1. Wyjaśnić (opisać) co rozumie się przez bezpieczeństwo jako stan, proces oraz zarazem stan i proces.

Bezpieczeństwo jak każde pojęcie o szerokim zakresie, jest pojęciem wieloznacznym. Pierwotnym znaczeniem etymologicznym jest określenie bezpieczeństwa jako stanu: stan niezagrożenia, spokoju pewności, stan i poczucie pewności, wolność od zagrożeń, wolność od zagrożeń, strachu lub ataku. Ponieważ „stan” jest niemierzalny, dlatego też kapitalną kwestią w zapewnieniu bezpieczeństwa jest jego postrzeganie przez społeczeństwo i władze państwa. Równocześnie przez bezpieczeństwo narodowe rozumie się proces, w którym stan bezpieczeństwa i jego organizacja podlegają dynamicznym zmianom stosownie do naturalnych zmian uwarunkowań bezpieczeństwa. Innymi słowy bezpieczeństwo jako proces oznacza ciągłą działalność jednostek, społeczności lokalnych, państw czy organizacji międzynarodowych w tworzeniu pożądanego stanu bezpieczeństwa. Spotyka się też określenie bezpieczeństwa jako zarazem stanu i procesu. Kolejne znaczenie to rozumienie bezpieczeństwa jako naczelnej potrzeby i wartości człowieka i grup społecznych, a zarazem ich najważniejszego celu.

2. Wymienić i scharakteryzować źródła wiedzy o bezpieczeństwie państwa (narodowym).

- Niccolo Machiavelli - „Książę” i „Rozważania nad pierwszym dziesięcioksięgiem historii Rzymu Liwiusza” - Zdaniem Niccolo Machiavellego na los jednostek i narodów miały wpływ dwa czynniki: fortuna i witru. Pierwszy z nich może być pojmowany jako przeznaczenie: wydarzenia nieprzewidywalne, pozostające poza kontrolą człowieka. Wirtu to przeciwieństwo fortuny; odnosi się do aktywności życiowej jednostki ludzkiej. Machiavelli w swoich analizach dotyczących form rządów skupił się na czynniku drugim. Wg niego władca miał być przede wszystkim skuteczny i odnosić sukcesy. W odniesieniu do skuteczności władcy jego moralność ma znaczenie drugorzędne. Człowiek, zdaniem włoskiego myśliciela jest z natury zły i kieruje się przede wszystkim chciwością. Tym, niemniej może zostać dobra nauczony, o ile jest właściwie kształtowany. "Właściwe kształtowanie" zaś, to nic innego jak budzenie lęku. Strach ma być bardziej trwałą podstawą budowania porządku w społeczeństwie niż miłość do władcy. Łaska ludu jest bowiem zmienna, a strach pozostaje.

- Andrzej Frycz Modrzewski - „O poprawie Rzeczypospolitej” - „O poprawie Rzeczypospolitej” jest dziełem obejmującym całość najważniejszych reform ustrojowych koniecznych do wprowadzenia, jeśli mają być wykonane historyczne zadania pokolenia, które po raz pierwszy w dziejach miało dane stworzyć państwo naprawdę już nowożytne. W kolejnych księgach pisarz mówi: „O obyczajach”, „O prawach”, „O wojnie”, „O kościele”, „O szkole”. Modrzewski zdając sobie sprawę z tego, że osiągnięcie reform państwowych w szesnastowiecznej Polsce było możliwe jedynie poprzez króla i szlachtę, tym właśnie zadedykował swoje dzieło. Autor wykazał tu elitom rządzącym konieczność reform, a zarazem sposób ich przeprowadzenia. Modrzewski w swoim dziele występuje przeciw przywilejom rodowym wynikającym z pochodzenia szlacheckiego - szczególnie przy obsadzaniu wysokich stanowisk państwowych. Decydującym momentem powinna tu być przydatność samej osoby do zajmowania danego stanowiska, jej mądrość, wiedza i uczciwość. Najbardziej gwałtownie występował przeciw nierówności prawa karnego. Żądanie zrównania wszystkich obywateli wobec prawa przewija się wielokrotnie przez cały traktat. W dwóch ostatnich księgach Modrzewski domagał się zarówno pewnych zmian wewnątrz kościoła, jak i uregulowania wzajemnego stosunku kościoła i państwa w celu całkowitego uniezależnienia od papieża i jego legatów, reprezentujących interesy obce, często wręcz sprzeczne z interesami Polski.

- Konwencja Konstytucyjna Stanów Zjednoczonych (28.05 - 17.09.1787) - prototyp konstytuanty, której wynikiem prac jest obowiązująca konstytucja USA.

- Carl von Clausewitz - „O wojnie” - Pokazał on wojnę jako wielką sferę działania społeczne i polityczne, którą od innych form działalności ludzkiej odróżnia legitymizowanie używania zamierzonej przemocy do osiągania celów politycznych. Podstawą teorii Clausewitza były wzajemne relacje między niewymiernymi czynnikami moralnymi (psychologią ludzką) a przeliczalnymi czynnikami fizycznymi w wojnie. Siły moralne uważał Clausewitz za jeden z najważniejszych, nie podlegających logicznej kalkulacji czynników wojny. Naturę wojny determinuje polityka, toteż okoliczności polityczne kształtują (lub powinny kształtować) jej strategię. Clausewitz sformułował sławną myśl, najczęściej cytowaną z całego dzieła: „wojna nie jest niczym innym, jak dalszym ciągiem polityki przy użyciu innych środków”. Z charakteru wojny jako narzędzia działania polityczne, w ujęciu Clausewitza wynikają cele wojny: zmuszenie przeciwnika do wykonania naszej woli, a nie (jak wielokrotnie podkreślał) zniszczenie jego armii lub zasobów. Z tego charakteru wojny wywodził jej cele: polityczne i militarny. Pierwszy osiąga się przez rozwiązania polityczne i jest nim zmuszenie przeciwnika do wykonania naszej woli; w wojnie osiąga się go przez realizację celu militarnego przez armię; ale przy realizacji militarnych celów wojny nie można tracić z pola widzenia jej zasadniczego celu polityczne, dlatego działania militarne, a zwł. strategia i jej realizacja, powinny znajdować się pod kontrolą kierownictwa politycznego. Doktryna strategiczna Clausewitza najczęściej była odczytywana jednostronnie, zwłaszcza przez niemieckich autorów doktryn woj. okresu wilhelmińskiego i nazistowskiego; eksponowano koncepcję „absolutnej wojny” i zasadę silnego, krótkotrwałego skupionego uderzenia jako najskuteczniejszego sposobu realizacji jej militarnego celu. W przedstawianiu jego poglądów pomijano zwykle strategię aktywnej obrony (do której przywiązywał wielką wagę) oraz doktryny „wojny ograniczonej” i „wojny minimalnej”.

3. Scharakteryzować zmienność, nieprzewidywalność i zaskoczenie jako podstawowe uwarunkowania bezpieczeństwa państwa.

Przez uwarunkowania bezpieczeństwa narodowego Polski można rozumieć względnie stałe czynniki mające podstawowy bądź istotny wpływ na charakter polskiego bezpieczeństwa narodowego. Wynikają one z natury świata i życia społecznego, miejsca Polski na Ziemi, historii i tradycji, charakteru współczesnych zagrożeń oraz aktualnego stanu polskiej państwowości, a także stanu organizacji bezpieczeństwa międzynarodowego. Zmienność, nieprzewidywalność i zaskoczenie stanowią podstawowe uwarunkowania bezpieczeństwa wynikające z natury świata, jego przyrody i z koli życia społecznego, w których ciągły ruch, będący fundamentalnym atrybutem świata powoduje nieuchronne zmiany, niemożliwe do „przewidzenia”. W odniesieniu do bezpieczeństwa Polski, wpływ warunków - atrybutów zmienności, nieprzewidywalności i zaskoczenia można sprowadzić do trzech podstawowych hipotez. Pierwsza to konieczność traktowania bezpieczeństwa narodowego jako dynamicznego procesu podlegającego nieustannym zmianom, w którym to procesie „poleganie na laurach” prowadzi nieuchronnie do tragedii. Drugą to konieczność traktowania wszelkich hipotez, przepowiedni i proroctw oznajmujących status quo lub odnoszących się do przyszłości nie tylko za prawidłowe, nieodpowiedzialne, ale groźne dla bezpieczeństwa Polski, gdyż rozbrajają społeczeństwo od troski i wysiłku nad tworzeniem najważniejszej potrzeby i wartości, jaką jest bezpieczeństwo. Trzecia hipoteza, wypływająca ze zmienności, nieprzewidywalności i zaskoczenia dla bezpieczeństwa Polski to konieczność jego kreacji , tworzenia, a nie reagowania post fatum na zaistniałe zagrożenia.

4.Geostrategiczne położenie Polski po wstąpieniu do NATO i UE.

Formalnie status Polski w Sojuszu jest jednoznaczny. Kraj nasz został uznany za pełnoprawnego członka NATO, wchodzącego we wszystkie jego struktury, bez stosowania odrębnych regulacji prawnych. Jednakże rzeczywista pozycja Polski w NATO nie jest ani z góry przesądzona, ani w pełni postanowiona. Będzie ją determinować szereg czynników, zarówno obiektywnych, jak i subiektywnych, a istotne z nich to:

• położenie i warunki geograficzne;

• potencjał państwa, jego wkład na rzecz Sojuszu z wyeksponowaniem wkładu wojskowego.

Jakkolwiek stwierdzenia o wielkości i położeniu Polski mogą brzmieć irytująco banalnie - uważam, że należy je wciąż pamiętać i na nich budować najbardziej oczywiste wnioski.

Polska leży w centralnej części Europy, sytuując się zarazem w środkowej części jednego z czterech jego regionów geostrategicznych, zwanego Europą Środkową. Położenie centralne ma z natury rzeczy w strategii znaczenie kluczowe, a centralnemu położeniu Polski trudno zaprzeczyć. Leży ona w obszarze tradycyjnych (naturalnych) szlaków komunikacyjnych, w układzie równoleżnikowym Wschód-Zachód. Takie położenie naszego kraju, jego naturalne warunki geograficzne i znaczenie komunikacyjne powodują, iż znajduje się on na głównej osi strategicznej Europy.

Polska znajduje się na głównym kierunku strategicznym Sojuszu, w sąsiedztwie dwóch jego najważniejszych strategicznych partnerów - Rosji i Ukrainy. Oczywiste jest, że nasze bezpieczeństwo będzie w znacznym stopniu funkcją relacji NATO z tymi dwoma państwami. Aktywny udział w kształtowaniu tych relacji staje się poważnym wyzwaniem dla Polski. Polska, jako państwo-członek NATO, jest najbliższym sąsiadem aspirujących do członkostwa w Sojuszu państw nadbałtyckich - Litwy, Łotwy, Estonii - oraz Słowacji. Ta geograficzna i nie tylko geograficzna bliskość wyznacza Polsce rolę szczególnego partnera tych państw.

Polska jest państwem granicznym NATO. Właśnie na obszarach państw granicznych z natury rzeczy koncentrować się muszą wysiłki Sojuszu z zakresu obrony wspólnej. Logiczne jest, że takie położenie geostrategiczne powinno nam dawać priorytet we wspólnej obronie. Kapitalne znaczenie jednocześnie ma fakt, że Polska nie jest granicznym państwem peryferyjnym. Leży bowiem na głównym kierunku strategicznym. Ze względu na powyższe, w koncepcjach obrony obszaru Europy Środkowej Polska odgrywać będzie rolę centralną.

