Metafory w naszym życiu, George Lakoff

Każda solidna teoria systemu pojęciowego musi zawierać wyjaśnienie:

1. jak pojęcia opierają się na doświadczeniu

2. jaką mają strukturę

3. jak są ze sobą wzajemnie powiązane

4. jak są zdefiniowane

Metafora- obecna w życiu codziennym, w języku, myślach, czynach

Metafora konwencjonalna- metafory nadające strukturę systemowi pojęciowemu właściwemu naszej kulturze, co odzwierciedla się w naszym języku codziennym, np. CZAS TO PIENIĄDZ

Nasz system pojęć ma charakter metaforyczny, np.

Metafora życia codziennego: ARGUMENTOWANIE TO WOJNA, np.

Twoje twierdzenia nie dają się obronić

Zaatakował wszystkie słabe punkty mego rozumowania

Jego uwagi trafiły prosto do celu.

Zburzyłem jego argumentację.

Nie wygrałem z nim sporu.

Zbił wszystkie moje argumenty.

Itd.

Struktura sporu czy argumentowania jest metaforyczna: posiada strukturę: atak- obrona-kontratak. ARGUMENTOWANIE TO WOJNA jest metaforą naszego obszaru kulturowego, kształtuje nasze działanie.

Istotą metafory jest rozumienie i doświadczanie pewnego rodzaju rzeczy w terminach innej rzeczy.

Metafora nie istnieje jedynie w słowach, w których ją wyrażamy, lecz w samym sposobie pojmowania np. sporu. Mówimy tak, ponieważ tak to pojmujemy, postępujemy zgodnie z tym, jak pojmujemy. Metafory, które tkwią w systemie pojęć człowieka- są to POJĘCIA METAFORYCZNE

Budowanie metafory- pojęcia konkretnego używa się do rozumienia pojęcia bardziej abstrakcyjnego.

Na podstawie wielu odpowiedników w naszym doświadczeniu możemy dać wyjaśnienie wielu możliwych metafor.

Pojęcia metaforyczne i język, w jakim je wyrażamy jest systematyczny.

Wyrażenia metaforyczne w języku codziennym umożliwiają dostęp do metaforycznej istoty pojęć kształtujących nasze codzienne postępowanie- np. CZAS TO PIENIĄDZ- metaforyczna istota tego pojęcia- czas jest bardzo cenny w naszej kulturze, bo ludzie są rozliczani za czas swej pracy, wszystkie opłaty w naszej kulturze są wyznaczane przez czas.

Metafora pozwala skupić uwagę na jakimś aspekcie pojęcia np. bitewnym, ale tym samym uniemożliwi zauważenie rzeczy nie mających związku z daną metaforą a istotnych dla danego pojęcia. Metafora uwypukla i ukrywa np. METAFORA PRZEWODU: Wyrażenia językowe to pojemniki dla znaczeń implikuje, że wyrażenia mają znaczenie niezależnie od kontekstu i mówiącego, co jest nieprawdą. Znaczenia to przedmioty implikuje, że znaczenia istnieją niezależnie od ludzi i kontekstów itd.

Struktura metaforyczna jest strukturą częściową i zakres tego pojęcia można poszerzać poza znaczenie metaforyczne.

METAFORY ORIENTACYJNE- cały system pojęć nadaje strukturę innemu systemowi. Orientacyjne bo wiążą się z ukierunkowaniem przestrzennym zgodnym z naszym ciałem np. --SZCZĘŚLIWY- TO W GÓRĘ wszystkie metafory szczęścia będą odnosiły się do zorientowania w górę np. podniesiony na duchu, w siódmym niebie, itd.,

- SMUTNY TO W DÓŁ : przybity, oklapnięty, w dołku, wpaść w depresję . Zależą one od naszego doświadczenia fizycznego i kulturowego.

Inne przykłady: racjonalny to góra, nieracjonalny, emocjonalny- dół, dobro- góra, zło- dół

Każda metafora orientacyjna charakteryzuje się wew. systematycznością i wyznacza koherentny system.

Bez odniesienia się do doświadczenia nie sposób zrozumieć metafory. Np. nieznane to góra ma zupełnie inną podstawę doświadczeniową niż skończone to góra.

Najbardziej podstawowe wartości w danej kulturze są koherentne z metaforyczną strukturą najbardziej podstawowych pojęć w danej kulturze np.

WIĘCEJ TO LEPIEJ jest koherentne z WIĘCEJ TO GÓRA I DOBRE TO GÓRA

MNIEJ TO LEPIEJ nie jest koherentne ze ZŁY TO DÓŁ I MNIEJ TO DÓŁ.

Niektóre wartości otrzymują priorytet w danej subkulturze. Więcej to góra ma wyższy priorytet niż dobre to góra, co uwidacznia się w „ przestępczość podnosi się” przestępczość jest zła, więc nie jest koherentna z pierwszym twierdzeniem, natomiast „jest jej coraz więcej”, jest koherentna z drugim.

METAFORY ONTOLOGICZNE- sposób, by pojmować wydarzenia, czynności, uczucia, wyobrażenia jako rzeczy, substancje ( podstawą jest doświadczenie przedmiotów fizycznych i własnego ciała) np. INFLACJA TO RZECZ

Inflacja obniża nasz poziom życia.

Musimy zwalczyć inflację.

Inflacja zbiera żniwo.

Inflacja przyprawia mnie o chorobę.

Metafory ontologiczne są niezbędne przy każdej próbie racjonalnego traktowania naszych doświadczeń

Inne przykłady: MÓWIENIE O CZYMŚ- Mój strach przed owadami denerwuje moją żonę.

KWANTYFIKOWANIE-Tak wiele jest nienawiści na świecie.

ROZPOZNAWANIE ASPEKTÓW-Brutalność wojny odczłowiecza nas wszystkich.

ROZPOZNAWANIE PRZYCZYN- Wewnętrzne spory kosztowały ich utratę proporca.

USTALANIE CELÓW I MOTYWOWANIE DZIAŁAŃ- Sądziła, że małżeństwo rozwiąże jej problemy.

