Konstytucyjne systemy prawa
W sensie formalnym , a więc inaczej w sensie prawniczym.
W sensie faktycznym- inaczej mówiąc w sensie socjologicznym.
Adl.
Konstytucja jest to ustawa zasadnicza w państwie tzn. taka, która ma szczególne cechy swojej formy i swojej treści.
Przepisy tej ustawy mają najwyższą moc prawną w całym systemie prawnym państwa.
Przepisy konstytucji mają za przedmiot uregulowanie podstaw ustroju politycznego i gospodarczego państwa.
Ad2.
Jest to faktyczny ustrój rzeczywisty państwa( np. Polski) niezależnie
od tego czy jest on opisany w jednym dokumencie prawnym- ta
definicja nas nie obowiązuje.
Ustawa zasadnicza jest to taki akt prawny, który odróżnia się od
innych ustaw zwykłych (zwyczajnych) szczególną formą i treścią. Na
formę ustawy zasadniczej składa się 5 cech:
Jest szczególna jej nazwa tzn. że ustawa zasadnicza nosi nazwę Konstytucji. Constituare - urządzać, ustanawiać.
Szczególny sposób jej przygotowania i uchwalania, została uchwalona 2.04.1997 r. przez Zgromadzenie Narodowe. 25.05.1997 r. została zatwierdzona przez Ogólnonarodowe Referendum.
17.10.1997 r. - ustawa weszła w życie. Taki sposób uchwalania konstytucji dominuje w Europie (konstytucja Włoch 1947 r., Francji 1958 r.). W Polsce konstytucje były także uchwalane przez Konstytuantą (konstytucja 17.03.1921 r.) -uchwalona przez Sejm Ustawodawczy. Konstytuanta - to specjalnie wybrany parlament (w Polsce Sejm Ustawodawczy), którego głównym celem było przygotowanie i uchwalenie Konstytucji.
Konstytucje czasami są narzucane lub nadawane z góry przez panującego lub przez jakiś inny podmiot, mówimy ,że jest oktrojowana (z francuskiego oktroie).
3. Szczególny tryb dokonywania zmian w ustawie zasadniczej:
a) Konstytucje sztywne - trudno zmienialne.
b) Konstytucje elastyczne - stosunkowo łatwo zmienialne.
W praktyce nie ma konstytucji elastycznych wszystkie są sztywne,
różnią się stopniem w dokonywaniu zmian.
Konstytucja polska jest bardzo „sztywna". Przez 11 lat wprowadzono
jedną zmianę w art. 55 - europejski nakaz aresztowania (ENA).
ENA - bezpośrednie przekazywanie obywateli do osądzenia przez
poszczególne państwa Unii.
Konstytucja z 2.04.1997 r. jest trudno zmienialna, gdyż sama
ustanawia różnego typu przeszkody formalne :
a) Bardzo duże większości głosów do zmiany konstytucji.
b) Przyjęcie poprawki w jednakowym brzmieniu i w Sejmie i Senacie.
c) Bardzo długie okresy czasu pomiędzy „czytaniami" w Sejmie i Senacie.
Najbardziej „sztywną" jest konstytucja USA z 1787 r. - była ona zmieniana tylko 25 razy - poprawki pierwsze 10 przyjęto jednocześnie tuż po uchwaleniu jest to „Karta Praw". Poprawka do konstytucji USA musi być przyjęta 2/3 głosów w Izbie Reprezentantów i w Senacie, a potem zatwierdzona przez 3/4 Stanów. Nosi nazwę „Living constitution"- żyjąca konstytucja.
4. Szczególna budowa ustawy zasadniczej. Wyróżniamy tzw. „systematyką ogólną" i „systematykę szczególną" ustawy zasadniczej.
a) Systematyka ogólna- oznacza podział treści na rozdziały: wynika z systemu aksjologii, który przyjmuje twórca konstytucji (aksjologia - system wartości).
b) Systematyka szczególna - uporządkowanie przepisów w obrębie rozdziałów konstytucji wynika z logiki prawniczej i techniki prawodawczej.
5. Najwyższa moc prawna przepisów zawartych w ustawie zasadniczej :
a) Przepisy z konstytucji są punktem wyjścia dla budowy wszystkich innych przepisów prawnych w danym państwie.
b) W związku z tym konstytucja nazwana jest „normą dla norm prawnych"- przepisy zawarte w konstytucji muszą być rozwijane przez przepisy niższego rządu.
c) Przepisy niższego rzędu nie mogą być sprzeczne z przepisami konstytucji.
Wyróżniamy konstytucje pełne to takie, które zawierają 5 elementów treści, a mianowicie:
1. Jest to określenie podstaw ustrojowych politycznego państwa. Konstytucja w art.l określa Polskę jako Rzeczpospolitą - tzn. że Polska jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli.
W latach 1952-1976 - art. 1 - określał, że Polska jest państwem
„demokracji ludowej".
W latach 1976-1989 - art. 1 - określał, że Polska jest państwem
„ demokracji socjalistycznej.
Od 1989 r. - art. 1 - do dzisiaj określa Polskę jako
Rzeczpospolitą " Dnia 29.12.1989 r. dokonano bardzo istotnych zmian w konstytucji w art.l : orzeł odzyskał koronę, Polska zmieniła się itp. w art.4 : określa się, że władza polityczna należy do narodu (w okresie od 1952-1989 władza należała do ludu pracującego miast i wsi).
2. Określenie podstaw ustroju społecznego i gospodarczego państwa. Art. 20 - głosi, że ustrój gospodarczy polski opiera się na „uspołecznionej gospodarce rynkowe/'. W myśl tego przepisu istnieje podział na 3 filary:
a) Swoboda działalności gospodarczej
b) Własność prywatna
c) Solidarność.
3. Określenie praw człowieka.
„Prawa człowieka - Wolności i prawa człowieka i obywatela -Rozdział II Konstytucji art.30 - Źródłem praw człowieka w Polsce jest godność człowieka. Godność człowieka jest przyrodzona, nienaruszalna, niepozbywalna.
Konstytucja dzieli prawa człowieka na 3 grupy:
a. Wolności i prawa osobiste człowieka - prawo do ochrony życia, nietykalność osobista, nienaruszalność mieszkania, zasad domniemania niewinności człowieka itp.
b. Wolności i prawa polityczne- prawo wyborcze, wolność tworzenia partii politycznych, związków zawodowych, stowarzyszeń, wolność zrzeszania się. W 1997 roku doszło nowe prawo polityczne - obywatelska inicjatywa ustawodawcza - 100 tys. obywateli ma prawo wnieść projekt ustawy do Sejmu.
c. Wolność i prawo ekonomiczne:
- prawo do ochrony zdrowia
- prawo do zabezpieczenia społecznego
- te przepisy konstytucji są tak zbudowane, że realizację tych praw powierza się ustawom zwykłym
- konstytucja 1997 nie zawiera (nie zna) prawa do pracy a w to miejsce wprowadza wolność wyboru zawodu, zatrudnienia i miejsca pracy
- art 31 pkt 3 umożliwia ograniczenia w korzystaniu z praw człowieka, zasad proporcjonalności tzw. zawór bezpieczeństwa
4. Określenie systemu organów państwowych, w myśl art. 10 Konstytucji system organów państwa opiera się na zasadzie trójpodziału władzy:
a. Ustawodawcza
b. Wykonawcza
c. Sądownicza
Przed 1989 r. system opierał się na zasadzie przeciwstawnej tj. jednolitej władzy państwa.
5. Są to przepisy dotyczące trybu dokonywania zmian w ustawie zasadniczej. Do tej pory mieliśmy 3 małe konstytucje:
a. Mała konstytucja 1919 r. do 17.03.1921 r.
b. Mała konstytucja 1947 r. do 1952 r.
c. Mała konstytucja 1992 r. do 1997 r.
Naczelne zasady konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej.Pojęcie: Naczelna zasada jest to konkretny przepis (norma) zawarta w ustawie zasadniczej, która ma szczególną doniosłość - oznacza z kolei, że ten przepis (norma) jest punktem wyjścia dla kształtowania instytucji ustrojowych.
Naczelne zasady (nie ma 1-nej jedynej listy):
1. Zasada suwerenności narodu.
2. Republikańska forma państwa.
3. Demokratyczne państwo prawne.
4. Pluralizm polityczny (wielość).
5. Rządy parlamentarno-gabinetowe.
6. Dwuizbowość parlamentu.
Adl. Ta zasada jest wyrażona w art. 4 konstytucji, polega na tym, że
władza najwyższa w państwie przynależy do narodu.
Twórcą tej zasady był Jan Jakub Roussoe, żył XVII wieku, główne
dzieło „Umowa społeczna" z 1762 r.
Łączy się z zasadą rządów bezpośrednich i przedstawicielskich.
Naród na gruncie konstytucji sprawuje władzą bezpośrednio poprzez
REFERENDUM. Funkcjonowanie referendów określa ustawa
Z 2001 r. o Referendum ogólnokrajowym
Z 2003 r. o Referendum lokalnym.