Analiza potencjalnych zagrożeń prowadzi do wniosku, iż w NATO najmniej bezpieczne będą właśnie państwa graniczne, położone we wschodniej i południowo-wschodniej części jego obszaru. Państwa te muszą być gotowe do aktywności na pierwszej linii, tworząc pierwszy rzut strategiczny, i to zarówno podczas reagowania kryzysowego, jak i działań wojennych. Bezpiecznie usytuowane są państwa Europy Zachodniej.

Z granicznego położenia państwa wynikają dla niego szczególne obowiązki już w czasie pokoju, przede wszystkim te tradycyjne, tj. obrona granic Sojuszu, dozorowanie przestrzeni powietrznej, morskiej i lądowej. Obowiązki te nabierają wielkiej wagi w kontekście uciążliwości dla członków Sojuszu pokojowych zagrożeń, takich jak: nie kontrolowane migracje ludności, przenikanie przestępczości zorganizowanej, proliferacja składników broni masowego rażenia, przewozy tranzytowe środków chemicznych.

Ogólnie rzecz biorąc, państwo graniczne to niekoniecznie państwo frontowe. Z położenia Polski nie musi wynikać znana z historii rola „przedmurza”. Może z niego wynikać raczej rola „pomostu”. Państwo o położeniu granicznym ma do odegrania ogromną rolę w stosunkach z sąsiadami. Może bezpośrednio uczestniczyć: w realizacji pokojowych założeń strategii NATO; w promocji określonych wartości; w szeroko pojętym dialogu i współpracy; w realizacji strategii partnerstwa.

Szczególne obowiązki do podjęcia znacznych wysiłków w obronie zbiorowej Sojuszu, w reagowaniu kryzysowym, w prewencji, a także w budowie partnerskich stosunków z sąsiadami - to zespół czynników determinujących w sposób wyraźny naszą rolę i zadania w NATO. Czynniki te powinny działać na naszą korzyść przy podziale środków, a także przy renegocjacji limitów uzbrojenia w ramach CFE.

Graniczne położenie państwa nie jest ani wygodne, ani bezpieczne. Zrozumiałe więc być powinno, że w interesie Polski leży dalsze rozszerzenie NATO o przynajmniej niektóre państwa sąsiedzkie. Sojusz należy też traktować w kategorii wspólnoty, do której każdy z uczestników wnosi określony wkład. Mówiąc o Sojuszu Północnoatlantyckim, należy mieć na uwadze także i to, jakie znaczenie w zachodnim systemie wartości przypisuje się gospodarce i handlowi.

Polska, jak wiadomo, jest państwem średniej wielkości. Zarówno pod względem obszaru, jak i liczby ludności sytuujemy się wśród dziewiętnastu członków Sojuszu na ósmym miejscu. Na mniej znaczących miejscach lokują jednak Polskę inne, powszechnie stosowane do ogólnych porównań wskaźniki: wysokość produktu krajowego brutto (PKB), wysokość PKB na głowę mieszkańca czy wysokość obrotu w handlu zagranicznym.

Wkład wojskowy Polski - mierzony liczbą sił zbrojnych i podstawowego uzbrojenia jest znaczący. Łącznie wskaźniki militarne dają nam w natowskim gronie państw 5-6 miejsce. Nasz wkład pozostanie ilościowo znaczący nawet po zrealizowaniu zamierzonych redukcji. Zakładać należy, że liczebność pozostałych armii Sojuszu też będzie się zmniejszać. Zachód jednak, szczególnie w obecnej dobie, bardziej ceni sobie jakość niż ilość. Przestaje już dziś walory armii mierzyć tysiącami żołnierzy. Ponadto zdecydowanie odchodzi się od liczebnie dużych armii z poboru. NATO jest niezbyt zainteresowane liczną armią, której nie można skutecznie wykorzystać.

Unowocześnienie i modernizacja uzbrojenia wojsk są zjawiskiem zrozumiałym, zaś odejście od armii masowych jest trendem powszechnym. Jednakże liczebność armii zależeć powinna od warunków geostrategicznych - od położenia, miejsca i roli w Sojuszu. Polska ze swoim położeniem geostrategicznym, państwa granicznego na głównym kierunku strategicznym, niekoniecznie musi w ramach Sojuszu budować armie wyłącznie czy głównie do działania na zewnątrz; bardziej potrzebna Polsce i Sojuszowi może być armia do obrony, i to relatywnie liczniejsza niż armie państw położonych w głębi ugrupowania strategicznego Sojuszu.

Natomiast jeśli zdołamy przekonać partnerów, że w naszym wypadku ważna jest ilość, to i tak w ich perspektywie miernikiem naszej siły będzie jakość lub łącznie obydwa te składniki. Jakość Wojska Polskiego w powszechnym odbiorze nie jest zbyt wysoka. Na tę ocenę rzutuje obniżająca się jakość uzbrojenia, wyposażenia i infrastruktury.

Trudniejszą sprawą jest dokonanie oceny jakości stanów osobowych. Tu ostatnio preferowanym wyznacznikiem jest stopień uzawodowienia sił zbrojnych, gdyż bardziej ceni się armie profesjonalne, złożone z zawodowców i ochotników. Wartość żołnierza z powszechnego poboru - szczególnie gdy znacznie ulega skróceniu czas jego służby - jest oceniana o wiele niżej. Wojsko Polskie w obecnym swoim składzie posiada nieco więcej niż 50 % żołnierzy zawodowych, co oznacza 50-procentowe uzawodowienie. Wydaje się, że bez jednostek (bojowych) kompletnie uzawodowionych trudno będzie mówić o wyjściu naprzeciw oczekiwaniom sojuszników.

Jakość stanów osobowych, ich wyszkolenie ocenia się pośrednio przede wszystkim przez nakłady na jednego żołnierz. W tym względzie ogólnie znane wskaźniki są dla nas wielce niekorzystne (rys. 3).

Ocena stanów osobowych, uzbrojenia i wyposażenia sił zbrojnych oraz stanu infrastruktury ma w sumie prowadzić od odpowiedzi na zasadnicze pytanie, czy siły zbrojne są zdolne sprostać planowanym misjom i zadaniom? A zatem czy będą one zdolne do wykonania zadań wspólnie z innymi siłami NATO i czy będą zdolne do przerzutu na dużą odległość? W skład tych misji i zadań będą wchodziły:

• Obrona i bezpieczeństwo w czasie pokoju obejmująca:

• udział w likwidacji skutków klęsk żywiołowych i katastrof;

• wojskowa pomoc instytucjom rządowym, samorządowym i organizacjom cywilnym;

• kontrola i gotowość do obrony polskich obszarów morskich i polskiej strefy ekonomicznej w akwenie Morza Bałtyckiego;

• kontrola i gotowość do obrony polskiej przestrzeni powietrznej;

• prowadzenie rozpoznania wojskowego;

• działalność hydrologiczno-meteorologiczna;

• działalność topograficzna i kartograficzna;

• ochrona konwojów i transportu osób ważnych w czasie pokoju;

• działalność reprezentacyjna;

• prowadzenie wojskowych przedsięwzięć ratowniczych i poszukiwawczych;

• oczyszczanie terenu z przedmiotów wybuchowych i niebezpiecznych pochodzenia wojskowego;

• wspieranie sił Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji.

• Dialog obronny i współpraca:

• prowadzenie współpracy wojskowej w zakresie rozwoju i stosowania środków zaufania i bezpieczeństwa w bezpośrednim otoczeniu Polski;

• przestrzeganie porozumień rozbrojeniowych i ich nadzór;

• działania w zakresie regionalnej współpracy obronnej.

• wspieranie porządku międzynarodowego:

• kontrola przestrzegania handlu bronią;

• udział w misjach pokojowych;

• udział w operacjach wsparcia i wymuszania pokoju;

• udział w operacjach humanitarnych i pomoc przy likwidacji skutków klęsk żywiołowych poza Polską.

• Obrona w ramach konfliktów lokalnych i regionalnych:

• regionalny konflikt na obszarze NATO z działaniami na terytorium Polski lub jej sąsiedztwie;

• regionalny konflikt na obszarze NATO poza terytorium Polski (art. V TW);

• udział w likwidacji konfliktu lokalnego lub regionalnego poza obszarem odpowiedzialności NATO.

• Obrona przed atakiem terrorystycznym na państwa NATO:

• zapobieganie możliwości wykonania ataków terrorystycznych;

• udział w operacji antyterrorystycznej na obszarze Polski;

• udział w operacji antyterrorystycznej poza terytorium Polski;

• udział w likwidacji skutków działań terrorystycznych.

• Odparcie agresji na dużą skalę:

• prowadzenie strategicznej operacji obronnej na terytorium RP;

• udział w operacji obronnej poza obszarem kraju stosownie do zobowiązań sojuszniczych i koalicyjnych.

Obok tych sześciu misji i zadań część Sił Zbrojnych RP ma być zdolna do przerzutu na dużą odległość w celu wzięcia udziału w:

• jednej operacji zgodnej z postanowieniami art. 5 TW w składzie lądowego zgrupowania zadaniowego wraz z komponentem sił powietrznych i morskich bez możliwości ich ratowania;

• dwu operacjach reagowania kryzysowego o wysokim poziomie intensywności, głównie na europejskim teatrze działań, siłami do dwóch lądowych zgrupowań zadaniowych wraz z komponentem sił powietrznych i morskich, przewidując możliwość ich ratowania co pół roku w okresie do dwóch lat;

• kilku operacjach reagowania kryzysowego o niskim poziomie intensywności prowadzonych jednocześnie siłami do batalionowej grupy zadaniowej, w tym z komponentem sił powietrznych i morskich, z możliwością ratowania tych sił co pół roku w okresie do dwóch lat.

Oceniając możliwości bojowe WP, trzeba mieć na uwadze fakt, że wszelkie działania obronne, zarówno w ramach konfliktu lokalnego, jak i wojny na dużą skalę, byłyby w zasadzie od samego początku działaniami sojuszniczymi. Zakłada się, że w wypadku lokalnego konfliktu zbrojnego, obejmującego część obszaru Polski, odparcie agresji i rozbicie zgrupowania przeciwnika nastąpić powinno siłami gotowymi już w czasie pokoju (siły wysokiej gotowości do działań) i to przy ograniczonym, nie natychmiastowym udziale sił lądowych Sojuszu. Jest to założenie ogólne, ale tylko w odniesieniu do sytuacji, gdy zgrupowania uderzeniowe przeciwnika nie będą przekraczały liczebności siły związku operacyjnego.

Przewidując możliwości naszego Wojska w konflikcie na dużą skalę należy zastrzec, że wojna tego typu traktowana jest dziś i w strategii Sojuszu, i w naszej narodowej strategii jako w przewidywalnym czasie mało prawdopodobna. Niemniej gdyby ewentualność taka zaistniała, to przyjmuje się, że jej realna groźba narastałaby przez pewien czas, co oznaczałoby, że Siły Zbrojne RP od początku działałyby w operacji połączonych sił Sojuszu, prowadzonej na naszym terytorium. Zadania naszych sił sprowadzałyby się głównie do:

• osłony strategicznej (zgodnie z planami Sojuszu);

• zabezpieczenia rozwinięcia głównych zgrupowań wojsk;

• zatrzymanie działań ofensywnych agresora i wykonanie strategicznego przeciwuderzenia w wyniku przygotowania i rozwinięcia zgrupowania obronnego;

• zabezpieczenia działań w roli państwa-gospodarza;

• lokalnej samoobrony militarnej;

• organizowania oporu (i dywersji) na terenach zajętych przez przeciwnika.