Metafory ontologiczne służą określonym celom. Mogą ulegać przetworzeniu, np. metafora UMYSŁ TO RZECZ ulega przetworzeniu UMYSŁ TO MASZYNA ( np. coś w nim wysiadło), UMYSŁ TO PRZEDMIOT KRUCHY ( on pęka ze złości).

Metafory ontologiczne są bardzo mocno osadzone w naszym myśleniu, uważa się je za zupełnie oczywiste

Metafory pojemnika- obszary lądu, pole widzenia wyobrażane jako pojemnik zamknięty- metafora ontologiczna; też: wydarzenia, działania, czynności i stany też pojmowane jako pojemniki lub przedmioty: On żyje w miłosnym uniesieniu - pojemnik, Czy idziesz na wyścig- przedmiot

PERSONIFIKACJA- rodzaj metafory ontologicznej, pojmowanie zdarzeń w terminach działalności, motywacji i właściwości ludzkich. Np.:

Inflacja zżera nam zyski

Choć inflacja uległa personifikacji nie mamy tu do czynienia po prostu z metaforą INFLACJA TO OSOBA, ale metafora jest tu bardziej szczegółowa- INFLACJA TO PRZECIWNIK. Widzenie czegoś tak abstrakcyjnego jak np. inflacja w terminach człowieczeństwa ma swoją wartość wyjaśniającą.

METONIMIA- kolejny przykład metafory ontologicznej, używanie pewnej rzeczy realnie istniejącej, by mówić o innej rzeczy, część za całość która jest z nią związana, pełni funkcję desygnacyjną, pozwala na bardziej szczegółowe skupienie się wokół aspektów, o których jest mowa , są systematyczne, konceptualizują daną rzecz przez odniesienie jej do czegoś innego np.

Kanapka z szynka czeka na rachunek.- odnosi się do rzeczywistej osoby, która zamówiła kanapkę

Samochód blokuje nasze drogi- zbiór samochodów

Zastrzyk nowej krwi w firmie- nowi ludzie

Times nie przybył na konferencję- reporter z Timesa

Metonimie organizują nasz język i nasze myślenie, np.: Nixon zbombardował Hanoi- wiadomo, że on sam tego nie zrobił, ale myślimy o nim jako o bombardującym i obarczamy go za to odpowiedzialnością.

Metonimia tak jak metafora nie jest przypadkowa, lecz tworzy koherentny system, według którego generuje pojęcia oparte na naszym doświadczeniu.

Struktura metaforyczna ma cząstkowy charakter. Możemy wyróżnić trzy podgatunki metafory obrazowej, pokazujące cząstkowy charakter metafory:

TEORIE TO BUDYNKI

1. rozszerzenie wykorzystanej części metafory, np. Te fakty to cegły i zaprawa mojej teorii. Jest tu mowa o zewnętrznej warstwie budynku, podczas gdy metafora TEORIE TO BUDYNKI nie precyzuje materiałów budowlanych.

2. niewykorzystanie metafory dosłownej, skrócenie, np. Jego teorie to tysiące pokoików i długich, krętych korytarzy..

3. nowa metafora- nowy sposób myślenia o czymś skonwencjonalizowanym, np. Klasyczne teorie to patriarchowie, ojcujący wielkiej liczbie dzieci.

Każde z tych podgatunków wykracza poza wykorzystaną część pojęcia metaforycznego. Wyrażenia metaforyczne nie są dosłowne, gdyż tylko część znaczenia zdań używana jest do nadawania struktury naszym pojęciom metaforycznym.

Spotykamy też samoistne wyrażenia metaforyczne nieużywane systematycznie w naszym języku czy myśleniu, np. u stóp góry to jedyna wykorzystana część metafory GÓRA TO OSOBA. Jest to metafora marginalna w naszym języku i kulturze. Oczywiście takie metafory mogą ulec rozszerzeniu o owe niewykorzystane części znaczenia i wtedy powstają nowe wyrażenia metaforyczne. Taka metafora jak u stóp góry nie odgrywa ciekawej roli, nie wchodzi w związki z innymi metaforami, więc nie organizuje naszego życia i myślenia. Należy odróżniać te odosobnione, niesystematyczne przypadki od systematycznych wyrażeń metaforycznych jak: chodzi własnymi drogami, atakowanie pozycji, strata czasu .

1. Henryk jest w kuchni.- dziedzina przestrzenna, wyłania się bezpośrednio z doświadczenia przestrzennego, nie jest to pojęcie metaforyczne

2. Henryk jest w partii.- dziedzina społeczna, metafora GRUPY SPOŁECZNE TO POJEMNIKI w terminach przestrzennych, jest to metafora przestrzenna

3.Henryk jest w rozpaczy.- dziedzina emocjonalna, metafora ROZPACZ TO POJEMNIK, metafora ontologiczna

Pokazuje to, że istnieją różnice w nadawaniu struktur pojęciowych. Mimo że „w” we wszystkich trzech oznacza to samo, mamy trzy pojęcia, z czego dwa metaforyczne społeczne i emocjonalne.

METAFORY STRUKTURALNE- ( omawiane do tej pory) jedno pojęcie nadaje strukturę metaforyczną innemu pojęciu. Ich podłożem jest zawsze coś, co można kwantyfikować, przypisywać wartość, co służy określonemu celowi, wyczerpuje się w miarę osiągania celu, np.

CZAS TO BOGACTWO NATURALNE( tym samym czas to rodzaj substancji- metafora ontologiczna)

• można go dość dokładnie policzyć ( w terminach czasu)

• można mu przypisać wartość na daną jednostkę

• służy określonemu celowi

• wyczerpuje się w miarę osiągania celu

PRACA TO BOGACTWO

• można ją dość dokładnie kwantyfikować ( w terminach czasu)

• można jej przypisać wartość na daną jednostkę

• służy określonemu celowi

• wyczerpuje się w miarę osiągania celu

Metafora PRACA TO BOGACTWO opiera się na bardziej prostej metaforze ontologicznej CZYNNOŚĆ TO SUBSTANCJA

Metafory te uwypuklają te aspekty pracy i czasu, które mają centralne znaczenie w naszej kulturze tym samym pozbawiają wyrazistości i przesłania inne aspekty pracy i czasu, np. określenie pracy jako rodzaju czynności w oderwaniu od kontekstu i od tego, kto ją wykonuje, jak ją doświadcza, przesłania problemy związane z tym, czy praca przynosi zyski, satysfakcję czy ma znaczenie itd.