Na gruncie ustawy z 2001 r. wyróżniamy :
1. Obligatoryjnie - takie, które z mocy prawa muszą być przeprowadzone
2. Funkcjonalne - mogą lecz nie muszą miejsce.
Adl. Ma w zasadzie miejsce tylko przy zmianach 3-ech następujących rozdziałów Kont. 1997 r.
- Rozdział I - Rzeczpospolita
- Rozdział II - Prawa człowieka
- Rozdział XII - Tryb zmiany konstytucji
Ad2. Może być przeprowadzone w każdej sprawie o istotnym znaczeniu dla państwa, było to Referendum z 2003 r. w sprawie wyrażenia zgody na członkostwo w UE- 1.05.2004 r. R Polska w UE
Konstytucja w art. 90 ust.l dopuszcza pod pewnymi warunkami ograniczenia suwerenności Narodu Polskiego. Przepis ten głosi, że Polska może na podstawie umowy międzynarodowej przekazać (wyzbyć się) organowi lub organizacji międzynarodowej kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach (przepis ten nazywany jest ,J£lauzulą europejska) tzn. umożliwił członkostwo Polski w UE.
Taka umowa międzynarodowa o przekazaniu kompetencji organów polskich państwowych na rzecz UE wymaga ratyfikacji (uroczyste zatwierdzenie- solenne) dokonuje jej Prezydent RP, ale ratyfikacja przez Prezydenta odbywa się na podstawie zgody udzielonej przez Parlament i Senat Aktem Ustawodawczym.
Ustawa o wyrażeniu zgody na ratyfikację umowy o jakiej głosi art.90, wymaga uchwalenia jej większością 2/3 głosów w Senacie ( te ułamki wielkości są takie jak wymaga się przy uchwalaniu zmiany w Konstytucji.
Sejm Senat mogąjednak zwrócić się do Narodu o wyrażenie zgody przez naród na ratyfikację tej konkretnej umowy międzynarodowej. Jest to właśnie przypadek Referendum fakultatywnego w sprawie o istotnym znaczeniu dla państwa.
Demokratyczne państwo prawa
Zasada demokratycznego państwa prawnego, króre urzeczywistnia zasady sprawiedliwości społecznej. Na D.P.P. składa się 3 grupy reguł:
1. Reguły dotyczące praw człowieka
2. Reguły dotyczące sposobu stanowienia prawa w Polsce
3. Reguły dotyczące mechanizmu sprawowania władzy w Polsce
Adl.
Trybunał Kont. W latach 80-tych, 90-tych wyprowadził z zasady
państwa prawnego następujące reguły:
a) prawo do ochrony życia prywatnego (prawo do prywatności)
b) prawo do sądu - oznacza konieczność rozpatrzenia mojej sprawy przez sąd niezależny sędzia ma być niezawisły i ma być badana przez II instancje
c) prawna ochrona życia człowieka od chwili poczęcia -nie zostało to przyjęte przez T.K. w 1997 r. Ad2.
a) jest to reguła, że prawo nie może działać z mocą wsteczną-„Non retro non agit"
T.K. zmodyfikował tę regułę- prawo surowsze nie może działać z mocą wsteczną, prawo łagodniejsze może działać wstecz (poprawiające sytuację)- „Leks severior non agit"
b) Jest to wymóg dochowania przez prawodawcę odpowiedniego „Vacatio legis" (spoczywanie prawa) - okres od ogłoszenia do wejścia w życie.
c) Jest to wymóg określoności prawa, inaczej jasność przepisów prawnych.
d) Jest to zasada praw nabytych Ad3.
a) T.K. wprowadził wymóg zachowania w państwie prawnym równowagi budżetowej.
b) Zasada trójpodziału władzy: 4 elementy
• władza polityczna dzieli się na 3-y : ustawodawcza, wykonawcza, sądownicza (poza tym podziałem znajduje się Samorząd terytorialny- nie jest władzą polityczną, organy kontroli państwowej np. NIK, organy ochrony praw np. RPO).
• każda z tych 3 władz ma swoje własne organy
- ustawodawcza - Sejm i Senat
- wykonawcza - Rząd : RM i Prezydent RP
- sądownicza - Sądy i Trybunały
• zakaz łączenia funkcji i stanowisk między organami poszczególnych władz (pewne wyjątki zawarte art.103 Konst. RP- zezwala na łączenie mandatu parlamentarnego ze stanowiskiem w rządzie)
• musi istnieć system hamowania i równoważenia się poszczególnych władz. Ustawa uchwalona przez Sejm jest nieważna bez podpisu Prezydenta, jeśli Prezydent odmówi podpisu, Sejm 3/5 głosów może go do tego zmusić. Marszałek Sejmu zarządza wybory Prezydenta, ale Prezydent ma prawo skrócić kadencję Sejmu i zarządzenia nowych wyborów.
Trójpodział władzy wymyślił Karol Monteskiusz 1746 r. - tytuł pracy „O duchu praw", wprowadził trójpodział władz w celu zapewnienia wolności człowieka i obywatela, tzn. władza podzielona zajmuje się sobą, a ludzie będą wolni. Organizacja, funkcje, procedury pracy parlamentu.
Funkcje Parlamentu
1. Ustawodawcza (prawodawcza) polega na uchwalaniu ustaw i innych aktów prawnych (takie jak: rezolucje, deklaracje, uchwały, oświadczenia).
2. Kontrolna- wykonuje SEJM (nie Senat)- przedmiotem funkcji jest wyłącznie RM i Adm. Rządowa, SENAT- współuczestniczy w uchwalaniu ustaw nie ma zaś żadnych kompetencji kontrolnych.
3. Kreacyjna (obsadzanie powoływanie różnego typu organów państwowych).
Te funkcje wykonuje Sejm i Senat - Sejm wybiera 4 członków (spośród posłów) do Krajowej Rady Sądownictwa- KRS. Senat wybiera 2 członków do KRS, Sejm zaś 15 sędziów do T.K. (wybór indywidualny) na okres 9 lat (nie ma reelekcji). Tylko Sejm wybiera członków T.K.
Trybunał Stanu
Skład: 19 osób (Sejm wybiera 18 osób)
19 osoba to I -szy Prezes Sądu Najwyższego, jest on z urzędu
przewodniczącym T.S. wybór członków T.S. następuje w Sejmie w
głosowaniu łącznym.
Mandat trwa tyle ile wynosi kadencja Sejmu - 4 lata (lub krócej).
Osoby wchodzące w skład TS - to w połowie sędziowie i w połowie
Osoby nie będące sędziami- członkowie TS- (nie sędziowie).
Jest to świadome rozwiązanie, po to by w skład TS wchodził także
czynnik społeczny.
Sejm powołuje (za zgodą Senatu) :
- Prezesa NIK (kadencja 6 lat)
- Rzecznika Praw Obywatelskich (kadencja 5 lat)
- Rzecznika Praw Dziecka (kadencja 5 lat) Sejm wybiera 2 osoby, Senat 1 osobę do KRR i T.
Sejm na wniosek Prezydenta powołuje Prezesa NBP(okres 6 lat-kadencję można powtórzyć tylko 1 raz).
Organy Sejmu
1. Marszalek Sejmu
2. Prezydium Sejmu
3. Konwent Seniorów
4. Komisje Sejmowe
Organami Sejmu NIE są kluby i koła poselskie.
Kluby poselskie to forma zrzeszania się posłów w Sejmie - forma
samo-organizacji się w Sejmie wg kryterium przynależności partyjnej.
Klub tworzy przynajmniej 15 posłów . Dla powołania klubu
wystarczy zebranie organizacyjne i ratyfikacja - zawiadomienie
Marszałka Sejmu.
Kola poselskie może utworzyć co najmniej 3 posłów, Koła zrzeszają
posłów wg innego klucza niż partyjny.
Funkcjonuj ^Zespoły poselskie - zrzeszają posłów wg innych
merytorycznych kryteriów. Zespół poselski ds. równouprawnienia
kobiet i mężczyzn ds. rozwoju gospodarki mieszkaniowej. Zespół
poselski musi liczyć 3 osoby.
Kluby, zespoły i koła to NIE są to organy Sejmu.
Marszałek Sejmu :
Jest wybierany na I- szym posiedzeniu Sejmu bezwzględną
większością głosów (tzn. 50 % plus 1 głos ponad)- przy obecności co
najmniej 1/2 składu sejmu (460 osób).
W tym samym trybie Sejm wybiera wicemarszałków (liczba nie jest
określona przez prawo) zależy od układu sił politycznych Sejmie.
Marszałek Sejmu jest w zasadzie jedynym organem Sejmu
uregulowanym w Konstytucji (Komisja Śledcza Sejmu- art. 11
Konst.)
W art. 110 - kompetencje Marszałka Sejmu są następujące:
- prowadzi obrady Sejmu
- reprezentuje Sejm na zewnątrz
Najważniejsze kompetencją Marszałka Sejmu jest kierowanie projektów ustaw do rozpatrzenia przez Sejm.
