ODPOWIEDZI NA ZAGADNIENIA Z MIKROEKONOMI

ROLA WIEDZY EKONOMICZNEJ W GOSPODARCE

Ekonomia- jest to nauka, która bada, w jaki sposób społeczeństwo gospodarujące decyduje o tym, co, jak i dla kogo wytwarzać. Problemem badawczym ekonomii jest rozwiązywanie sprzeczności między praktycznie nieograniczonymi potrzebami ludzi a ograniczonymi społecznymi możliwościami wytwarzania dóbr i usług, służących zaspokojeniu tych potrzeb.

PRZEDMIOT BADAŃ EKONOMII W SKALI MIKRO I MAKRO

Przedmiotem analizy mikroekonomicznej jest szczegółowe badanie indywidualnych decyzji, odnoszących się do pojedynczych towarów.

W makroekonomii kładzie się nacisk na wzajemne związki zachodzące w gospodarce jako całość, celowo upraszcza się w niej analizę poszczególnych elementów w trosce o przejrzystość obrazu działania całej gospodarki.

PODZIAŁ DOCHODU

Podział dochodu (w skali kraju czy świata) pokazuje proporcje, w jakich dochód jest dzielony między różne grupy lub jednostki.

WOLNY RYNEK

Wolny rynek jest to rynek w którego działanie państwo nie ingeruje.

GOSPODARKA NAKAZOWA I MIESZANA

Gospodarka nakazowa to taka gospodarka, w której wszystkie decyzje dotyczące produkcji i konsumpcji są podejmowane przez państwo. Państwowy urząd planowania decyduje o tym, co, jak i dla kogo się produkuje. Szczegółowe nakazy są następnie kierowane do gospodarstw domowych, przedsiębiorstw i pracowników. Żadna rzeczywista gospodarka nie opiera się wyłącznie na nakazach.

W gospodarce mieszanej państwo i sektor prywatny współuczestniczą w rozwiązywaniu problemów gospodarczych. Państwo kontroluje znaczną część produkcji za pomocą podatków, płatności transferowych oraz dostarczania dóbr i usług publicznych, takich jak obrona narodowa czy bezpieczeństwo wewnętrzne. Kontroluje także zakres, w jakim jednostki mogą się kierować swoim działaniu własnym interesem.

EKONOMIA POZYTYWNA I EKONOMIA NORMATYWNA

Ekonomia pozytywna bada rzeczywistą gospodarkę. Przy odpowiedniej skali badań ekonomiści powinni dojść do jednoznacznych wniosków w kwestii zasadniczych problemów ekonomii pozytywnej.

Ekonomia normatywna formułuje zalecenia dotyczące tego, co powinno się czynić w gospodarce. W ekonomi normatywnej występują subiektywne sądy wartościujące. Nie ma powodów, dla których ludzie mieliby być zgodni w swych sądach normatywnych.

Oba rodzaje ekonomii powinny być oddzielone w stopniu maksymalnie możliwym.

POPYT I PODAŻ

Popyt to ilość, którą nabywcy chcą kupić przy różnych poziomach ceny. Przy pozostałych czynnikach nie zmienionych, im niższa cena, tym większe zapotrzebowanie. Krzywa popytu ma nachylenie ujemne (jest malejąca).

Popyt → koszty

Podaż to ilość dobra, którą sprzedawcy chcą dostarczyć przy różnych cenach. Przy pozostałych czynnikach niezmienionych, im wyższa jest cena, tym większa oferowana ilość. Krzywa podaży ma nachylenie dodatnie (jest rosnąca).

Podaż → zysk

WIELKOŚĆ ZAPOTRZEBOWANIA I ILOŚĆ OFEROWANA

RUCH PO KRZYWEJ POPYTU I PODAŻY

Ważne rozróżnienie: ruch wzdłuż krzywej a przesunięcie samej krzywej:

W języku potocznym mówimy o wzroście popytu bez rozróżnienia przesunięcia krzywej popytu i ruchu krzywej popytu. Na wykresie pokazano, że od punktu A na krzywej popytu DD jest możliwy dwojaki rodzaj wzrostu popytu. Jeden z nich oznacza wzrost wielkości zapotrzebowania na dane dobro z Q₀ do Q i jest ilustrowany ruchem wzdłuż krzywej od punktu A do punktu B. Wzrost ten wynika z dostosowania się konsumentów do niższej ceny danego dobra.

