Wpływ mass mediów na dzieci

Abstrakt : Uzależnienie naszych uczniów od mass mediów jest oczywiste. Ale Autorka ukazuje głębię i mechanizmy tego uzależnienia.

Autor : 

MONIKA OLTER
nauczycielka
Szkoła Podstawoa nr 65
Gdańsk
[e-mail]

Nie pierwszy raz zajmujemy się tą tematyką i z pewnością nie ostatni. Jest to problem niezmiernie ważny i odpowiedzialny, wobec którego szkoła nie może pozostać z boku. (red.) 

Kształtowanie wartości

Już dziecko w wieku szkolnym zdobywa świadomość, że jest adresatem mass mediów. Wiedza o rodzajach mediów obejmuje: książkę, radio, prasę, film, a ostatnio -szczególnie telewizję i coraz częściej internet. Dziecku trudno zaakceptować, że nie wszystkie programy telewizyjne, filmy, czasopisma, czy książki powinny być dla niego dostępne. W związku z tym bardzo ważne jest, aby oferty mediów poddawać wnikliwej analizie. Szczególnie, że ich siła, zasięg i wpływ są coraz większe. Oddziaływują na myśli, wolę, uczucia i wyobraźnię odbiorcy. Na pewno - z jednej strony - są one nośnikami różnorodnego dobra, ale z drugiej - mogą być czynnikiem upowszechniającym zło, ponieważ media nie tylko odtwarzają istniejącą rzeczywistość, lecz także potrafią ją dowolnie kreować na swój własny użytek.

Ks. bp Adam Lepa - wybitny znawca mediów, w książce pt: „Pedagogika mass mediów” (wrzesień 1998) sygnalizuje tylko niektóre zagrożenia, a są to: pornografia, przemoc, kłamliwa reklama, wyrafinowana manipulacja ludzką podświadomością. Autor podejmuje szereg ważnych zagadnień, ale najważniejszym, jak sam wskazuje, jest ...refleksja pedagogiczna nad środkami komunikowania masowego oraz ich mechanizmami. Uważa, że nieprzemyślany i żywiołowy kontakt z mediami uzależnia jednostkę od nich i prowadzi do szkodliwej uległości wobec działań, które zniekształcają obraz świata człowieka, zniekształcają wartości podstawowe i propagują hałaśliwą reklamę.

Telewizja to medium, z którego korzysta się zazwyczaj we własnym domu. Wobec tego telewidz w każdej chwili może przerwać spoglądanie na ekran. Mogłoby się wydawać, że zakres wpływu telewizji jest zależny od odbiorcy, regulowany przez samego widza, jego rodzinę. Praktyka wskazuje jednak że teza taka byłaby dużym uproszczeniem. Programy telewizyjne nieraz tak silnie angażują widzów, a szczególnie dzieci i młodzież, że wywołują w nich pełną koncentrację na programie i niepodzielność uwagi. Wpływ telewizji jest szczególnie znaczący, gdy widz jest młody, mało krytyczny, nie ma innych wzorów wartości, nie styka się z oceną oglądanych treści. Na odbiór programu przez widza ma wpływ jego wiek, doświadczenie, ukształtowane już cechy osobowości, postawy i wartości. Na sposób korzystania z telewizji w znacznym stopniu powinna mieć wpływ rodzina(jakie programy i w jaki sposób dzieci i młodzież oglądają). Obserwacja funkcji, jaką pełni telewizor w domu, pokazuje jednak, że rodzice często przekazują swoją funkcję wychowawcy właśnie telewizji. Zwłaszcza, że mają coraz mniej czasu, są zbyt zajęci pracą zawodową i w związku z tym zbyt mało czasu poświęcają swoim dzieciom. (Tu przywołam przykład jednego z moich uczniów, który podczas nieobecności matki w domu oglądał w telewizji satelitarnej filmy pornograficzne, a następnie usiłował próbować takich zachowań z innymi dziećmi !

Rozważając, w jaki sposób telewizja wpływa na dzieci i młodzież, wyróżnia się dwa stanowiska:

• wg A. Bandury i L. Berkowitza ekranowe postaci stanowią wzór zachowań przejmowanych i później manifestowanych przez widzów;

• wg Klappera głównym efektem oglądania telewizji jest wzmacnianie cech osobowości widza.

 

TV uczy…

Pedagodzy częściej przychylają się do pierwszego poglądu. Nakazują dzieciom i młodzieży umiarkowanie i grożą ubocznymi, negatywnymi skutkami, jak: oderwanie od rzeczywistości, niekorzystne zmiany w zachowaniu (drażliwość, agresywność, nadmierna seksualność, bierność społeczne).

