Populacja to zespół osobników tego samego gatunku,
mogących się skutecznie i swobodnie krzyżować,
zajmujący tę samą niszę ekologiczną.
Nisza ekologiczna - jest to zespół czynników
ekologicznych i przestrzeń fizyczna zajmowana przez
dany organizm niezbędne dla jego egzystencji.
Liczebność - to liczba osobników składających się na
populację, ich liczbę zaś przypadającą na określoną
jednostkę powierzchni określa się jako zagęszczenie.
Właściwości populacji - liczebność, rozrodczość,
śmiertelność, struktura wiekowa, rozprzestrzenianie
się i struktura przestrzenna.
Rozrodczość - to stosunek liczby nowo urodzonych
osobników do liczebności całej populacji.
Śmiertelność - pojęcie przeciwstawne rozrodczości,
dotyczy umieralności osobników populacji. Śmiertelność
obrazują tzw. krzywe przeżywania.
Struktura wiekowa przedstawia się graficznie w postaci
tzw. piramid wiekowych. W zależności od wieku osobników
wyróżnia się populacje: rozwijającą się, ustabilizowaną,
wygasającą.
Rozprzestrzenianie - polega na przemieszczeniu się
organizmów dorosłych lub młodocianych do wewnątrz lub
na zewnątrz populacji. Istnieją 3 formy rozprzestrzeniania:
- emigracja - jednokierunkowy ruch na zewnątrz
- imigracja - jednokierunkowy ruch do wewnątrz
- migracja - ruch dwukierunkowy, czyli wychodzenie na zewnątrz
i powracanie do wewnątrz
Struktura przestrzenna populacji związana jest z
rozprzestrzenianiem się osobników oraz ich liczebnością,
przy czym wyróżnia się rozmieszczenie:
- równomierne, np. pingwiny
- losowe, np. muchy
- skupiskowe, np. antylopy
Oddziaływania antagonistyczne
Stosunki antagonistyczne między populacjami dotyczą sytuacji,
w których populacja jednego gatunku wyrządza większe lub mniejsze
szkody populacji innego gatunku. Należą do nich: konkurencja,
drapieżnictwo i pasożytnictwo.
Konkurencja
Jeżeli dwa lub więcej gatunków żyje w tym samym miejscu i ma
podobne wymagania życiowe, tedy współzawodniczą, czyli
konkurują np. o pokarm, miejsce, czy światło.
Istnienie konkurencji łatwo zaobserwować u roślin, które „walczą”
o światło i przestrzeń. Zwykle walkę tę wygrywają gatunki szybko
rosnące, posiadające duże liście, bądź rozłożyste korony, które
ograniczają dostęp światła do gatunków rosnących w niższych
warstwach.
Konkurencja u roślin może też zachodzić na drodze chemicznej.
Niektóre z nich mogą wydzielać do gleby szkodliwe substancje,
ograniczając tym samym wzrost innych np. igliwie świerkowe i
rozkładające się liście oraz martwe korzenie jesionu wydzielają
substancje szkodliwe dla dębu.
Konkurencja szczególnie silnie zaznacza się między roślinami, czy
zwierzętami zasiedlającymi nowe środowisko. Wkracza w nie
wiele nowych gatunków, lecz zwykle jeden rodzaj opanowuje
całą dostępną przestrzeń np. masowe występowanie eugleny
powoduje, iż kolor kałuży staje się zielony.
W wyniku konkurencji gatunki odżywiające się tym samym
pokarmem muszą stosować pewną taktykę w swoim zachowaniu,
aby unikać niepotrzebnych spotkań. Przykładem takim są
pokrewne gatunki kornika żerujące na różnych wysokościach i
w różnych miejscach drzew iglastych. Inne blisko spokrewnione
gatunki np. motyle nocne i dzienne żywiące się tym samym
pokarmem korzystają z niego w różnych porach.
Konkurencję wykorzystuje się w celu wyeliminowania ze
środowiska gatunku nadmiernie rozwijającego się (niekorzystnie
wpływającego na środowisko). W celu pozbycia się uciążliwego
dla człowieka szczura śniadego wprowadzono do środowiska
szczura wędrownego. W wyniku tej konkurencji nie udało się
całkowicie wytępić szczura śniadego, bo zmienił on miejsce
swojego życia, przeniósł się na strychy i poddasza, gdzie szczur
wędrowny nie przebywa.
