Ekonomia jest nauką gromadzącą i porządkującą wiedzę o gospodarowaniu

Economics is what economists do (ekonomia jest tym czym zajmują się ekonomiści)

Jacob Viner

Ekonomia - nauka o społecznych prawach gospodarczych w warunkach ograniczonych zasobów i wielkości celów. (Encyklopedia Popularna PWN)

Gospodarowanie to produkcja dóbr i ich podział miedzy ludzi

Ekonomia zajmuje się przede wszystkim badaniem, co, ile, jak i dla kogo wytwarza społeczeństwo.

Dobro to wszystko to co zaspokaja potrzeby: rzecz, usługa, prawo.

Gospodarując, ludzie i całe społeczeństwa zużywają zasoby (inaczej: czynniki produkcji), czyli dobra niezbędne do wytwarzania innych dóbr.

Problem ekonomiczny polega na tym, że rzadkim środkom (zasobom) towarzyszą nieograniczone pragnienia i potrzeby.

Zasoby są rzadkie - ich podaż jest ograniczona (jest ich mniej niż potrzeba).

Zasoby czyli czynniki produkcji to praca, ziemia
i kapitał.

1. ZIEMIA to inaczej zasoby naturalne. To nie tylko grunty, ale i woda, zasoby mineralne, roślinność.

2. KAPITAŁ jest zasobem przetworzonym. Obejmuje wszelkiego typu maszyny i narzędzia oraz inne środki, których kombinacja z ziemią i pracą pozwala na wytworzenie określonych dóbr ekonomicznych.

3. PRACA jest zasobem ludzkim, niezbędnym do wytworzenia dóbr. Im większa specjalizacja pracy i im wyższe wymagane umiejętności, tym wkład pracy w wytworzenie dobra jest większy.
   

Podstawowe zagadnienia ekonomii to:

1. alokacja zasobów: rozdział czynników wytwórczych (praca, kapitał, ziemia) do różnych dziedzin i różnych zastosowań;

2. produkcja: wielkość i struktura, metody wytwarzania (technika), wzrost produkcji;

3. podział: dóbr i usług oraz dochodów;

4. spożycie: problemy wyboru ekonomicznego w sferze konsumpcji - od zagadnień rozstrzyganych przez pojedynczego konsumenta (gospodarstwo domowe) aż do spraw dotyczących ogólnej konsumpcji społecznej.

„Osobliwym zadaniem ekonomii jest pokazanie ludziom, jak mało w istocie wiedzą o tym, co w ich mniemaniu da się zaprojektować”

Friedrich von Hayek

Podział na mikroekonomię i makroekonomię:

Mikroekonomia zajmuje się pojedynczymi podmiotami (np. przedsiębiorstwami).

Przedmiotem zainteresowania makroekonomii jest gospodarka jako całość.

„Zapomniany człowiek” Sumnera

Wyobraźmy sobie czterech ludzi A, B, C oraz X.

„Jeśli tylko A zauważy coś, co wydaje mu się złe, a od czego cierpi X, rozmawia o tej sprawie z B. Po tej rozmowie A i B proponują wprowadzenie prawa, które usunie zło i pomoże X. Prawo to określa co dla X powinien zrobić C, a w najlepszym przypadku, co dla X powinni zrobić A, B i C. Jeśli chodzi o A i B, którzy ustanawiają prawo odnoszące się do X w dobrej dla niego intencji, to warto powiedzieć jedynie to, że byłoby lepiej, gdyby pomogli mu bez ustanawiania jakiegokolwiek prawa. Ale chciałbym się przyjrzeć C, chciałbym pokazać kim on jest. Nazywam go Zapomnianym Człowiekiem. Prawdopodobnie termin ten nie jest najodpowiedniejszy. O człowieku tym nigdy się nie myśli. Jest ofiarą reformatora, intelektualisty społecznego i filantropa. Nim przejdę dalej, chciałbym pokazać ci, że zasługuje on na twoją uwagę zarówno ze względu na jego osobiste właściwości, jak i na liczne ciężary, jakie się na niego nakłada”.

Kto zatem jeżeli nie ekonomiści, powinien zadbać o „zapomnianego człowieka”? Wydaje się, że jest to najważniejsze zadanie stojące przed ekonomią i ekonomistami.

Witold Kwaśnicki

Krzywa możliwości produkcyjnych

Krzywa możliwości produkcyjnych pokazuje największą możliwą produkcję jednego dobra przy danej produkcji drugiego dobra (przy stałych zasobach oraz technologii).

Przykład

Produkujemy dobro A i B, do dyspozycji mamy 5 osób.