Drugi rodzaj wzrostu popytu odzwierciedla przesunięcie (zmianę położenia) całej krzywej popytu, czyli przejścia od krzywej DD do krzywej D′D′. Przy danej cenie P₀ konsument nabywał Q₀ danego dobra, a obecnie nabywa Q₁. Ta zmiana popytu jest odpowiedzią na wzrost ceny dobra substytucyjnego (spadek ceny dobra komplementarnego), wzrost dochodu lub zmianę gustów.

Rozróżnienie ruchy wzdłuż krzywej i przesunięcia samej krzywej występuje również w analizie podaży. Sprzedawcy dostosowują się do wyższych cen, posuwając się wzdłuż danej krzywej podaży. Natomiast zmiany cen surowców, technologii lub regulacji prawnych znajdują odbicie w zmianie położenia krzywej podaży.

Przy pozostałych czynnikach zmiany ceny zawsze wywołuje ruch po krzywej popytu i krzywej podaży. Gdy zmieniają się pozostałe determinanty, przesuwa się cała krzywa.

PRZESUNIĘCIE KRZYWEJ POPYTU I PODAŻY

Przesunięcie krzywej podaży: Poruszając się po danej krzywej podaży, za niezmienne przyjmujemy: poziom techniki, ceny czynników produkcji oraz zakres interwencji państwa. Przejdźmy teraz do statycznej analizy porównawczej, aby zobaczyć, co się stanie, gdy zmiana któregoś z tych „stałych” czynników wywoła ograniczenie podaży. Załóżmy np. że zaostrzenie przepisów bezpieczeństwa pracy czyni droższą produkcję czekolady w bardziej zmechanizowanych zakładach. Na rysunku znajdzie to odzwierciedlenie w przesunięciu krzywej podaży z położenia SS do S′S′. Punkt równowagi przesunięcia się z E do E′. Następuje wzrost ceny równowagi i spadek wielkości sprzedaży.

Rysunek: Efekt spadku podaży czekolady.

Przy początkowej krzywej podaży SS równowaga rynkowa ustali się w punkcie E. Zmniejszenie podaży czekolady powoduje przesunięcie krzywej podaży w lewo do położenia S′S′. Nowej równowadze w punkcie E′ odpowiada wyższa cena równowagi oraz mniejszy wolumen sprzedaży.

Odwrotnie jest w przypadku przesunięcia się krzywej podaży w prawo. Przyjmijmy, iż wejściową krzywą podaży jest S′S′, a równowaga ustala się w punkcie E′. Zmiana powodująca wzrost podaży wywoła przesunięcie krzywej do położenia SS i odpowiednio punkt równowagi do E. Wzrost podaży prowadzi do ustalenia się równowagi przy większej ilości nabywanej i oferowanej oraz przy niższej cenie.

Przesunięcie krzywej popytu: Załóżmy, iż krzywa popytu na wybory przedsiębiorstwa i linia utargu końcowego przesuwają się w górę. Dla wszystkich rozmiarów produkcji cena i przychód krańcowy są teraz wyższe niż poprzednio. Na rysunku krzywa MR przesuwa się do położenia MR′, co powoduje zmianę punktu równowagi z E do E′. Wyższy popyt doprowadził do zwiększenia produkcji z Q₁ do Q₃.

Rysunek: Przesunięcie w górę linii utargu krańcowego prowadzi do wzrostu produkcji.

Jeżeli linia MR przesuwa się w górę do położenia MR′, to punkt przesunięcia linii MR i krzywej MC przemieszcza się z E do E′. Optymalne rozmiary produkcji przedsiębiorstwa wzrastają z Q₁ do Q₃. Zmiana położenia linii MR może być spowodowana np. wzrostem liczby klientów firmy.

CENA RÓWNOWAGI I ILOŚĆ DOBRA W PUNKCIE RÓWNOWAGI

Cena równowagi to cena zrównująca wielkość zapotrzebowania z ilością oferowaną.

Ilość dobra w punkcie równowagi -

DOBRA KOMPLEMENTARNE I SUBSTYTUTY

Dobro komplementarne - dwa dobra są komplementarne jeżeli wzrost (spadek) ceny na dane dobro wywołuje spadek (wzrost) popytu na drugie dobro. Wzrost (spadek) ceny mieszkań wpływa na spadek (wzrost) popytu na meble, sprzęt gospodarstwa domowego itp.

Substytuty - dwa dobra są substytutami jeżeli zmiana ceny (wzrost, spadek) na jeden z produktów, przy niezmienionej cenie drugiego, przesuwa popyt konsumentów w kierunku dobra tańszego. Klasycznym przykładem jest masło i margaryna.