Konkurencja o miejsce gniazdowania występuje silnie u ptaków,
szczególnie u tych, które gnieżdżą się w dziuplach, ponieważ
liczba miejsc do zakładania gniazd w lasach jest ograniczona.
Drapieżnictwo
Występuje ono wtedy, gdy populacja jednego gatunku działa
na szkodę drugiego, ale bez niego nie może żyć. Jest
przykładem oddziaływania jednych gatunków na inne.
Drapieżnictwo jako forma współzależności między gatunkami
jest spotykane w świecie zwierząt. U roślin natomiast występuje
szczególne zjawisko, które dotyczy grupy roślin owadożernych.
Rośliny te należą do różnych grup systematycznych. Znamy
około 500 gatunków kwiatowych roślin owadożernych. Żyją one
w środowiskach ubogich w sole mineralne np. bagna, torfowiska.
W zasadzie są samożywne. Natomiast chwytane i strawione
zwierzęta są dla nich źródłem azotu.
W Polsce w miejscach podmokłych wśród mchu torfowca można
spotkać drobną roślinę o charakterystycznych okrągłych liściach
ułożonych w rozetkę. Jest to rosiczka. Na jej liściach znajdują się
włoski gruczołowe zwane czułkami. Wydzielają one lepką,
pachnącą miodem ciecz. Zwabione barwą i zapachem owady
siadają na liściu i przyklejają się do wydzieliny. Chcąc się uwolnić
z pułapki potrącają swym ciałem czułki rośliny, te jednak zginają
się do środka i przytwierdzają ofiarę do liścia.
Wśród zwierząt drapieżny tryb życia można zaobserwować już u
pierwotniaków. W miarę postępującego rozwoju budowy u
bezkręgowców dają się zauważyć coraz to inne przystosowania
ułatwiające pochwycenie ofiary.
Prawie we wszystkich grupach bezkręgowców mamy gatunki
drapieżców-pierwszym drapieżnikiem, którego poznaliśmy była
stułbia wyposażona w parzydełka porażające chwytaną
rozwielitkę. Do drapieżników wśród bezkręgowców należą też
niektóre wypławki, małych rozmiarów płazińce, których
pokarmem są głównie ośiczki.
Niektóre pijawki to także drapieżniki. W zdobywaniu ofiary
wyspecjalizowały się również pająki. Ich bronią są szczękoczułki
wyposażone w gruczoły jadowe. Do schwytania ofiary
wykorzystują także sieć, którą misternie tkają. Pająki posiadają
udoskonalone narządy zmysłów, oczy i wykształcony zmysł
dotyku, co zwiększa ich sprawność w zdobywania pokarmu.
Szczególnie cenni są drapieżcy polujący na różnorodne
organizmy roślinożerne, będące szkodnikami lasów ,
sadów i ogrodów.
Roztocze-drobnych rozmiarów pajęczaki, stanowią broń
biologiczną przeciwko innym roztoczom - przędziorkom,
szkodnikom drzew owocowych.
Ogromna rozmaitość sprzymierzeńców człowieka w walce
ze szkodnikami jest wśród owadów. Często jesienią
spotykamy w mieszkaniach delikatnej budowy zielonego
owada z przejrzystymi, bogato użyłkowanymi skrzydłami.
To złotook, którego larwa odżywia się mszycami.
Chroniony biegacz tęcznik liszkarz niszczy w ciągu swego
dwuletniego życia 700 dużych gąsienic barczatki
choinówki i brudnicy mniszki-szkodników lasów iglastych.
Wśród pożytecznych owadów drapieżników nie sposób
nie wspomnieć o biedronce, która w dawnych czasach
była zbierana przez ubogą ludność i sprzedawana
ogrodnikom, którzy wykorzystywali ją do walki
biologicznej z mszycami.
Wśród kręgowców znajdują się zwierzęta, które w
popularnym rozumieniu są właściwymi drapieżnikami.
Najczęściej ich ofiarami są osobniki słabe, chore, gorzej
przystosowane. Ich eliminacja prowadzi do odmłodzenia
populacji ofiary i wzrostu jej rozrodczości. Istnieje jednak
prawdopodobieństwo przekroczenia granic eksploatacji
populacji ofiary, co może doprowadzić do jej wyniszczenia.