Utrzymanie zdolności do działania w wypadku agresji na dużą skalę w odniesieniu do któregokolwiek z państw NATO pozostaje podstawowym wymogiem Sojuszu. Zakłada się powszechnie, że prawdopodobieństwo tego typu zdarzenia w bliskiej przyszłości jest bardzo małe i że taką agresję poprzedzi czas narastania kryzysu. Przy takim założeniu reżimy zdolności obronnej mogą być mniejsze. Wyrażać się to będzie głównie w znacznie dłuższych czasach osiągania gotowości do działania, a także w stopniu rozwinięcia jednostek wojskowych. Dlatego terminy gotowości dla sił o zróżnicowanej gotowości liczą się dzisiaj nawet w kilkunastu miesiącach.

Myśląc o perspektywie 20-30 lat, a jednocześnie śledząc bieżące działania Sojuszu łatwo dostrzec znaczącą zmianę charakteru działania NATO. Zmienia się ono radykalnie, z klasycznego sojuszu obronnego (podstawa funkcjonowania to punkt V Traktatu Północnoatlantyckiego) w instytucję bezpieczeństwa zbiorowego, potwierdzeniem tej tezy jest Koncepcja strategiczna Sojuszu z 1999 roku, która wyraźnie wskazuje, że obrona terytorium Sojuszu to już tylko jedno z jego licznych zadań. Innym możliwym kierunkiem rozwoju Sojuszu NATO może być jego zanik na rzecz organizmu jakim staje się zintegrowana Europa (Unia Europejska) i jej struktury bezpieczeństwa (np. tworzony 100-tysięczyny Eurokorpus). Z tym, że wykorzystanie nowo tworzonych „Sił Europejskiego Reagowania” do obrony terytoriów krajów członkowskich jest wątpliwy, będą one wykorzystywane do działań podczas kryzysów (konfliktów) o niskiej intensywności. Jeśli siły NATO, czy tworzonego Eurokorpusu miały by zapewnić nam istotne wsparcie, to nada ważny jest reżim czasowy, ponieważ interwencja sojuszników nie będzie natychmiastowa. Jest to bardzo istotny element szczególnie dla Wojsk Lądowych (w razie agresji o charakterze lądowym), które są odpowiedzialne za obszar lądowy. Ponieważ jest to rodzaj sił mało ruchliwy w skali strategicznej, stąd możliwość udzielenia znaczącego wsparcia przez Sojuszników wystąpi najwcześniej po tygodniu. Stąd wynika konieczność utrzymania w Wojskach Lądowych sił do szybkiego użycia (ubezpieczenia) na obszarze kraju lub w jego pobliżu, o znaczącym potencjale bojowym. Inaczej niż w razie agresji powietrznej, gdzie wsparcie może nadejść w kilka dni lub nawet w kilkanaście godzin.

Ktoś może powiedzieć, że kryzys w większej skali będzie narastał stopniowo i będzie go można zawczasu wykryć, a następnie wprowadzić na zagrożone kierunki siły wzmocnienia z NATO. Ale czy potencjalny agresor będzie na tyle nierozsądny, by nie zamaskować swoich zamiarów? Istnieją przecież skryte metody podwyższania ukompletowania wojsk, jak chociażby powołanie żołnierzy rezerwy na ćwiczenia, czy zatrzymanie w jednostkach wojskowych żołnierzy z poboru odchodzących do rezerwy. Dlatego rozważając przyszłość (dalszą perspektywę) polskich sił zbrojnych (szczególnie Wojsk Lądowych), należy przedstawione powyżej fakty mieć na uwadze. Przygotowanie sił do reagowania na kryzysy (konflikty o małej intensywności) w rejonach oddalonych od granic Polski, to bardzo ważny element naszej polityki zagranicznej, naszej wiarygodności wśród sojuszników oraz środek neutralizujący wszelkie zagrożenia (mogące przerodzić się w konflikty zbrojne zagrażające stabilizacji w Europie i jej otoczeniu). Jednak siły reagowania na kryzysy (siły lekkie) nie mogą być lekarstwem na wszystkie wyzwania, przed jakimi stoi system obronności Rzeczypospolitej Polskiej w pierwszej połowie XXI wieku.

5. Uwarunkowania geograficzne Polski.

Polska to kraj znajdujący się w środkowej części Europy, ograniczony od północy przez wody Morza Bałtyckiego zaś od południa przez pasmo Karpat i Sudetów. Jako środek kontynentu europejskiego należy mieć na uwadze współrzędne geograficzne( 21 stopni i 35 `E, 52 stopni i 35 `N), które wyznaczają punkt na Nizinie Mazowieckiej (miejscowość Koło). Na terytorium Polski składają się: lądy wraz z wodami śródlądowymi (czyli jeziora, rzeki, tereny bagienne), terytorium podziemne znajdujące się pod lądami, obszar powietrzny nad lądem i morzem oraz terytorium morskie. Obszary morskie z kolei dzielą się na: morskie wody wewnętrzne (zatoki i ujścia rzek polskich), morze terytorialne (obejmuje pas wód 12 mil od wybrzeża), wody strefy ekonomicznej (strefa obejmująca zasięgiem pas wód morskich do 200 mil morskich od wybrzeża, wyznaczona umownie przez państwa na podstawie tzw. Konwencji Prawa Morza z roku 1982). Takie rozgraniczenia wód morskich pozwala na swobodną żeglugę morską banderom obcych państw na wodach strefy ekonomicznej, ale już  połowy ryb, korzystanie z podmorskich złóż ropy naftowej i gazu ziemnego, nie może odbywać się bez pozwolenia ze strony władz Polski, natomiast w pasie morza terytorialnego -każdorazowe wpłynięcie statku innego państwa wymusza zgodę ze strony polskiego rządu. Podobnie wygląda sytuacja z wkroczeniem na terytorium lądowe i powietrzne Polski-jest ono uzależnione od suwerennej władzy naszego kraju. Za suwerenne terytorium Polski wlicza się również wszystkie placówki dyplomatyczne znajdujące się za granicą, które mogą dać azyl rodakom na wypadek prześladowań bądź też udzielić pomocy w razie potrzeby. Z racji położenia Polski w centrum Europy, liczba państw sąsiednich jest duża, co więcej przemiany polityczne na przestrzeni wieków, pokazały jak często granice Polski ulegały przesunięciom, a co za tym idzie, jak zmieniali się sąsiedzi naszego kraju. Karty historii datują początki państwa polskiego na panowanie dynastii Piastów, wówczas granice Polski znajdowały się miedzy Sudetami, Morzem Bałtyckim, od południa po rzekę Styr, od zachodu zaś od dopływu Łaby (rzeka Czarna Elstera). Kolejne stulecia przynosiły wahania zasięgu granic Polski, czego następstwem było całkowite wymazanie państwa polskiego z mapy politycznej Europy na 123 lata (rozbiory). Liczne powstania niepodległościowe i dwie wojny światowe ukształtowały obszar i granice dzisiejszej Rzeczypospolitej. Obecnie długość granic Polski wynosi 3495 km, w tym granica lądowa-3055 km, granica morska zaś 440 km. Natomiast obszar lądowy państwa polskiego obecnie to 312 685 km2 (z kolei całe terytorium Polski to 322 577 km2, wg danych GUS, 2001 r.), co daje nam 9 miejsce wśród krajów europejskich a 69 miejsce w świecie pod względem wielkości. Dla porównania obszar Polski w okresie międzywojennym wynosił 388,6 tys. km2 , długość granic 5548 km, zaś po zakończeniu II wojny światowej terytorium Polski zostało w zbliżonych granicach do stanu współczesnego, a więc powierzchnia kraju-311,7 tys.,km2. Jako cechy charakteryzujące przebieg polskich granic można wymienić:

• wyjątkową stabilność przebiegu granicy południowej (łuk Sudetów i Karpat)

• bardzo częste zmiany i przesunięcia granicy wschodniej

• nieustanną walkę o dostęp do morza (jedna z zalet położenia geograficznego państwa)

• stabilność granic zachodnich od wieku XIV (wówczas Polska utraciła Pomorze Zachodnie i Śląsk). Współcześnie Polska graniczy z następującymi państwami:

• od północy granica morska to długość 440 km,

• od zachodu Niemcami na długości 467 km, granica biegnie od Wyspy Uznam, dalej rzekami Odrą i Nysą Łużycką aż po tzw. `'Worek Turoszowski'',

• od południa granica z Czechami (długość 790 km-najdłuższa granica) biegnąca pasmem Sudetów oraz ze Słowacją (długość 541 km) biegnąca pasmem Karpat,

• od wschodu granica z Ukrainą (długość 528 km), Białorusią (długość 416 km), Litwą (długość 103 km) oraz Rosją poprzez tzw. Obwód Kaliningradzki (długość 210 km).

 Długość granic i obszar Polski (kształtem zbliżony do koła) a przede wszystkim położenie geograficzne wymuszają liczne konsekwencje przyrodniczo-społeczne dla ludności. Rozciągłość południkowa Polski wynosi 5 stopni 50', zaś rozciągłość równoleżnikowa wynosi 10 stopni 10', co odpowiednio przekłada się na odległości w kilometrach z północy na południe Polski-649 km (mierzonej umownie wzdłuż południka 19 stopni E) oraz odległości z zachodu na wschód-689 km (mierzonej wzdłuż równoleżnika 52 stopnie N).

Jako najdalej wysunięte punkty Polski uznaje się:

• na północy Przylądek Rozewie (54 stopnie 50 `szerokości geograficznej północnej N)

• na południu szczyt Opołonek w Bieszczadach (49 stopni 0' szerokości geograficznej północnej N)

• na wschodzie kolano Bugu na wschód od miejscowości Hrubieszów (24 stopnie 8'długości geograficznej wschodniej E)

• na zachodzie kolano Odry na zachód od Cedyni (14 stopni 7 ` długości geograficznej wschodniej E).