EFEKTY ZEWNĘTRZNE

Efekty zewnętrzne - zjawisko w ekonomii polegające na przeniesieniu części kosztów lub korzyści wynikających z działalności jednego podmiotu na podmioty trzecie bez odpowiedniej rekompensaty. Zazwyczaj jest to uboczny skutek działalności danego podmiotu gospodarczego, którego konsekwencje (pozytywne bądź negatywne) ponosi szersze grono odbiorców niezależnie od swojej woli. Typowym przykładem efektów zewnętrznych są zanieczyszczenia środowiska naturalnego spowodowane produkcją niektórych dóbr przemysłowych. Efekty zewnętrzne zachodzą poza rynkiem, co jest główną przyczyną trudności przy określaniu wartości i egzekwowaniu rekompensaty.

Efekty te należy rozumieć jako koszty lub korzyści o charakterze ekonomicznym, a nie wyłącznie finansowym. Ich występowanie powoduje zakłócenia w funkcjonowaniu mechanizmu rynkowego i stanowi jedną z przyczyn zawodności rynku.

MONOPOL

Monopol to struktura rynkowa charakteryzująca się:

- występowaniem na rynku tylko jednego dostawcy danego towaru, który kontroluje podaż i ceny, oraz wielu odbiorców;

- występowaniem barier uniemożliwiających innym firmom wejście na rynek (np. ustawodawstwo, patenty, koszty itp.);

Monopol może mieć charakter:

- państwowy - kiedy prawo danego państwa pozwala świadczyć usługi lub produkować określony asortyment towarów tylko jednemu podmiotowi (np. monopol spirytusowy, monopol loteryjny itp.);

- wymuszony - kiedy jeden z producentów towaru/usługi osiąga taką pozycję na rynku, że pozostali producenci bankrutują;

- naturalny - wynikający z natury dostarczanej usługi/towaru, gdy ze względów technicznych konkurencja wielu podmiotów jest niemożliwa lub utrudniona (np. koleje żelazne, dostarczanie prądu elektrycznego i gazu, telekomunikacja itp.).

W przypadku monopolów naturalnych i wymuszonych w wielu krajach świata tworzone jest specjalne prawodawstwo które reguluje zmonopolizowany rynek, w sposób sztuczny tworząc na nim warunki do powstania i rozwoju konkurencji.

Monopolista produkuje tyle, dopóki jego koszt krańcowy nie zrówna się z przychodem krańcowym.

DOBRA SPOŁECZNIE POŻĄDANE

Dobra społecznie pożądane - dobra, które zdaniem społeczeństwa każdy powinie mieć, bez względu na to czy tego pragnie czy nie.

WYBÓR SPOŁECZNY

ELASTYCZNOŚĆ CENOWA POPYTU

Elastyczność cenowa popytu jest to stosunek względnej (procentowej) zmiany wielkości zapotrzebowania na dane dobro do względnej (procentowej) zmiany jego ceny.

MIESZANA ELASTYCZNOŚĆ CENOWA POPYTU

Mieszana elastyczność cenowa popytu na dobro i względem zmian ceny dobra j to relacja między względną (procentową) zmianą zapotrzebowania na dobro i a względną (procentową) zmianą ceny dobra j.

ELASTYCZNOŚĆ DOCHODOWA POPYTU

Elastyczność dochodowa popytu to stosunek względnej (procentowej) zmiany wielkości zapotrzebowania na określone dobro do względnej (proporcjonalnej) zmiany dochodu.

DOBRA WYŻSZEGO RZĘDU (LUKSUSOWE) I DOBRA PIERWSZEJ POTRZEBY (NIEZBĘDNE)

Dobra luksusowe mają elastyczność dochodową wyższą od jedności.

Dobra podstawowe (niezbędne) mają elastyczność dochodową niższą od jedności.

DOBRA NORMALNE I DOBRA NIŻSZEGO RZĘDU

Dobra normalne (zwykłe) charakteryzują się dodatnią elastycznością dochodową popytu.

Dobra niższego rzędu mają ujemną elastyczność dochodową popytu.

POPYT ELASTYCZNY, POPYT NIEELASTYCZNY, POPYT O ELASTYCZNOŚCI RÓWNEJ JEDNOŚCI

Popyt nazywamy elastycznym, gdy jego elastyczność cenowa jest mniejsza od -1.

Popyt jest nieelastyczny, gdy jego elastyczność przyjmuje wartość między -1 i 0.