Tym samym liczebność populacji drapieżcy spada.
Powinien on zmienić źródło pokarmu, gdyż w przeciwnym
razie zginie. Zarówno drapieżcy, jak i ofiary muszą
posiadać odpowiednie przystosowania. Drapieżnik, aby
udało mu się polowanie, a ofiara, aby nie zostać schwytaną.
Przystosowania ofiary powinny górować pomysłowością nad
przebiegłością drapieżcy. Istnieje bezpośrednia zależność
pomiędzy rodzajem ofiary, a wyspecjalizowaniem
określonych zmysłów występujących u drapieżcy.
Dodatkowo mają na to także wpływ warunki środowiska w
jakich żyją ofiara i drapieżca. W zależności od czasu
aktywności zwierząt drapieżca poluje w dzień lub w nocy.
Wykształcają się wtedy odpowiednie zmysły. Jeśli do
zlokalizowania ofiary wystarcza jej zapach lub dźwięk, które
wydaje, drapieżnik będzie posiadał lepszy zmysł powonienia,
lepiej wykształcony słuch. Dla przykładu rekiny i piranie
posiadają doskonały węch, dźwięk któremu lokalizują z dużej
odległości obecność krwi w mało przezroczystej wodzie.
Większość kręgowców, aby wykryć ofiarę, a następnie ją
schwytać ma doskonale wykształcone narządy zmysłów.
Jedne odznaczają się doskonałym wzrokiem(koty, ptaki
drapieżne), inne węchem(ryby drapieżne, krety) i słuchem
(np. nietoperze wydają sygnały ultradźwiękowe, które po
odbiciu od ofiary powracają w postaci echa, co pozwala
zlokalizować ewentualną zdobycz). Grzechotnik wykrywa
mysz wyczuwając ciepło jej ciało.
Obok zmysłów organizmy posiadają wyspecjalizowane
poszczególne części ciała powalające schwycić ofiarę po jej
zlokalizowaniu. Żaby i ropuchy, a zwłaszcza kameleony mają
stosunkowo długie, lepkie języki, umożliwiające złapanie ofiary.
Węże jadowite zabijają ofiarę trucizną, którą wstrzykują
specjalnymi zębami. Koty, niedźwiedzie i inne ssaki drapieżne
wyposażone są w ostre pazury i silne kły, ułatwiające
schwytanie i zabicie ofiary.
Wszystkie drapieżniki odznaczają się dużą szybkością,
błyskawicznym i celnym atakiem polując z zasadzki np.
modliszki, ważki, ryby, jaszczurki, węże, czy ptaki i ssaki.
Podobnie ofiary dysponują wyszukanymi mechanizmami
ucieczki przed drapieżnikiem. Na pierwszy sygnał
niebezpieczeństwa błyskawicznie chronią się w kryjówkach
(np. w norach, pod kamieniami, czy pod ziemią). Inne noszą
ze sobą swoje schronienie. Ślimak ma muszlę, żółw pancerz,
do którego chowa głowę i kończyny.
Wiele zwierząt przybiera barwy ochronne powodujące, że
bardzo trudno je zauważyć na tle liści, ściółki leśnej czy wśród
gałęzi. Na przykład patyczak, jak sama nazwa wskazuje,
ma ciało całkowicie podobne do gałązki, dzięki czemu gdy
nieruchomieje, jest trudno zauważalny dla swych wrogów.
Niewiele owadów chroniących się wśród liści ma tak wspaniały
kamuflaż jak liściec. Jego jasnozielone pokrywy skrzydeł mają
bardzo podobne żyłki jak liście. Upierzenie ptaków takich jak
kuropatwa, czy lelek zlewa się zupełnie z otoczeniem
powodując, że są bardzo trudne do zauważenia przez polujące
na nie drapieżniki.
Często przyszłe ofiary próbują poprzez zmianę swych wymiarów,
przybraną pozę lub gwałtowny ostry krzyk, przestraszyć
drapieżnika i zniechęcić go do ataku.
Niektóre gatunki motyli mają jaskrawo ubarwione plamy
widoczne dopiero po rozłożeniu drugiej pary skrzydeł.
Wyglądają one jak oczy dużego zwierzęcia. Nagłe ich ukazanie
się może spowodować zaniechanie ataku.