Telewizja, z punktu widzenia pedagogiki, pełni istotne funkcje: informacyjno-dydaktyczną i rozrywkową. Rozdzielenie tych funkcji jest sztuczne, ponieważ dzieci (a zwłaszcza małe) nie odróżniają programów edukacyjnych od rozrywkowych. Wszystkie programy telewizyjne traktują jak rozrywkę, podczas gdy w rzeczywistości pełnią one wobec nich funkcję edukacyjną.

Badania przeprowadzone w USA wykazały, że czas poświęcany tygodniowo na oglądanie telewizji wydłuża się. Najwięcej telewizji oglądają dzieci w wieku 10-12 lat, które oprócz typowych dla młodszego wieku filmów rysunkowych zaczynają oglądać programy dla dorosłych. Tymczasem oglądanie telewizji redukuje liczbę rozmów w rodzinie, zmniejsza czas przeznaczony na sen, spotkania towarzyskie poza domem, słuchanie radia, czytanie książek i czasopism, chodzenie do kina i zajęcia domowe. W efekcie czas przeznaczony na kontakty między rodzicami a dziećmi jest tym krótszy, im członkowie rodziny częściej i więcej oglądają telewizję.

Telewizja dostarcza dzieciom wiedzy i wzorców zachowań: prospołecznych, aspołecznych oraz zachowań konsumenckich. Stwierdzoną w wielu krajach prawidłowością jest, że większość dzieci ogląda programy dla dorosłych. Oglądając je stykają się z przemocą, drastycznymi scenami, atakami fizycznymi w transmisjach z gier zespołowych. Przemoc występuje także w programach dla dzieci - głównie w filmach rysunkowych i baśniach. Zdarza się, że taki film zawiera od 17-30 scen agresji na godzinę. Nierealistyczność pokazywanej w telewizji przemocy polega na tym, że często jest on:

• pozbawiona negatywnych konsekwencji dla ofiary, jej rodziny i dla napastnika;

• usprawiedliwiona (np. dla ukarania kryminalisty);

• efektywna (jako strategia radzenia sobie z problemami);

• humorystyczny (gdy obrazowi agresji towarzyszy śmiech fikcyjnej widowni).

Każdy z tych sposobów pokazywania przemocy może u dziecka wywołać przekonanie, że przemoc jest dobrym sposobem regulacji stosunków z innymi ludźmi.

Oglądając programy dzieci stykają się również z wzorcami zachowań pro-społecznych np. nagradzanie za zachowanie pożądane społecznie. Tu wymienię np. „Teleranek” , „Ziarno”. Oglądanie takich programów prowadzi do przyrostu wiedzy szkolnej, nabywania umiejętności poznawczych, różnicowania rozwiązywania problemów, myślenia przyczynowo-skutkowego, lepszego pamiętania, pozytywnych postaw wobec szkoły. Przyrost wiedzy i umiejętności w wyniku oglądania programów edukacyjnych jest tym większy, w im młodszym wieku dziecko zaczyna z nich korzystać.

 

Reklama

Coraz częściej pojawiające się reklamy zachęcają dzieci do kupowania żywności i zabawek. Z jednej strony dzieci są zachęcane do jedzenia jogurtów, płatków śniadaniowych, ale z drugiej strony - do spożywania chipsów, cukierków, batonów, gazowanych napojów (a te zawierają składniki niekorzystne z punktu widzenia zasad zdrowego żywienia, np. konserwanty, zagęszczacze, dwutlenek węgla, sztuczne barwniki). Podczas badań wpływu reklam telewizyjnych na dzieci i młodzież stwierdzono, że:

• dzieci w wieku 5-8 lat niezbyt dobrze rozumieją, że reklama motywuje do kupna,

• nie zapamiętują przekazu reklamowego, koncentrując się na obrazie,

• oceniają reklamy na podstawie ich walorów rozrywkowych,

• prawie zawsze wierzą, że reklama mówi prawdę,

• podchodzą do reklamy jak do informacji; są bardzo podatne na perswazję w niej zawartą. Im dziecko jest młodsze, tym reklama ma silniejszy wpływ perswazyjny.