Zatrudnienie		Produkcja
przy produkcji dobra A	przy produkcji dobra B	dobro A	dobro B
0	5	0	15
1	4	5	14
2	3	9	12
3	2	12	9
4	1	14	5
5	0	15	0

Kosztem alternatywnym (kosztem utraconych możliwości) są utracone możliwości robienia czegoś innego.

Koszt alternatywny pozyskania dodatkowej ilości dobra B to utrata pewnej ilości dobra A.

Na poniższym rysunku kosztem alternatywnym zwiększenia ilości dobra B o ΔQ_B jest zmniejszenie ilości dobra A o ΔQ_A.

Koszt alternatywny kolejnych jednostek dobra B zwiększa się. Przechodząc z punktu C do E, dużemu zwiększeniu produkcji dobra B towarzyszy mały spadek produkcji dobra A (mały koszt alternatywny zwiększenia produkcji dobra B o jednostkę). Między punktami F i D jest na odwrót - koszt alternatywny zwiększenia produkcji dobra B jest duży.

Jest to tzw. prawo malejących przychodów.

Postęp techniczny sprawia, że krzywa możliwości produkcyjnych przesuwa się do góry.

Cztery fazy analizy ekonomicznej:

• obserwacja gospodarowania

• uogólnianie (indukcja)

• wnioskowanie (dedukcja)

• krytyka

(na podstawie Czarny 2002)

indukcja (łc. inductio `wprowadzenie') 1. nauk. metoda uzasadniania, polegająca na wyprowadzaniu wniosków ogólnych z faktów dowiedzionych badawczo.

1) w filozofii jedna z metod poznania i ustalania prawdy, wnioskowanie, polegające na wyprowadzeniu ogólnych wniosków z przesłanek, które są poszczególnymi przypadkami tych wniosków.

2) w naukach empirycznych metoda polegająca na wprowadzeniu uogólnień na podstawie eksperymentów i obserwacji faktów, formułowaniu i weryfikacji hipotez. Zaczątki indukcji w sensie nowożytnym stworzył F. Bacon, który uznał, że indukcja i eksperyment to dwie skuteczne metody ustalania prawdy.

dedukcja (łc. deductio `wywód, wyprowadzenie')
1. usystematyzowany proces myślowy, w trakcie którego analiza poszczególnych faktów doprowadza do uzyskania poprawnego logicznie wniosku.

2. filoz. rozumowanie polegające na wyprowadzaniu z przesłanek (zdań) uznanych za prawdziwe następstwa będącego logicznym i prawdziwym wnioskiem.

Przykład postawienia fałszywej hipotezy

• wielkość stopy a inteligencja

Problemy ze statystyką

• „jak dojdę do władzy, to wszyscy będą zarabiać powyżej średniej krajowej”

_______________________________________________________________________

Problem z pogranicza ekonomii...

cytat z Gazety Wyborczej

„W życiu seksualnym norweskie kobiety przejęły tradycyjną rolę i pozycję mężczyzn - wynika z najnowszych badań. Kobiety w tym kraju uprawiają dziś seks częściej niż mężczyźni. Z badań, które wkrótce mają być streszczone w całości w norweskim magazynie "Acta Sociologica", wynika, że kobiety w Norwegii (...), uprawiają seks zdecydowanie częściej, i to z wieloma partnerami. 60 proc. badanych kobiet utrzymywało, że uprawia miłość trzy razy w tygodniu, podczas gdy taką częstotliwością mogło się wykazać tylko 40 proc. mężczyzn.”

Kłamstwo czy prawda?

Zadanie:

Wyobraźmy sobie 5ciu panów: Lasse, Bosse, Olle, Abbe i Oskar, oraz 5 pań: Lisa, Britta, Anna, Madika i Pipi.

Lasse spotyka się w poniedziałki i czwartki z Anną, we wtorki i piątki z Madiką, w środy i soboty z Pipi, czyli 'uprawia miłość' 6 razy w tygodniu. Bosse spotyka się w poniedziałki i czwartki z Madiką, we wtorki i piątki z Pipi, a w środy i soboty z Anną, zatem również ma częstotliwość 6 razy w tygodniu. Anna, poza dwoma spotkaniami z Lassem i Bossem, spotyka się raz w tygodniu z Olle, Madika raz w tygodniu z Abbe a Pipi raz w tygodniu z Oskarem. Lisa i Britta w ogóle z nikim się nie spotykają.

Teraz cała dziesiątka wypełnia ankietę. Anna, Madika i Pipi (60% kobiet) zaznacza, że `seksuje' się 3 razy w tygodniu. Taką częstotliwością (a nawet większą) mogą się pochwalić tylko Lasse i Bosse (40% panów).

Założenie ceteris paribus

Ceteris paribus - „przy innych czynnikach nie zmienionych”.

Pozwala ono wyeksponować i przeanalizować wpływ jednego lub kilku najważniejszych czynników określających daną zmienną (lub dane zjawisko) przy pominięciu innych, mniej istotnych.