Istnieją też zwierzęta, które upodabniają się do przedstawicieli
niejadalnych gatunków. Niektóre machówki wyglądem
przypominają osy lub trzmiele, ale nie mają żądła. Również
niektóre niejadowite węże są bardzo podobne do jadowitych.
Tym sposobem unikają ataku drapieżcy. Jeszcze inne maja
twarde pokrycie ciała - łuski-łuskowiec, kolce-jeż i jeżozwierz.
Przestraszone jeżozwierze zwijają się w kulę, tupią, chrząkają
odstraszając przeciwnika, a w ostateczności atakują kolcami.
Skunks w razie niebezpieczeństwa wyrzuca z gruczołu pod
ogonem strumień cieczy o bardzo nieprzyjemnej woni. Przed jej
użyciem ostrzega jednak swego napastnika. Przyjmuje pozycję
pionową. Unosi ogon i tylne łapy do góry.
Bardzo dużo zwierząt wytworzyło różnego rodzaju
przystosowania dzięki którym chronią się przed drapieżcą.
Należą do nich błyskawiczna ucieczka, bieg zygzakiem, pokazy
odwracające uwagę prześladowcy, kamuflaż i udawanie, że jest
się myśliwym a nie łupem. Istnieje jednak zwierzę, którego nie
wprowadzi w błąd żadne z tych zachowań, które zawsze z
łowów wraca ze zdobyczą. Jest nim mrówka. Drapieżne mrówki
atakują grupowo, mogą nawet poradzić sobie ze skorpionem,
czy gniazdem os. Na mrówczej ścieżce można zobaczyć
naniesione do gniazda kawałki ślimaka, dżdżownicy, a także
groźnego drapieżnika owadów chrząszcza biegacza. Mrówki
atakując owady, podcinają im skrzydła i odnóża, później zadają
tysiące ran i niosą ofiarę do mrowiska.
Pasożytnictwo
Polega ono na tym, że jeden z partnerów żyje kosztem drugiego,
a więc korzyści są jednostronne. Można powiedzieć, że pasożyt
to wyspecjalizowany drapieżca powolnie eksploatujący ofiarę.
Zazwyczaj nie doprowadza on do jej śmierci, gdyż oznaczałaby
ona jego własną śmierć. Pasożyt może żyć kosztem swego
żywiciela na powierzchni jego ciała, przytwierdzając się do ciała
za pomocą haczyków i przyssawek. Ten typ pasożytnictwa
nazywamy zewnętrznym. Pasożyty zewnętrzne posiadają
narządy gębowe przystosowane do wysysania krwi, jak np.
Pchła czy wesz. Nakłuwają nimi skórę i wciągają krew. W świecie
zwierząt pasożyty spotykamy wśród bezkręgowców. Należą do
nich przedstawiciele:
●skorupiaków żyjących w skrzelach ryb
●owadów-samice komarów
●pajęczaków-roztocze np. kleszcze
●pierścienic- pijawki
Także i wśród roślin istnieją liczne pasożyty. Należy do nich kanianka,
która pasożytuje na wielu roślinach uprawnych i łąkowych
(np. len, słonecznik, koniczyna). Roślina ta nie ma prawie ciałek zieleni.
Jej kiełkująca łodyżka owija się dookoła łodygi żywiciela, wytwarzając
ssawki. Służą one do wysysania pokarmów z wiązek przewodzących
żywiciela.
Podobnie robi jemioła, która za pomocą ssawek czerpie soki z drzew.
Jednak liście jemioły posiadają chlorofil, dzięki temu mogą przeprowadzić
proces fotosyntezy. Zatem od żywiciela pobiera jedynie wodę z solami
mineralnymi. Jemioła jest półpasożytem.
Znamy wiele gatunków pasożytniczych grzybów żyjących na
roślinach zielonych np. rdza źdźbłowa, buławinka czerwona, huby.
Spotykane często na liściach roślin różnych kształtów i rozmaicie
zabarwione wyrośla tzw. galasy powstają najczęściej na roślinach w
wyniku pasożytnictwa różnych owadów. Niektóre błonówki, muchówki
i motyle składają jaja do tkanek roślin. Związki chemiczne powstające
w wyniku przemiany materii pasożyta wywołują nadmierny rozrost komórek
i wykształcenie się narośli. Formy larwalne po osiągnięciu dojrzałości
opuszczają wyrośle.