Gdy elastyczność popytu wynosi dokładne -1, wówczas mówimy, że popyt ma elastyczność równą jedności.

WYBÓR KONSUMENTA

Konsument spośród dostępnych kosztów wybiera ten, który daje mu maksymalną użyteczność.

KOSZYK DÓBR

Konsument wybiera taki koszyk dóbr (punkt), przy którym linia ograniczenia budżetowego jest styczna do każdej obojętności.

LINIA BUDŻETOWA

Linia ograniczenia budżetowego pokazuje maksymalną dostępną ilość jednego dobra przy danej ilości drugiego dobra. Położenie linii ograniczenia budżetowego określają wyłącznie dochód i ceny. Natomiast jej nachylenie wyraża tylko relację cen.

GUSTY

Gusty konsumenta ujawniają malejącą krańcową stopę substytucji, gdy przy stałej sumie użyteczności dodatkowe jednostki jednego dobra można pozyskiwać kosztem coraz mniejszych ilości drugiego dobra.

MAKSYMALIZACJA UŻYTECZNOŚCI

Maksymalna użyteczność konsumenta wybiera taką kombinację dóbr, dla której najwyższa osiągalna krzywa obojętności jest styczna do linii ograniczenie budżetowego. W punkcie styczności rynkowa relacja obu dóbr, mierzona nachyleniem linii ograniczenia budżetowego, jest równa relacji użyteczności, mierzonej nachylonej krzywej objętości.

KRZYWE OBOJĘTNOŚCI

Krzywa obojętności obowiązuje wszystkie kombinacje dwu dóbr, dające konsumentowi taką samą całkowitą użyteczność.

EFEKT DOCHODOWY

Efekt dochodowy to dostosowanie popytu do zmiany realnego dochodu.

EFEKT SUBSTYTUTYWNY

Efektem substytucyjnym zmiany cen nazywamy dostosowanie popytu do samej zmiany relacji cen.

RYNKOWA KRZYWA POPYTU

Rynkowa krzywa popytu jest to suma indywidualnych krzywych popytu wszystkich konsumentów nabywających określone dobro.

DOBRO KOMPLEMENTARNA

Dobra komplementarne - wzrost ceny jednego dobra prowadzi do spadku popytu na dobra komplementarne.

DOBRO SUBSTYTUCYJNE

Dobra substytucyjne - dobra, na które popyt wzrasta w efekcie wzrostu cen innych (mogących je zastąpić) dóbr.

FIRMA JEDNOOSOBOWA

Firma jednoosobowa stanowi przedsiębiorstwo należące do jednego właściciela.

SPÓLKA JAWNA

Spółka jawna jest to forma organizacyjno-prawna działalności gospodarczej, którą tworzą dwie osoby lub więcej, będące współwłaścicielami spółki. Dzielą one między sobą zyski i ponoszą wspólną odpowiedzialność za straty.

SPÓLKA KAPITAŁOWA

Spółka kapitałowa jest to forma organizacyjno-prawna przedsiębiorstwa prowadzonego w sposób prawie dozwolony działalność produkcyjną i/lub handlową.

AKCJONARIUSZ

Akcjonariusz to posiadacz akcji spółki akcyjnej i, tym samym, podmiot praw i obowiązków wynikających ze statutu spółki. Za akcjonariusza - wobec spółki - uznaje się tylko taką osobę, która jest wpisana do księgi akcyjnej lub jest posiadaczem akcji na okaziciela. Akcjonariusz jest zobowiązany jedynie do świadczeń określonych w statucie. Nie ponosi odpowiedzialności wobec wierzycieli za zobowiązania spółki akcyjnej. Odpowiedzialność tę ponosi spółka. Akcjonariusz ma prawo do udziału w zysku (wykazanym w sprawozdaniu finansowym), który uchwałą walnego zgromadzenia został przeznaczony do podziału między akcjonariuszy.

DYWIDENDY

Dywidenda (łac. dividendum - rzecz do podziału) - część zysku netto (po opodatkowaniu podatkiem dochodowym) spółki kapitałowej przeznaczona do podziału pomiędzy udziałowców lub akcjonariuszy. Wysokość dywidendy wyliczana jest na podstawie rocznego wyniku finansowego spółki. O wysokości dywidendy i terminie jej wypłaty decyduje walne zgromadzenie w przypadku spółki akcyjnej; zgromadzenie wspólników w przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Dywidenda może być wypłacana z: zysku netto, kapitału zapasowego lub niepodzielonych zysków z lat poprzednich. Dywidenda ma zwykle formę pieniężną, ale może być wypłacana także w formie akcji.