Takie uproszczenie jest często konieczne, aby można było w niezwykle skomplikowanym modelu zobaczyć zależności poszczególnych zmiennych.

Przykład

Funkcja popytu względem ceny przedstawia zależność między wielkością zapotrzebowania a ceną dobra przy założeniu, że inne czynniki określające wielkość popytu nie ulegają zmianie.

Ekonomia pozytywna to część wiedzy ekonomicznej nie zawierająca sądów wartościujących.

• objaśnia, jak jest, dlaczego i co z tego wynika

• bada rzeczywiste działanie gospodarki

Przykład:

Cena równowagi leży na przecięciu krzywej popytu i podaży.

Ekonomia normatywna zawiera sądy wartościujące.

• ocenia rzeczywistość i postuluje, jak powinno być oraz co należy zrobić, aby było lepiej

• zaleca, co powinno się czynić

• jest często używana przez polityków

Przykład:

„Odejście od dotychczasowej polityki skrajnego liberalizmu pozwoliłoby na odwrócenie niekorzystnych tendencji panujących w gospodarce i przyniosłoby, odczuwalną przez wszystkich obywateli, poprawę poziomu życia.”

_____________________________________________

Sztuka ekonomii polega na tym, by spoglądać nie tylko na bezpośrednie, ale i na odległe skutki danego działania czy programu; by śledzić nie tylko konsekwencje, jakie dany program ma dla jednej grupy, ale jakie przynosi wszystkim.

Henry Hazlitt

Kłopoty ekonomistów:

• trudności z zastosowaniem eksperymentu

• statystyczny charakter praw ekonomicznych oznacza, że działają one jedynie w przypadku masowego powtarzania zdarzeń, których dotyczą (natomiast można także zaobserwować pojedyncze przypadki, które temu prawu zaprzeczają)

• zmienność warunków gospodarowania: czynniki egzogeniczne (demograficzne, kulturowe, psychologiczne, socjologiczne) mają ogromny wpływ na procesy gospodarcze

• czynnik ludzki

• konflikty jednostek oraz grup

• prognozy, które same się obalają

Przykład

Ekonomiczne analizy stanu gospodarki amerykańskiej doprowadziły swego czasu do sformułowania opinii, że w 1947 r. w USA nastąpi ogólny spadek produkcji i wzrost bezrobocia. Wiedząc to przemysłowcy zawczasu obniżyli ceny wielu produktów. Popyt na te produkty wzrósł, co stworzyło dobre perspektywy zbytu dla wszystkich producentów. W efekcie przepowiedziana przez ekonomistów recesja nie nastąpiła.

Krytyczne uwagi na temat ekonomii i ekonomistów:

• Ekonomia jest nauką kontrowersyjną. Powszechnie wiadomo, że trudno znaleźć dwóch ekonomistów, którzy zgadzaliby się ze sobą.

• Modele ekonomiczne są daleko posuniętym uproszczeniem rzeczywistości i nie mają z nią wiele wspólnego.

• Ludzie nie są istotami tak nieskomplikowanymi, jak zakładają ekonomiści.

Narzędzia ekonomisty

• dane statystyczne - gotowych zestawów danych statystycznych dostarczają wyspecjalizowane instytucje państwowe (GUS) lub prywatne.

• modele ekonomiczne ukazują podstawowe związki badanych zmiennych w formie np. rysunku, wykresu, układu równań różniczkowych itp.

Źródła danych liczbowych:

• Rocznik Statystyczny GUS (uzupełniany biuletynami miesięcznymi i kwartalnymi)

• publikacje Narodowego Banku Polskiego

• Rocznik Statystyki Międzynarodowej GUS

• roczniki statystyczne poszczególnych krajów

• publikacje ONZ, OECD, Unii Europejskiej, Banku Światowego itp.

Gazety ekonomisty:

• Rzeczpospolita

• Gazeta Prawna

• Parkiet

• Wprost, Polityka, Profit, Ozon i wiele wiele innych lepszych lub gorszych czasopism

Serwisy internetowe:

• www.rzeczpospolita.pl

• www.stat.gov.pl

• www.nbportal.pl - nieocenione źródło informacji

• www.parkiet.com.pl

• www.mf.gov.pl

• www.money.pl

• firma.onet.pl

międzynarodowe:

• www.worldbank.org

• finance.yahoo.com

• www.wto.org

• www.oecd.org

• i wiele, wiele innych

Programy telewizyjne (oglądać, ale nie bezkrytycznie):

• Plus - minus - magazyn ekonomiczny (TVP1)

• Biznes informacje (Polsat)

• Fakty, ludzie, pieniądze (TVN)

Wielkości realne to wielkości obliczone w taki sposób, aby wyeliminować wpływ zmian cen, czyli wielkości obliczane przy cenach stałych.