Nasze codzienne czynności związane są z pewnymi wspólnymi cechami, które charakteryzuje pojęcie bezpośredniej przyczynowości. Większość codziennych czynności ma w sobie cechy przypadku prototypowego lub paradygmatycznego bezpośredniej przyczynowości.

Wśród wspólnych cech paradygmatycznych znajdują się:

1. agens ma na celu zmianę stanu patiensa

2. zmiana stanu ma charakter fizyczny

3. agens ma plan realizacji tego celu

4. plan ten wymaga użycia programu motorycznego przez agensa

5. agens kontroluje ten program motoryczny

6. agens jest odpowiedzialny za realizację tego planu

7. agens jest źródłem energii, patiens jest celem energii

8. Agens dotyka patiensa swoim ciałem bądź narzędziem

9. agens wykonuje swój plan zgodnie z zamierzonym skutkiem

10. zmiana w patiensie jest dostrzegalna

11. agens kontroluje zmianę w patiensie za pomocą postrzegania zmysłowego

12. istnieje jeden dany agens i jeden dany patiens

Zawsze istnieje jakiś prototyp związku przyczynowego. Te prototypy powtarzają się w każdej czynności, jaką wykonujemy codziennie. Doświadczamy ich jako

- gestaltów- jest to zespół właściwości czynności wspólnie występujących, bardziej podstawowych, niż pojedyncze wypadki ich występowania. Kiedy w czynności nie zachodzi wystarczające podobieństwo do prototypu, wtedy nie określamy tego, co ma miejsce mianem związku przyczynowego.

Henryk podniósł nas na duchu.- mamy tu do czynienia z przykładem związku przyczynowego, w którym Henryk spowodował istotnie podniesienie nas na duchu ( ku GÓRZE) , zgodnie z metaforą SZCZĘŚLIWY TO GÓRA. Chociaż to scharakteryzowane pojęcie jest pojęciem podstawowym w działalności człowieka, nie jest pojęciem pierwotnym, czyli nie jest ono niepodzielne. Ponieważ definiuje się je w pojęciach prototypu, charakteryzującego się zespołem cech powtarzalnych, nasze pojęcie poddają się analizie i dopuszcza się duży zakres zmienności.

Rozwinięcie metaforyczne prototypowego związku przyczynowego:

Zrobiłem samolot z gazety.

Wynikiem manipulacji jest to, że powstały przedmiot ( samolot) jest nowym rodzajem rzeczy ( gazety). Tę nową rzecz inaczej kategoryzujemy, ma ona inną formę i funkcję. Może dojść do rozwinięcia metaforycznego prototypowego związku przyczynowego, uleganie kolejnej konceptualizacji metaforycznej:

• rzecz powstaje z substancji

• SUBSTANCJA WCHODZI W PRZEDMIOT

• RZECZ WYCHODZI Z SUBSTANCJI

• TWORZENIE TO NARODZINY

• WYŁANIANIE SIĘ WYDARZENIA ZE STANU

Pojęcie związku przyczynowego opiera się na prototypie MANIPULACJI BEZPOŚREDNIEJ, który wyłania się bezpośrednio z naszego doświadczenia. Prototypowe jądro ulega rozwinięciu przez metaforę, z czego wynika szersze pojęcie związku przyczynowego. Wszystkie użyte wyżej metafory to wyłanianie się( wydarzenia, przedmiotu ze stanu, pojemnika) . Prototypowe jądro pojęcia ZWIĄZEK PRZYCZYNOWY, czyli MANIPULACJA BEZPOŚREDNIA tworzy gestalt składający się z cech, które występują wspólnie w naszym codziennym doświadczeniu towarzyszącym manipulacjom bezpośrednim. MANIPULACJA BEZPOŚREDNIA jest pojęciem podstawowym i pierwotnym w naszym doświadczeniu

Związek przyczynowy nie jest niepodzielny, gdyż:

• pozwala charakteryzować w kategoriach podobieństwa rodzinnego do prototypu MANIPULACJI BEZPOŚREDNIEJ

• sam prototyp MANIPULACJI BEZPOŚREDNIEJ jest gestaltem właściwości współwystępujących i podlega nieograniczonej analizie

• prototypowe jądro ZWIĄZKU PRZYCZYNOWEGO podlega rozwinięciom metaforycznym.

Pojmowanie rozmowy jako sporu wiąże się z nałożeniem na strukturę jej pojęcia, struktury pojęcia WOJNA. Takie wielowymiarowe struktury charakteryzują gestalty doświadczeniowe, które stanowią sposoby organizowania doświadczeń w całości o określonej strukturze. W metaforze SPÓR TO WOJNA gestalt ROZMOWY otrzymuje dodatkową strukturę za pośrednictwem wybranych elementów gestaltu WOJNY. Jedną czynność ROZMAWIANIE pojmuje się w terminach innej czynności- WOJNY. Nadawanie struktury naszemu doświadczeniu w terminach wielowymiarowych gestaltów stanowi o jego koherencji.

Gestalty doświadczenoiwe są wielowymiarowymi całościami o określonej strukturze.

Należy odróżniać strukturę metaforyczną od subkategoryzacji. np. spór to rozmowa uznamy za przykład subkategoryzacji, bo spór to ten sam rodzaj czynności co rozmowa i mają wystarczającą liczbę tych samych cech strukturalnych. Ale SPÓR TO WOJNA uznamy za metaforę, gdyż spór i wojna to zasadniczo dwie różna rodzaje czynności. W innych przypadkach nie do końca jest jasne co jest czym, np. „Spór to walka”.

Metafora w swoim własnym obrębie musi być koherentna! Np. metafory PODRÓŻY I POJEMNIKA dotyczące SPORU

Fakty dotyczące podróży:

PODRÓŻ OKREŚLA TRASĘ.

TRASA PODRÓŻY JEST POWIERZCHNIĄ.

Implikacje metaforyczne:

SPÓR TO PODRÓŻ.