Pasożyty mogą też żyć, bądź odbywać cykl życiowy lub choć jedną jego
fazę we wnętrzu ciała żywiciela. Są to pasożyty wewnętrzne. Ich budowa
jest ściśle przystosowana do warunków życia wewnątrz ciała żywiciela.
Nie maja one przewodu pokarmowego, uwstecznieniu ulęgają narządy
ruchu i zmysłów oraz wszelkie przystosowania w budowie pomocne przy
zdobywaniu pokarmu. Aby utrzymać się w ciele żywiciela, pasożyt
posiada najrozmaitsze narządy w postaci haczyków, czepnych pazurków,
przyssawek itp.
Do pasożytów wewnętrznych należą:
●płazińce (tasiemiec, przywry m.in. motylica wątrobowa)
●obleńce (np. glista, owsik)
Wszystkie przywry są pasożytami. Ich rozwój przebiega poprzez
żywicieli pośrednich. Dojrzałość płciową osiągają w ciele żywiciela
ostatecznego.
Niektóre pasożyty powodują ciężkie choroby, a nawet śmierć żywiciela
np. zarodziec malarii odżywiający się czerwonymi ciałkami krwi i
wywołujący chorobę zwaną malarią.
Pasożytnictwo może spełniać podobnie jak drapieżnictwo rolę pozytywną.
Liczne pasożyty owadów pomagają człowiekowi w walce ze szkodnikami.
Są one o wiele skuteczniejsze niż stosowane środki chemiczne.
Taką rolę spełniają np. pasożyty mszyc, różne gatunki muchówek i
błonówek. Owady te składają jaja do ciała żywiciela. Niektóre potrafią
bardzo precyzyjnie wyszukać ukrytą w roślinie larwę i złożyć jaja
do wnętrza jej ciała.
Jeden z gatunków nicieni pasożytuje na stonce ziemniaczanej. W jednej
larwie stonki może żyć 20 larw pasożyta. Gdy dochodzą do dojrzałości,
wyniszczają one larwę stonki.
Stosunki nieantagonistyczne między populacjami polegają na
tym, że żadna z nich nie ponosi strat w wyniku tego współżycia.
Należą do nich: mutanizm(?), portokooperacja i komensalizm.
Mutanizm(?)
Jest to ścisłe współżycie osobników dwóch gatunków,
przynoszące
korzyść każdemu z nich. To najdoskonalsza forma współżycia,
w której przedstawiciele dwóch różnych gatunków łączą się,
nawzajem się uzupełniają, a jednocześnie osiągają wzajemne
korzyści. Czasem dzięki takiemu połączeniu tworzy się organizm
o zupełnie nowych właściwościach, które pozwalają mu
opanować nowe środowisko.
Przykładem mogą być porosty. Są to organizmy powstałe w
wyniku ścisłego współżycia grzyba z zielonymi glonami.
Grzyb nadaje porostowi kształt, dostarcza wodę i składniki
mineralne z podłoża. Natomiast glon przekazuje część substancji
pokarmowych wytworzonych w procesie fotosyntezy. Porosty
potrafią żyć w najbardziej surowym klimacie, nawet w na
Antarktydzie rosną na nagich skałach, a także w przeciwnie
skrajnych warunkach tam gdzie panują. Żyją więc tam, gdzie wiele
grzybów, czy glonów oddzielnie nie mogłyby żyć. Gdzie żadne
inne organizmy nie mogą się rozwijać. Dlatego porosty uważane
są za organizmy pionierskie. Wiele roślin zielonych, a wśród nich
drzewa leśne, rośliny torfowisk, i wiele traw żyje w symbiozie z
grzybami. Ten symbiotyczny związek to mikoryza. Grzyby ułatwiają
roślinom pobieranie wody i soli mineralnych. W zamian za to
otrzymują substancje odżywcze i wzrostowe. Współżycie z grzybami
takich roślin jak np. storczyki jest bezwzględnie konieczne do ich
życia. Bez obecności grzyba storczyk nie może się rozwijać.