Marszałek Sejmu ma prawo przez okres do 6-ciu miesięcy
wstrzymywać nadanie biegu projektowi ustawy (ta instancja nosi
nazwę- zamrażarki).
Regulamin Sejmu (1992 r.), Regulamin Senatu(1990 r.) nie zna , nie
reguluje procedury odwołania Marszałka Sejmu. Przyjmuje się, że
jego odwołanie jest możliwe i jest czynnością odwrotną do
po wołania(bezwzględna większość).
Prezydium Sejmu
W skład Prezydium Sejmu wchodzi Marszałek i wicemarszałkowie Kompetencje : jest w istocie wewnętrznym kierowniczym Organem Sejmu. Najważniejszą kompetencją Prezydium jest ustalanie porządku obrad.
Konwent Seniorów
W skład wchodzi Marszałek i wicemarszałkowie oraz przewodniczący Klubów i Kół Poselskich. Wg Regulaminu Sejmu Konwent Seniorów Jest tylko organem doradczym i opiniodawczym dla Marszałka, jest to najważniejszy organ w Sejmie w praktyce, ponieważ wchodzą tam liderzy najważniejszych partii politycznych.
Komisje Sejmowe
Dzielimy je na:
1.Stale - tzn., które istnieją na cały okres kadencji Sejmu (obecnie
takich komisji jest 25 m.in. Komisja Zdrowia, Komisja ds. UE,
Ustawodawcza, Nauki itp.).
W Senacie takich komisji jest 12.
2. Komisje doraźne powoływane do rozpatrzenia jakiejś sprawy np
komisja ds. przygotowania określonego projektu ustawy.
Rozróżniamy komisje:
- resortowe(komisje zdrowia, przemysłu, kultury, obrony narodowej).
- ponad resortowe (komisja ustawodawcza , komisja regulaminowa, komisja ds. UE).
Komisje Śledcze:
Art.. 111- organ Sejmu umocowany obok Marszałka Sejmu.
Sejm może powołać komisją śledczą do zbadania określonej sprawy.
Działanie komisji śledczej reguluje ustawa ze stycznia 1999 r. o
r
Sejmowej Komisji Śledczej.
Komisja śledcza ma liczyć 11 posłów, w swojej pracy stosuje przepisy ustawowe(1999 r.), przepisy regulaminowe (1992 r.-Regulamin Sejmu), stosuje odpowiednio przepisy KPK ( 1997 r.). Do czerwca 2005 r. sprawozdanie Komisji Śledczej było zatwierdzane przez Sejm i przesyłane do prokuratury celem dalszego postępowania (przykład afera Rywina)- od czerwca 2005 r. uchwała Komisji
r
Śledczej jest ostatecznym definitywnym, nie podlegającym zatwierdzeniu przez Sejm, bezpośrednio jest przekazywana do prokuratury.
Tryb uchwalania ustaw
Składa się z 4-ech etapów :
1. Wykonanie inicjatywy ustawodawczej.
2. Praca w Sejmie nad projektem ustawy obejmuje 3 tzw. Czytania.
3. Praca w Senacie nad ustawą.
4. Podpisywanie i ogłoszenie ustawy.
Inicjatywa ustawodawcza jest to uprawnienie podmiotu wskazanego w Kont. do wniesienia do Sejmu projektu ustawy.
Komu służy inicjatywa ustawodawcza ?
1. Rząd - Rada Ministrów- najczęściej korzysta z tego prawa-kieruje życiem państwa.
2. Jest grupa 15 posłów (projekt ustawy).
3. Komisja Sejmowa - Stałe komisje 1 z 25.
4. Senat- występuje z projektem ustawy jako izba „całość"-uchwala i występuje na wniosek 10 senatorów lub na wniosek „stałej Komisji Senatu". Sam Senat nie może rozpocząć prac nad projektem - tylko wnieść projekt ustawy do Sejmu.
5. Prezydent RP (n p propozycja uregulowania instytucji asesora sadowego).
6. Obywatelska inicjatywa ustawodawcza - 100 tys. obywateli polskich może wnieść do Sejmu projekt ustawy od 1997 r.
Wykonywanie obywatelskiej inicjatywy ustawodawczej reguluje ustawa zwykła z czerwca 1999 r.
Projekt ustawy musi spełniać określone wymogi prawne:
1. Wnioskodawca musi wykazać celowość nowej regulacji ustawowej.
2. Wskazać źródło finansowania kosztów ewentualnej regulacji.
3. Nowa regulacja nie może być sprzeczna z prawem wspólnotowym UE.
4. Jeśli ustawa zakłada wydanie rozporządzeń - należy od razu dołączyć projekty tych aktów wykonawczych.
Praca w Sejmie
Praca nad projektem ustawy jest podzielona na 3 czytania.
W Polsce międzywojennej obowiązywały 3 czytania projektu ustawy,
natomiast w okresie PRL zniesiono 3 czytania były tylko 2 czytania.
W latach 1992-1997 (Mała Konstytucja) przywrócono 3-cie czytanie -
było one fakultatywne czyli uznaniowe (zależało od charakteru),
od 1997 r. 3-cie jest obligatoryjne - musi być 1-sze czytanie - ma
miejsce w komisji sejmowej lub wyjątkowo na posiedzeniu całego
Sejmu (n p 1-sze czytanie ustawy budżetowej).
1-sze czytanie może odbyć się najwcześniej 7-go dnia (tydzień) od
dostarczenia posłom projektu ustawy.
Treść I-go czytania :
1. Polega na przedstawieniu założeń tego projektu przez wnioskodawcę.
2. Polega na dyskusji nad tym projektem (n p wolny dzień na 3-ech Króli).
2-gie czytanie ma miejsce na posiedzeniu tylko całej Izby. Najwcześniej 7-go dnia licząc od dostarczenia posłom sprawozdania z prac w 1-szym czytaniu.
Treść 2-go czytania :
1. Złożenie sprawozdania z prac w 1-szym czytaniu- poseł sprawozdawca.
2. Przeprowadzenie dyskusji nad projektem- dyskusji klubowej (partyjnej, politycznej)
3. 2-gie czytanie kończy się przekazaniem projektu do 3-go czytania albo odrzuceniem (projekt jest odrzucony przez cały Sejm, a nie komisje w 1-szym czytaniu).
3-gie czytanie tylko i wyłącznie na posiedzeniu całego Sejmu. Termin : brak terminu- nie ma wskazanego Marszałek Sejmu , sam ocenia czy 3-cie czytanie wyznaczyć w terminie późniejszym.
Treść 3-go czytania:
-Polega na głosowaniu projektu ustawy. Sejm uchwala ustawy już tylko zwykłą większością głosów, ale przy 1/2 składu Sejmu. Projekt ustawy uchwalony w 3-cim czytaniu jest już Ustawą.
DROGA USTAWODAWCZA
3-ci etap to praca w Senacie nad ustawą.
Senat ma 30 dni (od dnia przekazania Marszałkowi Senatu ustawy)-
może zająć stanowisko:
1. Przyjmuje ustawę bez zastrzeżeń (Marszałek Senatu przekazuje ustawę do 4 etapu - podpisania i ogłoszenia).
2. Senat wnosi poprawki do gotowej ustawy.
3. Senat odrzuca ustawę w całości.
4. Pkt. 2 i 3 - ustawa wraca do Sejmu musi być przedmiotem ponownej pracy w Sejmie.
5. Sejm poddaje stanowisko Senatu w pkt. 2,3 pod głosowanie: tylko i wyłącznie negatywne - wyłącznie za odrzuceniem stanowiska Senatu.
6. Jeśli Sejm nie zdoła odrzucić stanowiska Senatu, to oznacza że je przyjmuje.
7. Głosowanie nad odrzuceniem stanowiska Senatu odbywa się bezwzględną większością głosów przy obecności 1/2 posłów .
8. Sejm nie ma terminu (brak) na rozpatrzenie stanowiska Senatu.
Podpisanie i ogłoszenie ustawy
Ustawę podpisuje Prezydent państwa ma on na to 21 dni (od
dostarczenia mu tekstu ustawy).
Odmowa podpisania ustawy ma 2 możliwości:
1. Odsyła ustawę do Sejmu celem ponownego rozpatrzenia -VETO Prezydenta. Może mieć za przyczynę zarówno przesłanki (okoliczności) prawne n p regulacja jest sprzeczna z Konst. prawem UE, przesłanki natury materialnej, faktycznej.
2. Może odesłać ustawę do TK z zarzutem, że jest sprzeczna z Konstytucją. Jeśli Sejm odrzuci VETO Prezydenta 3/5 głosów (60 %) to Prezydent musi podpisać - termin 7 dni.
Jeśli TK uzna ustawę za zgodną z Konstytucją, to Prezydent musi w ciągu 7 dni od wyroku ustawę podpisać.
Jeśli TK uzna ustawę za nie zgodną z Konstytucją, to ustawa upada i nie dochodzi do skutku.