PODRÓŻ OKREŚLA TRASĘ.

Dlatego SPÓR OKREŚLA TRASĘ.

SPÓR TO PODRÓŻ

TRASA PODRÓŻY JEST POWIERZCHNIĄ.

Dlatego TRASA SPORU JEST POWIERZCHNIĄ.

W tym przypadku wszystkie implikacje metafory łączą w sposób koherentny wszystkie przykłady wchodzące w zakres tej metafory.

Bardzo często implikacje dwóch metafor nakładają się na siebie np. SPÓR TO PODRÓŻ i SPÓR TO POJEMNIK, bo podczas sporu przybywa powierzchni, gdy przybywa powierzchni zwiększa się treściowa zawartość sporu- pojemnika. Wtedy widoczna jest koherencja między nimi. Te metafory są koherentne, ale nie w pełni konsekwentne.

Każda metafora pozwala nam zrozumieć jeden aspekt pojęcia w terminach pojęcia dokładniej zarysowanego np. PODRÓŻY I POJEMNIKA dotyczących SPORU. Potrzebujemy aż dwu metafor , ponieważ jedna nie podoła temu zadaniu- nie istnieje jedna metafora, która pozwalałaby uchwycić jednocześnie kierunek sporu i jego treść. Istnieją przypadki niedopuszczalnych metafor mieszanych, które powstają, gdy niemożliwe są przypadki powstania pojedynczej metafory, spełniającej oba cele naraz. Np. możemy mówić o kierunku sporu i o treści sporu ale nie o kierunku treści sporu ani o treści kierunku sporu. Dlatego nie ma takich zdań, jak:

Możemy nadążyć za kierunkiem jądra tego sporu.

Martwi mnie jałowość kierunku twojego argumentu.

TAK WIĘC WSPÓLNA IMPLIKACJA METAFORYCZNA MOŻE USTALIĆ ODPOWIEDNIOŚĆ MIĘDZY METAFORAMI. Np. wspólna implikacja W MIARĘ ROZWOJU SPORTU TWORZY SIĘ WIĘKSZA POWIERZCHNIA ustala odpowiedniość między ilością objętego sporem obszaru, co występuje w związku z metaforą podróży, a ilością treści w sporze, co występuje w związku z metaforą pojemnika.

Całkowita koherencja między metaforami jest rzadkością, z drugiej strony koherencja jest zjawiskiem typowym.

Koherencje złożone między metaforami: odnotowaliśmy wyżej, że metafory PODRÓŻY I POJEMNIKA pokrywają się, mamy też dalsze, częściowe nakładanie się z metaforą BUDYNKU, bo budynek również ma powierzchnię. Pojawiają się między nimi różnice między powierzchniami określającymi zawartość (np. PODRÓŻ to powierzchnia utworzona przez trasę, POJEMNIK, powierzchnia utworzona przez pojemnik, a BUDYNEK przez fundament i powłokę) i głębię. Koherencja między nimi polega na tym, że wszystkie trzy mają powierzchnię określającą zawartość- treść. W miarę postępu sporu stwarza się coraz więcej powierzchni, a tym samym spór nabiera coraz więcej treści. To częściowe pokrywanie się trzech struktur metaforycznych pojęcia pozwala na mieszanie metafor, jak w:

Jak dotąd skonstruowaliśmy tylko jądro argumentu.

Jak dotąd pochodzi z metafory PODRÓŻ, skonstruowaliśmy z metafory BUDYNKU, a jądro z metafory POJEMNIKA.

Lub inaczej:

Jak dotąd skonstruowaliśmy podwalinę argumentu.

Jak dotąd skonstruowaliśmy najistotniejszą część argumentu.

Dwie strategie o pojęciach metaforycznych:

• abstrakcja

• homonimia

rozważmy słowo podpierać w:

On podparł ścianę.- brak metafory

On podparł swój argument faktami.- to należy do gestaltu BUDYNEK i w terminach metafory ARGUMENTOWANIE TO BUDYNEK

1. Według poglądu abstrakcyjnego- że istnieje odrębne, ogólne, abstrakcyjne pojęcie PODPIERAĆ , które jest neutralne wobec podpierać budynek i podpierać argument. On podparł ścianę i on podparł argument stanowią przypadki tego samego pojęcia abstrakcyjnego.

2. Według poglądu homonimicznego- istnieją dwa niezależne pojęcia PODPIERAĆ 1 i PODPIERAĆ 2

• według mocnej wersji tego poglądu PODPIERAĆ 1 i PODPIERAĆ 2 nie mają ze sobą nic wspólnego, gdyż jedno odnosi się do przedmiotów fizycznych, a drugie do pojęcia abstrakcyjnego

• słaba wersja- że istnieją odrębne pojęcia PODPIERAĆ 1 i PODPIERAĆ 2 , ale ich znaczenie są pod pewnymi względami podobne. W tym punkcie słaba wersja poglądu homonimicznego ma cechy wspólne z poglądem abstrakcyjnym- mianowicie podobieństwo abstrakcyjne.

Niedostatki poglądu abstrakcyjnego:

1. nie stosuje metafor GÓRA-DÓŁ, bo one nie mogą reprezentować tego samego [poziomu abstrakcji ( GÓRA stosuje się do przeszłości, DÓŁ nie)

2. nie odróżnia metafor typu B to A od A to B. mamy np. metaforę MIŁOŚĆ TO PODRÓŻ ale już nie ma metafory PODRÓŻ TO MIŁOŚĆ

3. MIŁOŚĆ TO PODRÓŻ, MIŁOŚĆ TO SIŁA, MIŁOŚĆ TO WOJNA, MIŁOŚĆ TO SZALEŃSTWO. Każda z tych metafor dostarcza pewnej perspektywy w spojrzeniu na miłość, podczas gdy hipoteza abstrakcyjna poszukiwałaby jednego pojęcia MIŁOŚĆ wystarczająco abstrakcyjnego, by pasowało do wszystkich.

4. przeczy teorii metafory, bo nie jest w stanie wyjaśnić pojęcia mniej konkretnego za pomocą pojęć bardziej konkretnych

5. według myślenia abstrakcyjnego nie istnieją w ogóle pojęcia metaforyczne.