Lucyna Kirwil (Zakład Psychologii UW, członek Międzynarodowego Towarzystwa Badań nad Agresją) twierdzi, że istnieją związane z wiekiem i poziomem rozwoju psychicznego okresy krytyczne dla odbioru określonych treści. I tak dzieci 9-letnie uczą się więcej z programów pozbawionych elementów przemocy. Dzieci 11-letnie uczą się tyle samo z programów pozbawionych ładunku przemocy, co z programów zawierających drastyczne sceny. Dzieci uczą się więcej z programów, które bardziej się im podobają. Prawdopodobieństwo przyjmowania zachowań z ekranu jest tym większą, im bardziej wydaje się ono widzowi usprawiedliwione i społecznie dopuszczalne. Natomiast im bardziej bohaterowie programu wydają się dziecku realistyczni, tym większe jest prawdopodobieństwo przejęcia przez nie zachowań bohaterów. Dziewczęta lepiej niż chłopcy odróżniają w programach telewizyjnych   rzeczywistość od fikcji. Wynika stąd, że zachowanie chłopców pozostaje pod silnym wpływem telewizyjnych wzorców zachowań.

Rodzice

Wpływ telewizji na zachowanie dzieci jest modyfikowany przez sposób, w jaki rodzice kontrolują oglądanie programów telewizyjnych przez nie, oraz jakie wzorce do naśladowania są im w ten sposób dostarczane.

Rodzice powinni:

1. ustalić reguły korzystania z telewizji,

2. oglądać programy telewizyjne razem z dziećmi,

3. rozmawiać o oglądanych programach,

4. mieć alternatywny sposób spędzania wolnego czasu.

  Aby zwiększyć zakres pozytywnych wpływów telewizji, należy:

1. skłonić producentów do starannego opracowywania programów edukacyjnych i prospołecznych,

2. skłonić rodziców do kontrolowania, co dzieci oglądają i do doboru programów dla dzieci,

3. skłonić rodziców do oglądania programów razem z dziećmi i do dyskusji na temat scen zawierających różne wzorce.

Wobec przymusu informatycznego 

Dokonująca się rewolucja informatyczna (komputery, internet) i związany z nią rozwój kultury masowej mogą wywoływać coraz więcej problemów o charakterze społecznym, psychologicznym i pedagogicznym. Młodzież i dzieci coraz częściej grają w gry komputerowe, uczą się za pomocą programów, korzystają z internetu. Skutków ekspansji mass mediów doświadcza już szkoła i próbuje wyciągnąć z tego praktyczne wnioski. Możliwość korzystania z mediów elektronicznych przybliża świat, umożliwia poznawanie rozmaitych kultur, ułatwia dostęp do wiedzy, wzmacnia kontakty między ludźmi mieszkającymi na różnych kontynentach. Jednak wielość i pomieszanie informacji ważnych i błahych może wywołać odczucie zmęczenia ich nadmiarem, złudzeniu globalnej potęgi.

Z badań wynika, że zmieniają się upodobania czytelnicze dzieci i młodzieży. Poszukiwana jest informacja szybka, krótka, najlepiej wspomagana kolorową ilustracją. W życiu szkolnym pojawia się też sporo sygnałów narastania niechęci do słowa pisanego (np. zamiast czytania lektur - oglądanie ich ekranizacji).

Oczywiste jest, że naturalnym przewodnikiem młodych ludzi w świecie mass i multimediów powinien być wychowawca. Obecnie jednak wielu nauczycieli dysponuje zbyt małą wiedzą na temat techniki i informatyki. Wydaje się więc być ważnym zadaniem, aby dokształcać nauczycieli w omawianej dziedzinie.

Media elektroniczne - do których coraz szerszy dostęp uzyskują w wielu domach nawet małe dzieci - są tylko narzędziami. Ich użyteczność dla człowieka zależy od sposobu, w jaki się je wykorzystuje. Komputer może wspaniale ułatwić intelektualną działalność, ale może też „ogłupić”, jeśli służy tylko do niemądrych gier i oglądania infantylnych filmów. Użytkownik powinien orientować się w zasobach treści (internet), umieć do nich docierać i mieć świadomość tego, co wybiera.

Wyposażenie szkół w media elektroniczne jest zróżnicowane, a zainteresowanie nimi - duże. Dzieci i młodzież chętnie korzystają z komputerów, jeśli mają ku temu odpowiednie możliwości. W szkołach ponadpodstawowych służą przede wszystkim nauczaniu informatyki, zarządzaniu placówką, czasem posługują się nimi nauczyciele przedmiotów ścisłych, bibliotekarze. W bardzo wielu szkołach można już korzystać z internetu. Amerykańscy nauczyciele, którzy mają najwięcej doświadczeń w wykorzystywaniu internetu, przestrzegają przed negatywnymi skutkami nierespektującego zasad higieny psychicznej i higieny pracy wielogodzinnego przesiadywania przed komputerem. Przestrzegają też przed nierozważnym przeznaczaniem wszystkich posiadanych funduszy na zakup urządzeń elektronicznych, a zaniedbywaniem np. zakupu książek do bibliotek. Tak więc wydaje się wobec mass i multimediów konieczny - umiar i rozsądek.