Położenie geograficzne Polski wymusza szereg konsekwencji gospodarczych, przyrodniczych czy geopolitycznych dla społeczeństwa, oto najważniejsze z nich:

 

1. Dostęp do Morza Bałtyckiego:

umożliwia rozwój transportu morskiego, daje podstawy do budowy portów morskich i stoczni- przemysł stoczniowy-a co za tym idzie rozwoju rybołówstwa i rybactwa na wodach morskich, także korzystanie ze złóż surowców mineralnych na dnie Bałtyku-pokłady ropy naftowej i gazu ziemnego-ważne dla zapewnienia Polsce własnych źródeł przemysłu energetycznego i paliwowego;

• bliskość morza to rozwój bazy turystycznej (liczne kąpieliska morskie przyciągające w sezonie letnim turystów z całej Polski i zagranicy), rekreacji (wiele imprez kulturalno-sportowych jest organizowana nad morzem) oraz lecznictwa (uzdrowiska w całym pasie wybrzeża morskiego wykorzystujące specyficzny mikroklimat w leczeniu wielu schorzeń)

• morze łagodzi klimat kontynentalny, powodując obniżenie rocznej amplitudy temperatur powietrza atmosferycznego dla Polski, a ukształtowanie kraju powoduje, iż masy powietrza morskiego przedostają się w głąb Polski

2. Położenie w dorzeczu dwóch dużych rzek, Wisły i Odry:

• rzeki umożliwiają rozwój żeglugi śródlądowej i wykorzystanie taniego środka transportu praktycznie z południa Polski na północ ( wymaga regulacji biegu rzeki)

• woda rzeczna oznacza dostawę żyznych gleb( mady), zwłaszcza w dolinach i deltach rzecznych, co umożliwia rozwój osadnictwa na tych obszarach( rozwój rolnictwa)

• duży spadek wody rzecznej może być wykorzystany do wytwarzania energii wodnej( budowa elektrowni wodnych, które współcześnie dostarczają taniej i czystej energii- alternatywnej)

• doliny rzeczne są ciągle miejscem żywotności cennych siedlisk dla fauny i flory( często objęte ochroną w postaci parków narodowych czy stref chronionego krajobrazu)

3. Występowanie na południu kraju gór-Karpat i Sudetów:

• budowa geologiczna tych regionów spowodowała wystąpienie licznych źródeł mineralnych( wykorzystanie w lecznictwie, a tym samym budowa uzdrowisk)

• góry to ważne regiony turystyczne Polski ( zarówno latem jak i zimą przyciągają turystów z całego świata będąc źródłem dochodów miejscowej ludności)

• bogactwo surowców mineralnych

• miejsca siedliskowe dla endemicznych zwierząt

• są obszarem źródliskowym polskich rzek

 

4. Położenie Polski na półkuli północnej:

• dzięki czemu widzimy ruch Słońca praktycznie cały rok po południowej stronie nieba

 

1. Położenie w strefie umiarkowanych szerokości:

• jako najważniejsza konsekwencja dla klimatu Polski to występowanie sześciu pór roku

• rozciągłość południkowa i równoleżnikowa Polski wymusza konsekwencje zmiennej wysokości Słońca w różnych częściach kraju w przeciągu całego roku, a tym samym różna długość dnia i nocy między północą Polski a południem.(co oznacza na przykład, że w lecie nad morzem dzień jest około godzinę dłuższy niż na południu, zaś zimą odwrotnie)

• zmienne usłonecznienie kraju poprzez różną długość dnia i nocy

 

6. Położenie Polski na wskazanych długościach geograficznych powoduje:

• zmianę czasu słonecznego między wschodem a zachodem Polski, zakładając zmianę czasu 4 minuty na 1 stopień wychodzi różnica około 40 minut

• zmiana czasu urzędowego latem( tzw. czas wschodnioeuropejski) a zimą tzw. czas środkowoeuropejski wprowadzana dla oszczędności energetycznych kraju

 

7. Położenie Polski w centrum Europy:

• dla gospodarki ma to kluczowe znaczenie, gdyż lokalizacja na skrzyżowaniu szlaków tranzytowych ze wschodu na zachód i z południa na północ, jest bodźcem dla przemysłu i wymusza stosowne opłaty przewozowe zagranicznych handlowców( wpływy do budżetu państwa)

• znaczenie historyczne( od Morza bałtyckiego po Morze Adriatyckie wiódł tzw. szlak bursztynowy) oraz położenie pomiędzy państwami, które wielokrotnie walczyły między sobą o terytorium

 

8. Podłoże geologiczne:

• Polska znajduje się w strefie asejsmicznej( wolnej od trzęsień ziemi), którą tworzą na zachodzie i południu młode struktury geologiczne zaś na wschodzie i północy platforma prekambryjska

 

9. Lokalizacja na styku mas powietrza kontynentalnego i morskiego:

• zróżnicowanie klimatu dla wschodnich rejonów Polski( przewaga klimatu kontynentalnego ) a dla zachodnich( przewaga klimatu morskiego), co powoduje min. rozwój odmiennego typu produkcji rolnej

 

10. Położenie Polski w strefie lasów liściastych oraz mieszanych i iglastych:

• znaczna lesistość Polski daje podstawy do rozwoju gospodarki leśnej( ok. 29%)

• lasy to siedliska dla zwierzyny

• lasy umożliwiły wykształcenie się dużych obszarów występowania gleb bielicowych i brunatnych o średniej klasie żyzności

• przez terytorium Polski biegnie granica zasięgu występowania między innymi świerku

• bogactwo lasów wpływa na jakość powietrza(  oczyszcza zatrute powietrze poprawiając jakość życia mieszkańców)

• drewno to ważny element w prowadzonej gospodarce leśnej

 

11. Położenie Polski na wschodniej granicy Unii Europejskiej:

• wymusza na polskich władzach obowiązek uszczelnienia granic, tak aby nie dochodziło do przemytu towarów czy innych sprzecznych z prawem działań grup przestępczych, także dbania o bezpieczeństwo obywateli całej Wspólnoty

 

12. Przynależność Polski do organizacji międzynarodowych, takich jak: Unia Europejska, Grupa Wyszehradzka, Trójkąt Weimarski, NATO, OBWE, CEFTA, Rady Państw Nadbałtyckich czy ONZ, powoduje:

• zaistnienie wszechstronnej współpracy zarówno politycznej, ale również gospodarczej wedle podpisanych zobowiązań

• obliguje dbanie o interes organizacji do której przynależymy( konsekwencje finansowe i prawne)

• wymaga pokojowego współistnienia państw członkowskich

 13. Położenie na granicy zasięgów oddziaływania odłamów chrześcijaństwa, oraz cyrylicy i alfabetu łacińskiego czego konsekwencją jest zróżnicowanie zamieszkania wyznawców prawosławia (wschodnie rejony Polski- miejsce kultu Góra Grabarka) a religii katolickiej pozostała część Polski (większa ilość miejsc kultu-Częstochowa, Licheń, Góra Kalwaria czy Łagiewniki -dzielnica Krakowa). Polska przyjmując religię chrześcijańską znalazła się w tzw. kręgu kultury zachodniej-łacińskiej, będącej odzwierciedleniem historycznych wpływów dwóch mocarstw Rosji i Niemiec na obszary Polski (niegdyś czasy wojen gdzie w/w mocarstwa rościły sobie prawa do polskich ziem a obecnie zacieśniona  współpraca handlowa z Polską).Biorąc pod uwagę wszystkie czynniki, zarówno przyrodnicze jak i gospodarcze, można pokusić się o stwierdzenie, ze Polska ma bardzo korzystne położenie, a różnorodność środowiska geograficznego daje szerokie możliwości rozwoju gospodarki i wykorzystania zalet lokalizacji w wielu płaszczyznach. Podsumowując, jako podstawowe cechy terytorium Polski należy wymienić: dostęp do morza, przewaga form nizinnych w ukształtowaniu powierzchni (niziny zajmują ok. 70 % całego terytorium Polski, a średnia wysokość nad poziomem morza to 173 m, to najlepsze warunki dla rozwoju osadnictwa), zwarte terytorium, co znacznie poprawia zarządzanie krajem, bardzo bogata sieć rzeczna, oraz przewaga naturalnych granic państwowych.

6.Rola i znaczenie doświadczeń historycznych i tradycji dla bezpieczeństwa państwa. Przedstawić na przykładzie Polski i innych państw.

- tradycje obronne Polski (wojny, bitwy, powstania) stanowią podstawowy składnik wartości i tożsamości narodowej,

- zaniechanie powszechnej obrony narodowej doprowadziło nie tylko do bezbronności, a w konsekwencji do rozbiorów, ale również było głównym źródłem klęsk wojskowych powstań z powodu braku kadr dowódczych oraz braku powszechnego wyszkolenia wojskowego społeczeństwa,

- powstania narodowe były wielkim, racjonalnymi dokonaniami patriotycznej części narodu dla odwrócenia skutków anarchii i odzyskania wolności,

- współczesna Polska w tworzeniu bezpieczeństwa narodowego musi oprzeć się i wykorzystać wspaniałe doświadczenia potęgi Polski klasycznej, której bezpieczeństwo zapewniające rozkwit gospodarczy, kulturalny i naukowy opierało się na doskonale zorganizowanej powszechnej obronie narodowej,

- największe zagrożenie dla bezpieczeństwa narodowego Polski w XXI wieku stanowi odwrócenie się Polaków od troski o własne państwo, prowadzące do anarchii i bezbronności, czego doświadczyliśmy w XVII i XVIII wieku,

- własne zdolności obronne, a nie tylko sojusze czy gwarancje innych państw, przede wszystkim muszą stanowić podstawę tworzenia skutecznego i trwałego bezpieczeństwa narodowego Polski w XXI wieku,

- powszechna służba wojskowa obywateli stanowiła i stanowi, obok kultury, najważniejszy czynnik narodowo- i państwowotwórczy, a zarazem główne i niezastąpione źródło tworzenia siły obronnej jako podstawy bezpieczeństwa narodowego,

- zawczasu przygotowana zdolność do prowadzenia działań nieregularnych w masowej skali (tradycyjne terminy: wojna podjazdowa, szarpana, urywcza) stanowiła i stanowi dla Polski podstawową i skuteczną formę walki zbrojnej w obronie Polski,

- tradycyjne pospolite ruszenie, którego współczesne formy organizacyjne to Armia Krajowa i obecnie obronna terytorialna, to właściwa i konieczna dla skutecznej obrony Polski forma powszechnej organizacji wojskowej, która wspólnie z elitarnymi wojskami operacyjnymi tworzy siłę obronną Polski.