6. w metaforze MIŁOŚĆ TO PODRÓŻ zakłada, że istnieje coś pomiędzy miłością i podróżą, i że MIŁOŚĆ jest tak samo jasno zarysowana jak PODRÓŻ.

Niedostatki poglądu silnej homonimii:

1. ujmuje jako przypadkowe wszystkie zjawiska, dla których my znajdujemy wyjaśnienie systemowe

2. nie wyjaśnia wewnętrznej systemowości

3. nie jest w stanie wyjaśnić częściowego nakładania się metafor i ich łączenia

4. nie jest w stanie wyjaśnić rozszerzenia znaczeń na wykorzystane i niewykorzystane części metafory

5. OGÓLNIE: NIE DOSTRZEGA SYSTEMATYCZNYCH ZWIĄZKÓW W POJĘCIACH METAFORYCZNYCH, PONIEWAŻ DOSTRZEGA KAŻDE POJĘCIE JAKO NIEZALEŻNE.

Słaba homonimia:

1. Przyjmuje istnienie podobieństw między pojęciami metaforycznymi i zakłada, że można za ich pomocą wyjaśnić wszystkie zaobserwowane zjawiska bez uciekania się do jakiejkolwiek struktury metaforycznej.

2. nie zajmuje się podłożem doświadczeniowym.

3. neguje możliwość rozumienia pojęć jednego rodzaju w terminach pojęć innego rodzaju. Utrzymuje jedynie, że możemy dostrzegać między nimi podobieństwa.

4. PODPIERAĆ ARGUMENT i PODPIERAĆ BUDYNEK- że jedno nie służy do rozumienia drugiego ale przypadkiem wykazują abstrakcyjne podobieństwo.

5. do rozumienia metafor nie przyczynia się nasze doświadczenie.

Definicja metaforyczna- dotyczy pojęć, które definiuje się za pomocą metafor.

Gestalty doświadczeniowe- są w doświadczeniu podstawowe, charakteryzują zorganizowane całości w obrębie powtarzających się doświadczeń człowieka. Reprezentują one koherentne organizacje naszych doświadczeń w terminach naturalnych wymiarów. Gestalty w takich terminach naturalnych wymiarów jawią się nam jako naturalne rodzaje doświadczenia. Naturalne, gdyż są wytworami natury ludzkiej. Pojęcia, które występują w definicjach metaforycznych odpowiadają naturalnym rodzajom doświadczeń. Takie pojęcia jak MIŁOŚĆ, CZAS, ROZUMIENIE, SPORY, SZCZĘŚCIE, MORALNOŚĆ itd. wymagają definicji metaforycznych, ponieważ nie są wystarczająco określone we własnych terminach, by sprostać wymaganiom naszego codziennego funkcjonowania.

Właściwości interakcyjne pojęcia metaforycznego- pojęcia definiujące np. MIŁOŚĆ, jak PODRÓŻ, SZALEŃSTWO, WOJNA, ZDROWIE ( pojęcia pochodzące z naszego doświadczenia, które przychodzą nam do głowy, gdy myślimy o MIŁOŚCI- jej gestalty) wyłaniają się z naszych interakcji z otaczającym nas światem. Te terminy, w których pojmujemy pojęcia metaforyczne nazywamy cechami lub właściwościami interakcyjnymi.

Np. mamy na myśli STRZELBĘ . Zastanawiając się czym jest strzelba bierzemy pod uwagę następujące wymiary: percepcyjny, czynność motoryczną, cel, funkcję. Nie tkwią one w samej broni palnej, ale w sposobie, w jakim wchodzimy z nią w interakcję. STRZELBA pozwala się zdefiniować za pośrednictwem cech interakcyjnych.

KATEGORYZACJA- środek do rozumienia świata

1. kategoryzujemy rzeczy w terminach prototypów, np. prototypowy fotel ma oparcie, ma siedzenie, cztery nogi, dwa ramiona; nawet jeżeli fotel będzie nieprototypowy ( bardzo nowoczesny) to i tak pojmujemy go w odniesieniu do foteli prototypowych.

2. nie musi istnieć jakiś ustalony zasób cech prototypów. Rzeczy są danymi rzeczami, bo są wystarczająco podobne do prototypów.

3. cechy interakcyjne odgrywają ważną rolę

4. kategorie pozwalają się rozszerzać

5. kategorie są otwarte; definicje metaforyczne mogą prowadzić do rekategoryzacji.

Metafora nadaje znaczenie formie:

• nadaje wymiary przestrzenne formie językowej

• formy językowe wypełniają się treścią dzięki metaforom.

1. Więcej formy to więcej treści- na zasadzie np. reduplikacji tzn. powtórzenia zgłosek w tekście- On jest oooooooooogromny! , lub na zasadzie powtórzenia wyrazu w zdaniu- On jest bardzo, bardzo, bardzo wysoki!

2. bliskość to siła oddziaływania np. w zdaniu Kim są ludzie stojący blisko niego? ( tzn. mający na niego największy wpływ) , przeniesienie negacji dalej od czasownika powoduje mniejszą siłę oddziaływania, np. Maria nie wyjedzie do jutra, a Maria nie sądzi, że wyjedzie do jutra. Henryk nie jest szczęśliwy a Henryk jest nieszczęśliwy. Mówiłem o tej książce do Jana. a Mówiłem Janowi o tej książce ( w tym zdaniu siła oddziaływania jest większa, jest większa sugestia). Sam zabił Henryka a Sam spowodował śmierć Henryka. Sam spowodował, że Henryk umarł. - tu składnia odzwierciedla w konkretnym zdaniu jaki jest związek przyczynowy między tym, co zrobił Sam, a tym, co się zdarzyło Henrykowi. Działa tu zasada: im forma wyrażająca ZWIĄZEK PRZYCZYNOWY znajduje się bliżej formy wyrażającej SKUTEK tym SILNIEJSZY wyraża związek. We wszystkich tych przypadkach różnica formy odzwierciedla subtelną różnicę w znaczeniu. Wracając do tezy tego punktu: bliskość to siła oddziaływania- bliskość- związek z formą, siła oddziaływania- ze znaczeniem.