Wielkości nominalne to wielkości obliczane w cenach bieżących czyli cenach z kolejnych momentów pewnego okresu.

	Wskaźnik zmian wartości
Wskaźnik zmian wartości	zmiennej w ujęciu nominalnym
zmiennej w ujęciu realnym	Wskaźnik wzrostu cen

Przykład

Dochód nominalny to suma otrzymywanych pieniędzy.

Dochód realny to ilość towarów i usług, które za te pieniądze możemy nabyć.

Aby obliczyć zmiany dochodu realnego, trzeba podzielić wskaźnik dochodu nominalnego przez wskaźnik cen.

Przeciętne wynagrodzenie miesięczne netto w Polsce wyniosło:

1996 - 710,46 zł

1997 - 872,91 zł

Ogólny poziom cen towarów i usług konsumpcyjnych podniósł się w 1997 r. w porównaniu z poprzednim rokiem o 14,9%.

O ile procent wzrosła płaca nominalna?

22,9% = (872,91-710,46)/710,46×100

O ile wzrosła płaca realna? o 7,0% =(122,9-114,9)/114,9×100

Wartości absolutne zmiennej są wyrażone w konkretnych jednostkach miary (np. zł, kg, cm) i bezpośrednio informują o poziomie tej zmiennej

Przykład

Miesięczna sprzedaż bananów sklepu „Zocha” w [kg]

styczeń	100
luty	110
marzec	120
kwiecień	130
maj	150
czerwiec	170
lipiec	190
sierpień	190
wrzesień	180
październik	190
listopad	200
grudzień	250

Wartość względna zmiennej informuje o stosunku zmiany wartości absolutnej tej zmiennej do poziomu wartości absolutnej z ustalonego dowolnie tzw. okresu bazowego.

Wartość względna jest często wyrażona w procentach przyjmując formę tzw. stopy zmiany.

Przykład 1: Wartości względne (stopy zmiany) miesięcznej sprzedaży bananów w stosunku do poprzedniego miesiąca w [%]

styczeń
luty	10,0%
marzec	9,1%
kwiecień	8,3%
maj	15,4%
czerwiec	13,3%
lipiec	11,8%
sierpień	0,0%
wrzesień	-5,3%
październik	5,6%
listopad	5,3%
grudzień	25,0%

Przykład 2: Wartości względne (stopy zmiany) miesięcznej sprzedaży bananów w stosunku do miesiąca stycznia wyrażone w [%]

styczeń
luty	10,0%
marzec	20,0%
kwiecień	30,0%
maj	50,0%
czerwiec	70,0%
lipiec	90,0%
sierpień	90,0%
wrzesień	80,0%
październik	90,0%
listopad	100,0%
grudzień	150,0%

Stopa wzrostu danej zmiennej jest to zmiana procentowa jej poziomu w danym okresie (najczęściej w ciągu roku)

Wskaźniki

Wskaźnik (indeks) wyraża względną wartość danej zmiennej odniesioną do pewnej wartości przyjętej za podstawę, np. do wartości zmiennej w okresie podstawowym (bazowym).

Zastosowanie: Umożliwia porównanie wielkości wyrażonych w różnych jednostkach miary.

Przykład

	Przewozy ładunków transportem kolejowym
Lata	w mln tonokilometrów	wskaźnik
1996	68 332	100
1997	68 651	100,5

Wskaźnik 100,5 oznacza wzrost przewozów o 0,5%.

	Przewozy pasażerów transportem kolejowym
Lata	w mln pasażerów	wskaźnik
1996	26 569	100
1997	25 806	97,1

Wskaźnik 97,1 oznacza spadek przewozów o 2,9%.

Szereg czasowy zawiera kolejne wartości przyjmowane przez daną zmienną w różnych momentach.

Produkcja węgla kamiennego w Polsce w latach 1980-1997

Lata	W mln ton
1980	193
1990	148
1991	140
1992	132
1993	130
1994	134
1995	137
1996	138
1997	138

Dane przekrojowe - dane pokazujące wartości, jakie przyjmuje określona zmienna dla poszczególnych jednostek tworzących pewną populację.

Przedsiębiorstwa państwowe objęte procesem prywatyzacji w latach 1990-1997

OGÓŁEM	5887
Przekształcone w jednoosobowe spółki Skarbu Państwa	1277
Objęte prywatyzacją bezpośrednią	1429
w tym sprywatyzowane	(1388)
Poddane likwidacji	1527
w tym zlikwidowane	614
Włączone do zasobu własności rolnej Skarbu Państwa	1654

6

E

C

-Q_A

Q_A

F

D

Q_B

Q_B

---