7. Wyjaśnić pojęcie i znaczenie bezpieczeństwa międzynarodowego we współczesnym świecie.

Próbując zdefiniować bezpieczeństwo międzynarodowe, nie można pominąć znaczenia bezpieczeństwa narodowego, gdyż oba te terminy wzajemnie się uzupełniają. Bezpieczeństwo narodowe w jego współczesnym znaczeniu oznacza oczekiwanie społeczne na zapewnienie możliwości korzystania z dobrobytu ekonomicznego, autonomii społecznej oraz określonego statusu społecznego, a zatem jest to pojęcie z kategorii egzystencjalnych potrzeb i interesów społeczności ludzkich zorganizowanych w państwo. Idea bezpieczeństwa międzynarodowego wyraża właściwe każdemu państwu pragnienie bycia zabezpieczonym w razie agresji i opiera się na posiadanej przez państwo pewności, że nie będzie zaatakowane lub, że w przypadku ataku otrzyma natychmiastową i skuteczną pomoc ze strony innych państw. Terminy te uzupełniają się, ale nie trudno zauważyć, że bezpieczeństwo międzynarodowe ma szerszy wymiar, gdyż dotyczy nie tylko zewnętrznych aspektów bezpieczeństwa poszczególnych państw, ale przede wszystkim - umożliwia przetrwanie, funkcjonowanie i rozwój systemu międzynarodowego oraz tworzenia międzynarodowego pokoju. Pojęcie bezpieczeństwa międzynarodowego jest pojęciem bardzo szerokim, dlatego trudno jest wybrać jedną określającą go definicję. Należy także podkreślić, że jest to pojęcie złożone i w literaturze tego przedmiotu możemy odnaleźć nazwę trójwymiarowość bezpieczeństwa międzynarodowego, mówiącą o podziale na wymiar podmiotowy, przedmiotowi i proceduralny. Stabilność bezpieczeństwa międzynarodowego uzależniona jest od interesów poszczególnych państw wchodzących do danego systemu międzynarodowego oraz od oddziaływań z zewnątrz. Wysiłki podejmowane przez państwa dążą, z jednej strony, do unikania wszelkich zagrożeń dla ich bezpieczeństwa narodowego, z drugiej do tworzenia porozumień, norm, mechanizmów i organizacji międzynarodowych, które pozwalają rozwiązywać sprzeczności i konflikty oraz rozwijać pokojową współpracę międzynarodową. Do stabilizowania bezpieczeństwa międzynarodowego najefektywniej przyczyniają się wypracowane zobowiązania mające charakter prawny, dlatego funkcjonowanie organizacji międzynarodowych i członkostwa w nich poszczególnych państw sprzyja budowaniu zaufania, trwałości oraz pozytywnemu rozwojowi stosunków między państwami. Z tego punktu widzenia państwa, które unikają uczestnictwa w takich organizacjach, skazane są na samodzielną walkę o zapewnienie sobie stabilności i bezpieczeństwa. Jest to dużo trudniejsze, ponieważ historia i lata doświadczeń pokazały, że pojedyncze państwo, bez pomocy innych państw nie jest w stanie zapewnić sobie dostatecznego zabezpieczenia i uniknąć konfliktów. Innymi słowy, współpraca międzynarodowa w dłuższej perspektywie jest najbardziej efektywnym środkiem umacniania bezpieczeństwa międzynarodowego i tworzenia infrastruktury pokoju. Utrzymanie bezpieczeństwa międzynarodowego gwarantuje spokój i umożliwia państwom współpracę, tak przecież potrzebną do rozwoju gospodarki każdego z państw, zapewnia trwałość stosunków, brak konfliktów i swobodne działanie na arenie międzynarodowej. Kluczem do bezpieczeństwa jest siła państwa, zatem w dzisiejszych czasach państwo powinno dążyć do umocnienia swojej pozycji, aby móc realizować wyznaczone sobie cele, powinno dążyć do utrzymana pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego, do podejmowania skutecznych zbiorowych środków dla zapobiegania i usuwania gróźb przeciwko pokojowi i do uchylenia aktów agresji, przy pomocy środków pokojowych i zgodnie z zasadami sprawiedliwości i prawa międzynarodowego powinno załatwiać lub rozstrzygać spory międzynarodowe lub sytuacje, które mogłyby doprowadzić do zakłócenia pokoju. Umożliwia i ułatwia to suwerennym państwom członkostwo w wielu organizacjach międzynarodowych takich jak Organizacja Narodów Zjednoczonych, Unia Europejska, Sojusz Północnoatlantycki, Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie.

8. Wyjaśnić (opisać) współzależność bezpieczeństwa narodowego i międzynarodowego.

Bezpieczeństwo międzynarodowe -pojęcie z zakresu teorii stosunków międzynarodowych charakteryzujące bezpieczeństwo całej zbiorowości państw oraz system międzynarodowy, w jakim państwa te występują. Termin ten używany jest również dla określenia zewnętrznych aspektów bezpieczeństwa narodowego. Na bezpieczeństwo międzynarodowe, oprócz sumy bezpieczeństwa pojedynczych państw, składają się też warunki, normy i mechanizmy międzynarodowe. Swym zakresem obejmuje ono także cele i wartości wspólne dla całego systemu międzynarodowego, tj. stabilność, pokój, równowagę i współpracę. (Bezpieczeństwo międzynarodowe w ujęciu szerszym jest otwarte dla wszystkich zainteresowanych uczestników systemu międzynarodowego i zmierza do ustanowienia wielostronnych i wzajemnych gwarancji oraz korzystnej współpracy. Bezpieczeństwo międzynarodowe w ujęciu węższym - forsowanie własnych interesów, zawieraniu sojuszy dwustronnych oraz przywiązaniu nadmiernej uwagi do gwarancji militarnych, podmiotowych - w tym wypadku uzyskanie pewności istnienia i przetrwania oraz dążenia do przezwyciężenia wszelkich zagrożeń), perspektywicznych - pewność odnośnie przyszłego rozwoju i własnego miejsca w systemie międzynarodowym a także kontroli i sterowania procesami międzynarodowymi, przedmiotowych - zmierzanie do tworzenia warunków dla zachowania własnej tożsamości aktywności oraz autonomii w środowisku międzynarodowym. Bezpieczeństwo narodowe - stan uzyskany w rezultacie odpowiednio zorganizowanej obrony i ochrony przed wszelkimi zagrożeniami militarnymi i niemilitarnymi, tak zewnętrznymi jak i wewnętrznymi, przy użyciu sił i środków pochodzących z różnych dziedzin działalności państwa. poziom zagrożeń poprzez posiadane zdolności obronne, nie budzi lęku, obaw o zachowanie uznanych wartości. Bezpieczeństwo międzynarodowe nie stanowi sumy bezpieczeństwa wszystkich państw lub innych uczestników stosunków międzynarodowych. Musi dać ono gwarancje przetrwania i pokojowego rozwoju nie tylko jednemu państwu, lecz całej grupie państw, a nawet całemu systemowi międzynarodowemu. Jego celem przewodnim jest odpowiedni całokształt więzi miedzy poszczególnymi uczestnikami i instytucjami, które mają doprowadzić do wyeliminowania zagrożeń oraz utrzymania pokoju i współpracy na podstawie umów i obowiązujących norm, a także zasad prawa międzynarodowego. Najważniejszą informacją jest współzależność miedzy tymi bezpieczeństwami. Bez bezpieczeństwa międzynarodowego nie ma bezpieczeństwa narodowego, a bez bezpieczeństwa narodowego nie ma bezpieczeństwa międzynarodowego.

Główne zasady współzależności międzynarodowej w dziedzinie bezpieczeństwa:

- ewolucja źródeł oraz charakteru wyzwań dla państw i zagrożeń dla ich bezpieczeństwa,

- ewolucja postrzegania funkcjonujących wyzwań i zagrożeń,

- ewolucja środków dostępnych dla polityki bezpieczeństwa,

- zmienność koncepcji oraz prowadzonej polityki bezpieczeństwa,

- ewolucja metod i sposobów prowadzenia polityki bezpieczeństwa adekwatnie do zmieniających się wyzwań i zagrożeń,

- zmiana struktury środowiska.

9. Omówić (opisać) główne wyzwania i zagrożenia bezpieczeństwa międzynarodowego na przełomie XX/XXI wieku.

Istota ewolucji zagrożeń bezpieczeństwa międzynarodowego na przełomie XX/XXI wieku opiera się przede wszystkim na funkcjonowaniu w obecnych warunkach środowiska GLOBINFO, czyli środowiska zglobalizowanego i uinformacyjnionego. Genezy tej ewolucji należy doszukiwać się w rozpadzie symetrycznego świata dwubiegunowego i erupcji asymetrycznych relacji bezpieczeństwa nuklearnego i konwencjonalnego. Główne czynniki wywierające wpływ na środowisko międzynarodowe to procesy globalizacji oraz asymetryczny charakter zagrożeń dla bezpieczeństwa i stabilności państw. Zagrożenia asymetryczne, w tym szczególnie międzynarodowy terroryzm, wymagają niejednokrotnie podejmowania działań o zasięgu globalnym. Potrzebę tą determinują także takie zagrożenia i wyzwania, jak proliferacja broni masowego rażenia, kryzysy i konflikty zbrojne oraz katastrofy humanitarne. Obecnie wspólnota międzynarodowa coraz rzadziej doświadcza tradycyjnych zagrożeń. Współczesne zagrożenia mają naturę nie podmiotową (w sensie prawnym), a ich nośnikiem są organizmy pozapaństwowe, takie jak międzynarodowe ugrupowania terrorystyczne czy międzynarodowe grupy przestępcze. Granice w coraz mniejszym stopniu stanowią dziś barierę ochronną podmiotów państwowych.

10. Interesy narodowe- wyjaśnić pojęcie i przedstawić ich treść.

Interesy narodowe można podzielić na trzy grupy: żywotne, ważne oraz inne istotne. Żywotne interesy narodowe Rzeczypospolitej Polskiej wiążą się z zapewnieniem przetrwania państwa i jego obywateli. Obejmują potrzebę zachowania niepodległości i suwerenności państwa, jego integralności terytorialnej i nienaruszalności granic; zapewnienia bezpieczeństwa obywateli, praw człowieka i podstawowych wolności, a także umacniania demokratycznego porządku politycznego. Ich realizacja to bezwzględny priorytet polskiej polityki bezpieczeństwa. Do ważnych interesów narodowych Polski należy zagwarantowanie trwałego i zrównoważonego rozwoju cywilizacyjnego oraz gospodarczego kraju, stworzenie warunków do wzrostu dobrobytu społeczeństwa, do rozwoju nauki i techniki oraz do należytej ochrony dziedzictwa narodowego i tożsamości narodowej, a także środowiska naturalnego. Inne istotne interesy narodowe Polski są związane z dążeniem do zapewnienia silnej pozycji międzynarodowej państwa oraz możliwości skutecznego promowania polskich interesów na arenie międzynarodowej. Do istotnych interesów należy również umacnianie zdolności działania i skuteczności najważniejszych instytucji międzynarodowych, w których Polska uczestniczy, jak również rozwój stosunków międzynarodowych opartych na poszanowaniu prawa oraz efektywnej współpracy wielostronnej zgodnie z celami i zasadami określonymi w Karcie Narodów Zjednoczonych.

11. Cele strategiczne państwa w zakresie bezpieczeństwa- wyjaśnić pojęcie i przedstawić ich treść.

Cele wynikają z interesów Polski w kontekście przynależności do NATO i UE, a także z rosnącej współzależności gospodarczej pomiędzy państwami. Najważniejszym interesem RP jest zapewnienie dogodnych warunków do realizacji interesów narodowych poprzez likwidację wewnętrznych i zewnętrznych zagrożeń bezpieczeństwa, redukowanie ryzyka, odpowiednie oszacowanie podejmowanych wyzwań i umiejętne wykorzystanie pojawiających się szans.

Cele strategiczne Polski:

- zapewnienie nienaruszalności i integralności terytorialnej RP oraz suwerenności w decydowaniu o sprawach państwa (np. kwestie dotyczące ustroju),

- stworzenie warunków rozwoju cywilizacyjnego i gospodarczego, decydujących o możliwościach działania narodu i państwa,

- zapewnienie obywatelom możliwości korzystania z przyznawanych przez Konstytucję praw człowieka, obywatela i wolności,

- stworzenie bezpiecznych warunków do godziwego życia obywateli i rozwoju całego narodu, w wymiarze materialnym i duchowym,

- zapewnienie możliwości kształtowania stosunków w otoczeniu międzynarodowym,

- zapewnienie zdolności skutecznego działania poprzez obronę interesów narodowych i promowanie wizerunku wiarygodnego partnera w stosunkach międzynarodowych,

- realizacja zobowiązań sojuszniczych, które świadczą o wiarygodnym wizerunku Polski.