3. orientacja prototypowa człowieka: ja- najpierw- wynika to z cech przypisywanych takich jak kierunek W GÓRĘ, DO PRZODU, DOBRY, CZYNNY, TERAZ, według tego prototypowego systemu pojęć metaforycznych dotyczących człowieka ustawiamy wyrazy w konkretnym szyku linearnym, np. zawsze powiemy W GÓRĘ I W DÓŁ, niż W DÓŁ I W GÓRĘ.( W GÓRĘ jest bliżej prototypowego pojęcia człowieka), to samo: PIERWSZY I OSTATNI, DOBRY I ZŁY, DO PRZODU I DO TYŁU.

4. koherencja metaforyczna w formie gramatycznej- np. traktujemy narzędzie jako towarzysza ( Wyjeżdżam z moją suszarką.), bardziej to widać w języku angielskim: I sliced the salami with a knife.

5. regularność formy językowej- np. pytania zazwyczaj kończą się intonacją rosnącą, a oznajmienia opadającą. Jest to koherentne z metaforą orientacyjną NIEZNANE W GÓRĘ ↑( Chciałbym podnieść kilka pytań.↑), ZNANE W DÓŁ↓( Ten fakt usuwa wszelkie wątpliwości.↓)

Znaczenie metafory

• uwypukla jedne cechy a inne tłumi

• zawiera bardzo szczegółowe aspekty pojęć np. PRACA TO DĄŻENIE DO WSPÓLNYCH CELÓW- chodzi tu o szczególną pracę równowagi.

• Tworzy nowe znaczenia i, jeżeli uwypukla najważniejsze aspekty naszego doświadczenia, wówczas kieruje naszym przyszłym działaniem.

• Sankcjonuje działanie, ustala cel, uzasadnia wnioskowanie

• Znaczenie, jakie ma dla mnie metafora, będzie częściowo określone kulturowo, a częściowo przez moje doświadczenie i z nim związane.

• Zdolność metafory do tworzenia rzeczywistości, np. rozpuszczenie moich problemów- metafora CHEMICZNA- traktowanie ich jako czegoś, co można rozpuścić. Ta metafora oznacza pogodzenie się z faktem, że żaden problem nie znika raz na zawsze. Rozwiązaniem może być rozpuszczenie najbardziej nabrzmiałych problemów na jak najdłuższy czas. Inny przykład: przejmowanie kultury Zachodu przez inne kultury jest częściowo spowodowane wprowadzenia metafory CZAS TO PIENIĄDZ ( pieniądz tak istotny dla kapitalistycznego Zachodu)

Metafory tworzą podobieństwa. Tak więc podobieństwa opierają się na metaforach konwencjonalnych.

Metafora PRACA TO SZTUKA- tu podobieństwo strukturalne między dwoma zakresami doświadczeń ( pracy i sztuki) pozwala nam dostrzec koherencję w zakresie tych doświadczeń. Na tym polega metafora. Bez metafory ten zakres doświadczeń nie istnieje dla nas jako koherentny zbiór doświadczeń. Metafora nadając koherentną strukturę zakresowi naszych doświadczeń tworzy podobieństwa nowego rodzaju.

1. metafora jest przede wszystkim sprawą myśli i działania

2. metafory tworzą podobieństwa, ale są to podobieństwa, jakich doświadczają ludzie ( podobieństwa dowiadczeniowe), a nie na podobieństwach obiektywnych ( tkwiących w samej rzeczy)

3. podstawową funkcją metafory jest dostarczanie częściowego zrozumienia jakiegoś rodzaju doświadczenia w terminach innego rodzaju doświadczenia.

4. metafory opierają się na doświadczeniowym współwystępowaniu ( WIĘCEJ TO GÓRA) i doświadczeniowym podobieństwie ( ŻYCIE TO HAZARD)

METAFORY MAJĄ IMPLIKACJE, DZIĘKI KTÓRYM PEWNE ASPEKTY NASZEGO DOŚWIADCZENIA ULEGAJĄ UWYPUKLENIU I STAJĄ SIĘ KOHERENTNE

5. metafory mogą nam stwarzać pewne realia, służą wpływaniu na rzeczywistość, stwarzają grunt do określonego wnioskowania, mogą mieć moc definiowania rzeczywistości przez koherencje sieci implikacji, które ukrywają pewne cechy rzeczywistości a uwydatniają inne.

Prawda

Według filozof --> 55555555555[Author:A] ów metafory nie mogą bezpośrednio wyrażać prawdy, gdyż prawda musi być obiektywna, a metafory takie nie są. Jednak powinno się uważać, że pojęcie prawdy nie musi być powiązane z obiektywnością.

Prawda jest zawsze względna w odniesieniu do systemu pojęć określonych za pośrednictwem metafor.

Prawda opiera się na rozumieniu, że metafora jest głównym nośnikiem rozumienia.

Kiedy kategorie bezpośrednio związane z naszym doświadczeniem nie mają zastosowania, wówczas wcielamy te kategorie w świat fizyczny, np. PRZÓD-TYŁ do głazu- prawda jest zależna od rozumienia

Kategoryzacja- sposób rozpoznawania rzeczy poprzez uwypuklenie pewnych właściwości, pomniejszenie innych i ukrywanie dalszych.

Zaprosiłem na obiad szałową blondynkę.- uwypuklony kolor włosów powierzchowność, pomniejszenie faktu, że jest. np. znaną wiolonczelistką.

Wygłaszając jakieś stwierdzenie dokonujemy wyboru kategorii, gdyż mamy powody, by skupić się na pewnych właściwościach, a oddalić inne. Dlatego każde prawdziwe stwierdzenie pomija to, co ulega pomniejszeniu. Prawdziwe stwierdzenia nie orzekają o rzeczach samych sobie, ale ponieważ są związane z tym jak je postrzegamy, a nie z tym jak mogą naprawdę wyglądać, orzekają o cechach interakcyjnych, które mają sens jedynie w odniesieniu do funkcjonowania człowieka. Wygłaszając prawdziwe stwierdzenie musimy dokonać wyboru kategorii opisu.