Mass media w życiu moich uczniów 

Szkoła, w której pracuję, to szkoła podstawowa, położona niedaleko Gdańskiej Starówki. Jest to zakątek bardzo malowniczy (obok szkoły przepływa Motława), niestety budynki mieszkalne w starym budownictwie są dość zaniedbane. Obserwując moich uczniów zauważam, że ich rodziny coraz bardziej ubożeją (rodzice mają przeważnie wykształcenie zawodowe lub podstawowe). Nieliczni rodzice próbują „wybić się” finansowo, pracując na dwóch etatach i w związku z tym dla własnych dzieci nie mają już czasu. Zdarzają się też przypadki, że rodzice są bez pracy (na zasiłku), a problem alkoholowy niszczy ich rodziny. Uczę dzieci w klasach I-III. Aby przekonać się, jaki jest udział moich uczniów w kulturze mass i multimediów, postanowiłam przeprowadzić ankietę. Ankieta została przeprowadzona na grupie 18-osobowej.

Okazało się że:

• 17 dzieci ma telewizję kablową,

• dzieci najczęściej oglądają seriale komediowe (np. „Miodowe lata”, „Świat wg Kiepskich”),
  - dość chętnie (szczególnie chłopcy) oglądają sport,
  - 13 dzieci podało, że ogląda filmy dla dorosłych,
  - programy przyrodnicze oglądane są tylko przez 2 dzieci,

• czas najczęściej spędzany przed ekranem to 2-4 godz. (jedno dziecko aż 7 godzin!),

• spośród badanych dzieci 15 ogląda telewizję z rodzicami lub rodzeństwem,

• 11 posiada w domu komputer (dzieci najczęściej grają w gry komputerowe, rysują przy pomocy komputera, tylko jedno dziecko uczy się języków obcych),

• czworo korzysta z internetu

Dzieci, które podały, że oglądają telewizję 2 godz. Dziennie, nie mają kłopotów z nauką, nie sprawiają kłopotów wychowawczych. Chłopiec, który podał, że ogląda telewizję nawet 7 godz. dziennie jest dzieckiem bardzo nerwowym, nadpobudliwym, sprawia duże kłopoty wychowawcze (myślę, że jest to uwarunkowane nie tylko oglądaniem telewizji, ale również jego skomplikowaną sytuacją rodzinną).

Dziewczynka, która podała, że uczy się języków obcych przy pomocy komputera jest bardzo dobrą uczennicą. W pozostałych przypadkach nie zauważam związku między faktem posiadania komputera a wynikami w nauce.

Mile zaskoczona jestem tym, iż „zapracowani rodzice” moich uczniów znajdują czas na wspólne oglądanie telewizji.

Postanowiłam, że na najbliższym zebraniu z rodzicami omówię wyniki przeprowadzonej przeze mnie ankiety i wspólnie zastanowimy się nad wpływem, jaki mają mass i multimedia na nasze dzieci.

MONIKA OLTER

 

KWESTIONARIUSZ ANKIETY DLA DZIECI

1. Imię i nazwisko .............................................................................

2. Szkoła i klasa ................................................................................

3. Czy często oglądasz telewizję (jak często) .....................................  

4. Czy masz w domu telewizję
   - kablową ..........................................
   - satelitarną ........................................

5. Jakie programy telewizyjne najbardziej lubisz? Podaj tytuły ……………………………………………………………………..

6. Czy często oglądasz filmy(programy) dla dorosłych? ………………..

7. Jak często? ...................................................

8. Czy rozmawiasz z rodzicami na temat obejrzanego filmu? ....................

9. Czy masz w domu komputer? ………………….

10. Jeśli tak, to jak najczęściej z niego korzystasz?
    - nauka języka obcego .............................................
    - nauka orografii .......................................................
    - gry komputerowe ...................................................
    - internet ...................................................................

Literatura:

1. Jankowski D., Edukacja kulturalna w życiu człowieka, Uniwersytet A. Mickiewicza w Poznaniu, Kalisz 1999

2. Trempała E., Szkoła a edukacja równoległa, WSiP, Bydgoszcz 1993

3. Trempała E., Wychowanie w środowisku szkoły, WSN, Bydgoszcz 1974

4. Problemy opiekuńczo-wychowawcze (VI 95/6)

5. Problemy opiekuńczo-wychowawcze (XII 95/10)

6. „Nowa Szkoła” (4/99)

„Wychowanie w Szkole” nr 1/2006

---