ZYSKI KAPITAŁOWE

Zysk (strata) kapitałowy - wzrost (spadek) ceny aktów nabytych w celu ich odsprzedaży.

KOSZT ALTERNATYWNY

Koszt alternatywny (inaczej koszt utraconych możliwości) jest to suma dochodów utraconych w wyniku niewykorzystania posiadanych zasobów (pracy i kapitału) w najlepszym z istniejących, alternatywnych zastosowań.

UTARG (PRZYCHÓD) CAŁKOWITY

Utarg całkowity - ogólna suma otrzymywana przez sprzedawcę za sprzedane dobra lub usługi.

KOSZT KRAŃCOWY

Koszt końcowy (marginal cost) jest to wzrost kosztów całkowitych, wywołany wzrostem produkcji o jednostkę.

UTARG (PRZYCHÓD) KRAŃCOWY

Utarg (przychód) końcowy (marginal revenue) jest to wzrost utargu całkowitego, wywołany zwiększeniem produkcji o jednostkę.

NAKŁADY I WYNIKI

Nakład (czynnik produkcji) - dobro lub usługa wykorzystywane w procesie produkcji innych dóbr.

TECHNIKA

Technika - zestawienie (zbiór) wszystkich znanych metod produkcji (technologii).

FUNKCJA PRODUKCJI

Funkcja produkcji - zbiór wszystkich efektywnych metod produkcji; określa maksymalną wielkość produkcji, jaką można osiągnąć przy różnej wielkości nakładów czynników wytwórczych i danym poziomie techniki (wiedzy technicznej).

DŁUGI I KRÓTKI OKRES

Długi okres - okres potrzebny do całkowitego dostosowania się do zmian zachodzących w otoczeniu.

Krótki okres - okres, w którym niemożliwe jest pełne dostosowanie do zmienionych warunków gospodarowania.

PRZYCHODY ZE SKALI PRODUKCJI

Rosnące przychody ze skali produkcji są wtedy gdy długookresowe koszty przeciętne spadają wraz ze wzrostem rozmiaru produkcji. Niekorzyści ze skali produkcji (malejące przychody ze skali) są wtedy gdy długookresowe koszty przeciętne rosną wraz ze wzrostem produkcji.

KORZYŚCI SKALI

Korzyść skali (rosnące przychody ze skali) - długookresowy koszt przeciętny maleje wraz ze wzrostem produkcji.

NIEKORZYŚCI SKALI

Niekorzyści skali (malejące przychody ze skali) - długookresowy koszt przeciętny rośnie wraz ze wzrostem produkcji.

STAŁE PRZYCHODY ZE SKALI

Stałe przychody ze skali - długookresowe koszty przeciętne nie zmieniają się wraz ze wzrostem produkcji.

STAŁE I ZMIENNE CZYNNIKI PRODUKCJI

Stały czynnik produkcji - czynnik produkcji, którego nakładów nie można zmieniać.

Zmienny czynnik produkcji - czynnik produkcji, który nakład można zmienić nawet w krótkim okresie.

WYBÓR TECHNOLOGI

CZYNNIKOCHŁONNOŚĆ PRODUKCJI

STRUKTURA RYNKU

Struktura rynku - określa, w jaki sposób koszty i popyt wpływają na liczbę firm w gałęzi i rozmiary konkurencji.

KONKURENCJA DOSKONAŁA

Konkurencja doskonałą - rynek, na którym zarówno sprzedający, jak i kupujący uznają, że ich decyzje o kupnie i sprzedaży nie wpływają na poziom ceny rynkowej.

CENA ZAMKNIĘCIA

Cena zamknięcia - poziom ceny, poniżej którego jedynym sposobem zmniejszenia przez przedsiębiorstwo swych strat jest decyzja o zaprzestaniu produkcji.

WEJŚCIE I WYJŚCIE

Wejście na rynek - nowe firmy wchodzą do danej gałęzi.

Wyjście z rynku - opuszczanie przez działające przedsiębiorstwa danej gałęzi gospodarki.

PRZEDSIĘBIORSTWO KREŃCOWE

Przedsiębiorstwo krańcowe - ostatnie przedsiębiorstwo w gałęzi osiągające zerowy zysk nadzwyczajny (ekonomiczny).

ZYSKI NADZWYCZAJNE

Zysk nadzwyczajny - czysty zysk pozostający właścicielowi po potrąceniu wszystkich kosztów ekonomicznych.

- 7 -

---