Np. ktoś mnie prosi: Mam dziś spotkanie, przynieś jeszcze trzy fotele, na co ja przynoszę jeden skórzany, drugi drewniany, a trzeci rozkładany. Cztery przedmioty, które przyniosłem są w moim odczuciu fotelami, tak więc moje stwierdzenie jest prawdziwe, gdyby jednak chodziło o uroczystą kolacją byłoby inaczej. Świadczy to o tym, że nasze kategorie nie są ustalone sztywno w ramach cech pewnej rzeczy (FOTEL). Zaliczenie czegoś do danej kategorii zależy od celu w jakim się nią posługujemy. Prawda będzie zawsze względna, bo będzie zależała od tego, jak rozumiemy daną kategorię.

Włochy mają kształt buta.

Francja jest sześciokątem- zależy jak na to patrzymy, wiadomo, że Francja nie jest sześciokątem, ale państwem; jako obszar ma kształt prostokąta- zależy co w danej chwili jest naszą kategorią

Ziemia jest kulą.

Światło składa się z cząsteczek.- uwypukla jego cząstkowe właściwości, a zakrywa inne.

Prawda -najważniejsze!:

- stwierdzenie jest prawdziwe w odniesieniu do jego określonego rozumienia

• rozumienie angażuje kategoryzację

• kategoryzacja jest funkcją cech interakcyjnych i naszego doświadczenia

• prawdziwe stwierdzenie odnosi się do cech uwypuklonych przez kategorię

• kategorie nie są stałe i jednolite

• kategorie definiuje się za pomocą prototypów i podobieństwa do prototypów

1. Rozumienie zdania prostego niemetaforycznego:

np. Mgła jest przed górą.

aby uznać, że np. zdanie Mgła jest przed górą jest prawdziwe, musimy je zrozumieć, czyli dokonać projekcji orientacji przód-tył: musimy widzieć mgłę i górę jako rzeczy i ich położenie względem siebie i względem nas. Czy zdanie jest prawdziwe jest sprawą projekcji i osądu dokonanych przez człowieka w relacji do pewnych celów.

Nigdy nie rozumie się zdania w jego własnych terminach bez przywołania gestaltu, który uwypukla zakres rzeczy najważniejszych do rozumienia. Jakikolwiek gestalt zostanie przywołany rozumiemy więcej, aniżeli zawiera się bezpośrednio w zdaniu. Każdy gestalt dostarcza tła do zrozumienia zdania w terminach mających dla nas sens, czyli w terminach jakiejś kategorii doświadczeniowej. Również kategoryzujemy to w terminach prototypowych ( np. Jan strzela ze strzelby do Karola.- wyobrażamy strzelbę w kategoriach prototypowych o ile kontekst tego nie wyklucza.)

Prawda jest prosta, jeżeli nasze rozumienie zdania pasuje wystarczająca do naszego pojmowania zdarzeń,

np. zdanie Jan strzela ze strzelby do Henryka.. Wyobrażamy sobie taki jego kontekst: Jan tak umocował strzelbę, by w odpowiednim czasie za odpowiednim znakiem wycelowała do Karola. Rozważmy dwa przypadki:

1. Jan drapie się w ucho, co powoduje wystrzał do Henryka.

2. Henryk otwiera drzwi, co powoduje wystrzał do Henryka.

W przypadku pierwszym działanie Jana jest powodem wystrzału, w przypadku drugim powodem jest działanie Henryka. Przypadek a. bliższy jest naszemu normalnemu rozumieniu zdania niż b. - on jest odległy od naszego prototypowego rozumienia wystrzału.

Rozumienie sytuacji pasuje do rozumienia zdania gdy zachodzi

1. projekcja orientacji

2. projekcja struktury ( mgła, góra)

3. dostarczenie tła- przywołanie gestaltu doświadczeniowego

4. rozumienie w terminach kategorii zgodnie z definicją dostarczoną przez prototyp.

2. Rozumienie metafory konwencjonalnej, np.

Inflacja poszła w górę.

1. pojmujemy sytuację za pomocą projekcji metaforycznej

• patrzymy na inflację jako na substancję ( poprzez metaforę ontologiczną)

• biorąc pod uwagę koherencję W GÓRĘ TO WIĘCEJ patrzymy na więcej jako na coś zorientowanego w górę poprzez metaforę orientacyjną

2. pojmujemy zdanie w terminach tych samych dwu metafor

3. pozwala nam to dopasować nasze rozumienie zdania do rozumienia sytuacji.

Projekcja metaforyczna polega na rozumieniu jednej rzeczy w terminach innej rzeczy, a projekcja niemetaforyczna dotyczy tylko jednego rodzaju rzeczy.

Jan bronił swoich pozycji w sporze.

Tu doświadczenie sporu ma część strukturalną WOJNA, oparte na metaforze SPÓR TO WOJNA nasze rozumienie będzie się zawierało w terminach gestaltu ROZMOWA i gestaltu WOJNA. Jeżeli nasze rozumienie jest takie, że jakaś część rozmowy odpowiada temu, czym jest obrona w gestalcie WOJNY to uznamy te zdanie za prawdziwe.

Rozumienie Metafory niekonwencjonalnej:

1. Opowiedz mi historię swojego życia-metafora konwencjonalna

2. Życie jest…opowieścią idioty , głośną, wrzaskliwą a nic nie znaczącą.

( Makbet)- metafora niekonwencjonalna

Sytuację a. będziemy próbowali zrozumieć na podstawie metafory ŻYCIE TO HISTORIA- OPOWIADANIE. W sytuacji b. metafora niekonwencjonalna przywołuje konwencjonalną ŻYCIE TO OPOWIADANIE tu dodatkowo zagmatwane- i na tej podstawie staramy się uznać ją za prawdziwą- czyli tą samą aparaturą co konwencjonalną.