-zapewnienie bezpieczeństwa, ochrony i opieki nad obywatelami na terenie kraju i poza jego granicami,

- promocja polskiej gospodarki i wspieranie polskich przedsiębiorców,

- budowa prestiżu Polski w otoczeniu międzynarodowym,

- zapewnienie poczucia bezpieczeństwa prawnego obywatelom RP,

- ochrona duchowego i materialnego dziedzictwa narodowego RP oraz zapewnienie możliwości jego bezpiecznego rozwijania się we wszystkich sferach aktywności narodowej, przede wszystkim w sferze ekonomicznej, społecznej i intelektualnej,

- ochrona środowiska naturalnego i ochrona przed skutkami klęsk żywiołowych i katastrof spowodowanych działalnością człowieka,

- zapewnienie powszechnego dostępu do informacji, podniesienie poziomu edukacji narodowej,

- stworzenie silnego zaplecza naukowo- badawczego, połączonego z potencjałem wytwórczym, poprawiającym konkurencyjność gospodarki.

12. Scharakteryzować główne zagrożenia bezpieczeństwa Polski na początku XXI wieku.

Sytuacja geopolityczna i międzynarodowa w Europie Środkowej i Wschodniej na przełomie wieków stwarza nowe, korzystne uwarunkowania w rozwiązywaniu problemów bezpieczeństwa Rzeczypospolitej Polskiej. Spośród wszystkich zagrożeń wpływających na bezpieczeństwo państwa najgroźniejszym współcześnie jest krach gospodarczy. Recesja z końca lat 80- tych i początku 90- tych spowodowała wyraźne zmniejszenie i destabilizację produkcji wielu branż, obniżyła aktywność innowacyjną i inwestycyjną, zachwiała potencjałem naukowo - technicznym oraz uniemożliwiła na parę lat modernizację krajowej bazy technologicznej. Groźną pozostałością po niej jest utrzymująca się nadal stagnacja w sektorze rolniczym wymagająca szybkich działań sanacyjnych. Ważną rolę w przemianach gospodarczych odgrywa partnerska współpraca z Zachodem i jego pomoc materialna i instytucjonalna a także potrzeba zmiany systemu sterowania gospodarką. Przezwyciężenie recesji i umożliwienie dalszego rozwoju ekonomicznego Polski jest najlepszym świadectwem możliwości naszego kraju. Istnieje jednak pilna potrzeba przygotowania przez rząd kierunków i zasad polityki gospodarczej państwa zapewniającej harmonijny rozwój oraz współpracę i kooperację międzynarodową na najbliższe 10 - 15 lat. Zagrożeniem bezpieczeństwa socjalnego w Polsce powstałego w wyniku recesji dotknięta jest duża liczba ludzi żyjących na poziomie a nawet poniżej od minimum socjalnego, rozwarstwienie społeczeństwa na nieliczną grupę ludzi bogatych i przeważającą większość niezamożnych obywateli oraz nasilenie się na tym tle napięć społecznych. W celu wyeliminowania negatywnych skutków tego zagrożenia należy dążyć do szybkiego opracowania i wdrożenia w życie ogólnonarodowego programu socjalnego. Aktywizacji wymaga działalność proekologiczna. Stan ochrony przyrody i eksploatacja zasobów naturalnych przy stosowaniu w ograniczonym zakresie technologii przyjaznych środowisku jest niezadowalający. Zdarzają się przypadki nielegalnego przemycania na terytorium Polski i składowania szkodliwych dla środowiska naturalnego substancji i materiałów szkodliwych, który odbywa się wbrew zasadom bezpieczeństwa. Radykalne przemiany ustrojowe spowodowały okresowy wzrost zagrożeń wewnętrznych. Są to przede wszystkim zagrożenia polityczne, społeczno - ekonomiczne i ekologiczne, które osłabiają nasze państwo i zwiększają jego podatność na presję zewnętrzną i infiltrację. Nieuniknione koszty społeczne kryzysu gospodarki centralnie sterowanej i przeprowadzonych reform, zwłaszcza recesja i bezrobocie, sprzyjają szerzeniu się frustracji, rozprzężenia, masowej emigracji, przestępczości i innych patologicznych zjawisk społecznych . Niepokój budzi stan zdrowia fizycznego społeczeństwa. Źródła tego zjawiska sięgają praktycznie wszystkich dziedzin życia i działalności państwa a ich najbardziej spektakularne przejawy - to kryzys systemu ochrony zdrowia i ochrony socjalnej ludności, wzrost spożycia alkoholu i substancji narkotycznych. Zasadniczym środkiem przeciwstawiania się tym zagrożeniom jest maksymalne przyspieszenie procesu przemian. Przedłużanie okresu przebudowy zagraża spokojowi społecznemu i podważa naszą wiarygodność jako członka WSPÓLNOTY EUROPEJSKIEJ. Procesy demokratyzacji systemu politycznego, wprowadzania gospodarki rynkowej i liberalizacji stosunków społecznych wymagają zmian starych struktur i nawyków co napotyka niejednokrotnie na zdecydowany opór i potrzebę przełamywania barier mentalnych. Postęp przemian hamowany jest zarówno przez niewydolność części aparatu państwowego, jak również przez opozycję i siły ekstremistyczne. Pomimo pozytywnych przemian w stosunkach międzynarodowych w Europie i na świecie utrzymują się zagrożenia bezpieczeństwa Polski w sferze militarnej. W dającej się przewidzieć perspektywie czasu Polska nie jest zagrożona agresją na szeroką skalę. Najbardziej realne zagrożenie Polski w sferze wojskowej stanowi silne mobilne zgrupowanie uderzeniowe wojsk w obszarze KALINININGRADZKIM. Nawet przy braku agresywnych zamiarów wobec Polski zgrupowanie to stanowi potencjalne zagrożenie militarne. Coraz większe zagrożenie stanowi terroryzm międzynarodowy, w tym z możliwością użycia broni jądrowej i innych rodzajów broni masowej zagłady. Specyficzne zagrożenia mogą również wystąpić w przypadku nasilenia się procesów destabilizacji politycznej i gospodarczej w krajach naszych wschodnich sąsiadów. Zagrożenie bezpieczeństwa państwa w sferze obronnej stanowi nie zakończony proces reformowania organizacji militarnej Polski. Nadal wzorem państw totalitarnych wojsko podlega dwóm ministrom. Daje znać o sobie brak nowoczesnego podejścia do sfery obronności i niedoskonałości jej bazy normatywno - prawnej a także zbyt niskie nakłady na obronę narodową. Stan ten na obecnym etapie pokazuje nękające Siły Zbrojne RP problemy szkoleniowe, ukompletowania stanem osobowym oraz nowym i perspektywicznym sprzętem uzbrojenia i elektroniki a także sygnalizuje obniżenie możliwości zapewnienia bezpieczeństwa Polsce. Dostrzega się wzrost zagrożenia agenturalną i operacyjno - techniczną infiltracją Polski przez obce wywiady. Celem takiej działalności może być opóźnienie reform ustrojowych w Polsce, destabilizacja gospodarki, nieracjonalna współpraca wojskowo - techniczna, rozwijanie nieperspektywicznych prac naukowo - badawczych i doświadczalno - konstrukcyjnych, podważanie zaufania społeczeństwa do władzy państwowej i samorządowej, szerzenie niepokojów społecznych. Analiza zagrożeń bezpieczeństwa Rzeczypospolitej Polskiej pozwala optymistycznie patrzeć w przyszłość. Najbliższe 10 - 15 lat nie niesie zagrożenia wojną i daje unikalną szansę racjonalnego podejścia do budowy Polskich Sił Zbrojnych na miarę możliwości finansowych Polski, w tym głównie roli i miejsca naszego kraju w Sojuszu Północnoatlantyckim i potrzeb międzynarodowego bezpieczeństwa w XXI wieku. Obecny stan zagrożeń ma przede wszystkim charakter wewnętrzny i jest natury politycznej, gospodarczej, socjalnej, ekologicznej, informacyjnej i duchowej. Nowe jakościowo stosunki międzynarodowe, wejście Polski do polityczno - gospodarczych i militarnych struktur Euroatlantyckich stwarza możliwości do względnie trwałego odsunięcia zagrożenia agresją zbrojną oraz przystąpienia do dynamicznego rozwiązywania narosłych problemów wewnętrznych związanych z zreformowaniem kraju.

13. Przedstawić (omówić) pojęcie oraz środki ochrony i obrony narodowej.

Ochrona i obrona narodowa to całokształt działań cywilnych i wojskowych na rzecz bezpieczeństwa. Jej funkcją jest ochrona i obrona wartości narodowych przed zagrożeniami wewnętrznymi i zewnętrznymi, militarnymi i niemilitarnymi. 

Znaczenia ochrony i obrony narodowej:

- część organizacji państwa, obejmująca przygotowanie społeczeństwa, sił zbrojnych, zasobów i terytorium do zapobiegania, przeciwdziałania, ochrony i obrony całego narodu przed istniejącymi i potencjalnymi zagrożeniami bezpieczeństwa narodowego,

- podstawowa misja narodowa obejmująca zabezpieczenie przed istniejącymi i potencjalnymi zagrożeniami bezpieczeństwa narodowego,

- fundamentalna struktura realizacyjna bezpieczeństwa narodowego, obejmująca przygotowanie społeczeństwa, sił zbrojnych, zasobów i terytorium do zapobiegania, przeciwdziałania, ochrony i obrony całego narodu przed istniejącymi i potencjalnymi zagrożeniami bezpieczeństwa narodowego,

- realizacja konstytucyjnego obowiązku ochrony ojczyzny (Konstytucja III RP z 1997 r.) oraz podstawowa powinność narodowa (Konstytucja z 3 maja 1791 r.).

Środki ochrony i obrony narodowej dzielimy na funkcjonalne i strukturalne oraz ze względu na zastosowanie na powszechnie stosowane i wojskowe:

- funkcjonalne - polityczne, gospodarcze, wojskowe, ekologiczne, normatywne,

- strukturalne - organy władzy, służby zagraniczne, siły zbrojne oraz służby, inspekcje i straże (Policja, Straż Graniczna, Państwowa Straż Pożarna itd.),

- powszechnie stosowane - stosowane do codziennej (rutynowej) ochrony interesów narodowych, tylko środki niemilitarne,

- wojskowe - stosowane tylko jako ostateczny, decydujący środek ochrony i obrony narodowej.

14. Omówić wymagania ochrony i obrony narodowej.

Ochrona i obrona narodowa ma:

-  tworzyć przyszłe bezpieczeństwo narodowe aby uprzedzać i zapobiegać zagrożeniem oraz likwidować ich źródła. Trzeba tworzyć, a nie przewidywać przyszłość, gdyż jest ona nieprzewidywalna, zmienna, a jej regułą jest zaskoczenie,

- powinna być przygotowana na sprostanie najgorszym zagrożeniem, jakie mogą się wydarzyć - błędem jest zakładanie jedynie pozytywnych scenariuszy,

- osiąganie celów ustalonych przez politykę powinno być zrealizowane przy jak najlepszym wykorzystaniu posiadanych środków,

- zapewnić zgodność i równowagę celów, metod i środków,

-   w wyborze środków i metod działania nie należy obierać za punkt wyjścia tego, co jest możliwe, ale to, co jest konieczne i starać się to osiągnąć,

- posiadać zdolności przystosowania się do różnych i najmniej przewidzianych sytuacji,

- należy zmierzać do określonego celu w danych warunkach przy użyciu właściwych środków.