Po podpisaniu ustawy przez Prezydenta ustawa musi być ogłoszona. Ustawy ogłasza Prezes RM niezwłocznie w Dzienniku Ustaw. Wyróżniamy procedurę uchwalania ustaw, zwykłą - zasadniczą oraz następujące procedury szczególne:
1. Pilna ścieżka ustawodawcza- tzw. Projekty pilne.
2. Tryb uchwalania ustawy budżetowej
3. Tryb uchwalania ustaw implementacyjnych, czyli wykonujących przepisy prawa UE.
4. Uchwalanie ustawy o jakiej mowa w art.90 Konstytucji (tj. ustawy wyrażającej zgodę na ratyfikację przez Polskę traktatu wspólnotowego UE.
5. Uchwalania ustawy o zmianie Konstytucji.
6. Uchwalanie ustaw, kodeksów.
Zarówno w procedurze głównej jak i w 6-ciu procedurach szczególnych są zakładane (respektowane) wszystkie etapy drogi ustawodawczej.
Natomiast każda z tych procedur szczególnych ma swoje osobliwości. W wypadku projektów pilnych różnica polega na tym, że tylko Rząd ma prawo inicjatywy ustawodawczej.
W wypadku uchwalania ustawy budżetowej różnice są następujące: 1. Tylko Rząd może wnieść do Sejmu projekt budżetu państwa musi to uczynić do końca września roku poprzedzającego rok
budżetowy. Senat ma 20 dni na zajęcie stanowiska wobec ustawy budżetowej, przy czym nie służy mu status z pkt.3 - nie może odrzucić ustawy budżetowej w całości.
2. Sejm i Senat ma 4 miesiące na uchwalenie ustawy budżetowej, jeśli się nie zmieszczą w tym terminie Prezydent może skrócić kadencję Sejmu i zarządzić nowe wybory.
3. Ustawa implementująca - projekty ustaw tych wnosi RM czyli Rząd.
4. Można odejść od terminów 7-mio dniowych, a doręczanie druku posłom zastąpić przekazem elektronicznym.
5. Ustawa z art.90 - ten tryb ustawowy różni się od zasadniczego, że ustawa musi być uchwalona w Sejmie i Senacie 2/3, 2/3 głosów.
Uchwalanie ustawy o zmianie konstytucji.
Inicjatywa ustrojowa służy 92 posłom (1/5 składu Sejmu), senatorom i
Prezydentowi.
Ustawa taka musi być uchwalona 2/3 głosów w Sejmie i bezwzględną
większością głosów w Senacie (50 % plus 1 głos).
Uchwalanie ustaw i kodeksów
1. Inicjatywa służy tylko RM.
2. Wydłuża się termin między poszczególnymi czytaniami tak aby spowolnić pracę nad kodeksem.
3. Utrudnia się w różny sposób wnoszenie do projektu ustawy -kodeksu.
Trybunały: Stanu i konstytucyjny.
W prawie są 2 rodzaje odpowiedzialności:
- konstytucyjna
- parlamentarna (polityczna)
Podstawą działania Trybunału Stanu jest ustawa z dnia 26 marca 1982 roku o TS. Jest to odrębny organ władzy sądowniczej. Zarówno TS jak i TK nie są sądami w ujęciu konstytucyjnym, nie sprawują też tak rozumianego wymiary sprawiedliwości.
W skład TS wchodzą:
1. Przewodniczący TS
2. 2-óch zastępców
3. 16 członków
Przewodniczącym TS jest z urzędu I- szy Prezes Sądu Najwyższego,
pozostali członkowie TS wybierani są przez Sejm nas okres jego
kadencji, ponowny wybór do TS jest dopuszczalny.
Konstytucja stanowi, że zastępcy przewodniczącego oraz co najmniej
połowa pozostałych członków miała kwalifikacje do sprawowania
stanowiska sędziego.
Zakres odpowiedzialności:
Odpowiedzialność Prezydent RP ma charakter wyłączny.
Osoby piastujące najwyższe stanowiska państwowe:
1. Prezes i członkowie RM.
2. Prezes NBP
3. Prezes NIK
4. Członkowie KRR i T.
5. Naczelny dowódca sił zbrojnych (powoływany na czas wojny-mianowany przez Prezydenta na wniosek PRM).
Posłowie i senatorowie przed TS mogą odpowiadać tylko za naruszenie przepisów anty-korupcyjnych.
Wskazane osoby ponoszą odpowiedzialność za popełnienie deliktu konstytucyjnego, czyli nie stanowiącego przestępstwa spełnią jednocześnie 2 przesłanki:
1. Czyn ten polega na naruszeniu Konstytucji lub ustawy.
2. Popełnienie czynu jest związane z wykorzystaniem urzędu:
a) Czyn zostaje popełniony w zakresie urzędowania danej osoby.
b) Czyn zostaje popełniony w związku z zajmowanym stanowiskiem
Odpowiedzialność może dotyczyć tylko czynu popełnionego wckresie
zajmowania stanowiska państwowego.
W odniesieniu do Prezydenta RP właściwość TS ma charakter
zupełny i wyłączny:
a) Zupełny- bo obejmuje wszelkiego rodzaju przestępstwa jakich Prezydent dopuścił się w okresie sprawowania urzędu (nie ma znaczenie związek przestępstwa z wykonywaniem urzędu).
b) Wyłączny - polega na tym, że za popełnione przestępstwa Prezydent może być pociągnięty do odpowiedzialności tylko przed TS. Nie ma, zatem możliwości postawienia prezydenta przed sądem powszechnym przynajmniej przez okres sprawowania urzędu).
Odpowiedzialność członków RM przed TS ma charakter
konkurencyjny.
Dopóki sąd nie obejmie aktem oskarżenia członków RM dopóty
zachowana jest właściwość sądu powszechnego do postępowania
karnego.
Odpowiedzialność posłów i senatorów.
Dotyczy tylko naruszenia przez nich zakazu prowadzenia działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku skarbu państwa lub Samorządu terytorialnego. Odpowiedzialność ma charakter wyjątkowy i może dotyczyć tylko w/w spraw. Za wszelkie przestępstwa odpowiadają oni przed sądem powszechnym, co wymaga jednak uprzedniego uchylenia bądź zrzeczenia się immunitetu.
Postępowanie przed TS
1. Zgłoszenie wstępnego wniosku.
2. Postępowanie w Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej.
3. Postawienie w stan oskarżenia.
4. Rozpoznanie sprawy przez TS w I -szej instancji.
5. Rozpoznanie sprawy przez TS w II -giej instancji.
Ad1. Prawo do wystąpienia z wnioskiem przysługuje:
1. W sprawach dotyczących Prezydenta RP - grupie 140 członków Zgromadzenia Narodowego (Sejm plus Senat).
2. W odniesieniu do członków RM prawo przysługuje Prezydentowi RP oraz grupie co najmniej 115 posłów.
3. W odniesieniu do pozostałych osób prawo to przysługuje:
a) Prezydentowi
b) Grupie 115 posłów
c) Komisji śledczej.
Ad2. Komisja uchwala sprawozdanie po przeanalizowaniu wniosku i przeprowadzeniu postępowania.
Ad3. Postanowienie w stan oskarżenia następuje w drodze podjęcia odpowiedniej uchwały:
1. Przez Zgromadzenie Narodowe, jeśli chodzi o Prezydenta RP większością co najmniej 2/3 ustawowej liczby członków Zgromadzenia Narodowego.
2. W odniesieniu do członków RM decyzję podejmuje Sejm większością co najmniej 3/5 ustawowej liczby posłów.
3. W odniesieniu do pozostałych osób decyzję podejmuje Sejm bezwzględną większością głosów oddanych w obecności, co najmniej 1/2 ustawowej liczby posłów. Podejmując uchwałę o postawieniu w stan oskarżenia, Zgromadzenie Narodowe lub Sejm wybiera spośród swoich członków 2 -óch oskarżycieli. Podjęcie uchwały o postawieniu w stan oskarżenia powoduje zawieszenie danej osoby w sprawowaniu urzędu (nie dotyczy to posłów i senatorów).
Ad4. Postępowanie przed TS ma charakter II instancyjny.
W I instancji TS orzeka w składzie 5-cio osobowym.
W II instancji składzie 7-mio osobowym- wyłączeni są sędziowie,
którzy orzekali w I instancji.
Postępowanie przed TS - stosowane są odpowiednio przepisy
Postępowania Karnego. Za czyny objęte oskarżeniem, jeżeli nie
stanowiły one przestępstwa TS wymierza kary:
1. Utratę biernego i czynnego prawa wyborczego od 2 do 10 lat (utrata).
2. Zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwowych lub niektórych orderów lub odznaczeń na okres od 2 do 10 lat (utrata).
