszenia Konstytucji lub ustawy ( powstaje tzw. delikt konstytucyjny) wstępny wniosek może złożyć tylko grupa posłów i senatorów w liczbie co najmniej 140 osób. Wniosek taki jest rozpatrywany przez Komisję Odpowiedzialności Konstytucyjnej Sejmu , która następnie przedstawia stosowny wniosek Zgromadzeniu Narodowemu . Dla postawienia w stan oskarżenia prezydenta konieczna jest uchwała Zgromadzenia Narodowego - większością co najmniej dwóch trzecich głosów ustawowej liczby jego członków ( art. 145 ust2 Kon). Podjęcie takiej uchwały powoduje zawieszenie sprawowania urzędu przez Prezydenta, a jego 0obowiązki przejmie Marszałek Sejmu ( art.145) Jeżeli Trybunał Stanu stwierdzi winę prezydenta, to po przeprowadzonym postępowaniu postanawia o złożeniu go z urzędu , urząd ulega opróżnieniu i przeprowadza się nowe wybory . Jedynie w razie poważnego kryzysu konstytucyjnego i pod warunkiem ,że przeciwko Prezydentowi opowie się kwalifikowana większość posłów i senatorów możliwe jest pociągnięcie prezydenta do odpowiedzialności.