Na rozumienie składają się:

1. struktura rzeczy

2. struktura orientacyjna

3. wymiary doświadczenia

4. gestalty doświadczeniowe ( kategorie przedmiotów i substancji)

5. tło

6. uwypuklenie( wyodrębnienie elementów sytuacji pasujących do wymiarów gestaltu0

7. cechy interakcyjne ( których obecność doświadczamy bezpośrednio)

8. prototypy

Prawda jest zawsze:

1. względna, gdyż rozumiemy ją w terminach naszego systemu pojęciowego

2. częściowo zależna od koherencji ( rozumienie czegoś wymaga dopasowania tego koherentnego schematu do systemu pojęciowego)

3. oparciem na doświadczeniu

mit obiektywizmu, zasady obiektywizmu

• pojmujemy obiekty świata w terminach kategorii i pojęć. Kategorie i pojęcia odpowiadają cechom, które przedmioty mają same w sobie ( inherentnie), a także związkom między obiektami- słowo „głaz” odpowiada pojęciu i obiektowi GŁAZ.

• istnieje obiektywna rzeczywistość, a stwierdzenia na jej temat, które są obiektywne, są prawdziwe lub fałszywe

• wyrazy mają ustalone znaczenie

• ludzie mogą porozumieć się tylko precyzyjnie zdefiniowanym, obiektywnym językiem

• obiektywizm= racjonalność

mit subiektywizmu, zasady subiektywizmu

• polegamy na zmysłach jako najlepszych doradcach

• najważniejsze w życiu są uczucia

• język metaforyczny jest niezbędny do wyrażania doświadczenia

Kognitywiści odnaleźli złoty środek za pośrednictwem syntezy doświadczeniowej.-

- rozum wiąże się z kategoryzowaniem, implikowaniem. Jednym z aspektów wyobraźni jest widzenie czegoś w terminach czegoś innego- myślenie metaforyczne. Ponieważ kategorie naszego myślenia są metaforyczne, a rozumienie opiera się na metaforycznych implikacjach i wnioskach, codzienny racjonalizm wymaga wyobraźni. A więc metafora to RACJONALNOŚĆ IMAGINATYWNA

Krytyka mitu obiektywizmu, główne postulaty obiektywizmu objęte krytyką

1. znaczenie jest obiektywne

2. znaczenie jest odcieleśnione ( nie jest znaczeniem dla kogoś)

3. dopasowanie wyrazów do świata bez udziału człowieka i rozumienia ludzkiego

4. teoria znaczenia opiera się na teorii prawdy ( możliwość opisanie prawdy obiektywnej, niezależnej od jakiegokolwiek rozumienia ludzkiego daje szanse stworzenia obiektywnego znaczenia. Według obiektywistycznego znaczenia prawdy zdanie może pasować ( wtedy prawdziwe), bądź nie pasować ( wtedy fałszywe) do świata.

5. znaczenie jest niezależne od użycia i nie jest ono związane z określonym kontekstem, (kulturą, sposobem rozumienia)

6. znaczenie ma charakter kompozycyjny- teoria klocków ( świat zbudowany z dobrze zdefiniowanych, pasujących do siebie obiektów, tym obiektom nadaje się nazwy w języku)

7. obiektywizm dopuszcza względność ontologiczną bez udziału rozumienia ludzkiego- relatywistyczna teoria obiektywistycznego opisu znaczenia ( każdy język naturalny rzeźbi rzeczywistość w różny sposób, zawsze wybierając rzeczy tam obecne)

8. wyrażenia językowe są obiektami ( rzeczy same w sobie mają cechy i inherentne znaczenie- gdy wyrazy w zdaniu zostają zapisane można im się przyglądać jak rzeczom.)

9. gramatyka jest niezależna od znaczenia i rozumienia( jest sprawą czystej formy) - Chomsky uwieńczył to w językoznawstwie

10. obiektywistyczna teoria komunikacji ( znaczenia i wyrażenia językowe są obiektami istniejącymi niezależnie- można obiektywnie powiedzieć, co się ma na myśli)

Obiektywiści jednak przyznają, że można rozumieć jakieś zdanie w danym kontekście inaczej, niż to wynika z obiektywnego znaczenia- to inne znaczenie jest nazywane znaczeniem mówiącego, lub wypowiadającego, n p. on jest prawdziwym geniuszem wypowiedziane z sarkazmem, czy ta teoria zbudowana jest ze stiuku- to jest metafora

Według teorii obiektywistycznej metafora nie jest sprawą znaczenia, a jedynie języka. Ewentualnie dostarcza nam pośredniego sposobu mówienia o czymś.

Opis obiektywistyczny metafory konwencjonalnej:

Nie potrafię strawić tych wszystkich faktów.

Trawić ma dwa odrębne znaczenie- trawić 1.- obiektywne, odnoszące się do jedzenia i trawić2.- odnoszące się do myśli. Istnieją dwa słowa trawić, które są homonimami. Jest to metafora według obiektywisty martwa, która uległa konwencjalizacji i teraz ma swoje własne znaczenie. Kiedyś te podobieństwa istniały, gdy wyrażenia były mniej skonwencjonalizowane, ale ostatecznie metafora umarła. Inaczej mówiąc istnieją dwa słowa- homonimy trawić .

POPRAWNY OPIS ROZUMIENIA zgodnie z teorią metafory!

1. obiekty są jedynie rzeczami odnoszącymi się do naszych interakcji ze światem

2. cechy są interakcyjne

3. kategorie są gestaltami doświadczeniowymi, definiowanymi za pomocą prototypów.

Alternatywa dla rozumienia obiektywistycznego i subiektywnego:

rozumienie doświadczeniowe:

• prawda zawsze odnosi się do rozumienia, które opiera się na uniwersalnym systemie pojęciowym

• jednak nie zmusza nas to do poniechania troski o wiedzę i bezstronność, które przez tyle lat motywowały mit obiektywizmu

• obiektywność nabiera nowego znaczenia- opiera się na wznoszeniu się ponad osobiste przesądy

• czynnik motywujący subiektywizm- dane znaczenie jest znaczeniem dla danej osoby

• człowiek nie jest oddzielony od swego otoczenia, ale jest jego częścią

• rozumiemy doświadczenie bezpośrednio, gdy dostrzegamy, że ma ono koherentną strukturę gestaltów, które wyłoniły się bezpośrednio z interakcji z naszym otoczeniem. Rozumiemy doświadczenie metaforycznie, gdy posługujemy się gestaltami, a doświadczenie jakiejś dziedziny, by nadać strukturę doświadczeniom z innej dziedziny.

1

---