3. Jeżeli czyn wypełni znamiona przestępstwa TS wymierza kary przewidziane w KK i innych ustawach.
Trybunał Konstytucyjny
Skład TK:
15 sędziów wybieranych przez Sejm na 9-cio letnią kadencję. Wybór ma charakter indywidualny co oznacza, że sędzia jest zawsze wybierany na 9 lat. Konstytucja wymaga by stanowiska sędziów zajmowały osoby wyróżniające się wiedzą prawniczą. Zgodnie z ustawą o TK osoby takie powinny mieć kwalifikacje do zajmowania stanowiska sędziego Sądu Najwyższego lub sędziego NSA(co jest zazwyczaj związane z 10 - cio letnim stażem w jednym z zawodów prawniczych. Z wymogu tego zwolnione są osoby posiadające stopień naukowy dr hab. nauk prawnych bądź na stan. profesora. Sędziowie wybierani są przez Sejm, kandydatów na stan. sędziego może przedstawić Prezydium Sejmu lub grupa co najmniej 50 posłów, wybór następuje bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej 1/2 ogólnej liczby posłów.
Pozycja sędziego TK jest ukształtowana analogicznie do pozycji sędziego Sądu Najwyższego. W okresie kadencji sędziowie są nieusuwalni, chyba że sędzia zostanie skazany prawomocnym wyrokiem za przestępstwa lub Sąd Dyscyplinarny złożony z sędziów TK wymierzy karę usunięcia ze stan. sędziego. Sędziemu przysługuje immunitet.
Organy TK
Zgromadzenie Ogólne oraz Prezes TK.
W skład Zgromadzenia Ogólnego wchodzą wszyscy sędziowie TK-omawia ono co najmniej raz w roku działalność TK oraz problemy wynikające z orzecznictwa. Prezes TK:
- Reprezentuje TK na zewnątrz
- wykonuje czynności związane z bieżącym organizpracy TK.
- kieruje organem wykonawczym, czyli biurem TK.
Prezesa i wiceprezesa TK powołuje Prezydent RP spośród 2-óch kandydatów przedstawionych przez Zgrom. Ogólne TK. Prezydent RP może mianować tylko 1-nąz 2-óch osób przedstawionych.
Sądy i Trybunały
Zmiany w przepisach prawa, które prowadziły od wymiaru sprawiedliwości do władzy sądowniczej. Termin władza sądownicza pojawił się dopiero w 1992 r. w Małej Konstytucji.
Obecnie posługuje się nim Konstytucja z 2 IV1997 r.
W okresie PRL termin władza sądownicza nie występował
posługiwano się wyłącznie terminem wymiar sprawiedliwości.
Zmiana I
W 1980 r. zostało przywrócone sądownictwo administracyjne na mocy ustawy z 31.1.1980 r. o NSA.
W okresie Polski międzywojennej 1918-1939 r. istniało sądownictwo administracyjne, sądem takim był Najwyższy Trybunał Administracyjny- NT A. Po II wojnie światowej NT A został zlikwidowany, a w to miejsce ustanowiono nowy mechanizm tzn. Prokuratorska Kontrola Przestrzegania Prawa (Nadzór Ogólny Prokuratury) istniał do 1980 r. Druga kolejna ustawa o NSA pochodziła z 11 .V. 1995 r. wprowadziła 2 ważne zmiany:
1. Zniosła klauzulę enumeratywną w określeniu właściwości
NSA- zastąpiono ją generalną kompetencją NSA, tzn., że bada
legalność wszelkich decyzji adm. za wyjątkiem wskazanych w ustawie.
2. Druga zmiana polegała na tym, że wprowadzono bezpośrednie składanie skargi do NSA. W latach 1980-1995 skargę do NSA składano w organie administracji, który wydał kwestionowaną przez nas decyzję, organ ten miał możliwość zmiany tej decyzji, a jeśli tego nie czynił musiał skierować ją do NSA. Obecnie ustrój sądownictwa administracyjnego regulują 3 ustawy wydane w lipcu i sierpniu 2002 r.
Na mocy tych ustaw sądownictwo administracyjne jest II instancyjne.
W I instancji orzeka 16 WSA (Woj. Sądy Adm.).
W II instancji orzeka NSA z siedzibą w Warszawie.
Od orzeczeń wydawanych przez WSA służy tylko i wyłącznie skarga kasacyjna do NSA. W postępowaniu sądowo - adm. nie ma apelacji-sąd zajmuje się tylko kwestią formalną podjętej decyzji adm.
II zmiana
W 1985 r. zostały zniesione Sądy Pracy Ubezpieczeń Społecznych, zamiast tego z Sądach Powszechnych powstały Wydziały Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, te wydziały nazywane są potocznie Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych.
III zmiana
W 1989 r. został zniesiony Państwowy Arbitraż Gospodarczy PAG-były to organy adm. państwowej, na drodze adm. rozstrzygały one spory między przedsiębiorstwami państwowymi. Zamiast PAG utworzono w 1989 r. Sądownictwo Gospodarcze. W Sadach Powszechnych powstały Wydziały ds. gospodarczych (wydziały ds. prawa handlowego) inaczej Sądy Gospodarcze.
IV zmiana
W 1990 r. powstały Rejestry Sądowe np. rejestry przedsiębiorstw państwowych, spółek różnego typu, związków zawodowych, partii politycznych, fundacji, stowarzyszeń.
W 1997 r. został utworzony KRS Krajowy Rejestr Sądowy, obecnie KRS reguluje ustawa z 2001 r. KRS jest to system informatyczny prowadzony przez Sądy Rejonowe w całej Polsce. Rejestr sadowy prowadzony przez KRS korzysta z domniemania prawdziwości -wszystkie dane zawarte w tym rejestrze mają odpowiadać prawdzie. Rejestr ten jest jawny i każdy może go przeglądać. KRS ma charakter powszechny tzn., że obejmuje wszelkie osoby prawne za wyjątkiem partii politycznych, jako jedyny jest prowadzony przez Sąd Okręgowy w Warszawie.
V zmiana
Likwidacja Kolegiów d/s Wykroczeń - czerwiec 1990 r. od tego czasu orzeczenia tych kolegiów były poddane kontroli Sądów Rejonowych (wydziały karne), zaś w 2001 r. Kolegia te zostały zawieszone, od 2001 r. obecnie w sprawach o wykroczenia orzekają
Sady Grodzkie - to nazwa ustawowa na Wydział Cywilno-Karny w Sądzie Rejonowym.
VI zmiana
W 1980 r. utworzono KRS - Krajowa Rada Sądownictwa.
Jest to organ uregulowany w Konstytucji w 1997 r. i w ustawie z
27.07.2001 r. KRS w myśl Kont. stoi na straży niezależności sądów i
niezawisłości sędziów.
KRS składa się z 25 osób kadencja 4 lata.
Do kompetencji KRS należą najważniejsze sprawy z zakresu władzy
sądowniczej:
1. Opiniowanie kandydatów na sędziów wszystkich sądów w Polsce.
2. Opiniowanie wszelkich awansów sędziowskich
3. Określanie kształtu aplikacj i sędziowskiej.
VII zmiana
W 1990 r. nastąpiła reforma ustroju prokuratury tzn. zniesiono sowiecki model prokuratury (1950-1990). Model sowiecki prokuratury polegał na wyodrębnieniu prokuratury w oddzielny pion organów państwowych, którym kierowała Prokuratura Generalna, na czele PG stał Prokurator Generalny, w 1990 r. Prokuratura została włączona do Resortu Sprawiedliwości czyli do Ministerstwa Sprawiedliwości - Dział Sprawiedliwości. Minister Sprawiedliwości jest z urzędu szefem Prokuratury jej zwierzchnikiem i nosi tytuł Prokurator Generalny. Taki model prokuratury jest krytykowany ze względu na upolitycznienie. W 1997 r. utworzono Prokuraturę Krajową, jest to centralna jednostka prokuratury, którą kieruje Prokurator Krajowy ( PK na bieżąco kieruje pracą prokuratury).
PK jest powołany przez PRM na wniosek Min. Spraw. Czyli PG. PK jest jednym z zastępców PG, terenie zaś działają Prokuratury Okręgowe i Rejonowe - równolegle do ustroju Sądów Powszechnych. Drugim zastępcą PG jest Naczelny Prokurator Wojskowy NPW-powoływany i odwoływany przez PRM na wniosek PG w porozumieniu z Min. Obrony. W terenie działają Prokuratury Okręgów Wojskowych i Prokuratury Garnizonowe.
Trybunały
Trybunał konstytucyjny
1. Z czego wynika kontrola konstytucyjności prawa?
Jeżeli Kont. ma być najważniejszym aktem prawnym w danym
porządku prawnym to musi podlegać ochronie sądowej, a ochronę tę
sprawuje TK.
Twórcą sądowej kontroli konstytucyjności prawa był prawnik
Austriak Hans Kelsen, w 1925 r. wydał dzieło „Ogólna nauka o
państwie", pierwsze trybunały powstały 1920 r. w Austrii i
Czechosłowacji.