15. Wymienić i scharakteryzować elementy systemu ochrony i obrony narodowej (systemu obronnego państwa).

Składa się  on z trzech podstawowych elementów: podsystemu kierowania oraz dwóch podsystemów wykonawczych - militarnego (Siły Zbrojne RP) i pozamilitarnego (pozamilitarne ogniwa obronne).

Podsystem kierowania (obronnością) jest przeznaczony do przygotowywania i zapewnienia sprawnego funkcjonowania państwa zarówno w okresie zagrożenia jak i wojny a tworzą go organy państwowe oraz samorządowe. Składowymi owego podsystemu są: Sejm i Senat RP, Prezydent PR, Premier wraz z Radą Ministrów, Ministrowie, centralne organy administracji państwowej, wojewodowie (terenowe organy administracji rządowej), samorządy terytorialne oraz elementy dowodzenia (podsystem dowodzenia) Siłami Zbrojnymi RP a więc: SG WP, dowództwa OW i Rodzaju Sił Zbrojnych, dowództwa związków taktycznych i oddziałów.

Podsystem militarny - tworzą Siły Zbrojne RP, które są podstawowym elementem systemu obronnego państwa. Działając w narodowym systemie obronności i systemie sojuszniczym, Siły Zbrojne RP są przygotowane do wykonywania trzech rodzajów zadań strategicznych: zadań obronnych w razie wojny (odparcie bezpośredniej agresji na terytorium Polski lub udział w odparciu agresji na inne państwo sojusznicze), zadań reagowania kryzysowego oraz zadań stabilizacyjnych w czasie pokoju.

Ponadto są one gotowe do udziału w reagowaniu na zagrożenia poza militarne. Trzema zasadniczymi rodzajami Sił Zbrojnych RP są: wojska lądowe, wojska lotnicze i obrony powietrznej oraz marynarka wojenna...

16. Wyjaśnić (opisać) co rozumie się i co obejmuje funkcja państwa - gospodarcza.

Funkcja gospodarcza państwa to organizowanie gospodarki krajowej oraz czuwanie nad jej prawidłowym rozwojem. Przy bardziej szczegółowym definiowaniu funkcji gospodarczej należy wymienić zadania do realizacji takie jak dążenie do zmniejszania bogactwa kraju, pomniejszanie jego deficytu budżetowego, wykorzystywanie zasobów, dążenia do wzrostu gospodarczego oraz wzrostu przedsiębiorczości, a także innowacyjności, wprowadzanie równowagi społecznej w zakresie gospodarczym i związany z nią sprawiedliwy podział dochodów, wprowadzanie jak najwyższego zatrudnienia, równowagi na rynku pracy i wiele, wiele innych. 

17. Wyjaśnić (opisać) pojęcie i zakres współpracy cywilno- wojskowej.

CIMIC (ang. Civil-Military Co-operation), oznacza współpracę cywilno-wojskową. Jest to termin używany w ramach struktur NATO, służący określeniu strategii, zakładającej współpracę sił wojskowych z organami władzy cywilnej w ramach prowadzonych operacji. Strategia CIMIC przejawia się m.in. w operacjach prowadzonych w ramach planowania obrony cywilnej w sytuacji zagrożeń (CEP) oraz wsparcia przez państwo-gospodarza (HNS). Współpraca cywilno - wojskowa (CIMIC) jest to nawiązywanie i utrzymywanie kontaktów pomiędzy dowódcami sojuszniczymi i narodowymi a narodowymi organami władzy (wojskowymi i cywilnymi) oraz ludnością cywilną na obszarze prowadzenia operacji lub na obszarze gdzie jest planowane rozmieszczenie sił wojskowych w zakresie czynników społecznych, politycznych, kulturowych, ekonomicznych, środowiskowych oraz humanitarnych. Współpraca ta, obejmuje także dokonywanie uzgodnień z organizacjami międzynarodowymi i krajowymi, rządowymi i pozarządowymi działającymi na obszarze prowadzenia operacji, lub gdzie taka operacja jest planowana. Celem CIMIC jest zmniejszenie negatywnego wpływu, jakie środowisko cywilne może wywierać na prowadzoną operację oraz ustanowienie i utrzymanie pełnego współdziałania sił wojskowych z lokalną ludnością i instytucjami pozamilitarnymi. Podczas planowania, przygotowania i prowadzenia operacji dowódcy wszystkich szczebli powinni uwzględniać wszystkie aspekty środowiska cywilnego mogące mieć wpływ na prowadzenie działań.

18. Omówić i opisać strukturę systemu obronnego państwa.

W skład struktury systemu obronności RP wchodzą trzy podstawowe elementy:

1. podsystem kierowania obronnością - W czasie pokoju celem systemu kierowania obronnością państwa jest przygotowanie i utrzymanie na odpowiednim poziomie potencjału obronnego przez zapewnienie jego sprawnego rozwinięcia do koniecznych wymiarów w okresie zagrożenia i w czasie wojny. Jego rola polega na sprawnym kierowaniu w czasie kryzysu i wojny tymi elementami systemu obronnego państwa, które w czasie pokoju zwykle spełniają odmienne, cywilne funkcje. Podsystem kierowania obronnością tworzą organy państwowe oraz samorządowe, na których ciążą obowiązki zadań obronnych. Podsystem kierowania obronnością jest przeznaczony do przygotowania i zapewnienia sprawnego funkcjonowania państwa w czasie zagrożenia i wojny.

2. podsystem militarny - tworzą Siły Zbrojne RP. Są one podstawowym elementem systemu obronności państwa. Służą do ochrony niepodległości RP i niepodzielności jej terytorium oraz zapewnienia bezpieczeństwa i nienaruszalności jej granic. W czasie pokoju Siły Zbrojne utrzymują odpowiedni system mobilizacyjny, obejmujący zarządzanie zasobami osobowymi, materiałowymi i transportowymi oraz szkolenie rezerw. Jego zadaniem jest zapewnienie rozwinięcia sił zbrojnych do etatu czasu wojennego, a także ich uzupełniania w toku działań wojennych. System ten będzie dostosowywany do nowych wymogów strategicznych, odpowiednio do pokojowych przekształceń sił zbrojnych i zmian co do ich potrzeb na czas wojny.

Do najważniejszych działań w tym zakresie należą:

- modyfikacja podsystemu planowania mobilizacyjnego, stosownie do nowych rozwiązań prawnych i ekonomicznych obowiązujących w państwie;
- wdrożenie nowych programów szkolenia żołnierzy rezerwy;
- wzmocnienie struktur wojennych terenowych organów administracji wojskowej;
- przebudowa podsystemu uzupełniania strat ponoszonych w czasie wojny, z uwzględnieniem zasady dostarczania do jednostek bojowych wyszkolonych żołnierzy rezerwy wraz ze sprzętem.
Także Szkolenie jest podstawową dziedziną działalności Sił Zbrojnych RP w okresie pokoju. W swojej treści obejmuje ono wszystkie dziedziny funkcjonowania sił zbrojnych. Szczególną uwagę zwraca się na współdziałanie szkoleniowe sił zbrojnych z organami administracji państwowej i samorządowej oraz innymi jednostkami organizacyjnymi pozamilitarnych ogniw obronnych. W skład Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej wchodzą Wojska Lądowe, Wojska Lotnicze i Obrony Powietrznej oraz Marynarka Wojenna. We wszystkich rodzajach sił zbrojnych występują wojska operacyjne i wojska obrony terytorialnej.
Wojska operacyjne są przygotowane do działania w wielonarodowych strukturach NATO, a ich skład i struktura dostosowane są przede wszystkim do wymagań wynikających z potrzeby wspólnego działania w ramach wielonarodowych formacji NATO.
Wojska obrony terytorialnej przeznaczone są do wspierania i zapewniania swobody działania wojsk operacyjnych oraz wykonywania lokalnych zadań obronnych w ścisłym współdziałaniu z pozamilitarnymi ogniwami struktury państwowej. Podsystem pozamilitarny (pozamilitarne ogniwa obronne) stanowią wszystkie pozostałe, poza siłami zbrojnymi, organy struktury państwowej, na które nakładane są lub którym zlecane są zadania obronne. Spełniają one funkcje pomocnicze i wspierające w stosunku do działań sił zbrojnych. Ogniwa te są przeznaczone do tworzenia warunków niezbędnych do zapewnienia przetrwania narodu w czasie zagrożenia i wojny, a także do przygotowania oraz działania sił zbrojnych i pozostałych struktur państwa.

3. Pozamilitarne ogniwa systemu obronności dzielą się na trzy grupy: informacyjne, ochronne i gospodarcze.

Informacyjne ogniwa systemu obronności realizują zadania mające na celu ochronę i propagowanie polskich interesów na arenie międzynarodowej, informacyjne osłabianie przeciwnika oraz umacnianie woli, morale, determinacji obronnej i wytrwałości własnego społeczeństwa w warunkach wojennych poprzez informacyjne zabezpieczenie funkcjonowania całego systemu obronności oraz informacyjne oddziaływanie zarówno na przeciwnika, jak i własne społeczeństwo.
Ogniwa ochronne mają na celu zapewnienie warunków bezpiecznego funkcjonowania struktur państwa oraz ochronę ludności i majątku narodowego przed skutkami zbrojnych i niezbrojnych oddziaływań kryzysowych i wojennych.
Gospodarcze ogniwa systemu obronności mają na celu zapewnienie materialnych podstaw realizacji zadań obronnych oraz przetrwania ludności w nadzwyczajnych warunkach kryzysu i wojny.

19. Wymienić i scharakteryzować rodzaje systemów bezpieczeństwa międzynarodowego.

Wyróżnia się następujące rodzaje bezpieczeństwa:

• ze względu na obszar jakie obejmuje - bezpieczeństwo globalne, bezpieczeństwo międzynarodowe, bezpieczeństwo regionalne, bezpieczeństwo narodowe;

• ze względu stosunek do obszaru państwa - bezpieczeństwo zewnętrzne i bezpieczeństwo wewnętrzne;

• ze względu na dziedzinę w jakiej występuje - bezpieczeństwo militarne, bezpieczeństwo polityczne, bezpieczeństwo energetyczne, bezpieczeństwo ekologiczne, bezpieczeństwo informatyczne, bezpieczeństwo społeczne, bezpieczeństwo kulturowe; bezpieczeństwo fizyczne i bezpieczeństwo socjalne; bezpieczeństwo strukturalne i bezpieczeństwo personalne^[1].

20. Omówić (scharakteryzować) system bezpieczeństwa NATO.

NATO, North Atlantic Treaty Organization, Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego, Pakt Północnoatlantycki
Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego (North Atlantic Treaty Organization) bierze swój początek od traktatu brukselskiego, podpisanego w marcu 1948r. przez pięć państw: Francję, Wielką Brytanię, Belgię, Holandię i Luksemburg. W czerwcu 1948r., na podstawie uchwalonej przez Senat USA tzw. rezolucji Vandenberga, która wzywała do tworzenia bloków militarnych w celu obrony przed zagrożeniem sowieckim, przyłączyły się do niego Stany Zjednoczone. Traktat ten zapoczątkował wojskową współpracę tych państw po II wojnie światowej. Właściwy Pakt Północnoatlantycki został podpisany 4 kwietnia 1949r. w Waszyngtonie i obowiązuje od 24 sierpnia 1949r. Siedzibą władz NATO były kolejno: Londyn (do 1952) i Paryż (do 1966), obecnie Bruksela.