Innym ciekawym przykładem symbiozy jest współżycie roślin
motylkowych(groch, wyka, koniczyna, łubin, i inne) z bakteriami,
które żyjąc w glebie dostają się przez włośniki do korzenia rośliny
do rośliny motylkowej, tam intensywnie się dzielą, tak że tworzą
guzkowate narośla zwane brodawkami. Takie rośliny mające w
korzeniach bakterie potrafią wiązać(przyswajać sobie) azot z
powietrza. W zamian za to otrzymują od rośliny substancje organiczne
i mineralne. Rośliny motylkowe po zaoraniu wzbogacają glebę w
związki azotowe.
Bakterie mogą współżyć nie tylko z roślinami motylkowymi. U olszy,
rokitnika, woskownicy na korzeniach też mogą pojawić się brodawki, w
których rozwijają się bakterie, które także mają zdolność wiązania
azotu atmosferycznego. Do interesujących przykładów symbiozy
należy współżycie zwierząt wodnych z zielonymi glonami
jednokomórkowymi. Na przykład w komórkach jednego z gatunków
pantofelków żyje glon chlorella. Te jednokomórkowe glony znaleziono
tez u innych pierwotniaków, a także u gąbek i koralowców. Glony
dostarczają tlenu i produktów fotosyntezy, a zwierzęta zapewniają
ochronę.
W przewodzie pokarmowym wyższych zwierząt kręgowych żyje zwykle
bardzo bogata flora i fauna gatunków symbiotycznych, ułatwiająca
trawienie. Korzystając z pokarmu dostarczonego przez żywiciela,
same pomagają w jego trawieniu. W żołądku przeżuwaczy żyje
ogromna ilość pierwotniaków, dzięki którym zwierzęta te mogą
trawić celulozę.
Również terminy, które żywią się głównie drewnem zawierającym
celulozę i ligninę, same nie potrafią ich trawić. Do tego celu potrzebne
są im pierwotniaki żyjące w ich przewodzie pokarmowych.
W krajach tropikalnych występują rośliny(np. drążnia gruczołowata
w Ameryce Południowej), w których mieszkają mrówki. Rośliny te
posiadają specjalną budowę, które je zwabia. Mają pusty w środku
pień przedzielony międzywęźlami. Z każdego międzywęźla
wyrastają duże palczaste liście. Po całym drzewie krążą mrówki,
zakładają też w nim gniazda. Roślina daje im mieszkanie i
dostarcza pożywienia, one odwdzięczają się jej obroną przed
innymi gatunkami mrówek, które często atakują drzewa. Wystarczy
dotknąć roślinę, by mrówki ruszyły z odsieczą. Jest to przykład
symbiozy, w której mrówki i roślina wzajemnie oddają sobie usługi.
Protokooperacja
Protokooperacja to też współżycie oparte na obustronnych
korzyściach, ale nie musi być nieodzowne może występować
okresowo. Jest to rodzaj symbiozy przygodnej, nie przymusowej.
Przykład takiej symbiozy to miedzy innymi współżycie dużych
ssaków roślinożernych z ptakami, które oczyszczają je z
pasożytów, albo związek ukwiała z rakiem pustelnikiem.
Rak zwany pustelnikiem nie posiada pancerza, a jego odwłok
pokryty jest miękką skórą. Dlatego gdy jest jeszcze mały, szuka
pustej muszli ślimaka i chowa w niej swój odwłok. Muszla ta służy
mu za pancerz. W miarę wzrostu rak wielokrotnie zmienia muszle
na większe. W razie niebezpieczeństwa cały się w niej chowa.
W swych wędrówkach po dnie morskim ma wiernego towarzysza
ukwiała, który dzięki swym parzydełkom zapewnia mu obronę.
W zamian ukwiał może przemieszczać się wraz z rakiem, który
pomaga mu także zdobyć pożywienie.
Komensalizm
Organizmy żyjące na powierzchni, czy wewnątrz ciała innych
organizmów nie zawsze musza być pasożytami. Mogą się żywić
resztkami pokarmu żywiciela nie przynosząc mu żadnej szkody.
Nazywamy je wtedy komensalizmem albo współbiesiadnictwem.
Istnieją komensale żywiący się produktami łuszczenia skóry.
Występują oni na włosach ssaków, piórach, a nawet łuskach ryb.
Liczne przykłady komensalizmu spotkać można u małży i gąbek.