2. Jakie wyróżniamy modele kontroli sądowej? Wyróżniamy model amerykański (jest on starszy) i model europejski(młodszy Kelsena), różnice między tymi modelami:
a) W modelu amerykańskim kontrola (zgodności prawa z Konstytucją) jest rozproszona tzn., że kontrolę tę mogą sprawować wszelkie sądy, z tym że ostateczny głos należy do Sądu Najwyższego.
b) W modelu europejskim jest inaczej, kontrolę może sprawować specjalnie utworzony w tym celu organ czyli TK.
c) W USA kontrola jest rozproszona, w Europie jest skoncentrowana w rękach I-go trybunału.
d) W USA kontrola jest tylko i wyłącznie konkretna tzn., że zarzut niezgodności przepisów prawa z Konst. Można podnieść tylko i wyłącznie przy rozpatrywaniu przez sąd jakiejś sprawy cywilnej lub, która zawisła przed tym sądem.
e) W Europie kontrola jest zarówno konkretna jak i abstrakcyjna, abstrakcyjna polega na tym, że określony organ państwowy [np. Prezydent RP, RM, grupa 50 posłów( jako podmiot)] może wystąpić z wnioskiem do TK o zbadanie zgodności z Konstytucją jakiegokolwiek przepisu mimo, że taki przepis nie wszedł w życie lub że te podmioty nie mają żadnego związku ze stosowaniem tych przepisów. Podmiotom tym „wydaje się", że jakieś przepisy niezgodne są z konstytucją.
3. Inne są skutki wyroku o nie konstytucyjność prawa. W USA wyrok ma charakter względny tzn., że przepis niezgodny z Konstytucją nie jest stosowany jedynie do konkretnego przypadku
tej osoby, która tę sprawę wygrała. W Europie wyrok (o nie konstytucyjność prawa) jest powszechnie wiążący tzn., że przepis jest uchylony i traci moc w stosunku do wszystkich. Model amerykański powstał w drodze praktyki w 1803 r., natomiast model europejski jest wynikiem studiów teoretycznych Kelsena. 4. Jak kształtowała się historia kontroli sądowej w Polsce:
a) W Polsce międzywojennej ani w marcowej ani kwietniowej Konstytucji nie istniała kontrola sądowa (nie było Trybunału).
b) Nauka prawa z okresu międzywojennego przygotowała projekt ustawy o TK, ale z powodu wybuchu wojny ustawy nie uchwalono.
c) TK został ustanowiony w 2 -óch etapach, w latach 80 -tych- 26.03 1982 r. nastąpiła zmiana w Konstytucji PRL, ustanowiono TK jak i TS wpisano je do Konstytucji (tylko na papierze). TS rozpoczął działalność od razu tego samego dnia 26.03.1982 r. została wydana ustawa zwykła o TS, natomiast TK rozpoczął działalność od 01.01.1986 r. Początkowo TK działał na podstawie ustawy z kwietnia 1985 r. obecnie działa na podstawie ustawy z 1.08.1997 r.
Właściwość Trybunału Konstytucyjnego (zakres władzy sądzenia)
1. Bada zgodność przepisów prawnych z Konstytucją. TK bada zgodność wszelkiego prawa z Konstytucją za wyjątkiem:
a. Prawa miejscowego (lokalnego).
b. Prawa wspólnotowego (europejskiego)
Nie ma znaczenia data uchwalenia tych przepisów (np. z XV wieku), trzeba jednak dowieść, że przepisy te obowiązują. TK bada zgodność prawa z Konstytucją w następujących procedurach:
a. Na wskutek pytań prawnych sądów.
b. Na wskutek skargi konstytucyjnej pochodzącej od różnych podmiotów prawa. Są to formy kontroli konkretnej
w Polsce.
c. Na wniosek uprawnionych organów państwowych (jest to kontrola abstrakcyjna).
2. Rozpatruje spory kompetencyjne, ale tylko i wyłącznie pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa, tylko i wyłącznie spory kompetencyjne poziome.
3. Bada konstytucyjność celów lub działalność partii politycznych.
4. Bada przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta RP. TK 99 % swojej działalności poświęca na badanie zgodności prawa z Konstytucją.
TK badał tylko 1 spór kompetencyjny 2 lub 3 razy cele i działalność partii politycznych i dlatego TK nazywany jest sądem prawa (sąd nad prawem), nie jest zaś sądem nad stanami faktycznymi. Jest to różnica miedz TK a sądami powszechnymi.
I. Procedura działania TK- (sposób działania). TK ma swoją własną procedurę działania, określona jest w ustawie o TK (1.08.1997 r.). Jeśli ta procedura jest niewystarczająca stosuje się wtedy odpowiednio przepisy KPC (Kodeks Postępowania Cywilnego 1964 r.).
TK nigdy nie działa z urzędu, działa tylko i wyłącznie na niosek uprawnionych podmiotów.
a. Na wniosek:
• Podmiotów legitymowanych generalnie tzn. takich, które mogą skarżyć wszelkie przepisy prawne. Lista tych podmiotów jest ujęta w art. 191 Konstytucji- Prezydent, Marszałek Sejmu, Senatu, 50 posłów, 30 senatorów itp.
• Na wniosek podmiotów legitymowanych indywidualnie tzn. te, które mogą skarżyć tylko te przepisy prawne, które dotyczą ich działalności (organy samorządu terytorialnego, związki zawodowe, związki pracodawców, KRS).
b. Pytanie prawne kierowane przez sądy. Pytanie może złożyć każdy sędzia, który prowadzi rozprawę, gdy ma wątpliwość czy przepis, który ma zastosować ma nas osądzić z tego przepisu, czy jest zgodny z przepisem Konstytucji. Do 1997 r. sędzia mógł takie pytanie złożyć tylko za zgodą zwierzchnika (swojego Prezesa). Obecnie sam kieruje te pytania do TK.
TK przeprowadza rozprawę sądową, która kończy się wyrokiem i ten wyrok jest odpowiedzią na pytanie prawne zadane przez sędziego. Pytania prawne mają priorytet w TK.
c. Jest to skarga konstytucyjna. Ta procedura została wprowadzona dopiero od 1997 r. Służy ona osobom fizycznym oraz prawnym (np. WSEI, spółka itp.), jeżeli wykaże, że
wolności i prawa służące ludziom służą, także tej osobie prawnej. Ze skargi nie mogą jednak korzystać organy samorządu terytorialnego. Skargą można złożyć dopiero, gdy wyczerpie się wszystkie dostępne środki prawne, włącznie ze skargą kasacyjną do Sądu Najwyższego. Przedmiotem skargi konstytucyjnej jest zarzut, że przepis ustawy na podstawie, którego sąd lub organ adm. orzekł ostatecznie o moich prawach i wolnościach i gdy skarżący zarzuca, że ten właśnie przepis ustawowy jest niezgodny z przepisem o prawach człowieka, czyli z Rozdziałem II Konstytucji.
Skarga jest poddana procedurze kontroli wstępnej tzw. filtrowaniu. Dopuszczalność skargi bada TK w składzie I-go sędziego, jeśli odrzuci tę skargę to wówczas można odwołać się do składu 3-osobowego. Jego decyzja jest ostateczna. Skargi są rozpatrywane na rozprawie sądowej w składzie 5-cio osobowym.
Skarga musi być sporządzona w 5-ciu egzemplarzach, musi być sporządzona przez adwokata lub radcę (przymus adwokacki), skarga jest bezpłatna (od 2001 r.- do tego czasu było 50 zł)
II. Trybunał działa w następujących składach:
a) 1- osobowym, gdy bada dopuszczalność skargi konstytucyjnej.
b) 3- osobowym, gdy bada zażalenie na odmowę nadania biegu skardze, gdy bada zgodność aktu pod-ustawowego z ustawą.
c) 5- osobowym, gdy rozpatruje skargę konstytucyjną, pytanie prawne, zgodność przepisów ustawowych z konstytucją na wskutek wniosku.
d) W pełnym składzie (15 osób)- liczy się od 9 osób, gdy TK rozpatruje sprawy o szczególnej zawiłości lub chce zmienić linię dotychczasowego orzekania.
III. Skutki orzeczeń TK:
a) TK wydaje wyroki i postanowienia (przed 1997 r. wydawał orzeczenia i postanowienia)
b) Wyrok TK wchodzi w życie z dniem ogłoszenia go w Dzienniku Ustaw lub Monitorze polskim (tam gdzie były opublikowane przepisy, które TK kontrolował). Wyrok jest powszechnie obowiązującym tzn., że ma skutek normatywny i jest ostateczny( nie służy od niego żadne odwołanie, kasacja).
c) Jeśli wyrok jest pozytywny tzn. stwierdza zgodność przepisu z Konstytucją to nie wywołuje on żadnych skutków poza powagą rzeczy osądzonej (nie można skarżyć raz jeszcze). Jeśli wyrok zaś jest negatywny tzn. stwierdza niezgodność przepisu prawa z Konstytucją to dany przepis jest derogowany, czyli uchylony na wskutek wyroku TK.
d) Orzeczenie o nie konstytucyjność przepisu prawa nie przywraca jeszcze stanu konstytucyjności prawa, osoba zainteresowana np. skarżący może żądać wznowienia właściwego postępowania prawnego, które toczy się już bez przepisu niezgodnego z Konstytucją, czyli powinno zakończyć się innym rozstrzygnięciem niż poprzednio. TK może odroczyć wejście wyroku w życie maksymalnie na 18 miesięcy, po to żeby ustawodawca mógł w tym czasie dokonać zmiany nie-konstytucyjnego przepisu (TK dąży do zminimalizowania negatywnych skutków swojego orzeczenia).