Członkami - założycielami NATO są następujące państwa:
- Stany Zjednoczone,
- Wielka Brytania,
- Francja,
- Belgia,
- Holandia,
- Luksemburg,
- Dania,
- Islandia,
- Norwegia,
- Włochy,
- Portugalia,
- Kanada.

Później do Paktu przystąpiły: Grecja, Turcja, Niemcy, Hiszpania. Obecnie w strukturach NATO znalazły się także trzy państwa z Europy Środkowo - Wschodniej, tj. Polska, Czechy i Węgry. Państwa te są pełnoprawnymi członkami Paktu Północnoatlantyckiego od 12.03.1999r. W tym dniu w auli Biblioteki H. Trumana w Independence w USA, ministrowie spraw zagranicznych Polski oraz Czech i Węgier, złożyli na ręce Madeleine Albright - sekretarza stanu USA, depozytariusza Traktatu Północnoatlantyckiego, dokumenty ratyfikacyjne.

Pakt Północnoatlantycki jest układem międzynarodowym, który stał się podstawą sojuszu polityczno - wojskowego oraz podstawą zawiązania organizacji NATO.

Cele sojuszu to ochrona wolności, oraz wspieranie stabilności i dobrobytu w strefie północnoatlantyckiej. Cele te można podzielić na:
- polityczne,
- obronne, polegające na dążeniu do zachowania pokoju i bezpieczeństwa. W tym celu każde państwo członkowskie powinno utrzymywać zdolność do obrony.

Państwa NATO są obowiązane do udzielania solidarnej wzajemnej pomocy. Atak na jedno z państw członkowskich jest równoznaczny z atakiem na wszystkie państwa NATO (casus foederis). Dotyczy to terytoriów państw członkowskich w Europie i Ameryce Płn., ataków na siły okupacyjne kontrahentów w Europie, na wyspy znajdujące się pod władzą państw członkowskich na północ od Zwrotnika Raka albo na statki morskie lub powietrzne stron w tym rejonie.

System działania NATO opiera się na zasadzie, iż ,,wspólne bezpieczeństwo państw członkowskich jest niepodzielne'', co oznacza, że:
- żadne z państw członkowskich nie musi polegać wyłącznie na własnych narodowych działaniach obronnych i zasobach ekonomicznych, aby przeciwstawić się zagrożeniom dla swojego bezpieczeństwa; może bowiem liczyć na pomoc państw - stron NATO,
- żadne z państw członkowskich nie zrezygnuje z wypełnienia swoich zobowiązań sojuszniczych wobec innych państw, w przypadku zagrożenia ich bezpieczeństwa.

NATO jest organizacją otwartą dla każdego państwa europejskiego, jeśli zostanie zaproszone przez którykolwiek kraj członkowski i jeśli jego kandydatura zostanie zaakceptowana przez pozostałych członków. Państwa starające się o członkostwo w NATO muszą być w stanie popierać zasady traktatu północnoatlantyckiego oraz muszą przyczyniać się do bezpieczeństwa obszaru północnoatlantyckiego.

Członkostwo w NATO nie jest zróżnicowane, ale istnieje różny zakres powiązań między poszczególnymi państwami a organizacją. Na przykład Francja, Hiszpania i Islandia znajdują się poza zintegrowaną strukturą wojskową. Francja poprzez Ministra Obrony Narodowej i Szefa Sztabu bierze udział w pracach organów NATO (np. Komitetu Wojskowego) na mocy indywidualnej decyzji Prezydenta.

Hiszpania uczestniczy w procesie planowania wojskowego NATO, utrzymuje misje łącznikowe przy dowództwach regionalnych. Uczestniczy także w systemie obrony powietrznej NADGE.

W przypadku Niemiec istnieje daleko posunięta integracja z NATO. Całość sił zbrojnych Niemiec (poza obroną terytorialną) podporządkowana jest dowództwu centralnemu NATO. Pełne uczestnictwo w strukturze wojskowej NATO dotyczy również Norwegii i Danii.

Jedynym członkiem sojuszu, który nie posiada sił zbrojnych, jest Islandia. Jej uczestnictwo w NATO polega m.in. na udostępnianiu baz w Keflaviku oraz innych instalacji wojskowych, mających znaczenie dla obrony powietrznej czy ostrzegania morskiego.

W NATO istnieje podział na pion wojskowy oraz cywilny.

Pion wojskowy stanowią następujące organy:
- Komitet Wojskowy,
- Międzynarodowy Sztab Wojskowy,
- Dowództwa Regionalne.

Pion cywilny obejmuje:
- Rada Północnoatlantycka,
- Komitet Planowania Obrony,
- Grupa Planowania Nuklearnego,
- Sekretariat Generalny.

Rada Północnoatlantycka (North Atlantic Council - NAC) jest to podstawowy organ decyzyjny NATO. W jej skład wchodzą przedstawiciele państw członkowskich w randze ambasadorów; jest organem plenarnym, wyposażonym w prawo powoływania innych organów NATO. Obraduje ona na posiedzeniach odbywających się na następujących szczeblach:
- szefów państw i rządów; są to tzw. szczyty NATO, zwoływane okazjonalnie,
- ministerialnym; spotykają się ministrowie państw członkowskich, co najmniej dwa razy na rok,
- stałych przedstawicieli; spotykają się regularnie, co najmniej raz w tygodniu przedstawiciele państw członkowskich. Mają oni rangę ambasadorów. Stali przedstawiciele tworzą Radę Stałych Przedstawicieli - na jej forum zapada większość decyzji.

Rada Północnoatlantycka jest zwoływana na żądanie swego przewodniczącego lub któregokolwiek państwa członkowskiego. Przy podejmowaniu decyzji obowiązuje zasada jednomyślności - consensusu. Oznacza to, że nad daną sprawą nie odbywa się głosowania. Podejmowane przez Radę zalecenia nie mają charakteru wiążącego, bez względu na to, na jakim zapadły szczeblu.

Do najważniejszych zadań Rady należą:
- konsultacje polityczne pomiędzy członkami,
- wyznaczanie dyrektyw dla władz wojskowych,
- obrona cywilna,
- ustalanie wysiłku zbrojeniowego państw członkowskich.

Komitet Planowania Obrony (Defence Planning Committee - DPC), jest to organ, który podejmuje zasadnicze decyzje w kwestii planowania obronnego Sojuszu. Składa się z przedstawicieli państw członkowskich. Jego posiedzenia odbywają się na dwóch szczeblach:
- ministerialnym; tu obradują dwa razy w roku ministrowie obrony państw członkowskich,
- stałych przedstawicieli

Grupa Planowania Nuklearnego (Nuclear Planning Group - NPG), zajmuje się planowaniem potencjału nuklearnego NATO i doktryną jego użycia. Zajmuje się ona oceną polityki nuklearnej przeciwników, bada kryteria i rozmieszczenie broni itp. Stanowi ona najważniejsze forum konsultacyjne we wszystkich sprawach związanych z rolą sił jądrowych w polityce wojskowej NATO.

System ciał kolegialnych uzupełniają liczne komitety specjalistyczne, które działają na mocy mandatu przyznanego im przez Radę Północnoatlantycką (państwa członkowskie reprezentowane są w nich przez przedstawicieli delegacji narodowych), podejmują szczegółowe decyzje merytoryczne w poszczególnych dziedzinach funkcjonowania Sojuszu oraz nadzorują ich wykonanie.

Sekretariat Międzynarodowy składa się z Sekretarza Generalnego, jego zastępcy i 4 asystentów.
Sekretarz Generalny pełni funkcje:
- przewodniczenia - przewodniczy m.in. posiedzeniom Rady Północnoatlantyckiej, Komitetu Planowania Obrony,
- nadzorcze - sprawuje nadzór nad wykonywaniem uchwał organów NATO, opracowywaniem raportów itp.

4 sierpnia 1999 Rada Północnoatlantycka zatwierdziła kandydaturę G. Robertsona na stanowisko sekretarza generalnego NATO. Robertson zastąpi J. Solanę.

Zintegrowana Struktura Wojskowa (Integrated Military Structure) stanowi właściwą militarną część Sojuszu. Składa się ona z systemu funkcjonujących permanentnie połączonych dowództw i sztabów oraz kontyngentów sił zbrojnych, wydzielonych przez państwa członkowskie do operowania w ramach połączonych zgrupowań strategicznych i operacyjnych w czasie konfliktu zbrojnego lub innej operacji wojskowej.

Nastawiona jest ona na realizację planów nakreślonych przez strukturę polityczną Sojuszu oraz zgłaszanie ewentualnych uwag i wniosków dotyczących następnych okresów planistycznych.

Komitet Wojskowy jest najwyższym ciałem konsultacyjnym i doradczym Rady Północnoatlantyckiej w dziedzinie wojskowej. Jest to najwyższy organ decyzyjny w sprawach wojskowych NATO. Podlega on cywilnemu Komitetowi Planowania Obrony. Składa się on z narodowych reprezentantów wojskowych, będący stałymi przedstawicielami szefów sztabów sił zbrojnych państw członkowskich. Obsługę prac Komitetu Wojskowego NATO zapewnia Międzynarodowy Sztab Wojskowy (IMS), który obok Sekretarza Generalnego i podległych mu biur (Sekretariat Wykonawczy, Biuro Prasy i Informacji, Biuro Bezpieczeństwa NATO) oraz Sztabu Międzynarodowego (IS) stanowi centralny organ wykonawczy Sojuszu.

Komitet Wojskowy jest organem:
- kierowniczym - wobec Dowództw regionalnych i innych organów wojskowych,
- i opiniującym - wobec Komitetu Planowania Obrony i Grupy Planowania Nuklearnego.

Komitet Wojskowy obraduje na:
- szczeblu szefów sztabów generalnych poszczególnych państw członkowskich (oprócz Islandii, która nie ma sił zbrojnych i Francji, chyba, że jej Prezydent wyrazi indywidualną zgodę),
- szczeblu przedstawicieli sztabów generalnych - w formie Stałego Komitetu Wojskowego.

Międzynarodowy Sztab Wojskowy jest organem pomocniczym i wykonawczym w stosunku do Komitetu Wojskowego. Wykonuje jego decyzje wydawane w formie rozkazów dla dowództw regionalnych. Ponadto Międzynarodowy Sztab Wojskowy przygotowuje plany, inicjuje studia nad problematyką wojskową, utrzymuje kontakty z Sekretarzem Generalnym oraz Komitetami.

Dowództwa NATO dzielą się na:
a) naczelne, w postaci:
- Dowództwa Połączonych Sił Zbrojnych NATO na Atlantyku ACLANT, z siedzibą w Norfolk w Wirginii (USA), oraz
- Dowództwa Połączonych Sił Zbrojnych w Europie ACE, z siedzibą w Shape Casteau (Belgia),
b) regionalne, obejmujące obszar Europy Zachodniej (siedziba w Wielkiej Brytanii), Środkowej (Holandia) i Południowej (Neapol, Włochy).
c) Grupę Planowania Regionalnego Kanada - USA (CUSRPG), z siedzibą w Arlington (USA).

Polska

22.000 $

Włochy

115.789 $

WB

171.627 $

Francja

124/747 $

Niemcy

109.122 $

Ź r ó d ł o: Military Balanse.

Rys. 3. Wskaźniki nakładów na jednego żołnierza w wybranych państwach NATO

---