Różanka-ryba żyjąca w naszych wodach- składa ikrę w skrzelach
małża za pomocą długiego pokładełka. Samiec zaś składa
plemniki do wody w pobliżu małża. Wraz z wodą dostają się
one do skrzel i zapładniają ikrę. Małe rybki mają ochronę w
pierwszych dniach życia. Po pewnym czasie opuszczają małża
nie robiąc mu żadnej krzywdy. Ryba pilot żyje w pobliżu rekina
korzystając z rozszarpanych i rozpraszanych na dużej
powierzchni szczątków jego ofiar.
W przewodzie pokarmowym człowieka spotykamy nieszkodliwe
bakterie, które żywią się resztkami pokarmu. W tym przypadku
nie można jednak z całą pewnością powiedzieć, że jest to tylko
komensalizm, ponieważ na przykład po wyniszczeniu bakterii
na skutek działania antybiotyków, wyjałowiony przewód
pokarmowy nie może dobrze spełniać swoich czynności.
Dzięki ogromnej różnorodności żyjących obok siebie gatunków i
ich wzajemnym współzależnościom, biocenoza może
funkcjonować, jak jeden wspólny organizm. Istnieją w niej
mechanizmy samoreagujące określone np. sposobem życia
lub odżywiania się poszczególnych gatunków i one
zabezpieczają, aby żaden z nich nieproporcjonalnie się nie
rozmnożył. Nie można więc powiedzieć, że istnieją z natury
bezwzględnie szkodliwe lub pożyteczne, gdyż ich pożyteczność
lub szkodliwość jest wywołana zmianami w środowisku, które
powodują nadmierny rozwój jednego gatunku.
TOLERANCJA EKOLOGICZNA jest to zdolność organizmu
do przystosowania się do zmian danego czynnika.
Występowanie różnych org. W danym środowisku zależy
zarówno od ich wymagań życiowych w stosunku do środowiska
jak i panujących w tym środowisku warunków. Zakres
temperatur wynosi od 0O do 45O - jest to zakres tolerancji
ekologicznej na temperaturę i wynika ze zdolności
adaptacyjnych. Temp. 0O jest dolną granicą tolerancji
czynnika, jest to minimum życiowe, poniżej 0O występują
temperatury letalne. Temp. 45O jest górną granicą tolerancji
czynnika, jest to maksima życiowe, poniżej 45O - temp letalne.
EURYBIONTY - gatunki o szerokim zakresie tolerancji
STENOBIONTY - gatunki o wąskim zakresie tolerancji
NISZA EKOLOGICZNA - zespół czynników ekologicznych i
przestrzeń fizyczna zajmowana przez dany organizm niezbędne
dla jego egzystencji.
POPULACJA to zespół osobników tego samego gatunku,
mogących się skutecznie i swobodnie krzyżować, zajmujący
tę samą niszę ekologiczną, tj. przestrzeń która zapewnia im
niezbędne warunki życiowe oraz funkcje, jakie spełnia w
ekosystemie.
LICZEBNOŚĆ - to liczba osobników składających się na
populację, ich liczbę zaś przypadającą na określoną jednostkę
powierzchni określa się jako zagęszczenie.
ROZRODCZOŚĆ - to stosunek liczby nowo urodzonych
osobników do liczebności całej populacji.
ROZRODCZOŚĆ MAKSYMALNA - teor. Zdolność do
wydawania potomstwa jeżeli warunki ekologiczne są idealne to
jedynym ograniczeniem rozrodczości są biologiczne możliwości
danego gatunku
ROZRODCZOŚĆ RZECZYWISTA - jeśli występuje opór
środowiska (np. niedobór pierw., wody, pokarmu) to obserwujemy
je w warunkach normalnych.
ŚMIERTELNOŚĆ - pojęcie przeciwstawne rozrodczości,
dotyczy umieralności osobników populacji. Śmiertelność
obrazują tzw. krzywe przeżywania.
ŚMIERTELNOŚĆ MINIMUM - wynikającej z zaprogramowanej
genetycznie długości życia jeżeli warunki ekologiczne są idealne,
osobniki wymierają tylko ze starości.
OPÓR ŚRODOWISKA - zespół czynników które skracają czas
życia osobników w populacji.
FLUKTUACJE - zmiany w liczebności populacji na skutek
zmian rozrodczości, śmiertelności, emigracji i imigracji.
STRUKTURĘ WIEKOWĄ - przedstawia się graficznie w postaci
tzw. piramid wiekowych. W zależności od wieku osobników
wyróżnia się populacje: rozwijającą się, ustabilizowaną i
wygasającą.