Trybunał stanu
Pojęcie odpowiedzialności konstytucyjnej.
TS powstał w 1982 r. i w tej dacie na gruncie tych przepisów prawodawca wyodrębnił nowy rodzaj odpowiedzialności prawnej tzn. odpowiedzialność konstytucyjną. Jest to odpowiedzialność zbliżona do odpowiedzialności karnej, ale nie tożsama z nią inna niż karna. Odpowiedzialność konstytucyjna wiąże się z popełnieniem czynu, który nazywamy deliktem konstytucyjnym (delikt to przestępstwo konstytucyjne). Delikt ma miejsce jeżeli:
a) Nastąpiło naruszenie przepisu Konstytucji lub ustaw.
b) Przez osobę, która zajmuje określone w art.198 Konstytucji najwyższe stanowisko państwowe (Prezydent RP, PRM, członkowie Rządu, Prezes NBP, Prezes NIK, członkowie KRR i T, Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych, osoby, którym PRM powierzył kierowanie ministerstwem). Odpowiedzialność konstytucyjna ma charakter wyłącznie indywidualny tak jak odpowiedzialność karna.
c) Czyn będący deliktem konstytucyjnym nie może być przestępstwem w prawie karnym i materialnym.
Jaka jest procedura egzekwowania odpowiedzialności konstytucyjnej.
Najpierw trzeba rozróżnić tryb egzekwowania odpowiedzialności konstytucyjnej wobec Prezydenta RP. W wypadku Prezydenta RP wniosek o pociągnięcia go do odpowiedzialności konstytucyjnej może złożyć grupa 140 posłów i senatorów. Wniosek ten musi spełniać wymogi aktu oskarżenia na gruncie KPK. Wniosek taki składa się do Zgromadzenia Narodowego, jeżeli zostanie wniosek uchwalony większością 2/3 głosów (560 osób) to oznacza postawienie Prezydenta RP w stan oskarżenia, od tej chwili Prezydent jest zawieszony w swoim urzędowaniu i zastępuje go Marszałek Sejmu.
Następnie toczy się postępowanie przed TS gdzie PRP jest oskarżony. TS w wypadku PRP może orzec tylko jedną karę - pozbawienia urzędu.
PR ponosi odpowiedzialność konstytucyjną przed TS, ale oprócz tego ponosi zawsze odpowiedzialność karną tylko i wyłącznie przed TS. Jest to forma uprzywilejowania PRP (czyli PRP jeśli popełni przestępstwo lub wykroczenie to ponosi odpowiedzialność karną za takich samych zasadach jak każdy z nas, z tym że nie odpowiada przed sądem karnym, dla PRP jest to zawsze wyłącznie TS.
Jest forma uprzywilejowania PRP.
Odpowiedzialność konstytucyjna innych podmiotów aniżeli PRP
Odpowiedzialność konstytucyjną ponoszą Prezydent RP, PRM, członkowie Rządu, Prezes NBP, Prezes NIK, członkowie KRR i T, Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych, osoby, którym PRM powierzył kierowanie ministerstwem). Podmioty te ponoszą odpowiedzialność konstytucyjną za zgodą Sejmu, a nie za zgodą Zgromadzenia Narodowego, wnioskodawcą jest grupa 115 posłów, PRP lub Sejmowa Komisja Śledcza.
Postępowanie przed TS
TS nie ma własnej procedury działania. Do postępowanie przed TS
stosuje się przepisy KPK z 1997 r. Osoba, która staje przed TS ma
taki status jak oskarżony w procesie karnym. TS może przeprowadzić
różnego typu postępowania dowodowe tak jak zwykły sąd karny.
Postępowanie kończy się wydaniem wyroku.
Postępowanie przed TS jest II - instancyjne:
W I instancji - orzeka skład 5- osobowy - przewodniczący i 4
członków (służy odwołanie do II instancji).
W II instancji - orzeka skład 7- osobowy - przewodniczący i 6
członków ( wyłączeniem osób, które orzekały w I instancji).
Kary orzekane przez TS:
1. Jest to utrata czynnego i biernego prawa wyborczego (wyborach do Parlamentu, na urząd Prezydenta, do Samorządu terytorialnego).
2. Zakaz zajmowania stanowisk kierowniczych w organach państwowych i społecznych.
3. utrata orderów, odznaczeń i tytułów honorowych.
4. Utrata stan. PRP.
5. TS może także oprócz w/w kar orzec karę z KK, o ile ma miejsce zbieg odpowiedzialności konstytucyjnej i karnej.
Kary wymierzone przez TS mają na celu uszczerbek na honorze nie zmierzają do wyrządzenia realnej dolegliwości fizycznej.
Odpowiedzialność konstytucyjna jest bardzo rzadko stosowana, gdyż jest uprzedzana, pochłaniana przez odpowiedzialność polityczną.
Instytucje z Rozdziału IX Konstytucji tzn. organy kontroli państwowej i ochrony państwa.
1. Najwyższa Izba Kontroli -NIK
2. Rzecznik praw Obywatelskich RPO - w rozdziale II konstytucji uregulowany jest Rzecznik Praw Dziecka RPD
3. Krajowa Bada Radiofonii i Telewizji - KRR i T.
NIK
Geneza i kształtowanie się NIK
NIK powstała w 1919 r. istniała do 1939 r., oficjalnie została zniesiona w 1944 r. i została zastąpiona przez Biuro Kontroli przy Prezydium Krajowej Rady Narodowej KRN.
- 1949 r. Biuro Kontroli zostało zniesione w to miejsce wprowadzono NIK, która istniała do 1952 r.- 3 lata.
- w 1952 r. NIK została zniesiona, w to miejsce utworzono Min. Kontroli Państwowej- istniało do 1957 r. - 5 lat.
- w 1957 r.- przywrócono NIK i od tej pory istnieje na stałe.
- w 1976 r. status NIK zreformowano i NIK poddano kontroli RM czyli Rządu ( złe rozwiązanie).
- w 1980 r. przywrócono demokratyczny charakter NIK.
- obecnie status NIK reguluje ustawa z 1994 r.
II. Organizacja NIK
Na czele NIK stoi Prezes powoływany przez Sejm za zgoda Senatu na okres 6 lat. Kadencje tę można powtórzyć tylko 1 raz. Wice prezesi NIK są powoływani przez Marszałka Sejmu na wniosek Prezesa NIK, ma on do pomocy Departamenty Kontroli, które odpowiadają działalnością adm. rządowej. W terenie zaś istnieją Delegatury NIK. Na czele Delegatury stoi Dyrektor powoływany i odwoływany przez Prezesa NIK.
Absolutorium jest to uchwała Sejmu, w której Sejm dokonuje skwitowania prawidłowości wykonania ustawy budżetowej.
4. Jeśli Rząd nie uzyska absolutorium, to jego brak nie powoduje żadnych konsekwencji prawnych dla Rządu (najwyżej konsekwencje polityczne). Jest tak dlatego, że w systemie parlamentarnym rządy zmieniają się często i może zdarzyć się tak, że inny rząd przygotowywał budżet, inny rząd go wykonywał, a inny rząd funkcjonuje w momencie uchwalenia absolutorium.
RPO
RPO -jest powoływany przez Sejm za zgodą Senatu na okres 51at, to
samo dotyczy RPD.
RPO - może mieć 3-ech zastępców, są powoływani przez Marszałka
Sejmu na wniosek RPO (RPD nie zastępców).
RPO - działa także przez pełnomocników terenowych
(3 pełnomocników - Gdańsk, Katowice, Wrocław).
RPO - ma do pomocy biuro, które dzieli się na 14 zespołów m.in.
zespół ds. więziennictwa, ds. prawa rodzinnego.
Rzecznik RPO -jest organem niezależnym i niezawisłym, stoi na
straży wolności i praw człowieka, określonych w Konstytucji i innych
aktach normatywnych. RPD stoi na straży praw dziecka, w myśl
ustawy o RPD z 6.01.2000 r. - dzieckiem jest każda istota ludzka od
chwili poczęcia do pełnoletności. RPO powstał w Polsce w 1987 r. i
działa na podstawie ustawy 15.07.1987 r.