ROZPRZESTRZENIANIE - polega na przemieszczeniu się
organizmów dorosłych lub młodocianych do wewnątrz lub na
zewnątrz populacji. Istnieją 3 formy rozprzestrzeniania:
emigracja, imigracja, migracja.
STRUKTURA PRZESTRZENNA - populacji związana jest z
rozprzestrzenianiem się osobników oraz ich liczebnością, przy
czym wyróżnia się rozmieszczenie: równomierne, losowe i
skupiskowe.
PRAWO MINIMUM LIEBIGA które mówi, że możliwości rozwoju
organizmu określa ten składnik, którego jest najmniej. Jest to
tzw. czynnik ograniczający.
PRAWO TOLERANCJI SHELFORDA, będące rozszerzeniem
prawa minimum. Mówi ono, że możliwość bytowania organizmu
określają minima i maksima danego czynnika.
BIOCENOZA - to ożywiona część ekosystemu, czyli zespół
wszystkich organizmów zajmujący określone nieożywione
środowisko, powiązanych wzajemnymi zależnościami.
BIOCENOZY NATURALNE CHARAKTERYZUJĄ:
- duża stałość gatunków w poszczególnych latach, oraz względnie
stałe stosunki liczebności między populacjami
- wzajemne oddziaływanie populacji na siebie
- niedopuszczenie do zasiedlenia biocenozy przez nowe
gatunki, co prowadzi do względnej stabilizacji
- wpływ czynników ekologicznych prowadzących do sezonowej
bądź trwałej zmiany składu gatunków czyli sukcesji
- określona struktura troficzna, składająca się na nią, łańcuchy,
poziom troficzny, tworzą trzy grupy org.:
ˇ producenci - rośliny - org. samożywne, zdolne do wytwarzania
materii organicznej w procesie fotosyntezy
ˇ konsumenci - org. heterotroficzne - wytwarzają swoją materię
organiczną z gotowej materii wytworzonej przez rośliny, lub tkanki
innych zwierząt. Zalicza się zwierzęta: fitofagi, zoofagi, saprofagi,
pasożyty. Wyróżnia się konsumentów I II III rzędu
- reducenci - org. heterotroficzne, rozkładają substancje
organiczne powodując ich mineralizację
TYPY WSPÓŁZALEŻNOŚCI W BIOCENOZIE
1. Negatywne
a) konkurencja - zachodzi między osobnikami zajmującymi
wspólną niszę ekologiczną. Osobniki te współzawodniczą ze
sobą o ten sam pokarm, o to samo terytorium. Prowadzi to do
wyeliminowania najsłabszego, a w wyniku konkurencji dochodzi
do rozdzielenia blisko spokrewnionych ze sobą gatunków
b) drapieżnictwo - drapieżca gwałtownie chwyta, zabija i zjada
osobnika innego gatunku będącego jego ofiarą. Drapieżcy mając
pod dostatkiem pokarmu w postaci ofiar, rozmnażają się
intensywnie, co prowadzi do wzrostu ich liczebności. Następuje
masowe wymieranie ofiar powodujące w konsekwencji spadek
ich liczebności.
c) pasożytnictwo - to negatywny typ zależności między
organizmem żywiciela a pasożytem, gdyż pasożyt żyje kosztem i
działa na szkodę gospodarza równocześnie nie mogąc bez
niego utrzymywać się przy życiu.
d) amensalizm - to typ oddziaływania ujemnego, w którym
populacja jednego gatunku hamuje rozwój drugiej populacji, nie
czerpiąc z tego żadnych korzyści.
2. Neutralne
3. Pozytywne
a) komensalizm - to typ współżycia między dwoma gatunkami,
w którym jeden czerpie korzyści nie przynosząc korzyści ani
szkody drugiemu.
b) protokooperacja - jest to współżycie dwu gatunków
czerpiących korzyści ze swojej obecności, ale jednocześnie nie
będących całkowicie uzależnionymi od siebie. Każdy z nich jest
zdolny do życia bez obecności drugiego.
c) Mutualizm - to nieodzowna, ścisła współzależność dwu
gatunków czerpiących obopólne korzyści, przy czym jeden
gatunek nie jest zdolny do życia bez obecności drugiego
.
2
Pobrano z www.lo-goldap.prv.pl