Ustroje sądów powszechnych
Władza sądownicza należy do sadów i Trybunałów. Polski system sadownictwa obejmuje:
• Sądy powszechne
• Sądy szczególne
• Sąd Najwyższy
Maja charakter państwowy, organy orzekające w imieniu państwa, są to organy, których orzeczeniom państwo gwarantuje wykonalność do tej struktury nie zalicza się sądów kościelnych. Organy prywatnego wymiaru sprawiedliwości- czyli sądy polubowne, Izby Morskie -organy quasi-sądowe, Komisja Prawa Autorskiego, Urząd Patentowy, Straż Graniczna, Policja - te podmioty mają uprawnienia na podstawie odrębnych przepisów. Przy niesłusznych decyzjach można odwołać się do sądów powszechnych. Sądy Powszechne - to organy, które posiadają kompetencję generalną w zakresie sprawowania wymiaru sprawiedliwości. Jest to struktura złożona wieloszczeblowa, która obejmuje następujące organy:
• Sądy Rejonowe
• Sądy Okręgowe
• Sądy Apelacyjne
Model sądownictwa II instancyjnego, możliwość odwołania się od decyzji sądu I instancji- art. 45 Konstytucji RP.
• Sądy Rejonowe -1 instancja
• Sądy Okręgowe - II instancja - odwołanie od orzeczeń Sądów
Rejonowych. Sądy Okręgowe w trudnych ważnych sprawach mogą pełnić funkcje I instancji
• Sądy Apelacyjne - odwołanie od orzeczeń Sądów Okręgowych w
II instancji
Ustrój sądów powszechnych ustawa z 2001 r. „Prawo o ustroju Sądów Powszechnych " artl $1. Ustawa definiuje pojęcie sadów powszechnych, wskazując w sposób enumeratywny, że są nimi sądy Rejonowe, Okręgowe oraz Apelacyjne.
Podstawowym zadaniem sądów powszechnych jest sprawowanie wymiaru sprawiedliwości w tym zakresie, w którym nie został powierzony sadom szczególnymi Sądowi Najwyższemu -kompetencja główna i zarazem generalna. Oprócz tego sądy mogą wykonywać inne zadania z zakresu tzw. ochrony prawnej.
Organizacja Sądów Powszechnych
Poszczególne sądy w ramach poszczególnych szczebli są tworzone dla określonych obszarów. Na poziomie podstawowym taki podział oparty jest na strukturze jednostek adm. kraju.
• Sądy Rejonowe - najniższe w strukturze tworzone są co do zasady dla obszaru gminy, w szczególnych przypadkach dla kilku gmin lub części gminy. Wielkość obszaru i gęstość zaludnienia to czynniki wpływające na powyższe decyzje.
• Sądy Okręgowe - tworzone są dla obszaru właściwości co najmniej dwóch Sądów Rejonowych i takim obszar nazywany jest Okręgiem Sądowym.
• Sądy Apelacyjne - są tworzone co do zasady dla obszaru dwóch Sądów Okręgowych i nazywany jest Obszar Apelacji.
Każdy sąd wewnątrz dzieli się na Wydziały- podział ze względu na specjalizację- sprawy karne, rodzinne, cywilne, wieczysto -księgowe, rejestrowe itp. Wydziały w Sądzie Rejonowym: Wydział Cywilny Wydział Karny
Wydział Rodzinny i Nieletnich (Sąd Rodzinny). Wydział Pracy (Sąd Pracy) Wydział Ksiąg wieczystych Mogą być tworzone inne wydziały:
Wydział Ubezpieczeń Społecznych Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Wydział Gospodarczy (Sąd Gospodarczy) Wydział zamiejscowy tzw.
Sąd Grodzki -jednostka organizacyjna Sądu Rejonowego. Wydziały w Sądzie Rejonowym kierowane są przez Przewodniczącego.
Podstawowym zadaniem sądów powszechnych jest sprawowanie wymiaru sprawiedliwości w tym zakresie, w którym nie został powierzony sadom szczególnymi Sądowi Najwyższemu -kompetencja główna i zarazem generalna. Oprócz tego sądy mogą wykonywać inne zadania z zakresu tzw. ochrony prawnej.
Organizacja Sądów Powszechnych
Poszczególne sądy w ramach poszczególnych szczebli są tworzone dla określonych obszarów. Na poziomie podstawowym taki podział oparty jest na strukturze jednostek adm. kraju.
• Sądy Rejonowe - najniższe w strukturze tworzone są co do zasady dla obszaru gminy, w szczególnych przypadkach dla kilku gmin lub części gminy. Wielkość obszaru i gęstość zaludnienia to czynniki wpływające na powyższe decyzje.
• Sądy Okręgowe - tworzone są dla obszaru właściwości co najmniej dwóch Sądów Rejonowych i takim obszar nazywany jest Okręgiem Sądowym.
• Sądy Apelacyjne - są tworzone co do zasady dla obszaru dwóch Sądów Okręgowych i nazywany jest Obszar Apelacji.
Każdy sąd wewnątrz dzieli się na Wydziały- podział ze względu na specjalizację- sprawy karne, rodzinne, cywilne, wieczysto -księgowe, rejestrowe itp. Wydziały w Sądzie Rejonowym: Wydział Cywilny Wydział Karny
Wydział Rodzinny i Nieletnich (Sąd Rodzinny). Wydział Pracy (Sąd Pracy) Wydział Ksiąg wieczystych Mogą być tworzone inne wydziały:
Wydział Ubezpieczeń Społecznych Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Wydział Gospodarczy (Sąd Gospodarczy) Wydział zamiejscowy tzw. Sąd Grodzki -jednostka organizacyjna Sądu Rejonowego. Wydziały w Sądzie Rejonowym kierowane są przez Przewodniczącego.
Sąd Okręgowy Posiada wydziały:
• Wydział Cywilny
• Wydział Karny
• Wydział Penitencjarny i Nadzoru
• Wydział Ubezpieczeń Społecznych
• Wydział Gospodarczy (Sąd Gospodarczy)
Sąd Okręgowy z siedzibą w Warszawie posiada 3 dodatkowe wydziały
• Sąd Ochrony konkurencji i konsumentów
• Wydział Rejestrowy
• Sąd Wspólnotowy Znaków towarowych i Wzorów Przemysłowych.
Dla każdego Sądu Okręgowego w zależności od potrzeb mogą być tworzone ośrodki zamiejscowe lub wydziały zamiejscowe.
Sąd Apelacyjny
Składa się z 3 wydziałów:
• Wydział Cywilny
• Wydział Karny
• Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Tworzenie, znoszenie, określanie siedzib, obszarów kompetencji należy do Min. Sprawiedliwości, który w drodze rozporządzenia w porozumieniu z KRS dokonuje tych czynności.
Organy sądu Sąd Rejonowy - Prezes Sądu Rejonowego oraz Kierownik finansowy Sąd Okręgowy - Prezes Sądu Okręgowego, Dyrektor Sądu Okręgowego oraz Kolegium Sądu Okręgowego.
Sąd Apelacyjny - Prezes Sądu Apelacyjnego, Dyrektor Sądu Apelacyjnego, Kolegium Sądu Apelacyjnego.
We wszystkich tych sądach organem jest Prezes (jako organ 1-osobowy) do jego kompetencji należy:
• kierowanie
• sprawowanie nadzoru adm.
• zwierzchnictwo służbowe nad osobami spraw, urząd sędziego.
• powierzanie sędziom określonych funkcji oraz zwalnianie z ich pełnienia
Prezesa Sądu Rejonowego powołuje Min. Sprawiedliwości po
uzyskaniu opinii Kolegium Przełożonego Sądu Okręgowego.
Kadencja Prezesa wynosi 4 lata - może pełnić tę funkcję przez 2
kadencje.
Prezesa Sądu Okręgowego powołuje Min. Sprawiedliwości spośród
sędziów Sądu Apelacyjnego lub Sądu Okręgowego po zasięgnięciu
opinii Zgromadzenia Ogólnego Sędziów Okręgowych oraz opinii
Prezesa Przełożonego Sądu Apelacyjnego. Do pełnienia tej funkcji
powołuje się osobę na 6 lat kadencji, nie może ubiegać się o
ponowny wybór.
Prezesa Sądu Apelacyjnego powołuje Min. Sprawiedliwości spośród
sędziów Sądu Apelacyjnego po zasięgnięciu opinii Zgromadzenia
Ogólnego Sędziów Sądu Apelacyjnego. Kadencja 6 lat, nie może
ubiegać się o ponowny wybór.
Kierownik finansowy - kolejnym organ 1-osobowy, powoływany
przez Min. Sprawiedliwości na wniosek Prezesa.
Dyrektor Sądu jest organem obligatoryjnym (musi być powołany).
Kolegium -jest to organ o charakterze uchwałodawczym istnieje
tylko w Sądzie Okręgowym i Apelacyjnym.
Struktura Kolegium Sądu Okręgowego:
4-6 członków - wybierani przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Okręgowych, członkami są sędziowie, Przewodniczący jako Prezes danego sądu.
Struktura Kolegium Sądu Apelacyjnego:
3-5 członków - wybierani przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Apelacyjnego, Przewodniczący jako Prezes danego sądu. Kadencja wspólna 2 lata, organ uchwałodawczy - aby uchwała była ważna musi być 2/3 składu Kolegium.